Osmanlı İmparatorluğunda Milliyetçilik Hareketleri

G Osmanlı İmparatorluğunda Milliyetçilik Hareketleri


Fransız İhtilâli’nin sonucunda ortaya çıkan milliyetçilik akımı XIX yüzyılda Osmanlı ülkesinde etkili oldu Özellikle Balkanlarda bağımsızlık amacıyla isyanlar çıktı Bu isyanların başlamasında,

• Milliyetçilik akımı,
• Rusların Balkanlardaki halkı kışkırtmaları,
• Mahalli yöneticilerin halka karşı yanlış politikalar uygulamaları,
• Bazı toprakların savaşlar sırasında el değiştirmesi,
• Balkanlardaki bir kısım toprakların savaş alanı durumuna gelmesi,
• Merkezi otoritenin sarsılması etkili olmuştur


1 Sırp İsyanı (1804):


Fatih zamanında Osmanlı topraklarına katılan Sırbistan halkına din ve mezhep özgürlüğü verilmişti XIX yüzyılda milliyetçilik düşüncesi etkisiyle ilk ayaklanan toplum Sırplar olmuştur Sırpların isyan etmelerinde şunlar etkili olmuştur

• Osmanlı-Avusturya-Rusyasavaşlarıdolayısıyla Sırbistan topraklarının sık sık istilaya uğraması
• Yeniçeri kodamanlarının halka zulmetmeleri
• Fransız İhtilâli’nin yaydığı milliyetçilik düşüncesi
• Rusya ve Avusturya’nın yaptığı propagandalar

Sırplar Kara Yorgi liderliğinde 1804 yılında ayaklandılar Ayaklanmanın bastırılacağı sırada 1806’da Osmanlı-Rus savaşı başladı 1812’de yapılan Bükreş Antlaşması’nda Sırplara imtiyazlar verilmesi şeklinde bir madde yer aldı Bundan yararlanan Kara Yorgi Sırpların bağımsızlığını istedi Bunun üzerine Osmanlı Devleti Sırbistan’a müdahele ederek isyanı bastırdı Kara Yorgi Avusturya’ya kaçtı Bir süre sonra Miloş Obronoviç isimli bir domuz tüccarı Sırpların başına geçerek isyan etti Osmanlı Devleti, Rusya’nın olaya karışmasını engellemek amacıyla Miloş’u Sırbistan prensi olarak tanıdı Böylece Osmanlı Devleti’ne bağlı Sırbistan prensliği kuruldu

* Sırbistan, 1830 yılında Osmanlı Devleti’ne bağlı, fakat iç işlerinde serbest duruma geldi 1878 yılında bağımsızlığını elde etti

2 Yunan İsyanı


Osmanlı Devleti içinde yaşayan unsurların en imtiyazlısı "Rum"lardı Sanat, ticaret ve özellikle gemicilikle uğraşmaktaydılar Ruslarla kurulan münasebetlerle Rumlarda bağımsızlık şuuru gelişmeye başladı 1768’de Rus donanmasının Mora sularına gelmesi üzerine Rumlar isyan ettiler Ticaret yoluyla çok zenginleşen Rumlar açtıkları okullarda ihtilâl fikirlerini yaymaya başladılar

Yunanlıların isyan etmelerinde;
• Ticaret sayesinde zenginleşmeleri,
• Milliyetçilik akımının yayılması,
• Rum aydınlarının bağımsızlık için çalışmaları,
• Avrupalı aydınların çalışmaları: Avrupa aydınları ulaşılan bilim ve teknik seviyesinin temelinde Antikite denilen Yunan kültürünün olduğunu düşünüyorlardı Bu nedenle Rumlara sempati duyan Avrupalı aydınlar Türkler aleyhinde yazılar yazıyorlardı
• Etniki Eterya Cemiyeti’nin kurulması: Etniki Eterya 1814 yılında Odesa’da kuruldu Cemiyetin amacı İstanbul başkent olmak üzere Bizans İmparatorlu-ğu’nu kurmaktı İlk amaçları Yunan devletinin kurulmasıydı
• Tepedelenli Ali Paşa’nın isyanı: Etniki Eterya, Mora Rumlarını ayaklanacak duruma getirdi Ancak bu sırada Yanya valisi olan Tepedelenli Ali Paşa, Rumlara göz açtırmıyordu Tepedelenli’nin İstanbul’la arasının açılması ve isyan etmesi Rumların işine yaradı

a) Eflâk İsyanı:

Yunanlılar ilk defa Eflâk’da isyan ettiler İsyanın lideri Aleksandr İpsilanti isyanı Mora yerine Eflâk’ta başlatmakla:
• Rusya’nın yardımını sağlamayı,
• Eflak-Boğdan halkının desteğini almayı
• Diğer Ortodoks toplumlarında desteğini alarak Balkanlarda genel bir ayaklanma çıkarmayı amaçlamıştı
Aleksandır İpsilanti 1820’de Eflâk’ta isyanı başlattı Uzun yıllardan beri Voyvodalık yapan Rumların baskısından dolayı onları sevmeyen Eflâk halkı destek vermeyince İpsilanti başarılı olamadı
b) Mora İsyanı: 1821 yılında isyan Mora’da başladı Yunanlılar köylerde görülmedik zulümler yaptılar Osmanlı Devleti’nin bu sırada Tepedelenli Ali Paşa ile uğraşması Mora isyanının gelişmesine neden oldu

