Pön Savaşları

Pön savaşları

Pön Savaşları, Kartaca Savaşları olarak da bilinir Kartaca ile Roma Cumhuriyeti arasında, MÖ 264-146 yılları içinde, Akdeniz egemenliği için yapılan savaşlardır
MÖ 272 yılında Güney İtalya’daki bir Yunan kent devleti olan Tarantium’u (bugünkü Taranto) kontrolü altına alan Roma, ardından Güney İtalya’daki diğer Yunan kent devletlerinde de kontrolü ele geçirmiştir Böylece Yunanistan’daki diğer kent devletleriyle ticari, askeri ve kültürel bağlarını genişleten Roma’nın, Akdeniz ticareti ve egemenliği için Kartaca’yla çatışması kaçınılmaz olmuştur
Bir Fenike kolonisi olarak MÖ 9 yüzyıl ortalarında kurulmuş olan Kartaca, bugünkü Fas'da, korunaklı bir liman kentidir MÖ 260'lı yıllara gelindiğinde Kartaca, Batı Akdeniz'de kurduğu kolonilerde güçlü ve zengin bir ticari imparatorluk oluşturmuştu Bölgede Kartaca ile güç, varlık ve nüfuz açısından rekabet edebilecek tek güç artık Roma Cumhuriyeti'dir
Kartaca donanması, antik çağda Batı Akdeniz'de en büyük deniz gücüydü Buna karşın Kartaca'nın sürekli, güçlü, düzenli bir kara gücü yoktu Kara savaşları için, gerektiğinde silah altına alınan paralı askerlere dayanan bir askeri güç oluşturulma yolu seçilmişti Yine de subayların çoğu varlıklı Kartacalılardı Donanmada ise çoğunlukla, denizcilikteki ustalıklarıyla ünlenmiş orta ya da alt sınıftan Kartacalılar istihdam edilmekte idi
Roma Cumhuriyeti ise Kartaca'nın aksine sürekli, düzenli bir kara ordusuna sahipti Subaylar, varlıklı Romalılardı fakat, askerler daha alt sınıftan Romalılardan oluşuyordu Deniz gücü ise Birinci Pön Savaşı'na kadar düzenli bir güç değildi Bununla birlikte savaşlar sırasında yeni filolar oluşturarak ve müttefiklerinin filolarını komutası altında birleştirerek güçlü bir deniz gücü oluşturabildi
Pön Savaşları, aralarında barış dönemlerinin olduğu üç evrede gerçekleşmiştir

