Temel Elektronik

TEMEL ELEKTRONİK

A) YARI İLETKENLİ ELEKTRONİK DEVRE ELEMANLARI

1 - Diyot :
Diyot tek yöne elektrik akımını ileten bir devre elemanıdır Diyotun P kutbuna "Anot", N kutbuna da "Katot" adı verilir Genellikle AC akımı DC akıma dönüştürmek için Doğrultmaç devrelerinde kullanılır Diyot N tipi madde ile P tipi maddenin birleşiminden oluşur Bu maddeler ilk birleştirildiğinde P tipi maddedeki oyuklarla N tipi maddedeki elektronlar iki maddenin birleşim noktasında buluşarak birbirlerini nötrlerler ve burada "Nötr" bir bölge oluşturular Yandaki şekilde Nötr bölgeyi görebilirsiniz Bu nötr bölge, kalan diğer elektron ve oyukların birleşmesine engel olur Yandaki şekilde diyotun sembolünü görebilirsiniz Şimdide diyotun doğru ve ters polarmalara karşı tepkilerini inceleyelim

Doğru Polarma :
Anot ucuna güç kaynağının pozitif (+) kutbu katot ucunada güç kaynağının negatif (-) kutbu bağlandığında P tipi maddedeki oyuklar güç kaynağının pozitif (+) kutbu tarafından, N tipi maddedeki elektronlar da güç kaynağının negatif (-) kutbu tarafından itilirler Bu sayede aradaki nötr bölge yıkılmış olur ve kaynağın negatif (-) kutbunda pozitif (+) kutbuna doğru bir elektron akışı başlar Yani diyot iletime geçmiştir Fakat diyot nötr bölümü aşmak için diyot üzerinde 06 Voltluk bir gerilim düşümü meydana gelir Bu gerilim düşümü Silisyumlu diyotlarda 06 Volt, Germanyum diyotlarda ise 02 Volttur Bu gerilime diyotun "Eşik Gerilimi" adı verilir Birde diyot üzerinde fazla akım geçirildiğinde diyot zarar görüp bozulabilir Diyot üzerinden geçen akımın düşürülmesi için devreye birdr seri direnç bağlanmıştır İdeal diyotta bu gerilim düşümü ve sızıntı akımı yoktur

Ters Polarma :
Diyotun katot ucuna güğ kaynağının pozitif (+) kutbu, anot ucuna da güç kaynağının negatif (-) kutbu bağlandığında ise N tipi maddedeki elektronlar güç kaynağının negatif (-) kutbu tarafından, P tipi maddedeki oyuklarda güç kaynağının pozitif (+) kutbu tarafında çekilirler Bu durumda ortadaki nötr bölge genişler, yani diyot yalıtıma geçmiş olur Fakat Azınlık Taşıyıcılar bölümündede anlattığımız gibi diyota ters gerilim uydulandığında diyot yalıtımda iken çok küçük derecede bir akım geçer Bunada "Sızıntı Akımı" adı verilir Bu istenmeyen bir durumdur

A) YARI İLETKENLİ ELEKTRONİK DEVRE ELEMANLARI (Devam)

2 - Zener Diyot :

Zener diyotlar normal diyotların delinme gerilimi noktansından faydalanılarak yapılmıştır Zener diyot doğru polarmada normal diyot gibi çalışır Ters polarmada ise zener diyota uygulanan gerilim "Zener Voltajı" 'nın altında ise zener yalıtıma geçer Fakat bu voltajın üzerine çıkıldığında zener diyotun üzerine düşen gerilim zener voltajında sabit kalır Üzerinden geçen akım değişken olabilir Zenerden arta kalan gerilim ise zenere seri bağlı olan direncin üzerine düşer Üretici firmalar 2 volttan 200 volt değerine kadar zener diyot üretirler Zener diyotlar voltajı belli bir değerde sabit tutmak için yani regüle devrelerinde kullanılır Yan tarafta zener diyotun simgesi, dış görünüşü ve ters polarmaya karşı tepkisi görülmektedir

3 - Tunel Diyot :