Avrupalılar Yunan isyanını büyük bir sevgiyle karşıladılar Rumlara para ve malzeme yardımı yaptılar

Hatta ünlü İngiliz şairi Bayron gibi bazı gönüllüler Mora’ya gelerek savaşa katıldılarGittikçe yayılan Mora isyanı, bir türlü bastırılamadı Bunun üzerine padişah II Mahmut isyanı bastırmak amacıyla, Mısır valisi Mehmet Alî Paşadan yardım istedi İsyanı bastırdığı taktirde Mehmet Ali Paşaya Mora ve Girit valilikleri vaat edildi Mehmet Ali Paşa, oğlu İbrahim Paşayı kuvvetli bir donanma ile 16 bin kişilik kuvveti Mora’ya gönderdiİbrahim Paşanın gelmesiyle Mora isyanı bastırıldı (1827)

c) Navarin Olayı (1827): Yunan isyanının bastırılması üzerine İngiltere ve Rusya duruma müdahete ettiler Çünkü Mora ve Girit’de Mehmet Ali Paşa gibi güçtü bir valinin bulunması yerine zayıf bir Osmanlı egemenliği ya da küçük bir Yunan devletinin kurulması işlerine geliyordu İngiltere ve Rusya, aralarında anlaşarak, bağımsız bir Yunan devletinin kurulmasına karar verdiler Bu teklifi, Avusturya reddederken, Fransa kabul etti İngiltere, Rusya ve Fransa aralarında bir anlaşma yaparak Yunanistan’ın bağımsızlığının tanınması amacıyla Osmanlı İmparatorluğu’na bir ültimatom verdiler II Mahmut’un bu teklifi reddetmesi üzerine müttefikler donanmalarını Mora sularına gönderdiler Osmanlı ve Mısır donanmalarının bulunduğu Navarin limanını abluka ettiler Tarihe Navarin Olayı adıyla geçen bu olay sonunda donanmamız tamamen yakıldı (1827)

d) Osmanlı-Rus Savaşı (1828-1829):

Osmanlı Devleti, Navarin Olayı’nı protesto etti İngiltere, Fransa ve Rusya’dan savaş tazminatı talep etti Üç devletin suçlamayı kabul etmemeleri üzerine ilişkiler kesildi Bu gelişmeler sonunda:
• Fransızlar Mora’yı işgal ettiler
• İngilizler Mora’da bulunan Mısır kuvvetlerini İskenderiye’ye taşıdılar
• Ruslar ise Osmanlı Devleti’ne savaş açtılar
Rusların, savaş açtığı sırada Osmanlı Devleti, savaşa hazır değildi
• 1826’da Yeniçeri Ocağı kaldırılmıştı
• Osmanlı donanması Navarin’de yakılmıştı
• Yapılan askeri ıslahatlar henüz sonuçlarını vermemişti

Ruslar, bu durumdan yararlanarak önce Eflâk ve Boğdan’ı işgal ettiler, Tuna boylarına indiler Doğu’da Kafkasya yönünde ilerleyen Ruslar Anapa, Soucak, Poti, Kars ve Ardahan kalelerini aldılar Tuna’yı geçen Ruslar, Varna’yı işgal ettiler Ancak Silistre önünde mağlubiyete uğradılar1829’da yeniden saldırıya geçen Ruslar Doğu’da Erzurum’a kadar geldiler Rumeli tarafında ilerleyen Rus ordusu Silistre’yi alarak Edirne’ye kadar Ulaştılar Sonuçta Ruslarla Edirne Antlaşması imzalandı (1829):

1) Yunanistan bağımsız olacaktı
2) Tuna ağzındaki adalar Ruslara bırakıldı Eflâk ve Boğdan Osmanlılara geri verildi
3) Eflâk, Boğdan ve Sırbistan’da özerk yönetim kurulacaktı
4) Doğu’da Anapa, Poti, Ahıska, Akçar, Ahikelk kaleleri Rusya’ya bırakıldı
5) Rus ticaret gemileri boğazlardan serbestçe geçebileceklerdi
6) Osmanlı Devleti, Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecekti

Yorum:
• Osmanlı ülkesindeki milliyetçilik hareketleri ilk defa başarıya ulaştı
• Milliyetçilik akımının etkisiyle Osmanlı İmparatorluğu’ndan ayrılarak ilk bağımsız devleti kuranlar, Yunanlılar oldu
• Yunanistan’a bağımsızlık verilmesiyle Mora’nın elden çıkması Mehmet Ali Paşa isyanına (Mısır meselesi) neden oldu
• Osmanlı Devleti, kendi kuvvetleriyle Rusya’ya karşı koyamayacağını anladı
__________________