I Pön Savaşı

Roma Cumhuriyeti’nin Kartaca’nın kontrolündeki Akdeniz ticaretine karşı giriştiği bir yarma hareketidir Syracuse tiranı Agatokles, Messena’yla (bugünkü Messina) mücadelesinde, İtalya’dan bir paralı asker grubuyla anlaşmıştı Kendilerine "Mars’ın oğulları" anlamında Mamertinler diyen bu paralı asker grubunun tehdidi karşısında Messena, Kartaca’dan yardım istemişti Sirakuza, MÖ 307 tarihindeki üçüncü savaşta yenilince Messena, Kartaca’nın kontrolüne geçmiş oldu Ancak Agatokles’in MÖ 289 yılında ölmesiyle Mamertinler işsiz kaldılar Ülkelerine dönmek yerine MÖ 288 yılında Messena’yı işgal ettiler Kent nüfusunun büyük kısmını öldürerek uygun gördükleri kadınları bırakarak kente yerleştiler İzleyen yıllarda Mamertinler, Sicilya adasına yayılan yağma ve talanlara giriştiler Bu akınların Sirakuza topraklarına kadar genişlemesi üzerine Sirakuza kralı II Hiero, Messena üzerine bir sefer düzenlemiştir Bu savaşta Mamertinler yenilgiye uğradılar ve Sirakuza kralı, bu yağma akınlarını önleyecek şekilde kenti sardı Bu tarihlerde Kartaca, Sicilya adasındaki çıkarlarına Sirakuza’nın rakip olması nedeniyle Messena’yı desteklemekteydi II Hiero MÖ 264 yılında Messena üzerine yeniden yürümüştür Mamertinler bu kez taraf değiştirerek Roma Senatosu’ndan yardım istediler Roma Senatosu aynı yıl içinde Sicilya’ya bir askeri birlik gönderme kararı almıştır Kartaca’nın buna tepkisi, bu kez Sirakuza’yı desteklemek şeklinde olmuştur Tüm bu gelişmeler Sicilya’a Kartaca ve Roma Cumhuriyetini karşı karşıya getirmiş oldu
MÖ 260 yılında Sicilya’ya yönelen bir Roma donanması, Sicilya’daki Kartaca egemenliğine son veremediyse de Korsika adasını, Akdeniz’deki Roma etki alanına almayı başarmıştır
MÖ 256 yılında bir Roma donanması bu kez Afrika kıyılarına bir çıkartma yapmıştır Her ne kadar Kartaca, bu tehdit karşısında teslim olmayı kabul etse de Roma’nın dikte etmeye çalıştığı anlaşma koşullarının ağırlığı karşısında, direnme yolunu seçti Ertesi yıl, Afrika kıtasındaki Roma kuvvetlerine, ağır süvarinin ve savaş fillerinin desteğinde saldıran Kartaca kuvvetleri, Roma ordusunun kıtayı terk etmesini sağlamıştır
Akdeniz egemenliğinin kilit noktası olan Sicilya için mücadele, ertesi yıl yeniden alevlendi MÖ 241 yılına değin taraflar belirgin bir üstünlük sağlayamadılar 241 yılında 200 parçalık bir Roma donanması, Sicilya’daki Kartaca egemenliğine son vermiştir

Hannibal´s route of invasion given graciously by The Department of History, United States Military Academy



