Cumhuriyet Halk Fırkası

Cumhuriyet Halk Fırkası

Cumhuriyet Halk Fırkası




CHF amblemi Bilgi

Kuruluş tarihi 9 Eylül 1923 Kapanış tarihi 4 Mayıs 1935 Kurucusu Mustafa Kemal Atatürk Siyasi görüşü Kemalizm Eski Genel Başkanları Mustafa Kemal Atatürk Yeraldığı Hükümetler 1923-1935 Arası Cumhuriyet Hükümetleri Önceli Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Ardılı Cumhuriyet Halk Partisi

Cumhuriyet Halk Fırkası (CHF), 9 Eylül 1923`te Mustafa Kemal (Atatürk) tarafından kurulmuş olan, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk siyasî partisidir 1927-1946 yılları arasındaki TBMM seçimlerine tek parti (Devlet Partisi) olarak katılmıştır
Başlangıçta "Halk Fırkası" olan parti adı 10 Kasım 1924'te "Cumhuriyet Halk Fırkası" olarak değiştirildi Mayıs 1935'de 4 Kurultayda Cumhuriyet Halk Partisi adı benimsendi


CHF'nin Kökleri

Cumhuriyet Halk Fırkası'nın kökleri Sivas Kongresi'ne dayanır 4-11 Eylül 1919'da toplanan Sivas Kongresi'nde, Türkiye'nin çeşitli bölgelerinde işgale direnmek amacıyla kurulan müdafaa-yı hukuk cemiyetleri Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti (ARMHC) adı altında birleştirilmiştir 23 Nisan 1920'de toplanan Türkiye Büyük Millet Meclisi ARMHC delegelerinden oluşmuş, ancak 1922'de meclis Birinci Grup ve İkinci Grup adıyla iki gruba ayrılmıştır
Millî Mücâdelenin zaferinden sonra Mustafa Kemal önderliğindeki Birinci Grup ülke çapında siyasi örgütlenmeye girişmiş ve 8 Nisan 1923'te yapılan seçimlere tek liste ile girerek biri dışında bütün milletvekilliklerini elde etmiştir Grup ileri gelenleri 11 Eylül 1923'te Mustafa Kemal başkanlığında Halk Fırkası'nı oluşturmuştur






Cumhurbaşkanı ve Fırka Başkanı Mustafa Kemal Paşa TIME Dergisi 24 Mart 1923





Mecliste 1922 yazından itibaren yoğunlaşan "particilik-hizipçilik" suçlamalarına karşı Mustafa Kemal şu görüşü savunmuştur:
'Bu milletin siyasî fırkalardan çok canı yanmıştır Halk Fırkası dediğimiz zaman bunun içinde bir kısım değil, bütün millet dâhildir
Tek Parti Rejimi’nin ilk ifâdesi olan bu görüş, 1940'lara dek CHF/CHP dışında başka partilerin örgütlenmesini yasaklamak amacıyla kullanılacaktır Türkiye Cumhuriyetinin ilk partisi olarak 1923 te kurulan CHF 1935 yılına kadar tek parti olarak seçimlerde yer almış iktidar sahibi olmuşturAtatürk'ün kurduğu partinin bugünkü uzantısı CHP (Cumhuriyet Halk Partisi) dir Son seçimlerde mecliste AKP'nin ardından 2 en çok milletvekili bulundurmayı başaran CHP'nin başında son 8 yıldan beri Deniz Baykal görev almaktadırSon CHP genel kurulundaki seçimlerde Baykal tek aday olarak kalmayı başarıp CHP için görevine devam etmektedirAtatürk'ün kurduğu bu köklü parti Atatürk ilke ve inkılaplarını esas alarak yoluna devam etmekle birlikte tüm ilke ve inkılap karşıtı parti ve kuruluşlara karşı mücadelesiyle 1923'teki tutumunu sergilemektedir (Kaynak gösterilmeli)