Saf silisyum ve Germanyum maddelerine dafazla katkı maddesi katılarak Tunel diyotlar imal edilmektedir Tunel diyotlar ters polarma altında çalışırlar Üzerine uygulanan gerilim belli bir seviyeye ulaşana kadar akım seviyesi artarak ilerler Gerilim belli bir seviyeye ulaştıktan sonrada üzerinden geçen akımda düşüş görülür Tunel diyotlar bu düşüş gösterdiği bölge içinde kullanılırlar Tunel diyotlar yüksek frekanslı devrelerde ve osilatörlerde kullanılır Yan tarafta tunel diyotun sembolü ve dış görünüşü görülmektedir

4 - Varikap Diyot :
Bu devre elemanını size anlatabilmem için ilk önce ön bilgi olarak size kondansatörden bahsetmem gerekecek Kondansatörün mantığı, iki iletken arasında bir yalıtkan olmasıdır Ve bu kondansatördeki iletkenlerin arasındaki uzaklık artırılarak ve azaltılarak kapasitesi değiştirilen kondasatörler mevcuttur Fakat bunların bir dezanatajı var ki bu da çok maliyetli olması, çok yer kaplaması ve elle kumanda edilmek zorunda olması Bu kondansatör türüne "Variable Kondansatör" diyoruz Şimdi varible kondansatörlere her konuda üstün gelen bir rakip olan "Varikap Diyotu" anlatacağım Varikap diyot, uclarına verilen gerilime oranla kapasite değiştiren bir ayarlı kondansatördür ve ters polarma altında çalışır Boyut ve maliyet olarak variable kondansatörlerden çok çok kullanışlıdır Diyot konusunda gördüğünüz gibi diyot da kondansatör gibi iki yarı iletken maddenin arasında nötr bölge yani yalıtkandan oluşurYan tarafta görüldüğü gibi üzerine uygulanan ters polarma gerilimi arttığı taktirde aradaki nötr bölge genişliler Bu da iki yarı iletkenin aralarındaki mesafeyi arttırır Böylece diyotun kapasitesi düşer Gerilim azaltıldığında ise tam tersi olarak nötr bölge daralır ve kapasite artar Bu eleman televizyon ve radyoların otomatik aramalarında kullanılır


5 - Şotki (Schottky) Diyot :
Normal diyotlar çok yüksek frekanslarda üzerine uygulanan gerilimin yön değiştirmesine karşılık veremezler Yani iletken durumdan yalıtkan duruma veya yalıtkan durumdan iletken duruma geçemezler Bu hızlı değişimlere cevap verebilmesi için şotki diyotlar imal edilmiştir Şotki diyotlar normal diyotun n ve p maddelerinin birleşim yezeyinin platinle kaplanmasından meydana gelmiştir Birleşim yüzeyi platinle kaplanarak ortadaki nötr bölge inceltilmiş ve akımın nötr bölgeyi aşması kolaylaştrılmıştır

6 - Led Diyot :
Led ışık yayan bir diyot türüdür Lede doğru polarma uygulandığında p maddesindeki oyuklarla n maddesindeki elektronlar birleşim yüzeyinde nötrleşirler Bu birleşme anında ortaya çıkan enerji ışık enerjisidir Bu ışığın gözle görülebilmesi için ise p ve n maddelerinin birleşim yüzeyine "Galyum Arsenid" maddesi katılmıştır Ledlerin, yeşil, kırmızı, sarı ve mavi olmak üzere 4 çeşit renk seçeneği vardır

7 - İnfraruj Led :
İnfraruj led, normal ledin birleşim yüzeyine galyum arsenid maddesi katılmamış halidir Yani görünmez (mor ötesi) ışıktır infraruj ledler televizyon veya müzik setlerinin kumandalarında, kumandanın göndediği frekansı televizyon veya müzik setine iletmek için kullanılır Televizyon veya müzik setinde ise bu frekansı alan devre elemanına "Foto Diyot" denir İnfraruj led ile normal ledin sembolleri aynıdır
A) YARI İLETKENLİ ELEKTRONİK DEVRE ELEMANLARI (Devam)

8 - Foto Diyot :
Foto diyotlar ters polarma altında kullanılırlar Doğru polarmada normal diyotlar gibi iletken, ters polarmada ise n ve p maddelerinin birleşim yüzeyine ışık düşene kadar yalıtkandır Birleşim yüzeyine ışık düştüğünde ise birleşim yüzeyindeki elektron ve oyuklar açığa çıkar ve bu şekilde foto diyot üzerinden akım geçmeye başlar Bu akımın boyutu yaklaşık 20 mikroamper civarındadır Foto diyot televizyon veya müzik setlerinin kumanda alıcılarında kullanılır

