Birleşik Fiiller -birleşik Eylemler Ve özellikleri

BİRLEŞİK FİİLLER – BİRLEŞİK EYLEMLER VE ÖZELLİKLERİ İLE İLGİLİ KONU ANLATIM

İki eylemin belirli kurallara göre birleşmesi
Hem anlam hem de biçim yönünden kalıplaşarak oluşurlar

KURALLI BİRLEŞİK
Eylem+eylem

YETERLİK (-ebil)
Cümleye “gücü yetme, başarma olasılık” anlamları katar
Örn:
Bu soruların hepsini çözebilir (yeterlilik)
Ahmet bu akşam gelebilir/gelmeyebilir (olasılık)
Olumsuzu: eylem+ –ama, -eme + zaman eki+kişi
Örn:
Konuşabilir>konuş-amaz
Gelebilirim>gel-emem
Koşabildin>koş-amadın

TEZLİK (-i, -ü,-ı, -u vermek)
Cümleye “çabukluk olma, önem vermeme vb” anlamlar katar
Örn:
Haberi duyunca gelivermiş (tezlik)
Bana şu mektubu okuyuver (hemen oku)
Bir kez daha geliver, ne olacak? (önemsememe)
Olumsuzu: eylem+me+iver+zaman eki+kişi eki
Eylem+iver+me+zaman eki+kişi eki
Örn:
Yazmayıverdin
Atıvermedin

SÜRERLİK (-a, -e durmak, gelmek, kalmak)
Örn:
Ardından bak-akal-dı
Siz git-edur-un , ben yetişirim
Bu gelenek nesilden nesile sür-egel-miş
Olumsuzu yoktur

YAKLAŞMA (-a,-e yazmak)
Cümleye “ az kalsın, neredeyse” anlamları katar
Örn:
Karşıdan karşıya geçerken öl-eyaz-dım
Ayağım kayınca düş-eyaz-acaktım
Olumsuzu yoktur

İSTEKLENME (-eceği/-esi gelmek)
Cümleye isteklenme, özlem anlam ayrıntıları katar
Örn:
İçesin geldi (içmek istedim)
Göresim geldi (görmek istedim)

YARDIMCI EYLEMLERLE KURULAN BİRLEŞİK EYLEMLER


Yardımcı eylemler: “etmek, olmak, kılmak, buyurmak”
Ad veya ad soylu sözcüklere getirilirler
Yardım ettiği adda ses değişmesi olmazsa ayrı, olursa birleşik yazılır
En çok kullanılanlar “etmek, olmak”
Birleşince bir anlam ve görevi ortalaşa yüklenen öğe olurlar
Örn:
Şu zavallıya /yardım edelim
Bugün neler hissettin
Ne zaman şükredeceksin
Kahrolursun
Sizi bugün çok /merak ettik
Kendine bakmazsan /hasta olursun
Adam bizlere de nazar kıldı

Uyarı: “etmek, olmak” cümlede bazen tek başlarına yüklem görevini de üstlenebilirler
Örn:
Kendim /ettim, kendim /buldum
İçeri girenler /oldu

ANLAMCA KAYNAŞMIŞ BİRLEŞİK EYLEMLER


Birden çok sözcüğün birleşerek gerçek anlamından uzaklaşarak yeni bir anlamda kullanılması
Bu eylemler, ya kendi sözcük anlamlarından sıyrılır, ya da “deyim” olurlar
Örn:
Şunları bir daha /gözden geçir
Onun üçerine iki kişi /söz aldı
Bugün hasta düştü, hiç de iyi görünmüyor