Halk Fırkası Doğuyor

Lozan Antlaşmasının kabulü nedeniyle Mecliste başgösteren yoğun tartışmalar üzerine 9 Eylül 1923'te 9 Umde adı verilen siyasi programı ilan etti ve iki gün sonra İçişleri Bakanlığı'na verilen bir dilekçeyle kendisine bağlı milletvekillerinden oluşan Halk Fırkası'nı kurdu Parti kurucuları Refik Saydam, Celâl Bayar, Sabit Sağıroğlu, Münir Hüsrev Göle, Cemil Uybadın, Kazım Hüsnü, Saffet Arıkan, Zülfü Bey'di Genel Sekreter Recep Peker'di
29 Ekim 1923'te, HF üyesi olan 158 milletvekili Cumhuriyet'i ilan ederek Mustafa Kemal Paşa'yı cumhurbaşkanı seçti Bu olay üzerine, Milli Mücadele'nin lider ve aydın kadrosunu oluşturan milletvekillerinin bazıları (Kâzım Karabekir, Rauf Orbay, Adnan Adıvar, Ali Fuat Cebesoy, Hüseyin Avni, Cafer Tayyar Eğilmez, Refet Bele, Bekir Sami, Hüseyin Cahit Yalçın), ülkenin "diktatörlüğe" yöneldiğini iddia ederek mecliste ayrı bir grup oluşdular 17 Kasım 1924'de Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nı kurdular Bu olaydan bir hafta önce Halk Fırkası'nın adı Cumhuriyet Halk Fırkası olarak değiştirildi TCF'nin 5 Haziran 1925'te kapatılıp önde gelen üyelerinin idamından sonra, 1946 yılına kadar CHF/CHP TBMM seçimlerine tek parti olarak katıldı

LİDER KADRO
Partinin ilk üyeleri ve kurucularının önemli bir bölümü Mustafa Kemal’in ısrarıyla bu siyasal akıma katılmışlardı Kurucular ve lider kadrosu içerisinde sayılabilecek kişilerin Mustafa Kemal’in yakın arkadaşları ve güven duyduğu kişiler olması dikkati çekmektedir

Tek Parti Yılları



Cumhurbaşkanı ve CHP Genel Başkanı Atatürk, cumhuriyetin


10yılı kutlamalarında


Cumhuriyet idaresini kuran önemli reformların birçoğu 15 Ekim 1927'deki İkinci Parti Kurultayı'ndan önce gerçekleştirildi İkinci Kurultay'da Gazi Mustafa Kemal Büyük Nutuk'unu okudu Kurultayda kabul edilen Tüzükte CHF'nin cumhuriyetçi, halkçı, milliyetçi siyasi bir cemiyet olduğu, fırkanın değişmez Umumi Reisinin Gazi Mustafa Kemal olduğu yazıldı Başvekil İsmet İnönü Umumi Reis yardımcılığına atandı
1929 Dünya ekonomik krizinin ardından Türkiye devletçi ekonomik kalkınma politikasına başvurdu Önemli yatırımların devlet eliyle yapılması kararlaştırıldı
1930 yılında ekonomik krizin derinleşerek sürmesi ve toplumda ciddi


huzursuzlukların başgöstermesi üzerine Mustafa Kemal, yakın arkadaşı olan Fethi Bey'i bir muhalefet partisi kurmakla görevlendirdi 1930 yılı Ağustos ayı başında Serbest Cumhuriyet Fırkası kuruldu İlk etapta CHF'den 15 milletvekili SCF'ye geçti Yeni parti ülke çapında büyük heyecanla karşılandı 5 Eylül'de yapılan İzmir Mitingi, Ege Bölgesinde rejime karşı genel bir ayaklanmaya dönüşme eğilimi gösterdi Ekim ayında yapılan belediye seçimlerinde SCF'nin oy çoğunluğunu elde ettiği, ancak sandıklarda tahrifat yapılarak CHF'nin kazandırıldığı söylentisi yayıldı Aralık ayındaki Menemen Hadisesi neticesinde SCF kendisini feshetti