9 - Optokuplörler :
Optokuplorler içinde bir adet foto diyot ve bir adet de infaruj led barındıran bir elektronik devre elemanıdır Bu infaruj led ve foto diyotlar optokuplörün içerisine birbirini görecek şekilde yerleştrilmişlerdir İnfraruj ledin uclarına verilen sinyal aynen foto diyotun uclarından alınır Fakat foto diyotun uçlarındaki sinyal çok çok düşük olduğu için bir yükselteçle yükseltilmesi gerekir Bu devre elemanının kullanım amacı ise bir devreden diğer bir devreye, elektriksel bir bağlantı olmaksızın bilgi iletmektir Aradaki bağlantı ışıksal bir bağlantıdır


10 - Transistör :
Tansistörler PNP ve NPN transistörler olarak iki türe ayrılırlar NPN transistörler N, P ve N yarı iletken maddelerin birleşmesinden, PNP transistörler ise P, N ve P yarı iletken maddelerinin birleşmesinden meydana gelmişlerdir Ortada kalan yarı iletken madde diğerlerine göre çok incedir Transistörde her yalı iletken maddeden dışarı bir uç çıkartılmıştır Bu uçlara "Kollektör, Beyz ve Emiter" isimlerini veriyoruz Transistör beyz ve emiter uçlarına verilen küçük çaptaki akımlarla kollektör ile emiter uçları arasından geçen akımları kontrol ederler Beyz ile emiter arasına verilen akımın yaklaşık %1 'i beyz üzerinden geri kalanı ise kollektör üzerinden devresini tamamlar Transistörler genel olarak yükseltme işlemi yaparlar Transistörlerin katalog değerlerinde bu yükseltme kat sayıları bulunmaktadır Bu yükseltme katsayısının birimi ise "Beta" 'dır Şimdide NPN ve PNP tipi transistörleri ayrı ayrı inceleyelim

a) - NPN Tipi Transistör :
NPN tipi transistörler N, P ve N tipi yarı iletkenlerinin birleşmesinden meydana gelmiştir Şekilde görüldüğü gibi 1 nolu kaynağın (-) kutbundaki elektronlar emiterdeki elektronları beyze doğru iter ve bu elektronların yakalaşık %1 'i beyz üzerinden 1 nolu kaynağın (+) kutbuna, geri kalanı ise kollektör üzerinden 2 nolu kaynağın (+) kutbuna doğru hareket ederler Beyz ile emiter arasından dolaşan akım çok küçük, kollektör ile emiter arasından dolaşan akım ise büyüktür Yan tarafta NPN tipi transistörün sembolü ve iç yapısı görülmektedir
b) - PNP Tipi Transistör :
PNP tipi transistörler P, N ve P tipi yarı iletkenlerinin birleşmesinden meydana gelmiştir Şekilde görüldüğü gibi 1 nolu kaynağın (+) kutbundaki oyuklar emiterdeki oyukları beyze doğru iter ve bu oyukların yakalaşık %1 'i beyz üzerinden 1 nolu kaynağın (-) kutbuna, geri kalanı ise kollektör üzerinden 2 nolu kaynağın (-) kutbuna doğru hareket ederler Beyz ile emiter arasından dolaşan akım çok küçük, kollektör ile emiter arasından dolaşan akım ise büyüktürYan tarafta PNP tipi transistörün sembolü ve iç yapısı görülmektedir

A) YARI İLETKENLİ ELEKTRONİK DEVRE ELEMANLARI (Devam)

11 - Foto Transistör :
Foto transistörün normal transistörden tek farkı, kollektör ile emiter arasından geçen akımı beyz ile değilde, beyz ile kollektörün birleşim yüzeyine düşen mor ötesi ışıkla kontrol ediliyor olmasıdır Foto transistör devrede genelde beyz ucu boşta olrak kullanılır Bu durumda üzerine ışık düştüğünde tem iletimde düşmediğinde ise tam yalıtımdadır Foto transistörün kazancı beta kadar olduğu için foto diyotlardan daha avantajlıdır Yan tarafta foto transistörün sembolü görülmektedir

