Bitkilerde Üreme Ve Gelişme

Bitkilerde Üreme ve Gelişme

-Tohumsuz bitkilerde

Eşeyli ve eşeysiz üremenin birbirini takip etmesi şeklinde gerçekleşen
metagenez görülür:



1-Sporlar (n) çimlenerek hapolid gametofiti oluşutrurlar
2-Gametofitlerde anteridyum (Erkek organ) ve Arkegonium (Dişi organ) gelişir
3-Mitoz bölünme ile anteridyumlarda sperm arkegoniumlarda ise ovum
meydana gelir
4-Uygun şartalarda döllenme gerçekleşir
5-Oluşan zigottan(2n) sporofit (2n)gelişir
6-Sporofitte sporangium (Spor kesesi) gelişir
7-Sporangiumda bulunan spor ana hücrelerinden (2n) mayozla sporlar (n)
oluşur

Eğreltilerde

1-Sporofit döl baskındır
2-İletim demetleri taşır
3-Fotosentez yapar
4-Sporofit döl çiçekli bitkilerdeki gövde,yaprak,kök ve çiçek rollerini üstlenir
5-Gametofit döl cılızdır

Karayosunlarında
1-Gametofit döl baskındır
2-Gametofit fotosentez yapar
3-Sporofit döl gametofit üzerinde gelişir ve yarı parazittir
4-İletim demetleri taşımaz

II-Tohumlu bitkilerde


Temel üreme organı çiçektir
a-Üreme hücrelerinin oluştuğu yerdir
b-Mayoz ve haploid gelişmenin gerçekleştiği yerdir
c-Döllenmenin gerçekleşip embriyo ve endospermin oluştuğu yerdir
d-Tohumun geliştiği yerdir
e-Meyvanın oluştuğu yerdir

a-Çiçek yapısı 1-Çiçek tablası:Çiçek adlı üreme organının geliştiği yapıdır
2-Dişi organ:Tohum taslağı ve Makrospor ana hücresinin bulunduğu
embriyo kesesi ve tohumun geliştiği ,gerçek meyve oluşumunu sağlayan
kısımdır 3 kısma ayrılır;
a-Ovaryum
b-Stilus
c-Stigma
3-Erkek organ:Mikrospoana hücresinin bulunduğu,polenlerin oluştuğu
kısımdır 2kısma ayrılır;
a-Flament:Sapcık
b-Anter:Başcık
4-Taç ve canak yapraklar: Çiçeklere şekil verip görünümlerini
belirleyen,tozlaşmaya yardımcı,özel kokular uretebilen kısımlardır

b-Başcık (Teka)larda polen oluşumu 1-Başcıkta bulunan mikrospor ana hücresi mayoz geçirerek 4 tane haploid
mikrospor oluşturur
2-Mikrospor hücrelerinin nukleusları mitozla ikiye ayrılır
3-Oluşan iki mikro nukleus etraflarına bir miktar sitoplazma alırlar
4-Böylece tozlaşmayı sağlayacak polen oluşur
5-Polen nucleuslardan biri polendeki metabolizmayı kontrol eden vegetatif
nucleus,diğeri ise döllenmeyi sağlayacak generatif (Doğurucu) nucleustur
6-Polen etrafında türe özgü ve tozlaşma biçimine uygun kabuk oluşur

c-Ovaryumda embriyo kesesinin oluşumu


1-Makrospor ana hücresi mayozla 4 makrospor yapar,bunlardan 3 tanesi erir
geri kalan bir tanesi makrospor olarak kalır
2-Makrospor hücresinin nucleusu ard arda 3 kez mitoz gecirerek 8 nucleuslu
hücre oluşur
3-Makrospor içindeki nukleuslardan 3 tanesi vegetal kutba nucleusları
yerleşerek antipod nucleusları oluşturur
4- 2 tanesi ortada polar nucleusları oluşturur
5-Geri kalan 3 nucleustan biri Ovum diğerleride sinerjit nucleusları haline
dönüşerek animal (Döllenme) kutbuna yerleşir
6-Organizasyon bittiğinde döllenmeye hazır embriyo kesesi meydana
gelmiştir

Animasyonu izle

d-Tozlaşma
Tekalarda oluşan polenlerin su,hava ve taşıyıcılararacılığı ile stigmaya
ulaşıp çimlenmesine denir Polenin stigmada çimlenmesi stigmada
üretilen fertilizasyon maddesi ile gerçekleşir

e-Çimlenme ve döllenme
1-Çimlenen polende polen tüpü oluşur
2-Polen tüpü stilus içinden ovaryuma doğru uzar
3-Vegetatif ve generatif nucleuslar polen tüpüne geçer
4-Tüp embriyo kesesine ulaşınca vegetatif nucleus erir,generatif nucleus
mitozla iki nucleus oluşturur
5-Generatif nucleuslardan biri ovumu dölleyerek embriyoyu oluşturur
6-Diğer generatif nucleus polar nucleusları dölleyerek endospermi
oluşturur
Not:Çiçekli bitkilerden kapalı tohumlularda iki döllenme gerçekleşir


