Türkiyenin Akarsuları

TÜRKİYE’NİN AKARSULARI

Akarsuların genel özellikleri:
1-Akarsularımızın debisi yüksek değildir
2-Akarsularımızın akış hızı yüksektir
3-Akarsularımızın rejimi düzensizdir
4-Bazı akarsularımız kaynağını dışarıdan alır Asi, Meriç gibiBazı akarsularımız da Türkiye’de doğar,dışarıda denize dökülür
-Fırat, Dicle,Aras, Kura, Çoruh
5-Akarsularımızdan şu şekilde yararlanılır
-İçme suyu
-Sulama
-Turizm
-Balıkçılık
-Enerji üretimi
6-Türkiye’nin yeryüzü şekilleri çeşitli olduğundan akarsu havzalarımız da farklı özellikler gösterir
BAŞLICA AKARSULARIMIZ
1 Karadeniz’e dökülenler
Çoruh: Üç ana koldan doğar Çoruh, Oltu, Tortum çayları Bunlar Yusufeli’nde birleşerek Gürcistan’dan denize dökülür Vadi derin olduğu için Rafting sporları yapılır
Harşit: Trabzon ve Gümüşhane dağlarından doğar
Yeşilırmak: üç ana koldan doğar Kelkit; Erzincan dağlarından doğar Erbaa,Niksar ovasına gelir, Burada Sivas’tan diğer Yeşilırmak ile birleşir Çarşamba’dan Denize dökülür

Kızılırmak: İç ve Doğu Anadolu’dan kaynağını alır En uzun kolu Sivas’tan doğar İç Anadolu’da iç bükey bir yay çizer Devrez Çayı ve Gökırmak ile birleşir Daha sonra Bafra’dan denize dökülür

Bartın çayı: Küre dağlarından doğar Taşımacılık yapılır
Yenice: Üç ana koldan oluşur Aras suyu ve Ulusu ile Bolu’dan geçer Büyüksu ile birleşir Devrek’ten denize dökülür

Sakarya: Porsck Çayı ile Kısmir Çayı birleşerek Sakarya’yı oluşturur Daha sonra Pamuk ovada Göksu ile birleşir ve Adapazarı’na ulaşır
Marmara Denize Dökülenler :
Susurluk: İç Batı Anadolu’da Şaphane Dağlarında doğar Nilüfer çayıyla birleşerek Marmara’ya dökülür
Ayrıca : Gönen ve Karabaş çayları vardır
Ege Denizine Dökülenler:
Meriç: Türkiye-Yunanistan sınırını oluşturur Bulgaristan’da Rodop dağlarından doğarEge denizine dökülür
Bakırçay: aynı adı taşıyan graben boyunca akar
Gediz: Kütahya’daki Murat dağından doğar İzmir körfezinin kuzeybatısından dökülür Alaşehir ve Kumçayı ile birleşir
KMenderes: Bozdağlardan doğar Kuşadası körfezinden denize dökülür
BMenderes: Kaynağını İçbatı Anadolu dağlarından alır
Akdenize dökülenler:
Aksu: Eğridir Gölü ve Davras dağlarından kaynağını alır, Antalya’dan denize dökülür
Manavgat: Karstik kaynaklarla beslenir Kanyon vadileri içerisinde akar Manavgat’tan denize dökülür
Göksu: Taşeli platosundan iki kol halinde doğar Kanyon vadilerden akar Ermenek çayı ile birleşerek Akdeniz’e dökülür
Seyhan: Aladağ ve Bolkar dağlarından doğar Çakıtçayı ve Tahtalı dağlarından doğan Göksu ile birleşir
Ceyhan: Elbistan havzasını çevreleyen dağlardan kaynağını alan Ceyhan, Maraş’taki Aksu çayı ile birleşir Çukurova’ya ulaşır ve İskenderun körfezinden denize dökülür



