Sanayi İnkilabı

23 Nisan 1920 de Ankara'da toplanan Türkiye Büyük Millet Meclisi, 2 Mayıs 1920'de 11 bakandan oluşacak hükümetin kurulması ile ilgili 3 numaralı kanunu kabul etmişti Bu hükümette bir de İktisat Bakanlığı bulunmaktaydı Hükümetin programında mali ve ekonomik meseleler üzerinde önemle durulacağı da belirtilmişti Ancak 1920-1922 yıllarında Türkiye, Kurtuluş Savaşı içinde bulunduğundan, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti'nin bu dönemdeki başlıca amacı yurdu istiladan kurtarmaktı Savaşın ger



23 Nisan 1920 de Ankara'da toplanan Türkiye Büyük Millet Meclisi, 2 Mayıs 1920'de 11 bakandan oluşacak hükümetin kurulması ile ilgili 3 numaralı kanunu kabul etmişti Bu hükümette bir de İktisat Bakanlığı bulunmaktaydı

Hükümetin programında mali ve ekonomik meseleler üzerinde önemle durulacağı da belirtilmişti Ancak 1920-1922 yıllarında Türkiye, Kurtuluş Savaşı içinde bulunduğundan, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti'nin bu dönemdeki başlıca amacı yurdu istiladan kurtarmaktı Savaşın gerektirdiği nedenlerle de, hükümet o sıralarda üretim ve endüstriye yatırım yapacak durumda değildi Ancak yönetici kadro zaferden sonra prensip olarak siyasi ve ekonomik bağımsızlığı öngörmüştü

Lozan Konferansı'na ara verildiği sırada, İzmir İktisat Kongresi 1135 delege ile 17 Şubat - 4 Mart 1923'de toplandı İzmir İktisat Kongresinde, Yeni Türkiye'nin ekonomik sorunları tartışıldı Ayrıca, Lozan'da devamı istenen kapitülasyonlar ve diğer imtiyazların kabul edilmeyeceği ifade ediliyordu Bu kritik devrede, ekonomik sorunları düzenlemek için kararlar alan İzmir İktisat Kongresinde savaşlardan yorgun çıkan halka, ekonomik yön vermek ve harap olan yurdu kalkındırmak için yapılması gerekenleri tespit etmek amaçlanıyordu İzmir İktisat Kongresi sonunda; kongreye katılanlar oybirliği ile Misak-ı İktisadı kabul ederek, modern ve müreffeh Türkiye için canla başla çalışmaya and içti

Kongerede ;

-- Hammaddesi yurt içinde olan endüstri kollarının kurulmasına, Özel Girişimcilerin Desteklenmesine,

-- Yatırmcılara kredi sağlayacak bankaların kurulmasına,

-- Günlük tüketim mallarına öncelik verilmesine,

-- Önemli kuruluşların millileştirilmesine,

-- Sanayii teşvik edici yasaların çıkarılması, özellikle gümrük tarifelerinin milli sanayiin kalkınma ihtiyaçlarına göre değiştirilmesi,

-- Yerli malların karada ve denizde ucuz tarife ile taşınması,

-- Sanayi bankalarının kurulması,

-- Teknik eğitimin geliştirilmesine, karar verilmişti

-- Devlet ekonomide özendirici, koruyucu ve düzenleyeceği bir rol üstlenecekti

Tarım

Büyük zaferin kazanılmasından önce, Mustafa Kemal Paşa, 1 Mart 1922 tarihinde TBMM'yi açış konuşmasında köylü ve tarım sorunlarına eğilmiştir "Türkiye'nin gerçek sahibi ve efendisi, gerçek üretici olan köylüdür O halde, herkesten daha çok refah, mutluluk ve servete hak kazanmış ve layık olan köylüdür" Atatürk, İzmir İktisat Kongresi'nde yaptığı konuşmada tarımın önemi üzerinde durmuş; "Kılıç kullanan kol yorulur, fakat saban kullanan kol, her gün kuvvetlenir" değerlendirmesini yapmıştır