1 Döllenme: Ovum(n) + Sperm (n)=Embriyo (2n)
2 Döllenme:Plar nuc(n)+Polar nuc(n)+Sperm(n)=Endosperm (3n)


f-Tohum ve tohum oluşumu

Tohum taslağında bulunan embriyo kesesi döllenmeden sonra tohum
haline dönüşür


Tohum taslağı-----------------------Tohum


Tohum kısımları

1-Kabuk:Tohum taslagından gelişir tohumun olumsuz dış etkilerden
korunmasını sağlar(2n) kromozomlu hücvrelerden oluşur

2-Endosperm:Döllenen polar nucleuslardan gelişirÇimlenme öncesi ve
çimlenme esnasında bitki embriyosunun ihtiyacı olan besin maddesini
bulundurur (3n) kromozomlu hücrelerden oluşur

3-Embriyo:Döllenen ovumdan gelişirYeni nesil bitkiyi oluşturur (2n)
kromozomlu hücrelerden oluşur

h-Meyva ve meyva oluşumu


Tohum oluştuktan sonra çiçek tablası ile beraber çiçek organlarından veya
sadece ovaryumdan gelişir
1-Gerçek meyva:Sadece ovaryumun gelişimi ile oluşan meyva
Örn:erik,kiraz,kayısı vb
2-Yalancı meyva:Çiçek tablası,Canak yaprak,taç yaprak,erkek organ ve
ovaryumun birlikte meydana getirdikleri meyva
Örn:Elma,armut vb
Meyvalar tohumun korunmasında ve yayılmasında rol alan önemli
yapılardır

Tohum çimlenme ve gelişim

a-Bitkilerde gelişim olaylarından hücre bölünmesi,büyüme ve farklılaşma olayları görülür
b-Çiçeksiz bitkilerde sporların çimlenmesi ile gametofit gelişir
c-Çiçeksiz bitkilerde Sperm ve ovumun döllenmesi ile oluşan zigotun mitoz bölünmeleri ile sporofit gelişir
d-Vegetatif üreyen bitkilerde dal,yaprak,tomurcuk vb vücud kısımlarından yeni bitki gelişir
e-Çiçekli bitkilerde tohumdan yeni bitki gelişir

Tohum yapısı a-Kabuk:


1-Tohumu örter

2-Kabuğu oluşturan hücrelerin çeperleri mantarlaşmış ve odunlaşmıştır

3-Tohumu su kayıbından,mekanik etkilerden,kimyasal ve biyolojik etkilerden korur

4-Kalınlığı şekli ve yapısal özellikleri türe göre değişir

5-Kabuğu oluşturan hücreler 2n kromozomludur

b-Endosperm:

1-Açık tohumlularda sadece polar nucleuslardan döllenmeden gelişir ve n kromozomlu hücrelerden oluşur

2-Kapalı tohumlularda polar nucleusların döllenmesi ile oluşan triploid 3n kromozomlu hücrelerden oluşur

3-Türe göre farklı yoğunluklarda olmak üzere karbonhidrat,yağ ve protein depolar

4-Çimleninceye kadar hetotrof olan bitki embriyosunun madde ihtiyacını karşılar

5-Çimlenince endospermin görevini yapraklar üstlenir

c-Embriyo:

1-Ovumun spermle döllenmesi ile oluşur ve 2n kromozomludur

2-Embriyonik gövde ve kök taşır

3-Tohum çimleninceye kadar yavaşca gelişir

d-Çenekler (Kotiledonlar):

1-Embriyoya bağlı olarak gelişir

2-Endospermden besin alarak bitki çimleninceye kadar onu besler

3-Çimlenmeden sonra bir süre fotosentezde yapar(Dikotillerde)

4-Soğan,zambak vbde tek çenek, sebzeler,çalılar,ağaçlar vbde iki çenek, çamgillerde çok çenek bulunur

Notlar Tohumda uyku hali:

1-Tohumda metabolizma yavaş fakat devam etmektedir
2-Süre tohum kabuğuna ve besin miktarına bağlıdır
3-Kuru ve soğuk koşullarda uyku halinde kalarak canlılığı korumakta ve neslin devamını garanti altına almaktadır
4-Tohumlarda uyku halinin devamı sağlayan hormon absisik asittir
5-Tohumlarda canlı ve çimlenme yetenekli kalma süresi türe göre değişir