12 - Tristör :
Tristör mantık olarak yandaki şekildeki gibi iki transistörün birbirine bağlandığı gibidir Tristörün anot, katot ve gate olmak üzere üç ucu bulunmaktadır Gate ucu tetikleme ucudur Yani anot ile katot üzerinde bir gerilim varken (Anot (+), katot (-) olmak şartı ile) gate ile katot ucları arasına bir anlık (Gate (+), katot (-) olmak şartı ile) akım uygulanıp çekildiğinde tristörün anot ile katot uçları arası iletime geçer Anot ile katot arasındaki gerilim "Tutma Gerilimi" 'nin altına düşmediği sürece tristör iletimde kalır Tristörü yalıtıma sokmak için anot ile katot arasındaki akım kesilir veya anat ile katot ucları bir anlık kısa devre yapılır Veya da gate ile katot arasına ters polarma uygulanır Yani gate ucuna negatif gerilim uygulanır


13 - Diyak :
Diyak çift yönde de aynı görevi gören bir zener diyot gibi çalışır Diyakın üzerine uygulanan gerilim diyak geriliminin altında iken diyak yalıtımdadır Üzerinden sadece sızıntı akımı geçer Üzerine ukgulanan gerilim diyak geriliminin üstüne çıktığında ise siyak iletime geçer Fakat iletime geçer geçmez diyakın uçlarındaki gerilimde bir düşüş görülür Bu düşüş değeri diyak geriliminin yaklaşık %20 'si kadardır Diyakın üzerine uygulanan gerilim diyak geriliminin altına da düşse diyak yine de iletimde kalır Fakat diyaka uygulanan gerilim düşüş anından sonraki gerilim seviyesinin altına düşürüldüğünde diyak yalıtıma geçer Diyak iki yöndeki uygulanan polarmalarda da aynı tepkiyi verecektir Diyakın bu özelliklerinin olma sebebi alternatif akımda kullanılabilmesidir

14 - Triyak :
Triyaklar da tristörlerin alternatif akımda çalışabilen türleridir Triyakın oluşumunda birbirne ters yönde bağlı iki adet tristör bulunmaktadır Yan tarafta bu birleşim görülmektedir Herhangi bir alternatif akım devresindeki bir triyakın A1 ucuna (+) A2 ucuna da (-) yönde akım geldiğinde birinci tristör, tam tersi durumda ise ikinci tristör devreye girecektir Bu sayede triyak alternetif akımın iki yönünde de iletime geçmiş olur Triyak yüksek güçlü ve alternatif akım devrelerinde güç kontrol elemanı olarak kullanılır
15 - JFet Transistör :
Jfet transistörler normal transistörlerle aynı mantıkta çalışırlar Üç adet uca sahiptir Bunlar Kapı (G)(normal transistörün beyzi), oyuk (D)(normal transistörün kollektörü) ve kaynak (S) 'dır Normal transistörle jfet transistör arasındaki tek fark, normal transistörün kollektör emiter arasındaki akımın, beyzinden verilen akımla kontrol edilmesi, jfet transistörün ise geytinden verilen gerilimle kontrol edilmesidir Yani jfetler gate ucundan hiç bir akım çekmezler Jfet'in en önemli özelliğide budur Bu özellik içerisinde çok sayıda transistör bulunduran entegrelerde ısınma ve akım yönünden büyük bir avantaj sağlar Normal transistörlerin NPN ve PNP çeşitleri olduğu gibi jfet transistörlerinde N kanal ve P kanal olarak çeşitleri bulunmaktadır Fakat genel olarak en çok N kanal jfetler kullanılır Aşağıda jfetin iç yapısı ve sembolü görülmektedir

a) - N Kanal JFet Transistör :
Yandaki grafikte görüldüğü gibi n kanal jfet transistörler iki adet P ve bir adette N maddesinin birleşiminden meydana gelmiştir Fetin gate ucuna uygulanan gerilim ile D ve S ucları arasındaki direnç değeri kontrol edilir Gate ucu 0V tutulduğunda, yani S ucuna birleştirildiğinde P ve N maddeleri arasındaki nötr bölge genişlemeye başlar Bu durumda D ve S ucları arasından yüksek bir akım akmaktadır D ve S ucları arasına uygulanan gerilim seviyesi arttırıldığı taktirde ise bu nötr bölge daha da genişlemeye başlar ve akım doyum değerinde sabit kalır Gate ucuna eksi değerde bir gerilim uygulanması durumunda ise nötr bölge daralır Akım seviyesi de gate ucuna uygulanan gerilim seviyesine bağlı olarak düşmeye başlar Bu sayede D ve S uçlarındaki direnç değeri yükselir

b) - P Kanal JFet Transistör :
P kanal fetlerin çalışma sistemide N kanal fetlerle aynıdır Tek farkı polarizasyon yönünün ve P N maddelerinin yerlerinin ters olmasıdır Yani gate ucuna pozitif yönde polarizasyon verdiğimizde D ve S ucları arasındaki direnç artar, akım düşer Gate ucu 0V iken ise akım doyumdadır
TEMEL ELEKTRONİK
A) YARI İLETKENLİ ELEKTRONİK DEVRE ELEMANLARI (Devam)

