Cabir Bin Hayyan(721 - 805)Türk Bilginleri

Dünya medeniyet tarihine adını altın harflerle yazdıran Cabir bin Hayaan, bir Müslüman Türk âlimidir Bundan 1250 yıl önce yasayan ve o zamanın en büyük ilim yuvası Harran Üniversitesi bas müderrisi (rektörü,) olan Cabir bin Hayyan (721-805) herkesi hayretler içinde bırakan şu İlmî bulusunu açıklamıştı: "Maddenin en küçük parçası olan cüz-ü la cüz-ü la yetecezza (atom) da yoğun enerji vardır Yunan bilginlerinin iddia ettigi gibi, bunun parçalanamayacağı söylenemez O da parçalanabilir Parçalanınca da öyle bir güç meydana gelir ki Bağdat'ın altını üstüne getirebilir Bu Allahü Teala'nın kudretinin bir nişanıdır"

Modern kimyanın babası sayı¤¤¤ bu büyük Türk âliminden, Razi ve İbn-i Sina gibi büyük bilginler "Üstatlar üstadı" diye söz ediyorlar Fransız şarkiyat âlimi Catdonne (1720-1783) onu dünyanın 12 büyük dahisinden biri olarak tanımlıyor

Bacon (1214-1291) ondan hayranlıkla bahsederken, kimya ilminde açtığı çığırın Priestley (1733-1804) ve Lavoisier'in (1743-1794) açtıkları çığırın daha önemli olduğu ittifakla kabul edilmiştir

Avrupa üniversitelerine mensup birçok ilim adamı, meşhur olabilmek için Cabir bin Hayyan'ın ismini kullanmak zorunda kalmıştır Berlin Üniversitesi Tabiat Bilimleri Tarihi Profesörü Jıılias Ruska ve yardımcısı Paul Kraus, Avrupa'da ünlü birçok ilim adamının Cabir bin Hayyan'ın ismini eserlerine verdiklerini ve bu yolla meşhur olduklarını bildiriyor
Cabir bin Hayyan'a göre "Kimyevi hadiseler tabiatta Cenab-ı Hak'kın takdiriyle uzun sürede meydana gelmekledir Kimyager tabiatla uzun sürede meydana gelen şeyi kısa zamanda yapan kişidir Âlim, keşfedilmiş bir buluştan yola çıkarak başka buluşlar ortaya çıkarabilen insandır"
Ona göre altının gümüştenrenk ve ağırlıktan başka bir farkı yoktur Bu iki özelliğin ise ortadan kaldırılması mümkündür Bunun yolunun da her iki cismi teşkil eden atomların kontrol altında parçalanıp değerlerinin değişmesiyle olacağını belirtmektedir ki, günümüz modem kimya ilmi de bu hakikati kabul etmektedir

İlk laboratuar

En önemli vasfı deneycilik olan Cabir bin Hayyan, kimya ilminin hem teorik hem ele tatbikî alanda büyük mesafe katetmesine vesile oldu Dünyada ilk kimya laboratuarını kuran âlim olarak tarihe geçti Kendi kurduğu laboratuarda ilk sunî hücreyi yaptı Ölümünden iki asır sonra Kûfe'de bir caddenin yeni baştan açılması sırasında, kullandığı laboratuar ortaya çıktı

Medeniyete hizmetleri

Cabir bin Hayyan'ın başta kimya olmak üzere tıp, fizik, astronomi, felsefe alanında yaklaşık 200 eser kaleme aldığını biliyoruz Cabir'in en meşhur buluşu şüphesiz, atomla ilgili ortaya koyduğu faraziyedir Bu keşfi, John Dalton (1766-1844) Otto Hahn (1779-1868), Enrico Fermi (1901-1954) ve Albeıt Einstein (1879-1955) gibi meşhur Avrupalı bilginlerden tam 1000 yıl önce yapması bu büyük Türk bilgininin nasıl bir dahi olduğunu ortaya koyuyor
Cabir bin Hayyan'ın bu faraziyesi dünya medeniyetine Müslümanların lıâkim olduğu devirlerde tahakkuk ederek, atom parçalansaydi; vahşi Batı'nın acımasızca Müslümanlar'ın üzerine çullanması, zayıf ve sahipsiz ülkeleri istilâ ederek, zulüm etmesi mümkün olmayacaktı