Basra körfezine dökülenler:
FIRAT:
Erzurum dağlarından doğar, Karasu ile Karasu ve Aras Dağlarından doğan Murat kollarından oluşurbu iki kol Keban barajına dökülür ve Barajdan çıktıktan sonra Fırat adını alır Daha sonra Suriye ve Irak’tan geçerek Dicle ile birleşir Şat-ül Arap adı altında dökülür
DİCLE:
Bitlis Dağlarının güney yamaçlarından doğar Türkiye-Suriye sınırını oluşturur ve Irak topraklarına girer Fırat’la birleşir ve Basra Körfezine dökülür En önemli kolu Yüksekova’dan kaynağını alan Zapsuyu’dur
Hazar Denizine Dökülenler:
KURA:
Yalnızçam ve Allahûekber dağlarından doğar Ardahan’ı geçtikten sonra Gürcistan’a girer, Aras ile birleşerek Hazar’a dökülür
ARAS:
Palandöken ve Kargapazarı dağlarından doğar Iğdır ovasında, Çıldır Gölünden kaynağını alan Arpaçay ile birleşir ve ülkemizi terk ederek Kura ile birleşir
AKARSU HAVZALARIMIZ

a) İç Anadolu Kapalı Havzaları:

1-Afyon, Akarcay havzası: Güneyde sultan dağları, Kuzeyde Emir dağları, kütlesi arasında çökme sonucu oluşmuş içinde Karamuk, Akşehir ve Eber göllerinin bulunduğu havzadır Eber gölünün suları Akşehir’e dökülür Akşehir’in suyu tuzlu, Eber’in suyu tatlıdır Karamuk gölünün suları, bir düden vasıtasıyla Eğirdir gölüne dökülür

2-Konya kapalı Havzası: Güneyde Toros dağları, kuzeyde Obruk platosu ile çevrilidir Bu havzada Beyşehir gölünden gelen Çarşamba suyu dökülür Bu havzaya dökülen akarsular, tuzlu bataklıkları besler
3-Tuzgölü havzası: Tuzgölü çevresi, çökme sunucu oluşmuştur Havzanın çevresindeki yüksek sahalardan gelen kısa boylu akarsular Tuz gölüne dökülür

b) Göller Yöresi Kapalı Havzaları:
1-Burdur gölü havzası: Çevreden gelen bir çok geçici akarsu ile, Tefenni ovasından gelen Eren çayı dökülür
2-Acıgöl Havzası:Doğudaki Söğüt dağlarından kaynağını alan geçici akarsular dökülür
Not: Göller yöresinde ayrıca Salda, Yarışlı, Burak ve Kestel gölleri kapalı havza özelliği taşır
c) Van kapalı havzası:
Van gölünün güneyinde Bitlis, kuzeyinde ise volkanik dağlar uzanır Van gölü, Nemrut dağından çıkan lavlar sonucu oluşmuştur Van gölünün suyu sodalıdır

AKARSULARIMIZIN REJİMLERİ:
Akarsu rejimi: Akarsuyun debisinin yıl içersinde gösterdiği alçalma yükselme halindeki seviye değişikliğidir
Akarsuyun debisi: Akarsuyun her hangi bir yerindeki enine kesitinden 1sn’yede gecen su miktarına debi denir
Debiye etki eden faktörler:
1) İklim (yağış sıcaklığı)
2) Bitki örtüsü
3) Havzadaki büyük kaynaklar ve yer altı suları
4) Yatağın geçirimliliği
5) Dağlardaki kar kalınlığı
6) Göller
7) İnsan
Rejime etki eden faktörler

1) Yağış rejimi
2) Yağış biçimi
3) Akarsu kaynağı
4) Sıcaklık ve buharlaşma
5) Havzanın genişliği
6) Arazinin şekli ve eğimi
AKARSU REJİM TİPLERİ

a) Yağmur Suları İle Beslenen Akarsular: Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde, akarsularda yazın seviye düşmesi, kışında seviye yükselmesi görülür Karstik kaynaklarla beslenen akarsularda, seviye düşmesi fazla olmaz Akdeniz akarsu rejimi, barajın olmadığı akarsu veya kolunda görülür Örnek: Baraj olan