SCF deneyinin başarısızlıkla sonuçlanmasından sonra CHF'nin Tek Parti yönetimi kökleşti 1931 yılından toplanan Üçüncü Kurultay'da tüzük yenilendi ve partinin programı belirlendi Bu kurultayda, Cumhuriyetçilik, Laiklik, Milliyetçilik, Devletçilik, Halkçılık ve İnkılapçılıktan oluşan "Altı ok" partinin ana programı olarak belirlendi Halkevleri adı altında CHF'ye bağlı bir taban örgütünün oluşturulmasına karar verildi

Atatürk Dördüncü CHP Kurultayında

1934 yılında Birinci Beş Yıllık Plan devreye sokuldu Devlet eliyle ağır sanayiin kurulmasını öngören plan, büyük ölçüde Sovyet kredileriyle finanse edildi Demiryolları yapımına önem verildi





1935 yılı Mayıs ayında toplanan Dördüncü Kurultay'da partinin adı Dil Devriminin getirdiği yeni anlayış uyarınca Cumhuriyet Halk Partisi olarak değiştirildi 1936 Haziranında yayınlanan bir genelgeyle bütün illerde parti il başkanlığı valilikle birleştirildi ve içişleri bakanı resen parti genel sekreterliği sıfatını üstlendi 1937 Şubatında yapılan anayasa değişikliğiyle, CHP'nin "altı oku" TC anayasasına resmen dahil edildi Böylece Tek Partinin devletle özdeşleşmesi süreci tamamlanmış oldu

• ÖNEMLİ OLAYLARCUMHURİYET HALK FIRKASI'NIN KURULUŞU
  
  

TBMM'nde mevcut hizipleri birleştirmek veya mevcut hiziplerden birini takviye ederek Mecliste iş ve hizmet görme gayretleri sonuç vermedi 10 Mayıs 1921 günü, Mustafa Kemal Paşanın başkanlığında toplanan 151 milletvekili Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Meclis Grubu kurma kararı aldılar ve grup başkanlığına da Mustafa Kemal Paşa'yı getirdiler


Bir süre sonra Mecliste, Birinci Grup ve İkinci Grup diye bir ayrılma baş gösterdi Birinci Grup, millet iradesine ve milletin egemenliğine değer vererek, milletin maddi ve manevi gücünü seferber etme çabası içinde idiler Atatürk Birinci Grubun başında bulunuyordu İkinci Grup hilafet ve saltanat makamının ve Osmanlı devlet şeklinin saklı tutulmasını istiyordu İkinci Grup, Ankara'daki siyasi gücü geçici saymakta, Misak-ı Milli'nin sağlanmasından sonra, hükümetin çekilmesi gereğini ifade etmekteydi Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir hükmüne de, Padişahın yetkilerini kısıtlayacağı için karşı idiler Kısaca İkinci Grup, sosyal görüş bakımından gelenekçi ve mukaddesatçı, siyasi görüş bakımından da Osmanlı düzeninden yanaydı




Mustafa Kemal Paşa'nın Ankara'da, Hakimiyeti Milliye, Yenigün ve Öğüt gazetelerine "Halk Fırkası" adıyla siyasi bir parti kurma niyetini açıklaması ile, Meclis'te Birinci Grubu teşkil edenler bu yeni kurulacak partide hizmete hazırlandılar Mustafa Kemal Paşa'ya göre "Halk Fırkası, bütün milletin refah saadetini temine yönelik olcaktır" Atatürk, "ortaya koyacağımız şey müspet millet programıdır" demekte ve "Tam istiklalle, kayıtsız şartsız millet hakimiyetinin, Halk Fırkası'nın programının iki esas maddesini oluşturduğunu" ifade etmekteydi Ayrıca, Atatürk diğer konuşmasında da, "Halk Fırkası'nın halkımıza siyasi terbiye vermek için bir mektep olacağını" dile getirmiştir




Mustafa Kemal Paşa, 8 Nisan 1923'te yapılacak seçimde milletvekillerine vereceği görev ve yetkileri belgeleri