Köylünün en büyük sıkıntısı, aşar veya öşür denilen mahsulünün onda birini vergi olarak ödemesiydi Büyük bir mali fedakarlığı göze alan hükümet, 1925 Şubatında Aşar Vergisini kaldırdı Böylece köylü ağır ve sıkıntılı bir vergi sisteminden kurtulmuş oldu

1925'te çıkarılan başka bir kanunla Hükümet, köylüyü topraklandırmak amacı ile bedelini yirmi yılda ödemek üzere toprak dağıttı Ziraat Bankası, küçük çiftçilere kredi kolaylıkları tanımakla ve faiz haddini düşürmekle yararlı hizmetler yaptı Kooperatifçiliğe önem verildi Tarım Kredi Kooperatifleri, Ziraat Okulları ve Yüksek Ziraat Enstitüsü açıldı

Köylüye yararlı olmak ve yardım sağlamak amacı ile tohum ıslah istasyonları, numune çiftlikleri açıldı Traktör kullanımı teşvik edilerek, ucuz alet ve makina dağıtımı yapıldı Atatürk çiftlikler kurarak ve modern yöntemler uygulayarak çiftçilere örnek oldu

Türkiye Sanayi Kredi Bankası kaldırılarak bunların yerine Sümerbank kurulmuştur Sümerbank'ın faaliyetlerinin ana amacı, özel sektör sanayiinin kredi ihtiyaçlarını karşılamak olmakla beraber, esas görevini sanayi planının uygulanması teşkil etmiştir Sümerbank, aynı zamanda daha sonra kurulan diğer devlet kuruluşlarına da örnek olmuştur

1935 yılında yeraltı kaynaklarının araştırılması için Maden Tetkik Arama Enstitüsü (MTA), elektrik enerji kaynaklarının değerlendirilmesi için Elektrik İşleri Etüd İdaresi (EİE), maden ve elektrik işletmelerini kurmak ve işletmek amacıyla Etibank kurulmuştur

1 Beş Yıllık Sanayi Planı'nda tekstil sanayii, kendir-kesen sanayii, demir-çelik sanayii, sömikok fabrikası, porselen-çini sanayii, sudkostik, klor, suni ipek, selüloz ve kağıt tesisleri, şeker sanayii, süngercilik ve gül sanayileri yer almıştır Planın uygulanmasına 1934 yılında başlanmış, planda öngörülen tesisler beş yıl içinde tamamlanarak işletmeye açılmıştır Yine bu devrede planda yer almayan askeri fabrikaların modernizasyon ve genişletilmesine de devam edilmiştir 1933-1938 yılları, Türk sanayiinin ilk ve planlı kuruluş safhasıdır Planlı kalkınma, teknik alanda iş gücü yaratmış ve toplum yaşantısına büyük ölçüde etki yapmıştır Özellikle toprağın verimini artıracak olan tekniğin tarıma uygulanmasının, bütün bir endüstri hayatının gelişmesi ile mümkün olabileceğini de ortaya koymuştur

Ulaştırma

Bir ülkenin ekonomik kaynaklarının iyi bir şekilde işletilmesi, verimlendirilmesi, dış ticaretinin geliştirilmesi ancak, düzenli bir ulaştırma şebekesi ile mümkündür Ulaştırma, bir ülkenin siyasi, sosyal, kültürel hayatına etki yaptığı gibi, o ülkenin milli birlik ve bütünlüğünün sağlanmasında da başlıca rol oynar Yeni devletin kuruluşundan 1938 yılı sonuna kadar, ekonomik kalkınmayı sağlamada altyapıya önem verilmiş, bu amaçla demiryolu, karayolu ve denizyolları öncelikle ele alınmıştır

Demiryolları

Yabancı şirketlerin elinde bulunan demiryollarını satın almak, devletleştirmek, demiryolları politikasının ilk adımını teşkil etmiştir İkinci adım ise, yeni demiryolları yapmak olmuştur Yurdu demiryolu ağlarıyla örmek, bir hükümet politikası olarak, ısrarla ve başarı ile uygulanmıştır

