Montrö Boğazlar Sözleşmesi

Montrö Boğazlar Sözleşmesi



Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Türk boğazlarından geçiş rejimini ve boğazlar bölgesinin güvenliği işlerini düzenleyen sözleşmedir
1923'te Lozan Antlaşması ile birlikte imzalanan Boğazlar Sözleşmesinin yerine geçmiştir
Türkiye, Lozan Antlaşması'yla birlikte imzalanan Boğazlar Sözleşmesinin getirdiği kısıtlamalardan dolayı daima kaygı içinde bulunmuştur Sözleşmenin imzalandığı tarihlerde güncelliğini koruyan silahsızlanma ümitlerine güvenen Türkiye'nin, silahlanma yarışının tekrar başlamasıyla duyduğu huzursuzluk giderek artmıştır
Türkiye, duyduğu bu huzursuzluğu ve boğazların statüsünde değişiklik yapılması yolundaki teklifini konu ile ilgili imzacı devletlere duyurduğunda, farklı kutuplarda yer almaya başlayan bu devletlerin hemen hepsinden ortak bir anlayış görmüştür
İngiliz Dışişleri Bakanlığının 23 Temmuz 1936 tarihli bir muhtırasında konu hakkında şu görüşlere yer verilmiştir: "Türkiye'nin Boğazlar Sözleşmesi'nin değiştirilmesi ile ilgili isteği haklı kabul edilmektedir"
Boğazların statüsü ve gemilerin geçiş rejimi ile her zaman yakından ilgilenen İngiltere'nin Türkiye'yi desteklemesine paralel olarak Balkan Antantı Daimi Konseyi'nin 4 Mayıs 1936'da Belgrat'ta yaptığı toplantıda, Türkiye'nin teklifini destekleme kararı alınmıştır Türkiye'nin girişimi Lozan Boğazlar Sözleşmesi'nin diğer akitleri tarafından da kabul edilince, boğazların rejimini değiştirecek olan konferans, 22 Haziran 1936'da İsviçre'nin Montreux kentinde toplanmıştır İki ay süren toplantılardan sonra, 20 Temmuz1936'da imzalanan yeni Boğazlar Sözleşmesi ile Türkiye'nin kısıtlanmış hakları iade edilmiş ve boğazlar bölgesinin egemenliği Türkiye'ye geçmiştir Türkiye daha önce Sovyet Rusya ile yaptığı anlaşma uyarınca (saldırmazlık antlaşması) Sovyet Rusya'nın da desteği ile bu sözleşme yapılmıştır





Çanakkale Boğazı (altta solda), Marmara Denizi (merkez) ve İstanbul Boğazı (üstte sağda)


Tamamı yirmi dokuz madde, üç ek protokolden meydana gelen sözleşmeye göre:

1. Boğazlardan serbest geçiş esası kabul ediliyordu Ancak ticaret ve savaş gemilerinin Boğazlardan geçişi, barış ve savaş hâline göre, ayrı statüye bağlanıyordu Savaş durumu da Türkiye'nin girdiği, girmediği ve savaş tehlikesi olma durumlarında uygulanacak esaslara ayrılıyordu
2. Boğazların askerî kontrolü ve savunma tedbirleri tamâmen Türkiye'ye aitti
3. Boğazlardan geçişi denetleyen Milletlerarası Boğazlar Komisyonu kaldırıldı

Bu ana maddelerle Türkiye'nin boğazlar üzerindeki genel hâkimiyeti sağlandı
Diğer maddelerin bazıları ise;
Barış zamanında:

1. Karadeniz'de kıyısı olmayan devletlerin ticaret gemileri serbestçe geçerler Savaş gemileri 8-15 gün önceden haber verilmek ve bir arada dokuz gemiyi ve belli tonajı aşmamak üzere geçebilir Denizaltılar, uçak gemileri ve 10000 tondan büyük savaş gemileri hiç geçemez Sözleşmeye uygun şekilde geçen savaş gemileri Karadeniz'de yirmi bir günden fazla kalamaz
2. Karadeniz'de kıyısı bulunan devletlerin ticâret gemileri serbestçe geçerler Savaş gemileri geçmeden sekiz gün önce Türkiye'ye haber verecekler, bir arada geçen gemilerin tonajı 15000'den fazla olmayacaktır Karadeniz'de kalışları için belli bir süre yoktur

Savaş zamanında:

1. Türkiye savaşan ülke ise ya da kendisini yakın bir savaş tehdidinde görüyorsa; ticari gemilerin geçişini engelleyemese de, geçişlere bazı kısıtlamalar getirebilmek hakkına sahiptir
2. Türkiye tarafsızsa; ticaret gemileri serbestçe geçmesine rağmen savaşan tarafların savaş gemileri geçemez
3. Savaş tehlikesinin çok olduğu zamanlarda ticaret gemileri barış zamanı kurallarına göre sadece gündüzleri geçebilecektir

sözleşmenin süresi yirmi yıl olacaktı Bu sürenin bitiminden iki yıl önce taraflardan hiçbiri sözleşmenin feshini istemezse, böyle bir istekten iki yıl sonraya kadar yürürlükte kalacaktı
Montrö Antlaşmasında Türk tarafını,

• Tevfik Rüştü Aras, Dışişleri Bakanı(Temsilci Heyeti Başkanı),
• Fethi Okyar, Londra'da Türkiye Büyükelçisi,
• Suad Davaz, Paris'teki Türkiye Büyükelçisi,
• Numan Menemencioğlu, Büyükelçi, Dışişleri Bakanlığı Genel Sekreteri,
• Asım Gündüz, Korgeneral, Genel Kurmay İkinci Başkanı,
• Necmettin Sadık Sadak, Sivas Milletvekili, Milletler Cemiyeti'nde Türkiye Sürekli Temsilcisi,
• Ziya Kızıltan, Baş Danışman, Dışişleri Bakanlığı Baş Hukuk Danışmanı,
• Sadullah Güney, İktisat Bakanlığı, Deniz Ticareti Müsteşarı,
• Müşfik Selami İnegöl, Dışişleri Bakanlığı Daire Başkanı,
• DrAsım Arar, Sağlık İşleri Genel Müdürü,
• Fahri Engin, Savaş Filosu Komutanı,
• Rıfat Mataracı, Kurmay Albay,
• Şefik Çakmak, Kurmay Yarbay, Hava Alayı Komutanı,
• Yusuf Egeli, Kurmay Binbaşı,
• İhsan Orgun, Hava Binbaşı,
• Fahri Korutürk, Deniz Binbaşısı, Roma Deniz Ataşesi,
• Seyfi Kurtbek, Kurmay Yüzbaşı, Paris Askeri Ataşesi,
• RAmir Kocamaz, Başkonsolos, Dışişleri Bakanı Özel Kalem Müdürü,
• Genel Sekreter Cevad Açıkalın, Dışişleri Bakanlığı Daire Başkanı,
• Sekreterler Abdülkadir Örencik, Bedri Tahir Şaman, HRıfat Sözen, Nedim Veysel İlkin, Fatin Rüştü Zorlu, Celalettin Ziyal,
• Basın Bürosu Vedat Nedim Tör, İçişleri Bakanlığı Genel Müdür, Asude Zeybekoğlu, Basın Ateşesi, Şekip Engineri, Basın Ataşesi, Muvaffak Menemencioğlu, Anadolu Ajansı Genel Müdürü,

Temsil etmişlerdir