Trebia, Trasimene Gölü ve Cannae maharebeleri



II Pön Savaşı

Roma, I Pön Savaşının getirdiği bu sınırlı başarıyla yetinmek niyetinde değildi, MÖ 238 yılında Sardinya adasını istila etti Hemen ardından Kartaca’yı, Akdeniz’in batı yarısından tümüyle çekilmeyecek ve ek savaş tazminatı ödemeyecek olursa, Kartaca kentine saldırmakla tehdit etti
Kartaca’nın buna tepkisi İber yarımadasında askeri organizasyonlarını güçlendirmek ve genişletmek olmuştur Kartaca komutan ve devlet adamı Hamilkar Barka, yaşanan savaş deneyimlerini analiz ettiğinde, deniz savaşlarında Roma’ya karşı bir üstünlük sağlayamadığı fakat, kara savaşlarında çok daha fazla şansı olduğunu görmüştür
Hannibal MÖ 219 yılında İber yarımadasının Akdeniz kıyısındaki Kartaca'nın müttefiki bugünkü Saguntum’u yerleşti Ertesi yıl da yirmibin piyade, altıbin ağır süvari ve savaş fillerinden oluşan ordusuyla Pirene dağlarını aşıp güney Fransa’da ilerlemeye başladı
Pek çok tarihçi tarafından Hannibal’in karadan harekatı tercih etmesi tartışılmıştır Ordusunu denizden harekatla, İtalya yarımadasına çıkartma yapmasının çok daha mantıklı olacağı ileri sürülmüştür Genel kanı, Hannibal’in Roma deniz gücünden çekindiği yönündedir Ne var ki o tarihlerde Roma deniz gücü, bu konuda tehlike oluşturacak denli geniş bir deniz kontrolü sağlayabilmiş değildir Hannibal’in, kara yolunu seçmesinin arkasında muhtemelen güney Fransa’daki ve kuzey İtalya’daki kelt halklarını safına katabileceği beklentisi vardı Nitekim gerek erzak sağlama gerekse yerel halktan asker toplama konusunda düşkırıklığına uğramamıştır
Roma, Scipio komutasındaki bir orduyu, Hannibal’i karşılamak üzere güney Fransa’da Rhone nehrinin kıyılarına göndermiştir Rhone nehrinin kıyılarına geldiğinde Scipio, Hannibal’in çoktan bölgeyi geçtiğini fark etmiştir Hannibal, ordusunun yönünü kuzeye çevirip Rhone nehrini daha yukarıdan bir bölümde geçmeyi tercih etmişti Geniş bir kavis çizerek Alp dağlarının eteklerine ulaştığında, son derece engebeli ve uzun bir yol izlemek zorunda kalmıştır ama, Scipio’nun kuvvetlerini de böylece pas geçmiştir
Scipio, bölgede küçük bir müfreze bırakıp ordusunun büyük bir bölümünü deniz yoluyla kuzey İtalya’ya nakletmek zorunda kalıyor, Hannibal ordusunun Alp dağlarını aşıp Po ovasına girmesinden hemen sonra bölgeye ulaşabiliyor
Hannibal’in ordusunun Alp dağlarını geçerek Po ovasına indiği haberi üzerine Roma, iki görev kuvvetini Po ovasına sevk eder Hannibal harekatın bu aşamasında da karmaşık ve dolaylı bir manevra izlemeye karar vermiştir Po nehrinin kollarından Ticius ve Trebia’nın oluşturduğu bataklık bölgeyi ilerleme hattı olarak seçmiştir Tüm ordusunu bataklık bölgeye sürecektir Asker ve at olarak ciddi kayıplara uğramak bahasına, dört gün ve üç gecede geçilen bu bölge, Hannibal’i kendisini karşılamak üzere tertiplenmiş Roma kuvvetlerinin yine gerisine ulaştırmıştır Hannibal, Roma kuvvetlerinin komutanının, yapmış olduğu manevrayı kısa sürede öğreneceğini ve birliklerini buna göre tertipleyeceğini düşünerek, Roma birliklerini geriden çevirerek bir saldırı düzenlemeye yanaşmaz Tersine, güney İtalya yönünde ilerlemeye devam eder Bu harekat tarzı, Roma birlikleri komutanını, aynen Rhone nehri kıyılarında Hannibal’i karşılamak için düzen alan Scipio’nun karşılaştığı açmaza düşürmüştür, düşman, yanından geçip gitmiştir
Başarısızlığı göze alamayan Romalı komutan, pozisyonunu bozarak Hannibal’i izlemek zorunda kalmıştır Hannibal’in de istediği budur Düşmanının oluşturduğu bir pozisyona karşı savaşa girmek yerine onu, pozisyonunu bozarak, kendi düzenlediği bir pozisyonda savaşa girmek zorunda bırakmak Nitekim, MÖ 217 yılının baharında, Hannibal’i izleyen Roma ordusu, Tresimen gölü çevresinde tuzağa düşürülerek kılıçtan geçirilmiştir
Ard arda kazandığı bu zaferlere karşın Hannibal, Roma üzerine yürümemiştir Pek çok tarihçi Hannibal’in bu tutumunu, kuşatma silahlarının olmamasına bağlamaktadır Hannibal’in bu tutumunun esas nedeni ne olursa olsun sonuçta, üstün süvari gücüne güvenerek İtalya topraklarında kalabilmiş ve Roma ile İtalyan müttefikleri arasıdaki dayanışmayı zorlamaya çalışmıştır
Tresimen yenilgisinin ardından Roma, bugün ‘’’Fabian Strateji’’’ olarak bilinen ve tarihte pek çok olayda izlenen ya da izlenmeye çalışılan bir strateji izlemiştir Romalı komutan ve devlet adamı Fabius’un izlediği bu strateji, kabaca yıpratma savaşı ya da oyalama savaşı olarak da bilinir Fabius, sürekli olarak bir meydan savaşından kaçınmış, çeşitli vur-kaç taktikleriyle, erzak tedariki için hareket halindeki ikmal birliklerine, yayılmış kuvvetlerine saldırarak Hannibal’i yıpratmaya çalışmıştır Hannibal ordusundaki süvari birliklerini etkisiz hale getirebilmek için dağlık bölgelerde harekatı tercih etmiş, Hannibal kuvvetlerine sürekli saldırılar düzenlemiştir Ne var ki yıpratma savaşı, uzun sürede sonuç alınabilecek bir stratejidir ve bu yüzden de iki yanı keskin bir kılıçtır Fabius’un bu tutumu, Roma’da kısa bir süre sonra sorgulanmaya, eleştirilmeye başlanmıştır Trasimen yenilgisinin ardından Diktatör seçilmişti ve görev süresinin sonlarına doğru Roma süvari komutanı Rufus’la aralarındaki fikir ayrılığı giderek derinleşmekteydi Hannibal’in Campania’yı yakıp yıkmasına seyirci kalınması da itibarını iyice zedelemiştir Diktatörlük süresi bittiğinde ise Roma artık onun stratejisini izlemiyordu
