Türkiye Büyük Millet Meclisinin Kurulması

TBMM / DÜZENLİ ORDU

TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ'NİN KURULMASI





12 Ocak 1920'de toplanan Meclis-i Mebusan, 28 Ocak 1920 tarihindeki gizli oturumunda "Ahd-i Milli" olarak Misak-ı Milli kararlarını almış ve kararlar bütün mebuslar tarafından imzalanmıştı 17 Şubat 1920 tarihli oturumunda da basında yayınlanması ve bütün yabancı parlamentolara bildirilmesi kararlaştırıldı 15 Mart'ta, İstanbul'daki İtilaf kuvvetleri 150 Türk aydınını yakalatmış ve ertesi gün de şehir fiilen ve resmen askeri işgale maruz kalmıştı




18 Mart 1920'de İngilizler, meclisin etrafını makineli tüfeklerle sararak, toplantı halinde bulunan milletvekillerinden bazılarını tutuklayarak ve sürükleyerek götürdüler Bunun üzerine milletvekilleri meclisin çalışma süresini ertelediler Böylece, son Osmanlı Meclis-i Mebusanı düşman süngüsü altında zorla kapatıldı




Bu işgali, fedakar bir telgraf memuru Manastırlı Hamdi Efendi vasıtasıyla öğrenen Mustafa Kemal Paşa, derhal bu hareketi protesto ederek, bu işgalin haksız ve hükümsüz olduğunu bütün dünyaya beyan etti Bu arada, Eskişehir ve Afyonkarahisar'daki yabancı birlikler, silahları ellerinden alınarak, bulundukları yerlerden uzaklaştırıldı Geyve-Ulukışla yakınlarındaki demiryolları işgal kuvvetlerinin ilerlemelerini zorlaştırmak için bozuldu Anadolu'da bulunan yabancı subaylar tutuklandı




Ankara'da olağanüstü yetkilere sahip bir meclisin açılması belirlendi Kurucu Meclis olarak çalışması düşünülen bu meclisi, Mustafa Kemal, halkın yadırgamaması için "olağanüstü yetkilere sahip bir meclis" olarak takdim etti Kurucu Meclis ve seçimlerle ilgili 19 Mart 1920'de bir bildiri yayınladı Seçimlerin yapılması için yayınlanan bu bildiri uyarınca, yurdun her yerinde seçimler yapıldı Bolu Düzce, Hendek bölgesinde başlayan ve Nallıhan, Beypazarı çevresine sıçrayan bazı ayaklanma olayları oldu Bu olaylardan dolayı, seçilen milletvekillerinin tümünün gelmesi beklenilmeden, Millet Meclisi'nin açılma hazırlıkları yapıldı




22 Nisan 1920'de yapılan çağrı ile Millet Meclisi, 23 Nisan 1920 günü toplandı O gün, Hacı Bayram Camii'nde kılınan Cuma Namazından sonra topluca Meclis binasına gelindi Türkiye tarihinde ilk kez padişah olmaksızın, 23 Nisan 1920, saat 14'de merasimle ve dualarla Meclis açıldı Başkanlığa ilk olarak en yaşlı üye olan Sinop Milletvekili Şerif Bey getirildi İlk Meclis, İstanbul'dan gelen 90'ın üzerindeki mebusa ilave olarak, 125 devlet memuru, 53 asker, 53 din adamı ve çeşitli sayıda tüccar, çiftçi ve hukukçudan oluşan kadrosuyla çalışmalarına başladı Mustafa Kemal, 24 Nisan 1920'de Meclis Başkanı seçildikten sonra, meclise teşekkürlerini ifade ederek ilk meclis konuşmasını yaptı




23 Nisan 1920'de kurulan yeni Meclis, 1 numaralı kararı ile kendi kuruluşunu düzenlemiştir Erzurum Kongresi ve Sivas Kongresi kararlarına uygun olarak milli iradeye dayanan bir meclisin seçimi yapılmıştır Kapatılan İstanbul Meclis-i Mebusan'ın bir kısım üyeleri, yeni kurulan Meclis'e katılma yetkisini 1 numaralı karar ile kazandılar
Meclisin açılışını izleyen gün, Mustafa Kemal'in teklifi ile aşağıdaki esaslar kabul edildi
1) Mecliste beliren milli iradenin vatanın geleceğine doğrudan doğruya el koymasını kabul etmek temel ilkedir Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin üstünde bir güç yoktur



2) Türkiye Büyük Millet Meclisi, yasama ve yürütme yetkilerini kendinde toplamıştır
3) Hükümet kurmak gereklidir Meclisten seçilecek ve vekil olarak görevlendirilecek bir kurul hükümet işlerine bakar Meclis başkanı bu kurulun da başkanıdır
4) Geçici bir hükümet başkanı veya padişah vekili tayin edilmesi uygun değildir Padişah ve halife, baskı ve zordan kurtulduğu zaman, Meclis'in düzenleyeceği kanuni esaslara uygun olan durumunu alır 23 Nisan 1920'de kurulan Büyük Millet Meclisi yasama ve yürütme, zaman zaman da yargı yetkisini elinde topluyordu Milletin tek temsilcisi sıfatıyla da kuvvetler birliği sistemini benimsedi Dönemin şartları gereği bir Meclis Hükümeti sistemi kuruldu Meclis Başkanı aynı zamanda Hükümet Başkanı idi Devlet Başkanlığı diye bir makam yoktu Hükümeti teşkil eden üyeler vekil diye adlandırılıyordu Meclis olağanüstü yetkilerle donatılmış olduğundan, kuvvet ve yetki birliğini de bu niteliği ile temsil ediyordu

