Meteorlar Meteoritler Ve Dünyadaki çarpışma Kraterleri

Meteorlar Meteoritler ve Dünyadaki çarpışma KraterleriMeteor


sözcüğü, gökyüzünde olağanüstü olay anlamındaki latince meteoron'dan gelir Meteor, güneş sistemindeki cisimlerin dünya atmosferine düşmesiyle, yüksek hızlarda hava ile sürtünme sonucu akkor haline gelerek, gece yeryüzünden kısa süreli bir ışık çizgisi şeklinde görülmesine verilen addır Halk arasında 'kayanyıldız', 'yıldız kayması' ve benzeri sözcüklerle ifade edilen olaydır Bu olay tipik olarak atmosferin 80-110 km'leri arasında oluşur Karanlık bir gecede saatte 8-10 meteor izlemek olasıdır Her yıl belli zamanlarda oluşan meteor yağmurları sırasında saatte 100'ün üzerinde meteor izlenebilir Çok parlak meteorlara Ateş Topu adı verilir ve bunlardan bazılarının yüzeye ulaştığı olur Meteoroid sözcüğü ise olayı değil, düşen cismin kendisini ifade eder Meteoroid, güneş ya da herhangi bir güneş sistemi cisminin çevresinde yörüngede olan ve kuyrukluyıldız ya da asteroid olarak sınıflanamayacak kadar küçük olan cisimlerdir Mikro boyuttaki cisimler ve kozmik toz partikülleri de mikrometeoroid olarak anılırlar
Meteorit ise tamamen buharlaşamadan dünya yüzeyine ulaşan meteoroidlerdir Metoritler üzerinde pek çok çalışmalar yapılmaktadır Bu araştırmalar, meteoritin ana cisminin kaynağı, yapısı ve tarihini saptamak ve güneş sisteminin ve evrenin oluşumu hakkında bilgi edinebilmek amacını güder
Meteoritlerin büyük bir bölümünün kaynağı asteroidlerdir Bazılarının 4 Vesta asteroidi kaynaklı olduğu sanılmaktadır Bir bölümü de kuyrukluyıldızlardan gelir Az sayıda meteorit'in (23 tanesinin) ay kökenli ve (22 tanesinin) Mars kökenli olduğu saptanmıştır
Solda görülen ve ALH48001 olarak bilinen Mars kökenli meteorit, bazı bilim adamlarına göre Mars'da bir zamanlar basit yaşam formları bulunduğunu gösteren kanıtlar taşımaktadır (Gezegenler bölümünde Mars'a bakınız) Meteoritler ve Apollo ve Luna programlarıyla aydan getirilmiş kayalar, her ne kadar ilginç olmayan taş parçaları gibi gözükse de, elimizdeki dünya dışı tek maddi örneklerdir ve labratuarlarda inceleme imkanı bulabildiğimiz için son derece kıymetlidirler

Meteorit Tipleri

Demir

Esas olarak demir ve Nikel den oluşmuşlardır M Tipi Asteroidlere benzerler

Taşsı Demir

Demir ve taşımsı maddelerin bir karışımıdır S Tipi Asteroidlere benzerler Kendi içinde Palassitler ve Mezosideritler olmak üzere iki gruba ayrılırlar

Kondrit

Meteoritlerin büyük bölümü bu sınıftadır Yapıları, dünya benzeri gezegenlerin mağma ya da kabuk yapısına benzer

