Tanzimat Döneminde Eğitim

TANZİMAT DÖNEMİNDE EĞİTİM
Bu dönemde bir yanda klasik Osmanlı Eğitim ve öğretim müesseseleri devam ederken bir yandan da her seviyede Avrupa eğitim-öğretim müesseseleri açılmaya başlamıştırİlk önce askeri alanda yaygınlaşan Avrupai mektepler daha sonra sivil sahada da gelişti

I)İlköğretim:
1)İbtidailer Osmanlı klasik çağının Sibyan mektepleridir Rüştiyeler açılınca onlara öğrenci hazırlayan mekteplerede iptidai adı verildi Bu mektepler 8 Nisan 1847 yılında düzenlenen program ve yönetim şekliyle yeni bir düze kavuşmuştur

Öğretim süresi dört yıl olan bu okullara yedi yaşına basan kız ve erkek çocuklara ilkokul seviyesinde bir eğitim-öğretim verilirdi 6 Ekim 1913 Tedrisatı iptidaiye kanunu ile Fransız okulları sistemine uyarak Rüştiye ve iptidaiye birleştirilerek altı yıllık Mektebi İptidai haline getirilmiştir Bu okullarda Türkçe, tecvit, ilmihal, hatt, Osmanlı tarih ve coğrafyası, yurttaşlık bilgisi, resim Müzik ve beden terbiyesi programa girmiş ve 1924’e kadar devam etmiştir Bu devirde iptidailer yedi yaşına basan çocuklar için mecburi hale getirilmiş ve ceza olarak falaka yasaklanmıştı

II)Ortaöğretim:
1)Rüştiyeler:

IIMahmut döneminde sıbyan mekteplerinin yetersiz olduğu görülerek bu mekteplere sınıfı sani olarak açılır Bunlar idadilere basamak olmasından dolayı ortaokul seviyesinde mektepler olarak değerlendirilir Önceleri dört yıl olan bu okullar daha sonra altı yıl olmuşturRüştiyelerin ilki 1838 tarihinde açılan mektebi Maarifi adliyedir 1874-75 döneminde 400’e yakın rüştiye mevcuttu 1867’ye kadar bu mekteplere Müslüman çocuklar alınırken bu tarihten sonra ise gayri Müslimler de alınmaya başlanmıştır Bu maksatla adaylar Türkçe imtihana tabi olmuşlardır Bu okullarda dinin ilimler, hesap, coğrafya, hatt, hendese, cebir, usulü defter, resim, müzik gibi dersler görülmüştür

2)İdadiler:
Orta öğretimde ikinci ademe olarak eğitim-öğretim veren mekteplerdir1869 Maarifi Uumiye nizamnamesine göre idadiler Rüştiye mezunu olan oalna Müslim ve gayri Müslim çocukların bir arada öğretim yaptıkları yerlerdir,1000 haneden fazla yerlere idadi kurulacaktır,idadilerin bütün masrafları vilayet maarif idadisi sandığından karşılanacaktır,İdadileri süresi üç yıl olacak ve şu dersler okutulacaktır: Türkçe, kitabet, Fransızca, coğrafya, tarih, cebir hesapidefter tutma, kimya resim dersleri okutulmuştur

Bu nizamnamedeki hedefler ise maalesef belirlenen sürede tutturulamamıştır

3)Sultaniler:

İdadiler seviyesinde Fransızca ve Türkçe ile eğitim ve öğretim yapaşn bir mekteptir1 Eylül 1868 tarihinde Galatasaray Sultanisinin açılışıyla maarifimize giren bu Fransız modeli mektepler hazırlık devresiyle birlikte 9 yıllık bir süreyi kapsamaktadırBu mektebin açılışı sultan Abdülaziz’in 1867 Paris ziyaretine dayanır Sultanide, Türkçe, Fransızca, Grekçe, ahlak, Latince, tarih, coğrafya, matematik, kozmografya, mekanik, fizik, kimya, ekonomi güzel konuşma sanatı ve resim dersleri okutulurdu Daha sonra Arapça ve Farsça okutulmuştur Darüşşafaka ve Robert kolejleri de sultani tipi okullardandır

III)Yüksek Öğretim:
Bunlar üniversite karşılığı olan darülfünun ve yüksek okullardır

1)Daru’l Fünun:
İlk kez 12 Ocak 1863’te açılan darül funun bu tarihten sonra birkaç kez kapanıp açılmış 1908 tarihine gelindiğinde İstanbul darülfünunu olarak adı değiştirilmiş ve yeniden teşkilatlandırılmıştır 1912 de şubeler fakülteye çevirilmiş ve IDünya savaşında Almanya’dan fen edebiyat ve hukuk alanında 20 profesör çağırılarak üniversitelerin kadroları güçlendirilmeye çalışılmıştır