16 - Mosfet :
Mofetlerde fetler gibi N kanal ve P kanal olarak ikiye ayrılırlar Mosfetler Aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi büyük bir gövde olan P maddesi (SS) oluk ve kaynak kutuplarına bağlı iki adet N maddesi Ve yine kanal bölgesini oluşturan bir N maddesi daha Birde kanal ile arasında silisyumdioksit (SiO2) maddesi bulunan kapı konnektörü bulunmaktadır Bu madde n kanal ile kapı arasında iletimin olmamasını sağlar P maddesinden oluşan gövde bazı mofetlerde içten S kutbuna bağlanmış, bazı mosfetlerde de ayrı bir uc olarak dışarı çıkarılmıştır Mosfetler akım kontrolü fetlerden biraz farklıdır Mosfetler bazı özelliklerine göre ikiye ayrılırlar, bunlar ;"Deplesyon (Depletion)" ve "Enhensment" tipi mosfetlerdir Bu iki tip mosfeti şimdi ayrı ayrı inceleyelim

a) - Deplesyon :
Yandaki garafikten de anlaşılacağı gibi mosfetin gate kutbuna 0V verildiğinde (yani S kutbu ile birleştirildiğinde) S ve D kutupları arasından fetlerdeki gibi bir akım akmaya başlar Gate kutbuna negatif yönde yani -1V uygulandığında ise gate kutbundaki elektronlar kanaldaki elektronları iter ve p tipi maddeden oluşan gövdedeki oyuklarıda çeker Bu itme ve çekme olaylarından dolayı kanal ile gövdedeki elektron ve oyuklar birleşerek nötr bölge oluştururlar Gate 'e uygulanan negatif gerilim artırıldığında ise nötr bölge dahada genişler ve akımın geçmesine engel olur Gate kutbuna pozitif yönde gerilim uygulandığında gate kutbundaki oyuklar, gövdedeki oyukları iter, kanaldaki elektronları ise çeker fakat aradki silisyumdioksit madde nedeniyle gate kutbundaki oyuklarla elektrınlar birleşemez Bu sayede kanal genişler ve geçen akım daha da artar İşte bu gate kutbunan uygulanan pozitif gerilimle akımın artırılmasına "Enhensment", negatif gerilim uygulayarak akım düşürülmesinede "Deplesyon" (Depletion) diyoruz Bu bölümde Deplesyon tipi mosfetlerin N kanal olan türünü açıkladık P kanal olan tipi N kanalın, polarma ve yarıiletkenlerin yerleri bakımından tam tersidir

