Cezayir’in Fransızlar Tarafından İşgali (1830)

Cezayir’in Fransızlar Tarafından İşgali (1830)


1533 yılında Barbaros Hayrettin Paşa’nın Osmanlı himayesine girmesiyle Cezayir, daha geniş ifadesiyle "Garp Ocakları" Osmanlı yönetimiyle beraber Batı Akdeniz denizciliğinde önemli bir yere sahip oldu 19 yüzyılın başında Avrupa devletleri Cezayir’in deniz gücünden kurtulmak amacıyla harekete geçtiler 1815 Viyana kongresinde bu yönde bir karar alındı Ardından da Cezayir topa tutularak gemiler batırıldı Böylece Cezayir büyük bir darbe yediCezayir Dayısı İzmirli Hasan Paşa’nın alacağı olan paranın verilmemesiyle bozulan Fransız ilişkileri olumsuz gelişmelere neden oldu Osmanlı Devleti’nin Yunan isyanıyla uğraşmasından faydalanan Fransızlar, yıllarca Cezayir’i kuşattı (1827-1830) 1830 yılında da Cezayir, Fransızlar tarafından işgal edildi 1847 yılında da işgal tamamlandı Aynı yıl Osmanlı Devleti, bu durumu kabul etmek zorunda kaldı

* Böylece Osmanlı Devleti Kuzey Afrika’da stratejik önemi büyük olan bir toprağı kaybetti

I) Mısır Sorunu

a) Mehmet Ali Paşa’nın Mısır Valisi Olması ve Yükselmesi:
Kavala’da doğan Mehmet Ali Paşa Mısır’ı Fransızlardan kurtarmak amacıyla gönderilen askerlerin içinde subay vekili olarak Mısır’ a gitmişti Öğrenim görmemiş olmasına karşılık zeki, cesur ve kabiliyetliydi Fransızların geri çekilmesinden sonra Kahire’deki başıbozuk askerlerin komutanı oldu Sonra da Valiyi Mısır’dan ayrılmak zorunda bırakarak yönetimi eline geçirdi Osmanlı hükümeti bu durumu tanımak zorunda kaldı (1805)

Mehmet Ali Paşa, Mısır Valisi olduktan sonra kazandığı başarılarla kendisini kabul ettirdi
• İskenderiye ve Resife asker çıkaran İngilizleri geri püskürtmeyi başardı
• Mısır’ın büyük bir derdi olan Kölemenlerle uğraştı Onları kılıçtan geçirerek mallarına el koydu
• Hicaz’da isyan eden Vehhabilerle mücadele etti Vehhabi isyanını bastırarak Hac yollarını açtı Bu başarıyla İslâm dünyasında büyük bir kazandıBabıâli bu gelişmeler karşısında Mehmet Ali Paşa’ya Hicaz ve Habeş valiliklerini verdi 1822’de Sudan’ı da ele geçiren Mehmet Ali Paşa, bir Mısır devleti kurmayı başardıMehmet Ali Paşa; askerlik, bayındırlık, tarım ve ticaret dallarında yaptığı yeniliklerle büyük bir güç kazandı Elde ettiği gelirlerle Fransızların yardımıyla ordu ve donanmasını modernleştirdi Avrupa’ya, özellikle Fransa’ya öğrenciler gönderildi Mehmet Ali Paşa’nın çalışmaları, Mısır’ı Doğu Akdeniz’de önemli bir yere getirdi

b) Mehmet Ali Paşa’nın İsyanı

Mehmet Ali Paşa, Mora isyanı üzerine Osmanlı Devleti’ne yardımcı kuvvet göndermiş, ancak Navarin’de Osmanlı donanmasıyla beraber donanmasını kaybetmişti Özellikle Mora’daki askerlerini habersizce çekmesi ve 1828-1829 Osmanlı-Rus savaşında yardım istendiği halde asker göndermemesi, Padişah ile arasının açılmasına neden oldu