Çimlenme gücü:

a-Tohum kabuğu kalınlığına
b-Tohumdaki su miktarının azlığına
c-Depo besinlerden yağ yerine nişastanın varlığına bağlı olarak artar

Tohumda çimlenme:

Gerekli şartlar:
1-Su: Kabuğun çatlaması,embriyonun serbest kalması ve enzimatik reaksiyonlar için gereklidir
2-Oksijen:Artan metabolizma için gerekli enerji oksijenli solunumla karşılanır
3-Sıcaklık:Artan enzim etkinliği uygun sıcaklıklarda gerçekleşir
Not
4-Işık:Bazı türlerde (Tütün) çimlenmede ışığa ihtiyaç duyulur

Çimlenme mekanizması 1-Şartlar uygun olduğunda tohum su alarak şişer ve tohum kabuğu çatlar
2-Alınan su tohumda absisik asit etkinliğini kırar
3-Alınan suyun etkisi ile endosperm hücreleri giberillin üretir
4-Giberillin absisik asidin etkinliğini azaltırken amilaz etkinliğini artırırı
5-Amilaz etkisi ile nişasta glikoza parçalanır
6-Oluşan glikoz çatlayan kabukla beraber alınan fazla miktardaki O2 kullanılarak solunumda harcanır
7-Çimlenme ile beraber tohumda ağırlık azalması gerçekleşir
8-Metabolizmanın hızlanması ile beraber hücre bölünmesi hızlanır
9-Meristem etkisi ile bitkiye yeni hücre ve dokular katılır
10-Bitki uç meristemi ile boyca,kambiyum ile ence kalınlaşarak büyür


Bitki gelişmesinde rol alan faktörler A-Su:


1-Turgor oluşumu
2-Madde taşınımı
3-Fotosentezde organik madde sentezi
4-Terleme ile ısı düzenlenmesi
5-Stomaların çalışması
6-Enzimatik reaksiyonlar için ortam
7-Hidroliz reaksiyonlarının gerçekleşmesi

B-Sıcaklık:

1-Enzim etkinliği ve metabolizmada etkendir
2-Terleme üzerine etkendir
3-Topraktan su alınımıda etkendir

C-Işık:

1-Klorofil sentezinde gereklidir
2-Fotosentezde gereklidir
3-Bazı türlerde çimlenmede gereklidir

D-pH,Tuz ve Mineral:

1-Enzim etkinliği için gereklidir
2-Bazı moleküllerin (Enzim,hormon,pigment vb) yapısına katılır

E-Hormonlar:

Bitkisel hormonlar bitkinin büyümesi,yaprak-çiçek açması, yönelim, meyva oluşumu,Tohumda uyku ve çimlenme vb yaşamsal olayların gerçekleşmesinde rol alırlar
Not:Bu faktörlerin etkinliği farklı türler için değişebilirDeğişik türlerde özel adaptasyonlar görülür

BİTKİLERDE ÜREME ve GELİŞME

BİTKİLERDE ÜREME VE GELİŞME

Bitkilerde döllenmeyi sağlayan gerçek gametler mayoz bölünmeyle değil, mayozu izleyen mitoz bölünmeli hazırlık dönemiyle meydana getirilir Bu hazırlık dönemine monoploit gelişme evresi denir

A ÇİÇEKSİZ BİTKİLERDE ÜREME

Çiçeksiz bitkilerin hemen hepsi spor meydana getirir Sporlar çimlenerek haploid bitkicikleri (gametofitleri) oluştururlar Üremelerinde eşeysiz ve eşeyli üremenin birbirini takip etmesi yani döl almaşı (=metagenez) görülür

• Su yosunlarının çoğunda zigot mayoz geçirerek sporlar oluşur ve haploid evre hakimdir
• Kara yosunlarında döllenme sonucu oluşan zigottan mitoz bölünmelerle meydana gelen sporofit bitki gametofit bitki üzerinde gelişir ve mayozla sporlar oluşturur Sporlar mitozla çimlenerek gametofit bitkiyi meydana getirir Haploid evre hakimdir
• Eğrelti otlarında döllenmeyle oluşan zigot mitoz bölünmelerle sporofit bitkiyi oluşturur Sporofit fotosentez yapabilir, üzerindeki spor keselerinden mayoz bölünmeyle oluşan sporlar çimlenerek gametofiti oluşturur Diploid evre hakimdir