b) - Enhensment :
Enhensment tipi mosfetleri, Deplesyon tipi mosfetlerden ayıran en önemli özellik yantarafta da görüldüğü gibi N tipi kanalın bulunmamasıdır Bu kanalın bulunmaması nedeni ile gate kutbuna 0V uygulandığında S ile D uçları arasından hiç bir akım geçmez Fakat gate kutbuna +1V gibi bir pozitif gerilim uygulandığında gate kutbundaki oyuklar gövdedeki oyukları iter Bu sayede S kutbundan gelen elektronlara D kutbuna gitmek için yol açılmış olur S ve D kutupları arasından bir akım geçmeye başlar Bu bölümde Enhensment tipi mosfetlerin N kanal olan türünü açıkladık P kanal olan tipi N kanalın, polarma ve yarıiletkenlerin yerleri bakımından tam tersidir
1 - Direnç :
Direncin kelime anlamı, birşeye karşı gösterilen zorluktur Devre elemanı olan dirençte devrede akıma karşı bir zorluk göstererek akım sınırlaması yapar Direncin birimi "Ohm" 'dur 1,000 ohm = 1 Kilo ohm, 1,000,000 ohm = 1 Mega ohm ve 1,000,000,000 ohm = 1 Giga ohm Direncin değeri üzerine renk kodları ile yazılmıştır Yan tarafta görülen direncin renkleriri soldan başlayarak, sarı, mor, kırmızı ve altındır Soldan 1 renk 1 sayıyı, 2 renk 2 sayıyı, 3 renk çarpan sayıyı ve 4 renkte toleransı gösterir Tablodan bakıldığında sarı 4'e, mor 7'e ve kırmızıda çarpan olarak 10 üzeri 2'ye eşittir Bunlar hesaplandığında ilk iki sayı yanyana konur ve üçüncü ile çarpılır Tolerans direncin değerindeki oynama alanıdır Mesela yandaki direncin toleransı %5 ve direncin değeri de 47 Kohm'dur Tolerans bu direncin değerinin 47 Kohm'dan %5 fazla veya eksik olabileceğini belirtir Birde 5 renkli dirençler vardır Bunlarda ilk üç renk sayı 4 renk çarpan, 5 renk ise toleranstır Dirençler normalde karbondan üretilirler fakat yüksek akım taşıması gereken dirençler telden imal edilirler Ayrıca dirençler sabit ve ayarlı dirençler olmak üzere ikiye ayrılırlar Ayarlı dirençlerden "Potansiyometre" sürekli ayar yapılan yerlerde, "Trimpot" ise nadir ayar yapılan yerlerde kullanılırlar

Direnç Bağlantı Türleri
a) - Seri bağlantı :
Yan taraftaki resimde dört adet direncin birbirine seri bağlanmış durumu görülmektedir A ve B uclarındaki toplam direnç değerinin heaplama formülü, RToplam = R1 + R2 + R3 + R4 şeklindedir Yani 100 ohm + 330 ohm + 10 Kohm + 22 Kohm = 12430 Kohm 'a buda 12,430 ohm'a eşittir


b) - Paralel bağlantı :
Paralel bağlantıda ise formül 1 / RToplam = ( 1 / R1 ) + ( 1 / R2 ) + ( 1 / R3 ) + ( 1 / R4 ) şeklindedir Fakat işlemler yapılmadan önce Tüm değerler aynı yani ohm, Kohm veya Mohm cinsine dönüştürülmelidir 10 Kohm = 10,000 ohm, 22 Kohm = 2,200 ohm Şimdide hesaplamayı yapalım 1 / RToplam = ( 1 / 100 ohm ) + ( 1 / 330 ohm ) + ( 1 / 10,000 ohm ) + ( 1 / 2,200 ohm ) bu eşitliğe göre, 1 / RToplam = ( 001 ) + ( 0003 ) + ( 0 0001) + ( 000045) => 1 / RToplam = 001355 yine bu eşitliğe göre RToplam = 1 / 001355 bu da 738 ohm'a eşittir
2 - Potansiyometre :
Potansiyometre devamlı ayar yapılması için üretilmiş bir ayalı direnç türüdür radyo ve teyiplerde ses yüksekliğini ayarlamak için kullanılır Üç bacaklıdır 1 ve 3 nolu uçlar arasında sabit bir direnç vardır Ortadaki uç ise 1 nolu uç ile 3 nolu uç arasında hareket eder 1 nolu ucala arasındaki direnç azaldıkça 3 nolu uç arasındaki direnç artar
3 - Trimpot :
Trimpot ise devrenin içinde kalır ve sabit kalması gereken ayarlar için kullanılır Mantığı potansiyometre ile aynıdır


4 - Foto Direnç (LDR) :
Foto direnç üzerine düşen ışık şiddetiyle ters orantılı olarak, ışık şiddeti arttığında direnci düşen, ışık şiddeti azaldığında ise direnci artan bir devre elemanıdır Foto direnç AC ve DC akımda aynı özellikleri gösterir Yan tarafta foto direncin sembolü görülmektedir
5 - NTC :
Ntc direnci ısıyla kontrol edilen bir direnç türüdür Ntc ısıla ters orantılı olarak direnç değiştirir Yani ısı arttıkca ntcnin direnci azalır Isı azaldıkça da ntcnin direnci artar Yan tarafta NTC'nin sembolü görülmektedir
6 - PTC :
Ptc ise ntcnin tam tersidir Isıyla doğru orantılı olarak direnci değişir Yani ısı artıkça direnci artar, ısı azaldıkça da direnci azalır Yan tarafta PTC'nin sembolü görülmektedir