Redüksiyon prensibi


Aynca Cabir bin Hayyan, kimyanın iki temel prensibini bilimsel şekilde ortaya koyarak, kolsinasyon ve redüksiyon prensiplerini dile getirdi

Buharlaşma, süblimasyon, eritme ve kristal-eştirme için kullanı¤¤¤ metodları geliştirmiştir Ham sülfirik asit ve nitrik asitlerin nasıl yapılacağını kesin olarak ortaya koydu Madenlerin o zamana kadar bilinen basit eritilme metotları yerine, bizzat ürettiği nitrik asit, sülfirik asit ve altın eritme suyunun yardımıyla eritme metotlarını geliştirdi Bu sayede Cabir ve ondan sonra gelen bilim adamları sayısız terkipleri (sentez), bu arada civa oksit, zincifre, arsenik, amonyak, gümüş nitrat, şap göztaşı, kireçli potas, südkostîk mahsûlü, yakıcı potasyum île çok değerli maddeleri elde edîp üretebildiler

Max Meyerhof (1884-1951) Cabir Bin Hayyan'ın kimya ilmine, buharlaştırma (evaporation), süzme (filtmtion), tasvi-ye etme (sııblimalion), eritme (melting), damıtma (distallation) ve billurlaştırma (cristallization) metotlarını keşfederek uygulamaya soktuğunu bildiriyor Ayrıca bir çok kimyevi cevherin, meselâ zincifre (cinnabarci ve süfidi) arsenik oksidi (arsenious oxide) ve başka birçok terkibin nasıl hazırlanacağını açıkladığını ifade ediyor

Saf kibrit tuzları (vitrîol), sap, alkali,nişaclır tuzu (salammo-niac, amonyum klorhidrat) ve güherçilenin (saltpedre) elde edilmesi, kükürt ve alkaliyi ısıtarak kükürt sütü yapması kurşun asetat, tamamen saf civa oksit ve süblime etmesi, ham sülfrik ve nitrik asitler ve bunların karışımının hazırlanması, tuz ruhu ve kezzap suyunu karıstırarak altın eritmede kullanılacak ''aguaregia" denilen özel mayi yapması, onun çalışmalarından bazı örneklerdir Bunlardan 21 yüzyıl dünyasında kullanı¤¤¤ bir çok temel ihtiyaç maddelerin oluşumunda istifade edilmektedir

Optik kanunların keşfi ve mercekler teorisi Cabir'e dayandırılıyor O iç bükey aynalar vasıtasıyla güneş ışınlarını bir yere toplayıp uzak mesafelerden ağaçları tutuşturdu ve bir kaptaki suyu kaynatmayı başardı Ayrıca, güneş enerjisinden istifade etme yöntemini de dünya medeniyetine Cabir bin Hayam kazandırdı

Eğitim Sistemi

Sevgili peygamberimizin ilim öğrenmeyi teşvik eden hadisi şeriflerinin yanı sıra, öğretmeyi tavsiye buyuran mübarek sözleri, bütün İslam alimleri gibi Cabir bin Hayyam'ı da etkiledibildiklerini yeni nesillere aktarılmasını sağladı Bu idealle rektörü bulunduğu üniversitede randımanı arttırıcı her türlü tedbiri aldı

Cabir'e göre öğrenme ve öğretme olayının gerçekleşebilmesi için öğrencide yumuşak başlılık şarttır”yumuşak başlı öğrenci, öğretmenin bilgi hazinesinden onu dinlemekle istifade edebilir Talebe günlük derslerini takip etme başarısında kesinlikle öğretmenine itaat etmelidir