Şekil : Kara Yosunlarının Hayat Devri

B ÇİÇEKLİ BİTKİLERDE ÜREME

1 Çiçeğin Yapısı

Çiçekli bitkide, eşeyli üremeyi sağlayacak organların meydana geldiği yer çiçektir

2 Embriyo Kesesi ve Yumurtanın Oluşumu

Dişi organın yumurtalığında (ovaryum) bir veya bir kaç tane tohum taslağı bulunur
Her tohum taslağı içerisinde 2n kromozomlu megaspor (makrospor) ana hücresi vardır Bu hücre mayoz ve mitoz bölünmeler geçirerek, yumurtanın da içinde bulunduğu 8 çekirdekli embriyo kesesini oluşturur

Şekil : Erselik Bir Çiçeğin Yapısı

3 Çiçek Tozu (Polen) Oluşumu

Erkek organın anter (başcık) kısmındaki polen keseleri içerisinde 2n kromozomlu polen ana hücreleri (mikrospor ana hücresi) bulunur Polen ana hücresi mayoz bölünmeye uğrayarak 4 tane n kromozomlu mikrospor hücresini oluşturur Her mikrospor bir defa mitoz geçirerek iki çekirdekli hale gelir Oluşan bu yapılara polen denir Polendeki çekirdeklerden biri mitoz geçirerek iki adet sperm oluşur Diğer çekirdek ise, tozlaşma sonrasında polen tüpünü oluşturur

Şekil : Çiçeklerde Polen ve Yumurta Hücresinin Oluşması

4 Tozlaşma ve Döllenme
Çiçek tozlarının (polenlerin), hazırlandığı yer olan erkek organ başcığından dişi organ tepeciğine; yağmur, rüzgâr, böcekler, diğer bazı hayvanlar ve su aracılığıyla taşınmasına tozlaşma denir

5 Döllenme Sonucu oluşan Yapılar

Polen tüpüyle taşınan sperm çekirdeklerinden birisi yumurta hücresiyle döllenerek zigot’u oluşturur Zigot mitoz bölünmelerle gelişerek embriyoyu (2n) meydana getirir

Şekil : Bitkilerde Döllenme

Polen tüpüyle taşınan diğer sperm hücresi embriyo kesesinin ortasındaki diploid polar hücre (başlangıçta iki haploid polar çekirdek halindeyken sonradan birleşmişlerdir) ile döllenerek triploid hücreyi (3n) meydana getirirler Triploid hücre mitozla gelişerek endospermi (besin dokusunu) oluşturur

6 Tohum ve Meyve Oluşumu

Döllenmelerden sonra embriyo kesesinin dış kısmındaki tohum taslağı örtüsü gelişerek tohum kabuğu ve zarını (testa) oluşturur
Meyve, tohum gelişimini tamamlamış yumurtalıktan ve dişi organın çeperinden meydana gelir Meyveler, tohumlarıyla beraber yenilerek veya çeşitli yollarla taşınarak, tohumların geniş alanlara dağıtılmasını sağlar Her meyvede yumurtalıktaki tohum taslağı sayısı kadar tohum bulunur

C ÇİMLENME ve GELİŞME

Gelişme döllenmeden hemen sonra ana bitkiye bağlıyken başlar Zigotun bölünmeleriyle ilk yapraklar, çenekler, embriyonik kök ve embriyonik gövde meydana gelir

Şekil : İki Çenekli Bir Tohumun Yapısı

Embriyo çimleninceye kadar tohumun içinde bu şekilde kalır Beslenmesi ise tohum içinde endosperm tarafından olur Ayrıca yüksek yapılı bitki embriyolarında çenekler vardır
Genç bitkinin fotosentezle kendine yeterli besin üretmesine kadar bitki taslağını besler Tohum uygun koşullarda çimlenir Bunlar uygun bir nemlilik (su), sıcaklık ve oksijendir

Şekil : Bir Fasulye Tohumunda Çimlenme ve Gelişme Evreleri

Böyle uygun bir ortamda, tohum ilk olarak su emerek şişer Bu sayede enzimler daha aktif hale geçer Nişasta gibi depo besinler yıkılır Hücresel solunum ve peşinden mitoz bölünme hızlanır
Bölünmelerin hızlanmasıyla ilk kök oluşur Sonra sırasıyla ilk yapraklar ve gövde gelişmeye başlar Ortam ışıklıysa klorofil sentezi yapılır ve fotosentez başlar Belirli bir süre gelişen bitkide, en son olarak çiçek oluşumu sağlanır
Bitkide gelişme ve büyüme hayat boyu devam eder Dökülen yaprakların yerine yenileri oluşur Meristem dokular hayat boyu korunduğu için, göde ve dalların uzaması sınırsızdır