7 - Kondansatör :
Kondansatör mantığı iki iletken arasına bir yalıtkandır Kondansatörler içerisinde elektrik depolamaya yarayan devre elemanlarıdır Kondansatöre DC akım uygulandığında kondansatör dolana kadar devreden bir akım aktığı için iletimde kondansatör dolduktan sonrada yalıtımdadır Devreden sızıntı akımı haricinde herhangi bir akım geçmez AC akım uygulandığında ise akımın yönü devamlı değiştiği için kondansatör devamlı iletimdedir Kondansatörün birimi "Farat" 'tır ve "F" ile gösterilir Faratın altbirimleri Mikro farat (uF), Nano farat (nF) ve Piko farattır (pF) 1 F = 1,000,000 uF, 1 uF = 1,000 nF, 1 nF = 1,000 pF Şimdide kondansatörlerin seri ve paralel bağlantı şekillerini inceleyelim

Kondansatör Bağlantı Şekilleri

a) - Seri bağlantı :
Kondansatörlerin seri bağlantı hesaplamaları, direncin paralel bağlantı hesaplarıyla aynıdır Yanda görüldüğü gibi A ve B noktaları arasındaki toplam kapasite
1 / CToplam = ( 1 / C1 ) + ( 1 / C2 ) + ( 1 / C3 ) şeklinde hesaplanır
1 / CToplam = ( 1 / 10 uF ) + ( 1 / 22 uF ) + ( 1 / 100uF ) burdan da
1 / CToplam = 0,1 + 0,045 + 0,01
1 / CToplam = 0,155
CToplam = 1 / 0,155
CToplam = 645 uF eder
A ve B arasındaki elektrik ise
VToplam = V1 + V2 + V3 şeklinde hesaplanır
Bu elektrik kondansatörlerin içinde depolanmış olan elektriktir

b) - Paralel bağlantı :
Kondansatörlerin paralel bağlantı hesaplamaları, direncin seri bağlantı hesaplarıyla aynıdır
CToplam = C1 + C2 + C3 hesapladığımızda,
CToplam = 10 uF+ 22 uF + 100 uF
CToplam = 132 uF eder
A ve B noktaları arasındaki elektrik ise
VToplam = V1 = V2 = V3 şeklindedir
Yani tüm kondansatörlerin gerilimleride eşittir

8 - Bobin :
Bir iletkenin ne kadar çok eğik ve büzük bir şekilde ise o kadar direnci artar Bobin de bir silindir üzerine sarılmış ve dışı izole edilmiş bir iletken telden oluşur Bobine alternatif elektrik akımı uygulandığında bobinin etrafında bir manyetik alan meydana gelir Aynı şekilde bobinin çevresinde bir mıknatıs ileri geri hareket ettirildiğinde bobind elektrik akımı meydana gelir Bunun sebebi mıknatıstaki manyetik alanın bobin telindeki elektronları açığa çıkarmasıdır Bobin DC akıma ilk anda direnç gösterir Bu nedenle bobine DC akım uygulandığında bobin ilk anda yalıtkan daha sonra iletkendir Bobine AC akım uygulandığında ise akımın yönü devamlı değiştiği için bir direnç göterir Bobinin birimi "Henri" 'dir Alt katları ise Mili Henri (mH) ve Mikro Henridir (uH) Elektronik devrelerde kullanılan küçük bobinlerin boşta duranları olduğu gibi nüve üzerine sarılmış olanlarıda mevcuttur Ayrıca bu nüve üstüne sarılı olanların nüvesini bobine yaklaştırıp uzaklaştırarak çalışan ayarlı bobinlerde mevcuttur Bobin trafolarda elektrik motorlarında kullanılır Elektronik olarakta frekans üreten devrelerde kullanılır
KARAKTERİSTİK EĞRİLER

Bir elektronik devrede, devreden geçen akım " I " ile, devredeki gerilimi " V veya E " ile, direnç ise " R " ile gösterilir Akımın birimi amperdir ve " A " ile, gerilimin birimi volt ve " V " ile gösterilir Hesaplamalar da direnç değerleri Kohm veya başka değerde ise ohma, gerilim değerleri volta ve akım değerleride ampere dönüştürülmelidir
Akım Hesabı : ( I = V / R ) Gerilim Hesabı : ( V = I x R ) Direnç Hesabı : ( R = V / I )