Seyhan-Ceyhan-Gediz-Manavgat gibi akarsular doğal özelliğini kaybetmiştir

b) Kar ve Buz Suları İle Beslenenler: Bu rejim, yağışın büyük bölümünün kar şeklinde düştüğü yüksek dağlardan kaynağını alan akarsularda görülür Örnek: D Karadeniz ve D Anadolu akarsuları Bu tip akarsularda, akım seviyesi Mart- Ağustos arasında yükselir, kışın düşer

c) Kaynak sularıyla beslenenler: Örnek: Manavgat ve Köprücay’dır

d) Gölden çıkan akarsular:

1-Beyşehir gölünden çıkan ve Konya arazisini sulayan Çarşamba suyu

2-Eğirdir gölünden çıkan Kovada çayı

3-Manyas gölüne ulaşıp, tekrar gölden çıkan Koçaçay

4-Ulubat gölünü ulaşıp tekrar gölden çıkan Kemalpaşa- Orhaneli
5-Erzurum ovasının doğu ve güneyindeki bataklık ve göllerden çıkan Karasu
6-Çıldır gölünden çıkan Arpaçay
e) Karma rejimli akarsular: Ülkemizdeki büyük akarsulardan Kızılırmak, Yeşilırmak, Sakarya, Fırat ve Dicle önemli karma rejimli akarsulardandırbu tür akarsular, farklı iklim bölgelerinden beslenir
TÜRKİYE’DE GÖLLER VE OLUŞUMLARI

Göller; sularının tatlı, acı ve tuzlu olması bakımından farklılık gösterirler Bu durum;
a) Gölün genişliği ve derinliği
b) Gölün dışarıyla bağlantısı olup olmadığına
c) Bulunduğu yerin, iklim özelliklerine bağlıdır
Göl Çeşitleri
1) Doğal Göller
a) Tektonik Göller: Bu göller tektonik çukurların suyla dolması sunucu oluşmuştur
Van gölü: Ülkemizi en büyük ve en derin gölüdür Nemrut Dağı’nın oluşturduğu volkanik set gölüdür Suları sodalıdır Ulaşım Tatvan ve Van arasında yapılır Balık avlanır
Hazar gölü: Suyu az sodalı ve tuzludur Bazı balık türleri yaşar Gölün suları Hazar 1ve 2 tünelleriyle hidroelektrik santrallerini çalıştırır
Eğirdir-Kovada: Antalya körfezinin kuzeyinde bir kırık üzerinde yer alırBu oluğun kuzeyinde Eğirdir, güneyinde Kovada bulunur Eğirdir 'S' şeklindedir
Eğridir’in suları önce Kovada’ya yeraltından geçer

Büyükşehir ve Suğla: Sultan ve Dedegöl dağları arasındaki oluk içinde yer alırlar Bu oluğun kuzeyinde Beyşehir yer alır Suları tatlı olup, Türkiye’nin 3 büyük gölüdürÇarşamba suyu ile Konya ovasını sular Beyşehir’in kuzeydoğusunda, kastlaşma ile oluşan Suğla bulunur

Akşehir: Sultan ve Emir dağları arasında bulunur Kapalı havza olduğundan suları tuzludur