KAYNAK II

Ortaçağ kimyasının en büyük ismi olan Cabir Bin Hayyan bir Türk bilginidir Atom bombası fikrinin ilk mucidi ve modern kimyanın babası olarak tarihe geçmiştir Tarih boyunca bir çok bilgin meşhur olabilmek için kitaplarında hep ona atıfta bulunmuşlardır
Cabir, Horasan’ın başkenti olan Tus’da doğdu Küçük yaşta iken ailesiyle beraber Kufe şehrine yerleşti Emevi veliahtı Halit Bin Yezid ve Cafer–i Sadık’tan dersler aldı Tıp dahil bütün müsbet ilimleri öğrendi Kısa zamanda büyük başarılar gösterince Abbasi Halifesi Harun Reşit onu Harran üniversitesinin Fizik–Kimya profesörlüğüne atadı Çok kısa bir süre sonunda da üniversitenin rektörlüğüne getirildi


Cabir Bin Hayyan’ın irili ufaklı yaklaşık 2000 tane eseri olduğu rivayet edilmektedir Kendisinden yaklaşık bin sene sonra gelecek Enrico Fermi ve Einstein gibi bir çok ünlü Avrupalı bilim adamlarının üzerinde yıllarca kafa yordukları atom ve yapısı hakkında daha o zamandan uğraşmış ve atomun parçalanabileceğini kitaplarında uzun uzun anlatmıştır Bu konuda Hayyan şunları söylemiştir;“Maddenin en küçük parçası olan atomda yoğun bir enerji vardır Yunan bilginlerinin iddia ettiği gibi bunun parçalanamayacağı söylenemez O da parçalanabilir Parçalanınca da öylesine bir güç (enerji) meydana gelir ki, Bağdat’ın altını üstüne getirebilir”

NOT: Cebir'i bulan Cabir Bin Eflah ile karıştırmayın, batılıların verdiği isimle Geber Endülüslü bir Müslümandır ölümü 1150 yılına yakın bir yıla rastlamaktadır(kesin tarih bilinmiyor 1140-1150 arası)

CABİR İBN HAYYAN
(İS 803'te Öldü)

Cabir İbn Hayyan, Orta Çağın Geber simyacısı, genellikle kimyanın babası olarak bilinir Ebu Musa Cabir İbn Hayyan, bazen, el-Harrani ve el-Sufi olarak adlandırılır, bir ilaççının (attar) oğlu idi Kesin doğum tarihi tartışma konusu olmuştur, fakat MS 776 civarında Kufa'da tıp ve simya icra ettiği tespit edilmiştir İmam Cafer Sadık ve Umayyad Prensi Halid bin Yezid'in emrinde çalıştığı aktarılmaktadır İlk günlerinde, tıp icra etmiş ve Abbasi Halifesi Harun el-Reşit'in döneminde Barmaki vezirinin hamiliği altında idi Barmakilerin düşüşünün etkilerinden bazılarını paylaşmış ve MS 803'te öldüğü Kufa'da göz hapsinde tutulmuştur

Cabir'in başlıca katkısı kimya alanındadır Simyaya karakterini modern kimyaya hızla değiştiren deneysel araştırmayı tanıtmıştır Onun ünlü laboratuarının kalıntılarında, ününü 22'si kimya ve simya ile ilgili olan 100 muazzam eserle devam ettiren kitapları yüzyıllar sonra kalmıştır Onun kimyaya başlıca önemli katkısı kristalleştirme, damıtma, kireçlenme, süblimasyon ve buharlaştırma gibi bilimsel tekniklerin mükemmelleştirilmesi ve aynı amaçla birkaç enstrümanın geliştirilmesini içermektedir Araplar tarafından uzak bir bilim dalı olarak görülen kimyanın, belli belirsiz fikirler yerine, ilk gelişim olgusu iyi bir şekilde yerleştirilmiştir ve kimya adı, Müslüman bilim adamları tarafından incelenmiş ve geliştirilmiş olan, Arapça el-Kimya kelimesinden türetilmiştir