Mora’yı alamayan Mehmet Ali Paşa, II Mahmut’tan Suriye ve Girit valiliklerinin kendisine verilmesini istedi Mehmet Ali Paşa Suriye’yi alarak Navarin’de yanan donanmasını buradaki ormanlardan yararlanarak yeniden kurmak istiyordu Padişah II Mahmut, bu teklifi kabul etmediği gibi Mehmet Ali Paşa’yı Mısır Valiliğinden atmak için planlar yapmaya başladı Fakat ilk harekete geçen Mehmet Ali Paşa oldu

Kavalalı Mehmet Ali Paşa, bir alacak meselesiyle başlayan olayları bahane ederek Akka üzerine yürüdü

Mehmet Ali Paşa’nın oğlu İbrahim Paşa komutasındaki Mısır Ordusu Akka’yı alarak Şam üzerine yürüdü Şam’ı alan Mısır Ordusu Belen geçidinde bir Osmanlı ordusunu yenerek Adana’ya girdi (1833) Ardından da İstanbul üzerine yürüdü Sadrazam Reşit Paşa komutasındaki Osmanlı kuvvetlerinin de Konya’da mağlup olmasıyla Mısır ordusuna İstanbul yolu açıldı

c) Kütahya Antlaşması (1833):

II Mahmut, İbrahim Paşa’nın kazandığı bu başarılar üzerine Ruslardan yardım istemek zorunda kaldı Rus çarı l Nikola, bu teklifi kabul ederek Karadeniz donanmasıyla 15 bin kişilik bir Rus ordusunu İstanbul’a gönderdi Rus donanmasının İstanbul’a kadar gelmesi Mısır sorununu bir Avrupa sorununa dönüştürdü Çıkarları tehlikeye düşen İngiltere ve Fransa II Mahmut’la Kavalalı Mehmet Ali Paşa arasına girerek anlaşma yapılmasını sağladı Bunun üzerine Kütahya Antlaşması yapıldı (1833)

1) Mehmet Ali Paşa’ya Mısır ve Girit Valiliklerine ek olarak Suriye Valiliği,
2) Oğlu İbrahim Paşa’ya da Cidde valiliğine ek olarak Adana valiliği verildi

Yorum:
• Bu antlaşma, Mısır sorununu bir süre için çözümledi
• İki tarafta yapılan antlaşmadan memnun olmadı
• Rusların İstanbul’a gelmesi Mısır sorununu Avrupa sorunu haline getirdi
• Osmanlı Devleti, Rusya ile antlaşma yapma yoluna gitti


d) Hünkâr İskelesi Antlaşması (1833):

II Mahmut’un yardım istemesiyle İstanbul’a gelen kuvvetleri Hünkâr iskelesine yerleştiler Kütahya Antlaşması yapıldığı ve Mısır kuvvetleri geri çekildiği halde Rus kuvvetleri Boğazdan ayrılmadılar Padişah II Mahmut ise Suriye ve Adana’yı kaybettiği için Kütahya antlaşmasından memnun değildi Ayrıca, Mehmet Ali Paşa’nın yeniden isyan etmesinden endişelenen Padişah İngiltere ve Fransa’ya güvenmiyordu Bütün bunlar II Mahmut’un Ruslarla ittifak yapmasına neden oldu Bu amaçla Osmanlı Devleti ile Rusya arasında Hünkâr İskelesi Antlaşması yapıldı (1833)

1) OsmanlıDevleti ve Rusya savaş zamanında birbirine yardım edeceklerdi
2) Osmanlı Devleti’ne bir saldırı olursa, Rusya asker ve donanma gönderecekti, ancak masrafları Osmanlı Devleti karşılayacaktı
3) Rusya bir saldırıya uğrarsa, Osmanlı Devleti Rusya’ya asker ve donanma göndermeyecek, fakat buna karşılık Çanakkale ve İstanbul Boğazlarını kapatacaktı
4) Bu antlaşma sekiz yıl süreyle yürürlükte kalacaktı