1927 yılında, Münakalat (Ulaştırma) Bakanlığı'na bağlı olarak Devlet Demiryolları ve Limanları Umum (Genel) Müdürlüğü'nün kurulması ile devlet fiilen demiryolu ve deniz yolu işletmeciliğine başlamıştır 1929 yılında 5144 km uzunluğunda olan demiryollarının 2766 kmsi devlete, 2378 kmsi de yabancı şirketlere ait bulunmakta idi Yeni kurulan Genel Müdürlük, bir taraftan yeni demiryolu yaparken, diğer taraftan da yabancı şirketlerin elinde bulunan hatların devletleştirilmesini yüklenmiştir Cumhuriyetin ilanından 1938 yılı sonuna kadar, oldukça kıt kaynaklarla, her yıl ortalama 200 km toplan 3360 km demiryolu yeniden yapılmıştır Herhangi bir dış yardım sağlanmadan dar ve kıt imkanlarla demiryollarının yapılması gerçekten başarılı bir olaydır

Karayolları

Cumhuriyet Türkiye'sine Osmanlı İmparatorluğu'ndan intikal eden karayolu uzunluğu 18335 km'ye varmakta idi Bu yolların 13885 km'lik kısmı harap ve tamire muhtaçtı Toprak düzeltilmesi sonucu geçişe müsait yolların uzunluğu ise 4450 km'ye yaklaşıyordu Üzerinden yaz ve kış motorlu nakil vasıtalarının geçişini sağlayan kasaba ve şehir yollarının yapımı, Cumhuriyet döneminde mümkün olmuştur

Denizyolları

Denizyollarında gelişme çok yönlü olmuştur Lozan Barış Antlaşması ile Türk karasularında gemi işletme hakkı (Kabotaj hakkı) Türklere bırakılmış, böylece yabancı uyruklu gemilerin yerine Türk yük ve yolcu gemileri almıştır 1 Temmuz 1926'da Türk Kabotaj Kanunu yürürlüğe girmiştir 1911'de Türk limanları arasında ulaşımın ancak % 10'unu sağlayan ve 1909'da kurulan Osmanlı Seyrisefain İdaresi Türkiye Cumhuriyeti'ne devredildikten sonra, Türkiye Seyrisefain idaresi adı altında bir devlet hizmeti görmeye başlamıştır Sahillerimizde yük ve yolcu taşınması devlet ve özel teşebbüs eliyle yürütülürken, devletin bu alanı bir kamu hizmeti sayarak müdahalesi ile, yolcu taşıma işi devlet tekeline bırakılmış, yük taşımada devlet ve özel teşebbüs bir arada faaliyette bulunabilme imkanına kavuşmuştur Önce Deniz Bank (1938), daha sonra Devlet Deniz Yolları Genel Müdürlüğü (1939) ve daha sonra Denizcilik Bankası (1952) adı ile anılan kuruluşlar deniz ulaştırmasının gelişmesinde büyük rol oynamışlardır

Havayolları

1936 yılında Ankara-İstanbul arasında düzenli uçak seferleriyle Devlet Hava Yolları'nın çalışmaları başlamıştır Sonraları Türk Hava Yolları adını alacak Devlet Hava Yolları, kısa sürede yurt dışı seferlerine de başlayarak büyük gelişme göstermiştir

Sanayi İnkılabı

XVIII yüzyılda ilk olarak İngiltere’de başlayan, daha sonra diğer Avrupa ülkelerine yayılan, etkileri bakımından tüm dünyayı sarsan önemli bir olaydır Aletin yerini makinanın alması demek olan bu devrimin başlamasında ilk önemli etken buhar gücünün sanayide uygulanmasıdır

Nedeni:Rönesans ve Reform hareketlerinin yol açtığı özgür düşünce, bilim ve teknik alanda gelişmelere ortam hazırladı Coğrafi Keşiflerin başlattığı sömürgecilik hareketleri ile Avrupa zenginleşti Teknik gelişmelerin üretim alanına uygulanmasıyla da endüstri devrimi doğdu