Böylece Roma’yı es geçen Hannibal İtalya’nın güneyine doğru, ikinci büyük kent olan Capua’ya yöneliyor Cannae’de –bugünkü Monte di Canne- MÖ 216 yılında Roma ordusunu bozguna uğratıyor Her iki taraf da alışılmış biçimde piyadelerini merkezde, süvarilerini ise iki yanda tertiplemiş olarak savaş meydanında karşı karşıya geliyorlar Hannibal, Kelt ve İspanyol piyadeleri tam merkezde ama kendi piyadelerinden daha ileri bir hatta yerleştirmiştir Dolayısıyla cephe hattı, merkezde ileri çıkık bir durum almıştır Roma piyadeleri bu hatta saldırınca Kelt ve İspanyol piyadeler, bu sert yüklenme karşısında gerilemek zorunda kalmışlardır Kartaca ordusunun merkezini yardıklarına inanan piyade de onları izlemiştir Böylece içbükey bir hal alan merkezde Roma piyadeleri yığılmış ve silahlarını kullanamaz hale gelmişlerdir Kelt ve İspanyol piyadesinin her iki yanıda tertiplenmiş olan Kartaca piyadelerinin ileri hareketiyle merkezdeki bu sıkışıklık iyice artmıştır
Merkezde bunlar olurken Hannibal’in sol kanatdaki ağır süvarisi karşısındaki Roma süvarisini dağıtmış, Roma birliklerinin gerisi boyunca hızla ilerleyerek sağ kanattaki Roma süvarisine arkadan saldırmıştır Bu kanatdaki Roma süvarisinin ezilmesinin ardından ağır süvari bu kez merkezdeki piyadenin gerisinden taarruza girişmiştir O güne kadarki en kalabalık Roma ordusunun 76 bin mevcudundan ancak 6 bini izleyen katliamdan kurtulabilmiştir
Roma, Fabius’u tekrar konsül seçmiştir Ard arda konsüllük süresi yenilenen Fabius, MÖ 209 yılında, Hannibal’in üç yıldır elinde tuttuğu Tarentum’u –bugünkü Taranto- geri almıştır Fabius’un bu stratejisi, Hannibal’in oyununu bozmuştu, Roma’nın müttefiklerinin ona sırt çevirmesini önlemişti
Hannibal’in kardeşi Hasdrubal, MÖ 207 yılında Hannibal’i takviye edecek bir ordu ile kuzey İtalya’ya girmiştir, ancak Metaurus ırmağı kıyılarında karşılaştığı Roma ordusu karşısında yenilgiye uğradı ve bu savaş sırasında tüm askerleriyle birlikte hayatını kaybetti
İtalya topraklarında bunlar olurken Scipio, Afrika kıyılarına bir çıkartma yaparak Hannibal’i İtalya topraklarından çekilmek zorunda bırakmak yönünde bir strateji ileri sürmüştür Fabius’la aralarındaki fikir ayrılığı, Scipio’nun Senato’da yeterli desteği bulabilmesini önlemiştir Senato, Afrika’ya çıkartma yapma girişimini onaylamıştır ancak Scipio, istediği askeri gücü alamamıştır Yedibin gönüllü ve iki lejyon emrine verilmiştir
Scipio, MÖ 204 yılında Afrika kıyılarına çıkartma yapmıştır O sırada Afrika’da Kartaca’nın sadece süvari birlikleri vardır Scipio, ustaca geri çekilme manevralarıyla bu birlikleri tuzağa düşürüp imha etmiştir
Scipio bu başarısının ardından, Şablon:MÖ 202 yılında ikmal merkezi olarak kullanmak amacıyla Uttica limanını kuşatmıştır Ancak kuşatma gecikince Kartacalılar yeni kuvvetler derleyip Uttica üzerine yürüme fırsatı bulabilmişlerdi Scipio, Kartaca komutanı Syphax komutasındaki altmışbin kişilik kuvvetin bölgeye gelmesi üzerine kuşatmayı kaldırmış ve bir yarımadaya çekilmiştir Sırtı denize dönük olarak yarımadanın kara bağlantısında tahkimat yapmıştır
Kartaca ordusu da Roma tahkimatının yarımadadan çıkışını kesecek biçimde ordugahını kurmuştur ve iki taraf da birbirinin zayıf anını kollamaya koyulmuştur Daha sonra Scipio, bir gece baskınıyla Kartaca ordusunu dağıtmıştır
Bu başarısının ardından Scipio’nun Tunus üzerine yürümesi, Kartaca’nın tüm direnme azmini kırmıştır Kartaca, barış istemek zorunda kalmış, ancak Roma senatosu barış anlaşmasını daha onaylamadan, Hannibal’in ordusuyla birlikte Afrika’ya dönmesi üzerine barıştan vaz geçmişlerdir
Hannibal’in Afrika’ya dönmesi üzerine Scipio, Kartaca yakınlarındaki ordugahında bin kadar asker bırakarak Bagdaras vadisi boyunca güneye ilerlemiş ve Kartaca’nın ülkenin iç kesimleriyle olan bağlantısını kesmiştir Bu ilerleme onun, Masinissa’nın getirdiği süvarilerden oluşan takviye kuvvetleriyle birleşmesini sağlamıştır
Hannibal’in üzerine yürümesi karşısında Scipio Naraggara’ya –Zama- çekilmiş ve Hannibal kuvvetleriyle muharebeye girmek açısından uygun bulduğu bu bölgede Hannibal kuvvetlerini karşılamıştır MÖ 203 yılında yapılan Zama muharebesi'nde Hannibal’in yenilmesi üzerine Kartaca’nın barış istemekten başka seçeneği kalmamıştır
Zama yenilgisi üzerine Kartaca, barış anlaşması yapmak zorunda kalmıştır Savaş tazminatı ödemiş, donanmasını Roma’ya teslim etmiş ve Akdeniz ve İber yarımadalarındaki denetimini geri çekmek zorunda kalmıştır