Yorum:
• Hünkâr İskelesi Antlaşması, Rusya’nın Karadeniz’deki güvenini artırdı
• Osmanlı Devleti, Mehmet Ali Paşa’nın yeniden isyanına karşı kendini güvenceye aldı
• Boğazların kapatılması İngiltere ve Fransa’nın çıkarlarını tehlikeye düşürdü
• Hünkâr iskelesi Antlaşmasıyla Boğazlar sorunu ortaya çıktı
• Osmanlı Devleti, Boğazlar üzerindeki egemenlik hakkını son defa tek başına kullandı


e) Mehmet Ali Paşa’nın Yeniden İsyanı (1839)
Kütahya Antlaşması ne II Mahmut’u, ne de Mehmet Ali Paşa’yı memnun etmişti Padişah; Mısır, Suriye, Adana, Girit ve Cidde gibi büyük eyaletleri Mehmet Ali Paşa’ya vermekten rahatsızdı Mehmet Ali Paşa 1833 yılından itibaren adeta bağımsız bir hükümdar gibi hareket ediyordu Ordu ve donanmasını güçlendirmeye devam etti 1838 yılına gelindiğinde, Mehmet Ali Paşa’nın bağımsızlığını açıklayacağı söylentileri yayılmaya başladı

Doğu Akdeniz’de güçlü bir Mehmet Ali Paşa istemeyen İngiltere Osmanlı Devleti’ni tercih ediyordu İngiltere, Osmanlı Devleti’nin zor durumundan da yararlanmak istedi İki devlet arasında 1838’de bir ticaret antlaşması yapıldı Osmanlı Devleti İngiltere’ye yeni ticari ayrıcalıklar vererek buna karşılık onun desteğini aldı

Fransa ise Mehmet Ali Paşa’nın Mısır’a egemen olmasına ve bağımsızlığını ilân etmesine, özellikle de ekonomik açıdan güçlenmesine taraftardı Osmanlı Devleti, Fransa ile de bir ticaret antlaşması yaparak ikinci büyük devletin de siyasi desteğini sağladı

Mehmet Ali Paşa 1839’da bağımsızlığını ilân ederek ayaklandı Nizip savaşı, Osmanlı Devleti’nin yenilgisiyle sonuçlandı Yenilgi haberi İstanbul’a gelmeden II Mahmut öldü, yerine Abdülmecit padişah oldu Bu sırada Kaptan-ı Derya Ahmet Fevzi Paşa, Osmanlı donanmasını Mısır’a götürdü Böylece, Osmanlı Devleti, savunmasız bir duruma düştü

Osmanlı Devleti’nin bu durumundan dolayı Rusların Hünkâr İskelesi Antlaşmasından yararlanarak İstanbul Boğazı’na girebileceğini düşünen İngiltere ve Fransa, Mısır sorununu Avrupa sorunu haline getirmeye’ karar verdiler İngiltere ile çatışmayı göze alamayan Rusya da bu durumu kabul etti Sonunda İngiltere, Avusturya, Prusya, Rusya ve Osmanlı Devleti’nin delegeleri Londra’da toplandılar Mısır sorunu görüşülerek Londra Antlaşması yapıldı (1840)

1) Mısır eyaleti hukuk bakımından Osmanlı Devleti’ne bağlı olacak, yönetimi Mehmet Ali Paşa ve oğullarına bırakılacak
2) Mısır Osmanlı Devleti’ne yıllık vergi ödeyecek ve Osmanlı donanmasını geri gönderecekti
3) Suriye, Adana ve Girit Osmanlı Devletine verilecekti
Fransa’ya güvenen Mehmet Ali Paşa bu antlaşmayı kabul etmedi Bunun üzerine Osmanlı ve İngiliz donanmaları Suriye ve Mısır kıyılarına abluka ettilerAkkâ kalesi kısa zamanda alındı Mehmet Ali Paşa, Londra Antlaşması’nı kabul etti Bu gelişmeler sonunda:
• Mısır sorunu çözüldü
• Mısır iç işlerinde serbest, dış işlerinde Osmanlı Devleti’ne bağlı bir imtiyazlı eyâlet haline geldi
• Mehmet Ali Paşa isyanı sırasında Tanzimat Fermanı ilân edildi (1839)

Ellerine sağllık