TBMM 1 dönem milletvekillerinden bir grup

Türkiye Büyük Millet Meclisi (1 Dönem)


Meclisin açılışı



Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin ilk üyeleri





Birinci Dönem Büyük Millet Meclisi ya da kısaca Birinci Meclis,

23 Nisan1920'de Ankara'da toplanmış, 1 Nisan 1923'te yeni seçim kararı alarak 15 Nisan 1923'te son oturumunu yapmıştır Yeni Türk devletinin kurucu meclisi olarak kabul edilir Meclis'in açılış günü olan 23 Nisan, halen Türkiye'de ulusal bayram olarak kutlanmaktadır



Meclisin açılış aşamasında Osmanlı Devleti hala İstanbul'da hüküm sürmekteydi Meclis, açılış gününde sultan ve halife VI Mehmet'e bağlılık yemini etmiş, ancak uygulamada İstanbul'daki iktidardan tamamen bağımsız olmuş ve 1 Kasım 1922'de aldığı kararla Osmanlı Devleti'ne son vermiştir Yeni devletin nihai biçimi olan Cumhuriyet, 29 Ekim 1923'te İkinci Meclis tarafından ilan edilecektir Bu iki tarih arasında TBMM, yasama, yürütme ve yargı yetkilerini tek elde toplayan bir ihtilal meclisi görünümü sergilemiştir

Meclis'in Kuruluşu

4-[11 Eylül]] 1919 tarihlerinde toplanan Sivas Kongresi'nden sonra, Mustafa Kemal yönetimindeki Heyet-i Temsiliye Anadolu'da idareyi fiilen ele almıştı 30 Eylül'de Osmanlı hükümeti, Heyet-i Temsiliye'nin talebi doğrultusunda, Mebusan Meclisi seçimlerini yapma kararı aldı Heyet-i Temsiliye'de Mustafa Kemal'in dahil olduğu çoğunluk, meclisin Anadolu'da toplanmasından yana idi Ancak 28 Kasım1919'da yapılan toplantıda, Kâzım Karabekir'in ısrarı ve Rauf (Orbay)'in desteğiyle meclisin İstanbul'da toplanması kararlaştırıldı[1] Seçilen mebuslar




Anadolu'ya çağrılarak kendilerine Heyet-i Temsiliye'nin görüşleri tebliğ edildi
Mebusan Meclisi 12 Ocak 1920'de İstanbul'da toplandı Ancak 140 küsur mebusun üçte bir kadarı, çeşitli nedenlerle Meclis'e katılmadılar Büyük çoğunluğu ile Milli Mücadele yandaşlarından oluşan meclis, Misak-ı Milli beyannamesini kabul etti Mart ayında ana hatları belli olan Sevr Antlaşması'na karşı keskin bir muhalefet tavrını benimsedi 16 Mart 1920'de bir İngiliz askeri birliği Meclis'i basarak, Rauf başta olmak üzere bazı mebusları tutukladı Bunun üzerine 18 Mart'ta toplanan mebuslar, yasama dokunulmazlığının ortadan kalktığı



gerekçesiyle meclisi süresiz tatil etme ve Ankara'da toplanma kararı verdi
İstanbul meclisinin tüm üyeleri otomatik olarak Ankara'daki meclise katılma hakkına sahipti Bunlardan Ankara'ya gelmek istemeyen birkaçı istifa etmiş sayıldı Sonuçta (gecikenlerle birlikte) Mebusan Meclisi üyelerinden 92'si yeni meclise katıldı



19 Mart 1920'de Mustafa Kemal vilayetlere, müstakil livalara ve kolordu kumandanlarına gönderdiği bir tebliğ ile her livadan Meclis'e beş temsilci seçilmesini istedi Seçim liva merkezi ve kazalardaki ikinci seçmenler, vilayet idare meclisleri, belediye meclisleri ve Müdafaa-yı Hukuk Cemiyeti yönetim kurulu üyelerinden oluşan bir heyet tarafından yapılacaktı Vakit darlığından ötürü birinci seçmenlere müracaat edilmedi Uygulamada, tüm livalarda Müdafaa-yı Hukuk cemiyetlerinin önerdiği veya kabul ettiği adaylar seçildi İstanbul Meclisi üyeleriyle birlikte 66 seçim bölgesinden toplam 337 temsilci Meclis'e katıldı Bu sayıya, 1922'de Malta Sürgünü dönüşü Meclis'e katılan 14 kişi dahildir