Birinci Sanayi Devrimi : Sanayi, devrimlerle doğmadı Devrim öncesinde de vardı; işçiler, mesela dokumacılıkta, imalatçı tacirler hesabına evlerinde çalışıyorlardı; demirciler, dökümhanelerde de dışarıdan sipariş alıyorlardı Ama bütün bunlar zanaat düzeyindeydi Oysa, XVIII yüzyıl sonlarına varıldığında bu konuda büyük değişiklikler ortaya çıktı Bu değişimler, üretim araçlarını hem nicelik hem de nitelik olarak etkiledi Makinelerin gelişimi ve dolayısıyla maliyetlerinin yükselişi, artık işçilerin bunlara tek başlarına sahip olamayacaklarını gösteriyordu Buharın kullanımı da bu makineleri bir araya getirme, yani fabrikada bir bina içinde toplama zorunluluğu getirdi Böylece ekonominin verileri, aynı zamanda da günlük yaşamın çerçevesi değişti Ayrıca taşımacılıktaki ilerlemeler de bazı dönüşümlere neden olacaktı

Bu arada teknik yenilikleri belirtmek yerinde olur: makinelerde buharın kullanımı, kömür ve demir sektörünü etkileyerek ” birinci ” sanayi devrimine damgasını vurdu; taşımacılık alanında, demiryolu, deniz ulaşımı ve karayollarında teknik gelişmeler görüldü; dokumacılık gelişti; nihayet petrol ve elektrik gibi yeni enerji kaynaklarının kullanımı, ikinci sanayi devrimini getirdi Kuşkusuz bu yenilikler hemen yaygınlaşmadı Nitekim İngiltere’de odunla çalışan son yüksek fırın ancak 1809 yılında söndürüldü Fransa’da, yeni ve geleneksel sektörler iç içe geçerek uzun süre varlıklarını korudular Mulhouse de pamuk fabrikada eğiriliyor, ama kumaş -fason işçilikle- evlerde dokunuyordu

Bu dönemde meydana gelen ekonomik dönüşümlerin tümünü sadece teknik gelişmelere bağlamak doğru olmaz Tarihçilere göre bu gelişim, bir talebe verilen cevaptır Onlar daha çok tarım alanındaki gelişmeler üstünde dururlar: söz konusu olgu, kırsal alandan kentlere doğru göçe neden olmuş, dolayısıyla potansiyel bir pazarın ve el emeğinin doğuşuna yol açmıştır Bu yazarlar iç sınırların ortadan kalkmasıyla tutarlı ulusal pazarların oluşumuna, böylece işletmecilik düşüncesinin ortaya çıkışına ve sermaye birikimine önem verirler



İkinci Sanayi Devrimi : Demiryolu 1830 yılından itibaren İngiltere’de sanayileşmenin itici gücü olarak dokumacılığın yerine aldı Demiryolu çılgınlığı İngiltere’den Fransa’ya geçti, daha sonra bütün Avrupa’ya yayıldı Fransa’da, bu yayılma kesintisiz olmadı; Thiers gibi siyaset adamlarının acımasız alayları ve Politeknik Okulu’ndan Arago gibi bilim adamlarının eleştirileri bunu gösterir
Ama bu durum, şaşırtıcı bir gelişmeye engel olmadı 1830 yılından 1850 yılma kadar İngiltere’de 10 000 km demiryolu yapıldı; bunu izleyen 20 yıl içinde kıta Avrupası’nda biraz daha fazla demiryolu döşendi ABD’de de benzer bir gelişme yaşandı 1869′da, doğu ve batı kıyıları birbirine bağlandı Her yerde büyük teknik başarılar gerçekleştirildi 1871′de tamamlanan Frejus Tüneli ile Alpler ilk kez aşılıyordu Artık dünya, demiryolu çağım yaşamaktaydıBu değişimde makinelerdeki gelişmelerin de etkisi vardı Raylar üzerinde ilerleyen ilk buhar makinesi, 1804′te Galler’de yapıldı182Tde Fransız mühendis Marc Seguin’in borulu kazanıyla trenlerin gücü büyük ölçüde arttı Sonra 1829′da kesin bir gelişim evresi aşıldı: İngiliz George Stephenson’ın ” Roket ” adlı lokomotifi, bir yarış atını geçti Bu başarıyı diğer gelişmeler izledi, demir raylar genelleşti, taşıyıcı şasi mükemmelleştirildi; lokomotiflerin hızı ve çekiş gücü yükseltildi Kısacası trenler maden ocağı veya dökümhaneyi bir su yoluna bağlama aracı olmaktan çıkarak, gerçekten yararlı taşıma araçları haline geldi

