Kürtlerde Din

Kürtlerde Din


Büyük Camii Erbil Kürdistan Bölgesel Yönetimi Irak 2007



Sincar Dağında Yezidîler Irak-Suriye sınırı 1920'ler


Kürtler dini bakımdan heterojen bir halk olup aralarında birçok farklı dine mensup gruplar vardır Bununla birlikte Kürt kültüründeki baskın dinî yönelim Sünnî İslamdır; nitekim bugün Kürtlerin çoğunluğu Sünni Müslümanlardır Özellikle Türkiye ve İran sınırları içinde yaşayan Kürtler'in çoğunluğu Sünni mezhebine bağlı (Şafii ağırlıklı) olup bir kısmı ise Alevidir Ayrıca Şii Ehl-i Hak Yezidi ve Yahudi Kürtleri de mevcuttur Büyük sayılarda Zerdüşt veya Hristiyan Kürt gruplarına rastlanmaz; bununla birlikte Zerdüştlükten Manihaizme veya Hristiyanlığa kadar birçok farklı dinî akım Kürt topluluklarının dinî anlayışını etkilemiştir ve çağdaş Kürtlerin dinî inanışlarında ve ibadetlerinde bu farklı dinlerin çeşitli imgelerine rastlamak mümkündür
İlk Kürtlerin dinî inançları üzerinde çok fazla bilgi bulunmamakta; diğer İranî halklarla birlikte Hint-Aryan antik inançlarına inandığı düşünülmektedir Bu ilk inancın belirgin bir elemanı da kozmogonisi yani evrenin yaratılışına ilişkin anlayış inanç ve anlatısıdır Bu kozmogoniye göre tanrı evreni embriyonik bir formda yaratmıştır Embriyonik haldeki evreni doğuran ise ateş tanrısı Mithra (Hint kültüründe Mitra)dır ve bunu gerçekleştirmek için bir boğayı kurban etmiştir Daha sonraları İranî inanç sistemlerinin evrilmesiyleZerdüştlük Kürtlerin dinî inancını çok etkilemiştir; öyle ki bugünkü çoğu Kürt dinî akımlarında örneğin Ehl-i Hakk ve Yezidilikte Zerdüştlükteki çeşitli öğelere liturjik (ibadetsel ritüelle ilişkili) elemanlara rastlanmaktadır Dinî anlayışın yazılı değil de sözlü bir kültüre dayanıyor olması ve çeşitli diğer etkenler sebebiyle bugün genel kanı Kürtlerin dinî anlayışının oldukça senkretik olduğuna yöneliktir; bu sebeple bilim adamları Zerdüştlüğün ilk Kürtlerin o dönemdeki inançlarına karışarak Batı İranlılar arasında türeyen Zurvanizmindört rakamı Ehl-i Hakk ve Yezidilikte de benzeri bir şekilde ele alınır
Erken dönemde Kürtleri özellikle etkilemiş bir başka din de Museviliktir Yahudi Kürtlerin anlatılarında İsrail ve Juda'nın Asurlu krallarının döneminde Yahudilerin Filistin'den sürgün edildiği geçer Bu dönem yaklaşık olarak MÖ 8 yüzyıla denk gelmektedir ki bilim adamları da genellikle bu tarihi onaylamaktadırlar Nitekim Kürdistan'da yüzyıllarca Yahudi toplulukları yaşamış büyük sayılarda Kürt Yahudi toplulukları bulunmuştur Bununla birlikte İsrail devleti kurulduktan sonra Kürt Yahudilerin çoğu bu yeni devlete göç etmişlerdir
İslamın Kürtlerin bulunduğu coğrafyayı fethetmesiyle birlikte Kürt topluluklar arasında İslam yayılmaya başlamıştır Bununla birlikte bu yayılmanın ne şekilde ne ölçüde olduğu yönünde bilgi kısıtlıdır Çeşitli Kürt topluluklarına İslamın yayılmasının senkretik bir şekilde gerçekleştiği düşünülmüştür; Kürtlerin antik inançlarını hemen terk etmedikleri açıktır ki örneğin çeşitli kaynaklarda İslamın yayılışından yüzyıllar sonra 13 yüzyılda dahi antik İranî dinleri devam ettiren Kürt kabilelerinin olduğundan bahsedilmektedir