Meclisin adı ilk önce Millet Meclisi iken, İstanbul Meclisi üyelerine ek olarak seçilen temsilciler nedeniyle ("genişletilmiş meclis" anlamında) Büyük Millet Meclisi adı benimsendi 1921'de Türkiye sözcüğü eklenerek Türkiye Büyük Millet Meclisi adı resmileştirildi

Önemli Kararları

TBMM 1 Dönem'in özellikleri arasında olağanüstü şartlarda faaliyete geçmiş olması, ihtilal meclisi olması, kuvvetler birliği esasına dayanması (yasama, yürütme ve yargıyı şahsında toplaması), bakanları ayrı ayrı ataması ve azletmesi en başta sayılabilir Meclis Başkanı (Mustafa Kemal) aynı zamanda yürütmenin başıdır
Meclis üyeleri zamanla, kişisel ve fikri konumlarına göre, kabaca 3 temel gruba ayrılmıştır Kalpaklılar, yeni bir devlet ve hükümet kurma düşüncesi içinde olanlar; Sarıklılar, Şeriat hükümlerinin idareye hakim olması düşüncesi içinde olanlar; Fesliler, Osmanlı hukukunun korunması düşüncesi içinde olanlar bu gruplaşmalara verilen tanımlardır



1 dönem milletvekillerinin 288'i yüksek öğrenim görmüş, 94'ü orta öğrenim mezunu kişilerden oluşmaktaydı Meslek dağılımı şu şekildeydi: 162 serbest meslek, 133 devlet memuru, 54 asker, 32 din adamı, 30 aşiret reisi, 7 teknik eleman, 16 sağlık görevlisi, 2 Reji görevlisi Toplam 378 milletvekilinin 162'si birden fazla dil bilgisine sahipti



Üstlendiği misyonun yanısıra, 1 Dönem meclisi, demokratik ve parlamenter hasletlerinin derinliği ile de dikkat çekmektedir Öncesinde 2 ayrı tarih kesitinde Meşrutiyete dayalı parlamenter sistem tecrübesi olduğu, hatta Tanzimat'tan itibaren Danışma Meclisi tarzı yapılanmaların Osmanlı devlet kültürüne girdiği dikkate alınırsa, 1920'lerde Türk insanının meclis yolu ile yönetme ve yönetilme birikiminin mevcut olduğu da burada belirtilmelidir

İlk TBMM'nin çalışma esasları

• TBMM’nin üstünde bir kuvvet yoktur
• Hükümet kurmak gereklidir
• Geçici kaydıyla bir başkanı ve padişah vekili atamak uygun değildir(hükümet devamlılığı)
• TBMM yasama ve yürütme yetkilerine sahiptir(güçler birliği ilkesi)
• Padişah ve halife bulunduğu baskıdan kurtulduktan sonra meclis tarafından belirlenecektir(saltanat ve halifeliğin kaldırılmasının yasal dayanağı)

TBMM'nin Önemi ve Özellikleri

• Bu önerge 20 Ocak 1921 anayasası kabul edilinceye kadar meclisin çalışma esaslarını

TBMM Döneminde Gerçekleştirilen Başlıca Faaliyetler

• Hıyaneti vataniye kanunu
• İstiklal mahkemesi kuruldu
• İsyanlar bastırıldı
• Batı Anadolu’da düzenli ordu kuruldu
• Doğu,Güney ve Batı cephelerindeki zaferlerle Anadolu işgalden kurtuldu
• 1921 Anayasası ile İstiklâl Marşı kabul edildi
• Saltanat kaldırıldı
• Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalandı
• Lozan görüşmelerine başladı

TBMM’ye Karşı Çıkan Ayaklanmalar


İstanbul Hükümetince çıkarılan ayaklanmalar

• Anzavur isyanı
• Kuvay-i inzibatiye ayaklanması (Hilafet Ordusu)

İstanbul hükümeti ve işgalci devletlerin kışkıtmaları ile çıkan ayaklanmalar

• Bolu Düzce, Hendek, Adapazarı ayaklanması
• Yozgat ayaklanması, Çapanoğlu
• Konya ayaklanması
• Şeyh Eşref ve Koçgiri ayaklanması
• Urfa Milli Aşiret isyanı

Azınlıkların çıkardığı ayaklanmalar

• Ermeni İntikam alayları(Adana ve Doğu Anadolu)
• Doğu Karadeniz’de Rumlar tarafından çıkarılan Pontus isyanı

Kuvay-ı milliye yanlısı olup sonradan ayaklananlar

• Düzenli ordunun kurulması aşamasından buna karşı çıkan kuvay-i milliye şefleri tarafından çıkarılmıştır
• Çerkes Ethem ve Demirci Mehmet Efe isyanı

Ayaklanmalara Alınan Önlemler

• Hıyanet-i vataniye kanunu çıkarıldı
• İstanbul ile haberleşme kesildi
• İstiklal mahkemeleri kuruldu
• Düzenli orduya geçildi

İsyanların Sonuçları

• Düşman cephelerde ilerleme imkânı buldu
• Milli bağımsızlığın gerçekleşmesi gecikti
• Ayaklanmaların bastırılması ile TBMM Anadolu’ya hakim tek güç haline geldi