Karamuk: Sultan dağlarının batısında bulunur Suyunu yeraltından Eğirdir gölüne boşaltır
Eber: Akşehir gölünün yanındadır Fazla sularını Akşehir’e boşaltır Tatlı suludur
Burdur: Kapalı havzada bulunduğundan suları kullanılmaz
Acığöl: Tektonik kökenlidir Sığ kısımları yazın kurur ve ince bir tuzla kaplanır
Çıldır: Sularını Arpaçay ile boşaltır Suları tatlıdır Balıkçılık yapılır
Aktaş: Kapalı bir göl olup, suları acıdır
Sapanca: İzmit körfezinin doğusunda yer alırsuları tatlı olup, genelde yöredeki sanayi tesislerinde kullanılır
İznik gölü: Gemlik, körfezinin doğusunda yer alır Suları tatlıdır
b) Karstik-Teknolojik göller: Bu göllerin oluşumunda hem kireç taşlarının çözünmesi, hemde çökme etkili olmuştur Örnek: Eğirdir, Kovada, Beyşehir, Suğla ve Yarışlı gölleri Bunlar genelde tatlı su gölleridir Balık avlanır Doğu Anadolu ayrıca Adıyaman’da Gölbaşı örnektir
c) Karstik göller: bunlar sadece kireç taşlarının çözünmesiyle oluşan çukurlardaki göllerdir Örnek: Kestel ve Salda
d) Volkanik Göller: Bu göller krater, maar ve kalderalar da oluşan göllerdir Isparta’daki Gölcük gölü Krater, Nemrut Gölü, Kaldera’ya, Meke Tuzlası ve Acığöl maar’lara örnektir
e) Heyelan set gölleri: Heyalandan kopan parçaların bir akarsu vadiisinin önünü kapatması sonucu oluşan göllerdir Bunlar Tortum, Sera, Zinav Yedigöller ve Sülüklü Gölleri
f) Set gölleri:
1) Kıyı set gölleri: Kıyı oklarının bir koy veya körfezin önünü kapatması sonucu oluşan gölledir Örnek: B Ve K Çekmece gölleri ile Çukurova’daki Akyatan gölü
2) Alüvyal set gölleri: Akarsuyun taşıdığı alüvyonların akarsuyun önünü kapatması sonucu oluşurlar
Köyceğiz: Dalaman çayının Köyceğiz körfezinin önünü kapatmasıyla oluşur
Çamiçi: Aynı şekilde oluşmuştur
Eymir ve Mogan: Elmadağ’dan gelen derelerin oluşturduğu birikinti konilerinin vadiyi tıkaması ile oluşmuştur
Abant: Abant suyunun getirdiği, alüvyonun vadiyi tıkaması ile oluşmuştur Önemli turizm merkezlerindendir
Uzungöl: Uzundere vadisine açılan yan derenin meydana getirdiği birikinti konisinin gerisinde oluşmuştur
g) Buzul gölleri: Buzulların oluşturduğu sirklerde eriyen bazı suların birikmesiyle oluşur Bu göller Kaçkar, Cilo,Aladağlar ve Bolkar dağlarında bulunur
h)Baraj göllleri: Günümüzde 200’ü aşkın baraj yapılmıştır En büyük baraj göllerimiz Atatürk, Keban, Karakaya’dır
Önemli Barajlarımız

Fırat : Atatürk, Keban, Karakaya
Sakarya : Hasan, Polatkan, Gökçekaya
Yeşilırmak: Suat Uğurlu, Hasan Uğurlu
Kızılırmak : Hirfanlı, Altınkaya
Manavgat : Manavgat, Oymapınar
Ceyhan : Aslantaş
Seyhan : Seyhan
B Menderes : Adıgüzel, Kemer
Gediz : Demirköprü
Aksu : Karacaören
TÜRKİYE’NİN YERALTI SULARI VE KAYNAKLARI

Yeraltı Suları:
Yeryüzünden sızan sular, yeraltında geçirimsiz bir tabakanın içerisindeki kayaların boşluk ve çatlaklarında tutulur Bu suya yer altı suyu denir Ülkemiz yer altı bakımından oldukça zengindir Ör: Marmara’da Adapazarı, Yenişehir, Balıkesir ovaları, Doğu Anadolu’da; Muş, Erzurum, Malatya ovaları Yer altı suyu bilhassa yarı kurak sahalarımızda tarımsal açıdan çok önemlidir Ör: Konya-Karapınar, Polatlı-Sivrihisar Bazı kentlerimizin içme suyunun bir bölümü yer altı suyundan sağlanır Ör: Bursa, İzmir, Eskişehir, Kütahya, Konya gibi
Kaynaklar: Yer altı suyunun (çatlaklardan) veya tabaka arasından yüzeye çıkmasıyla kaynaklar oluşur
BELLİ BAŞLI KAYNAKLARIMIZ