Müslüman Kürtlerin çoğunluğu Sünnidirler ve amelde Şafiidirler Özellikle amelî mezhepleri olan Şafiilik zaman içerisinde Sünni Kürt kimliği açısından önemli bir yer edinmiştir; sonradan bölgede oluşan Osmanlı Devleti'nin Hanefi mezhebini benimsemesiyle Hanefilik bölgede yayılmış özellikle Kürt olmayan Sünni Müslümanların çoğunluğu Hanefi olmuşlardır Ayrıca Müslüman Kürtlerde tasavvuf oldukça yaygındır ve sufi kültürü ve inançları Kürtlerin dinî anlayışlarını büyük ölçüde etkilemiştir Bugün Kürtler arasındaki en yaygın tarikatlar Kadirilik ve Nakşibendiliktir Her ne kadar birçok tarikat Kürtler arasında ve Kürtlerin yoğunlukta yaşadığı Kürdistan bölgesinde aktif olmuşlarsa da bugün özellikle bu iki tarikat öne çıkmakta bu iki tarikat arasında da en yaygın ve güçlü olanı Nakşibendilik olmaktadır Kadiriliğin Kürtlerin yaşadığı topraklara oldukça eski bir zamanda Nakşibendilikten önce geldiği ve uzun bir süre çok güçlü kaldığı bilinmektedir Kadiri Kürtler çileciliğe çok büyük bir önem verdikleri gibi bu Kadiri kolu özellikle de genelin dışına çıkan ateşte yürüme cam yeme gibi çile eylemleriyle dikkat çekmiştir Gerek Kadirilik olsun gerekse Nakşibendilik bölgedeki diğer dinî akımlarla örneğin ve özellikle Ehl-i Hakk ve Yezidilikle etkileşime girmiştir Nitekim Ehl-i Hakk da Yezidilik de sıkı tasavvufî köklere sahiptirler; örneğin Yezidiliğin kökeni bir sufi şeyhi olan Adi bin Misafir'e dayanır Tasavvufun Kürt toplumundaki en önemli özelliklerinden birisi de birçok önemli Kürt Sufinin aynı zamanda önemli siyasî liderler olması ve sufi liderler ile tasavvufun bazı siyasî düşünce ve akımlarda büyük rol oynamasıdır Her ne kadar çoğunluğu Sünni de olsa Müslüman Kürtlerin içinde Şiiler de mevcuttur Başta İran olmak üzere Irak sınırı Kerkük ve Erbil bölgelerinde İsnaaşeriyye kolundan Şii Kürt gruplar mevcuttur ki İsnaaşeriyye 16 yüzyıldan itibaren İran'daki resmî dinî yönelimdir Birçok bilim adamına göre Şii Kürtler dahilinde ele alınabilecek diğer iki grup da Türkiye'deki Kürt Aleviler ve Ehl-i Hak grubudur; bununla birlikte bu dinî yönelimlerin ayrı bir din mi teşkil ettiği İslam içinde birer Şii kolu olarak ele alınıp alınamayacağı tartışmalıdır Bu topluluklarda temel çeşitli Şii unsurlar bulunmakla birlikte İslam-öncesi inançlardan da çeşitli imge ve öğeler bulunmaktadır bu halklarla yanyana yaşayan ilk Kürtlerin de bu inanç sistemlerine yöneldiği düşünülmektedir Özellikle senktretik bir şekilde Kürt kültürüne girdiğini düşünmektedirBunun tek taraflıdan ziyade çift taraflı bir etkileşim oluşturduğu düşünülmektedir; Zerdüşlüğün Batı İranî dinî akımlardan etkilenmiş olduğu bilinmektedir Klasik Zerdüştlükten farklı olarak de Kürt inancında çeşitli etkileri olmuş olabilir; örneğin bu dinde çok önemli ve temel bir anlam ve değere sahip olan antik