Karakteristik eğrisi okuma :
Yandaki şekilde görüldüğü gibi I ve E nin pozitif oldukları bölgeye pozitif bölge, negatif oldukları bölgeye de negatif bölge diyoruz Grafik I çizgisine paralel ilerlemesi akımın, E çizgisine paralel ilerlemesi ise gerilimin arttığını gösterir I ve E 'nin pozitif olduğu bölge de, devre elemanının doğru polarmaya karşı, eksi oldukları bölge de ise devre elemanının ters polarmaya karşı tepkisi görülür



1 - Diyot :
Yan taraftaki devrede DC kaynak 10 volttur Devreye bağlı olan direnç ise 1 Kohm dur Şimdi devreden geçen akımı hesaplayalım Diyot üzerinde 06 voltluk bir düşüm vardır Bu yüzden devre gerilimi 10 V - 06 V = 94 Volta eşittir
Akım formülü I = V / R ve 1Kohm = 1000 ohm olduğuna göre
I = 94 / 1000
I = 00094 A
I = 94 mA
Diyot iletimde olduğu için devredeki tüm gerilim, direncin üzerine düşer Karakteristik eğride ters kırılma diyotun ters pormada iken yüksek gerilimden yanıp iletime geçtiği noktadır Eşik gerilimi de doğru polarmada iletime geçebilmesi için gereken gerilimdir Yani 06 V veya 02 V gibi

2 - Zener Diyot :
Yandaki şekilde devreye bağlı bir zenerin ve direncin üzerine düşen gerilimler gösterilmiştir Zener 10 Voltluktur Bu yüzden zener diyot iletime geçene kadar tüm gerilim zener diyotun üzerindedir Fakat zener diyot iletime geçtiğinde ise zener gerilimi zenerin üzerine geri kalanı ise direncin üzerine düşer
Kaynak gerilimi = 15 V
Zener üzerine düşen gerilim = 10 V
Direnç üzerine düşen gerilim = 5 V
Zener diyot sadece ters polarma altında kullanılır Doğru polarmada normal diyot gibi çalışır Karakteristik eğrisi grafiğinde görüldüğü gibi gerilim zener gelimine ulaşana kadar zenerden sızıntı akımı haricinde herhangi bir akım geçmez Fakat gerilim zener gerilimine ulaştığında zener iletime geçer ve zenerden akım geçmeye başlar
3 - Diyak :
Yandaki karakteristik eğride görüldüğü gibi diyak üzerine uygulanan gerilim diyak gerilimine ulaşana kadar diyak üzerinden sadece sızıntı akımı geçmektedir Bu gerilim aşıldığında ise diyak iletime geçer Diyak ile kaynak arasına bir direnç bağlanarak diyak üzerinden geçen akım sınırlanır Fakat diyak üzerinden geçen akım mikro akım seviyesine kadar indirilirse diyak tekrar yalıtıma geçebilir Şekilde de görüldüğü gibi diyak doğru ve ters polarmalara karşı aynı tepkiyi vermektedir


4 - Triyak :
Yan tarafta görülen karakterisitk eğrideki VK değeri triyakın kırılma gerilimidir Yani Triyakın yüksek gerilimden dolayı yanmasıdır Bu durum istenmez Görüldüğü gibi A1 ile A2 uçlarına uygulan gerilim arttığı taktirde triyakın tetiklenme akımıda düşüyor TK grafiği triyakın tetiklendikten sonraki A1 ve A2 uçları arasından geçen akımdır Yine grafikte görüldüğü gibi triyak iki yönde de aynı özellikleri göstermektedir

5 - Tristör :
Tirstörün karakteristik eğriside triyakın karakteristik eğrisi ile hemen hemen aynıdır Tek farkı tristörün sadece tek yönde çalışmasıdır Negatif bölgede ise (gerilimin ve akım eksi olduğu bölümde) tristör hiç iletime geçmeyecektir Sadece sızıntı akımı geçecektir Gerilim VK seviyesine yani kırılma gerilimine ulaştığında ise tristör yanacak ve devamlı iletimde kalacaktır Bu durumda tristör artık kullanılamaz Bu nedenle bu durum istenmez Bunun olmaması için gerilim seviyesinin tristörün dayanabileceği gerilim seviyesinin üstüne çıkmaması gerkir