Belki de Cabir'in başlıca uygulamalı başarısı, ilk defa onun imbiğinde (Anbik) hazırlanmış olan mineral ve diğer asitlerin keşfidir Simyanın temel doğasına, yeni bileşimlerin hazırlanması ve kimyasal metotların büyük ölçüde gelişimi dahil, birkaç katkıdan başka, aynı zamanda, çok sayıda uygulamalı kimya yöntemini de geliştirdi Böylece uygulamalı bilimler alanında bir öncü oldu Bu alandaki başarıları çaşitli metallerin hazırlanması, çeliğin gelişimi, kumaşın boyanması ve derinin tabaklanması, su-geçirmez kumaşın verniklenmesi, cam yapımında magnezyum diyoksidin kullanımını, paslanmanın önlenmesini, altınla süsleme, boyaların, yağların tanımlanması, vbni içermektedir Bu pratik çabaların yapılması sürecinde, altını çözerek altın suyunu bulmuştur Damıtma işlemini sistematik ve kolay bir hale getiren İmbik onun buluşudur Cabir eserlerinde deneyselliğe ve doğruluğa büyük bir önem vermekteydi

Özelliklerine göre, maddelerin üç farklı türünü tanımlamıştır Birincisi; ruhlar, yani kafur, arsenik ve amonyum klorür gibi ısınınca buharlaşan maddeler, ikincisi; metaller, örneğin altın, gümüş, kurşun, bakır, demir, ve üçüncüsü; tozlara dönüştürülebilen bileşimler kategorisi Böylece daha sonradan metaller, metal olmayanlar ve uçucu maddeler gibi bir sınıflandırmanın yolunu açmıştır

Bir simyacı olarak bilinmesine rağmen, bir simyacı olarak ciddi anlamda soy metallerin hazırlanmasının peşine düşmemiştir Bunun yerine, çabalarını temel kimya metotlarının gelişimine ve bunların kendi içlerindeki kimyasal reaksiyonların işleyişlerini incelemeye adamıştır ve böylece kimyanın simya efsanelerinden bir bilim olarak yavaş yavaş gelişmesine yardım etti Kimyasal reaksiyonlarda, çeşitli maddelerden belirli miktarlarda bulunduğunu vurgulamıştır ve bu yüzden sabit oranlar kanununun yolunu açmıştır

Dağarcığında çok sayıda kitap bulunmaktadır Kimyadan başka, aynı zamanda, tıp ve astronomi gibi diğer bilimlere de katkıda bulunmuşlardır Kitab'ül-Kimya ve Kitab'ül-Sab'een dahil olmak üzere, kimya üzerine kitapları Latince'ye ve çeşitli Avrupa dillerine tercüme edilmiştir Bu tercümeler Avrupa'da yüzyıllarca popüler kalmış ve modern kimyanın oluşumunu etkilemiştir Cabir tarafından, alkali gibi, bugün çeşitli Avrupa dillerinde bulunan ve bilimsel kelime dağarcığının bir parçası olmuş birkaç teknik terim bulmuştur Birçok diğer eseri Arapça olarak korunup halen açımlanmamış ve yayımlanmamışken, kitaplarının sadece bir kaçı yayına hazırlanmış ve yayınlanmıştır

Dağarcığında bulunan bütün muazzam eserlerin onun kendi katkıları mı yoksa halefleri tarafından daha sonraki yorumları / ilaveleri içerip içermediği konusunda şüpheler vardır Sarton'a göre, onun eserlerinin gerçek değeri yalnızca tüm kitapları yayına hazırlanıp yayınlandığında anlaşılacaktır Onun eserlerinde toplanan dini görüşleri ve felsefi kavramları eleştirilmiştir, ancak onların doğruluğunun sorgulanmasından başka, Cabir'in asıl katkısının dinde değil kimya alanında olduğu vurgulanmalıdır Onun çeşitli büyük buluşları, örneğin nitrik, hidroklorik, sitrik ve tartarik gibi asitlerin ilk defa hazırlanması, ve sistematik deneyselliğin önemini vurgulaması, göze çarpmaktadır ve onun adilce modern kimyanın babası olarak kabul edilebilmesi bu gibi eserlerin esası üzerinedir Max Mayerhaff'ın sözleriyle, Avrupa'da kimyanın gelişimi doğrudan Cabir İbn Hayyan'da izlenebilir