Karbonaköz Kondrit

Gazlarından arındırılmış güneş yapısındadır Tip C asteroidlere benzer

Akondrit

Bazalt kayalar benzeridir Bu tipteki meteoritlerin Ay ve Mars kökenli olduğu düşünülmektedir Kendi içinde HED grubu, SNC grubu, Aubritler ve Ureilitler olarak dört gruba ayrılırlar Bulunmuş meteoritlerin üçte biri, düşüşü gözlenmiş meteoritlerdir Hergün yüzlerce ton meteoroid dünya atmosferine girmektedirAncak bunların çok büyük bir bölümü birkaç miligram kütlesinde, çok küçük partiküllerdir Ancak büyük olanların nadiren yüzeye erişme şansları vardır Bu güne dek bulunabilmiş en büyük meteorit (Namibia, Hoba) 60 ton gelmektedir
Kayamsı meteoritlerin radyolojik yöntemle bulunan yaşları 455 milyar yıla karşılık gelmektedir Bu da güneş sistemiyle yaşıt olduklarını göstermektedir Güneş sisteminin erken dönem örnekleri olarak kabul edilmekle birlikte yapıları radyasyon, ısı ve buzlaşma nedeniyle değişikliğe uğramıştır
Ortalama bir asteroid, atmosfere saniyede 10-50 km hızla girer Çok büyükleri dışındakiler hava direnci ile kısa zamanda yavaşlar ve saatte birkaç yüz km hıza düşerler Nadiren tamamen buharlaşmayanlar yüzeye düşer Ancak çok büyük olanlar hızlarından pek az kaybederler ve yere çarptıklarında kraterlere neden olur ve hatta büyük feleketlere yol açabilirler
Küçük bir asteroidin dünyaya çarpması sonucu oluşmuş bir kratere en iyi örnek, Arizona Winslow yakınlarında bulunan Barringer Krateri'dir Yaklaşık 50,000 sene önce dünyaya çarpmış bir demir meteoroid sonucu oluşmuştur Çapı 12 km ve derinliği 200 metre kadardır Dünya yüzeyinde 120 kadar krater tanınmaktadır Çok daha yakın bir tarihte 1908'de Sibirya'nın Tunguska diye bilinen ıssız bir bölgesine de 60 metre çapında olduğu hesaplanan bir meteoroid düşmüştür Bu meteoroid birbirine gevşek bağlı küçük parçalardan oluştuğundan, Barringer Krateri olayından farklı olarak, yere çarpmadan önce tamamen dağılmış ve bir krater oluşturmamıştır Bununla birlikte 50 km boyunca bütün ağaçlar devrilmiş ve patlamanın sesi Londra'dan duyulmuştur
Yörüngeleri dünya yörüngesiyle kesişen ve çapı 1 km'den büyük en az 1000 asteroid olduğu tahmin edilmektedir Ortalama 300,000 yılda bir bunlardan biri dünya ile çarpışmaktadır Daha büyük olanlar sayıca çok daha azdır ve çarpışma çok daha seyrektir Olduğunda ise büyük felaketlere yol açar
65 milyon sene önce, dinazorların yeryüzünden silimesini, pek çok bilimadamı, Hephaistos ya da SL9 büyüklüğünde bir kuyrukluyıldız ya da asteroidin dünyaya çarpmasına bağlamaktadır Olay sonucu oluşmuş 180 km çapındaki krater Yukatan yarımadasında Chicxulub yakınındaki ormanların altında kalmıştır (sağda) Bilimadamları, jeolojik kayıtlara bakarak, her birmilyon senede, çarpışma sonucu 10 km çapında üç kraterin oluştuğunu hesaplamaktadırlar Chicxulub gibi daha büyük kraterlerin sıklığını hesaplamak daha zordur, ancak 100 milyon yılda bir çarpışma uygun bir tahmin olabilir

Dünya yüzeyindeki çarpışma kraterlerinden bazıları

Berringer Krateri, Arizona
12 km çapında, 49,000 yıllık

Chicxulub, Yukatan yarımadası Meksika
170 km çapında 65 milyon yıllık

Aorounga, Çad, Afrika
17 km çapında, 200 milyon yıllık

Wolfe Creek, Avustralya
875 metre çapında, 300,000 yıllık

Roter Kamm, Namibya
25 km çapında, 5 milyon yıllık

Mistansin gölü, Kanada
28 km çapında 35-40 milyon yıllık

Manicouagan, Quebec, Kanada
100 km çapında 212 milyon yıllık

Clearwater Gölleri, Quebec, Kanada
Batı göl 32 doğu göl 22 km çapında, 300 milyon yıllık

Deep Bay, Saskatchewan, Kanada
13 km çapında, 50-150 milyon yıllık

Bosumtwi, Gana, Afrika
105 km çapında, 15 milyon yıllık

Gosses Bluff, Avustralya
22 km çapında, 143 milyon yıllık

Kara-Kul Tacikistan
45 km çapında, 8-10 milyon yıllık