Karstik kaynaklar:
Kireç taşlarının çatlaklarından ve yer altı kanallarından çıkan kaynaklardır Karstik kaynakların suları gür olup, bazı akarsuları besler (Manavgat, Köprü çayı) Bazı kentlerimizin içme ve sulama suyunun bir bölümünü karşılar Ör: Pınarbaşı ve Kemalpaşa’dan çıkan kaynaklar, İzmir’in suyunu karşılar
Artezyen kaynaklar:
Yer altındaki suların insanlar tarafından sondajla çıkarılmasına denir Bu tür kaynaklar, Eskişehir, Malatya, Erzurum, İnegöl, Bursa, B Menderes, Gediz ovalarının kenarlarında Ceylanpınar ve Muş ovalarının çevresinde görülür
Fay kaynakları:
Fay hatları boyunca çıkan kaynaklarıdır Bunlar genel olarak Ege ve G Marmara Bölümünde K Anadolu fay kuşağı boyunca görülür
Not: Kaynak sularının kalitesini suyun geldiği kayanın kimyasal özelliği belirler Silis miktarının fazla olduğu sular tatlıdır Örnek:İzmir Uludağ, Niksar, Tokat suları örnek verilebilir Kireçli arazilerden çıkan kaynak suları kireçli, Jipsli sahalarınki ise acı olup içme suyu olarak kullanılamaz
TÜRKİYE’NİN KAPLICALARI VE MADEN SULARI

Kaplıca: Sıcak su kaynaklarına kaplıca denir Kaplıcalar genel olarak kırıklar boyunca yer alır Bu sular bünyesinde mineral içerirler Bu yüzden eskiden beri; romatizma, bazı deri ve iç hastalıklarınıntedavisinde kullanılır
1- Güney Marmara Kaplıcaları:
Bursa, Balıkesir, Gönen çevresinde çok sayıda kaplıca bulunur Burada Çekirge, Kaynarca, Yeni, Kükürtlü, Kara Mustafa ve Eski kaplıcalar vardır Sakarya ilimizde Kuzuluk, Ilıca köy, Kil Hamamı kaplıcaları vardır Gönen şehrinin bir bölümü kaplıca suları ile ısıtılmaktadır Ayrıca, Yalova, Oylat, Burhaniye, Susurluk, Balya, Havran’da kaplıcalar bulunur
2- Batı ve Güney Batı Anadolu Kaplıcaları
Denizli, Manisa,Aydın ve Muğla illerinde çok sayıda kaplıca bulunur
Denizli’de Karahayıt ve Pamukkale kaplıcaları, Yenice ve Sarayköy kaplıcaları vardır
İzmir’de; Bolçova ve Şifne, Bergama’da Güzellik kaplıcaları
Manisa’da; Alaşehir, Eskişehir, Kurşunlu, Salihli, Çamur hamamı vardır
Muğla; Köyceğiz gölü yakınında, Sultaniye kaplıcası
Aydın;da Germencik, Çamur ve Ortakçı

3- İç Batı Anadolu ve Maden Suları
Afyon; Afyon maden suyu, Gazlıgöl, Gerek, Kaya, Heybeli, Ömerli, Soğuş, Sandıklı
Kütahya; Yoncalı, Ilıca, Murat Dağı, Emet, Dereli, Gediz ve Aksaz, Hamam Boğazı , Simav’da Eynal kaplıcası
Bilecik; Çatlı ve Selçuk içmeleri
Eskişehir; Bolu ve Düzce’de de önemli kaplıcalar vardır
4- İç Anadolu:
Ankara’da; Ayaş, Haymana, Kızılcahamam Ilgın’da; Ilgın Polatlı’da; Çiftehan
Aksaray’da, Ziga Bor’da; Kemerhisar
Kayseri’de; Tekgöz, Bayramhacı, kaplıcaları, Boğazköprü, Saz,
Niğde’de; Sakarya