Bunun için çelik sanayii patronlarının kendilerine sunulan bu büyük pazarı keşfetmesi ve bankalar kurularak halkın tasarruflarını toplaması ve yönlendirmesi, gereken sermayeyi bir araya getirmesi gerekiyordu Böylece demiryolu devrimi, büyük malî grupların ortaya çıkmasını sağladığı gibi, çelik sanayisini de, lokomotif, ray, viyadükler imaline teşvik etti Demiryolları sayesinde pazarlar birleşti, mesafeler kısaldı, bölgesel ekonomilerin uzmanlaşması için gerekli koşullar oluştu, şehir-köy ayrımı azaldı Öte yandan demiryolunun gelişimi, sanayi devriminin etkilerinin yayılmasına da katkıda bulundu

Çelik sanayii 1856 yılından itibaren çok büyük bir gelişim gösterdi Henry Bessemer, dökme demiri ekonomik olarak çeliğe dönüştüren bir yöntem buldu; böylece çelik, demire karşı bir zafer kazanmış oldu Ama ikinci sanayi devrimi, petrol ve elektrikten kaynaklandı Antik Çağ’dan beri bilinen ” yer yağı “, Amerika Birleşik Devletleri’nde XIX yüzyılın ortasında işletilmeye başladı Albay Drake ilk petrol kuyusunu 1859 yılında açtı; ardından Rusya devreye girdi Petrol önce aydınlanmada kullanıldı Sonra, 1866 yılından sonra Avrupalı mühendisler patlamalı motoru icat ettiler Bu buluşu, Alman Rudolf Diesel’in geliştirdiği içten yanmalı motor izledi 1914 yılında trafiğe çıkan iki milyon taşıt, henüz demiryolunun üstünlüğünü tehdit etmese de hiç şüphesiz yepyeni bir çağı başlatıyordu

Elektriğe gelince, bu enerji tam yüz yıldan beri incelenme konusuydu Ancak sanayide üretimi ve kullanımı, Belçikalı Zenobe Gramme’ın jeneratörü buluşundan ve Fransız Aristide Berges’nin bunu 1869 yılında bir su çavlanına yerleştirmesinden sonra gerçekleşti Aristide Berges bu enerji kaynağına ” beyaz kömür ” adını verdi 1882 yılında fizikçi Marcel Deprez elektriği yüksek gerilimli akıma dönüştürdü Bu gelişim elektriğin iletimi için gerekli koşuldu ve hemen pratik sonuçlar verdi: Gramme’ın tersinir makinesi ilk elektrik motorunu oluşturdu Amerikalı Thomas Edison 1878 yılında akkor lambayı buldu Bunları kısa süre içinde diğer buluşlar izledi; yeni bir sanayinin temelini oluşturan elektroliz bulundu; dolayısıyla elektrolize dayanan elektrometalürji, alüminyum üretimini sağladı

Bütün bu buluşlar, İsveç, Norveç, İsviçre, İtalya ve Güneydoğu Fransa gibi kömürü bulunmayan dağlık ülkelerin ekonomilerinin gelişmesine olanak verdi Aynı dönemde petrol, Amerika Birleşik Devletleri’nin ilerlemesini kolaylaştırdı Öte yandan Almanya yeni buluşlara uyum sağladığından, sanayinin haritadaki dağılımı İngiltere aleyhine değişti Yeni enerji kaynakları olmayan bu ülke, donanımlarının eskimesi sonucu nispî bir gerilemeye uğradı