III Pön Savaşı

Numidia kralı Massinissa devletini Kartaca devleti aleyhine genişletmeye karar vermiş ve Kartaca’ya ait birçok limanı işgal etmişti Bütün bu olaylar esnasında Kartaca durumu Roma’ya şikayet ettikçe, Roma hep Numidia lehinde karar alıyordu Çünkü bu tarihlerde Kartaca hala kuvvetliydi Numidia’nın yine Kartaca aleyhine harekete geçtiği bir anda, Kartaca’nın Roma’ya sormadan Numidia ile savaşa başlaması, Roma’ya aradığı bahaneyi vermiş ve Kartaca’ya savaş ilan etmiştir Sonuç olarak Roma Kartaca’yı mağlup etmiş Africanus Minor ünvanını almış olan Scipio Aemilianus 134’de Consul seçilmiş ve İspanya valiliği kendisine verilmiştir Numantia açlık neticesinde Scipio Aemilianus’ teslim olmuştur Uzun seneler düşman kuvvetlerinin toplanma yeri ve Roma yenilgilerinin merkezi olan bu şehir tamamıyla tahrip edilmiş ve halkı esir edilmiştir Bundan sonra Scipio’ya “Numantinus” zafer ünvanı verilmiştir Böylece Pireneler’in dağlık kavimleri hariç, bütün yarımada Roma idaresine girmiş oluyordu Fakat çeşitli zamanlarda yapılan küçük çarpışmalar imparator Augustus zamanına kadar devam etmiştir