2)Yüksek Okullar:
a)Mektebi Mülkiyeyi Şahane:
Osmanlıda ilk sivil yüksek okuldurKaymakamlık ve müdürlük gibi mülki idarede görevlendirilecek memurlar için açılan bir yüksek okuldur Öğretim süresi önce iki yıl olarak belirlenmiş daha sonra dört yıla çıkarılmıştır 1915’te Darül fünunun hukuk fakültesine bağlanmıştır

b)Mektebi Tıbbiyeyi Mülkiye:
Sivil tabip yetiştirmek maksadıyla kurulmuş bir mekteptir Başlangıçta beş yıl olan bu okul daha sonra altı yıla çıkarılmıştır 1915’te üniversitenin tıp fakültesine bağlanmıştır

c)Mektebi Hukuki Şahane:
Tanzimat sonrası açılan batı tipi mahkemelere eleman yetiştirmek amacıyla kurulan mekteplerdir 1909’da Darülfünunun hukuk fakültesi haline geldi

d)Hendeseyi Mülkiye Mektebi:
Memleketin sivil mühendis ihtiyacını karşılamak amacıyla kurulmuştur Cumhuriyet döneminde yüksek mühendis mektebi adıyla faaliyetlerine devam etmiştir

e)Halkalı Ziraat ve Baytar Mektebi:
Ziraat ve baytarlık alanında memleketin ihtiyacını karşılamak amacıyla kurulan dört yıllık bir yüksek okuldur

KLASİK DÖNEM ASKERİ MEKTEPLERİ
I)Acemioğlanlar Ocağı:
Pençik ve devşirme usulleriyle toplanan çocuklar Türk-İslam terbiyesine göre yetiştirilmek üzere Türk ailelerinin yanına verilir sonra Acemioğlanlar ocağına alınırlardıBurada bir taraftan askeri eğitim alırken diğer taraftanda enderuna hazırlayıcı eğitim verilirdi IMurat devrinde Çandarlı Kara Halil Paşa ve Molla Rüstem’in tavsiyeleriyle kurulan bu ocak 1826’da Yeniçeri Ocağı kapatılınca bu ocak ta kaldırıldı

II)Yeniçeri Ocakları:
Acemioğlanlar mektebinden sonra titiz bir imtihanla seçilen kabiliyetli gençler Enderun Mektebine diğerleri de asker olmak üzere Yeniçeri Ocağına alınırlardı 61 bölükten oluşan bu kuvvetler yeniçeri ağasına bağlıydı

III)Enderun Mektebi:
Topkapı sarayı içinde bulunan ve orduya kurmay yetiştiren yüksek seviyede önemli bir mekteptir Osmanlıya has olan bu mektepler ilk olarak IIMurat zamanında Edirne de kurulmuştur Fatih Sultan Mehmet zamanında sadece kurmay asker yetiştirmekten başka birde mülki ve idari kadronun da yetiştirildiği bir mektep haline gelmiştir Gittikçe zayıflayan Enderun mektebi 1 Temmuz 1909’da lağvedilmiştir

YÜKSEK SEVİYEDEKİ ASKERİ MEKTEPLER
I)Mühendishane-i Bahr-i Hümayun:
Osmanlının batıya açılan ilk kapısıdır1773’te Baron De Tott’un tavsiyesiyle ve Cezayirli Hasan Paşanın gayretleriyle Haliç Tersanesinde açılmıştır Bu mektepte ordunun ihtiyaç duyduğu denizci subaylar yetiştiriliyor ve topçu eğitimi veriliyordu

II)Mühendishane-i Berri Hümayun:
IIISelim devrinde kurulan bir yüksek okuldur Topçu subayı yetiştirmek amacıyla Mühendishane-i bahri Hümayun’dan ayrılarak kurulmuştur Öğretim süresi dört yıldır

III)Tıbhane-i Amire ve Cerrahhane-i Ma’mure:
Sadece Müslüman tıp adamlarının yetiştirilmesi amacıyla kurulmuş Darüşşifanın devamı olan okuldurEğitim süresi dört yıldır

IV)Mektebi Fünunu Harbiye:
Açılan askeri okulların ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kurulmuştur

IIYAYGIN EĞİTİM MÜESSESELERİ:
Her yaş ve seviyedeki insanlara medrese ve mektepler dışındaki yerlerde verilen eğitimdir Bu yaygın eğitim kurumları camiler, tekkeler, saraylar, darü’l hikmetİslamiye, darulmesnevi, kütüphaneler, sahaflar, loncalar, ulemaevleri, kıraathaneler olarak sıralanabilir
__________________