Sonuçları:1) Üretimde aletin yerini makine aldı ; seri üretime geçildi
2) Üretim patlaması yaşandı; uluslararası ticaret hızlandı
3) Büyük şirketler kuruldu: sermaye birikimi daha da yoğunlaştı
4) Büyük üniteli fabrikalar kuruldu; yeni bir sosyal sınıf doğdu (işçi sınıfı)
5) Köyden kente göç başladı; kentleşme hızlandı; dünyanın ilk gecekonduları meydana geldi
6) Hammadde kaynakları ve pazar alanları bulma yarışı sanayileşen ülkeler arasında rekabete yol açtı
7) Emek ve sermaye arasında çelişkiler yoğunlaştı; işsizlik bir yandan artarken öte yandan teknoloji alanlarında yeni yenilikler görüldü
Yorum: işsizliğin artması, işgücünün önemli bir unsur olmasına karşın ucuz olmasına yol atı Bu durumda işçi sınıfı kendini korumak için sendikalaşmaya başladı Böylece çalışma hayatında yeni bir dönem başladı
8) Uluslararası ekonomik ve kültürel ilişkiler arttı
9) Sosyalizm ve Liberalizm gibi düşünce akımları ortaya çıktı

Sanayi İnkılabı
(Performans - Proje Ödevleri)

XVIII yüzyılda ilk olarak İngiltere’de başlayan, daha sonra diğer Avrupa ülkelerine yayılan, etkileri bakımından tüm dünyayı sarsan önemli bir olaydır Aletin yerini makinanın alması demek olan bu devrimin başlamasında ilk önemli etken buhar gücünün sanayide uygulanmasıdır

Nedeni: Rönesans ve Reform hareketlerinin yol açtığı özgür düşünce, bilim ve teknik alanda gelişmelere ortam hazırladı Coğrafi Keşiflerin başlattığı sömürgecilik hareketleri ile Avrupa zenginleşti Teknik gelişmelerin üretim alanına uygulanmasıyla da endüstri devrimi doğdu

Birinci Sanayi Devrimi : Sanayi, devrimlerle doğmadı Devrim öncesinde de vardı; işçiler, mesela dokumacılıkta, imalatçı tacirler hesabına evlerinde çalışıyorlardı; demirciler, dökümhanelerde de dışarıdan sipariş alıyorlardı Ama bütün bunlar zanaat düzeyindeydi Oysa, XVIII yüzyıl sonlarına varıldığında bu konuda büyük değişiklikler ortaya çıktı Bu değişimler, üretim araçlarını hem nicelik hem de nitelik olarak etkiledi Makinelerin gelişimi ve dolayısıyla maliyetlerinin yükselişi, artık işçilerin bunlara tek başlarına sahip olamayacaklarını gösteriyordu Buharın kullanımı da bu makineleri bir araya getirme, yani fabrikada bir bina içinde toplama zorunluluğu getirdi Böylece ekonominin verileri, aynı zamanda da günlük yaşamın çerçevesi değişti Ayrıca taşımacılıktaki ilerlemeler de bazı dönüşümlere neden olacaktı

Bu arada teknik yenilikleri belirtmek yerinde olur: makinelerde buharın kullanımı, kömür ve demir sektörünü etkileyerek ” birinci ” sanayi devrimine damgasını vurdu; taşımacılık alanında, demiryolu, deniz ulaşımı ve karayollarında teknik gelişmeler görüldü; dokumacılık gelişti; nihayet petrol ve elektrik gibi yeni enerji kaynaklarının kullanımı, ikinci sanayi devrimini getirdi Kuşkusuz bu yenilikler hemen yaygınlaşmadı Nitekim İngiltere’de odunla çalışan son yüksek fırın ancak 1809 yılında söndürüldü Fransa’da, yeni ve geleneksel sektörler iç içe geçerek uzun süre varlıklarını korudular Mulhouse de pamuk fabrikada eğiriliyor, ama kumaş -fason işçilikle- evlerde dokunuyordu

Bu dönemde meydana gelen ekonomik dönüşümlerin tümünü sadece teknik gelişmelere bağlamak doğru olmaz Tarihçilere göre bu gelişim, bir talebe verilen cevaptır Onlar daha çok tarım alanındaki gelişmeler üstünde dururlar: söz konusu olgu, kırsal alandan kentlere doğru göçe neden olmuş, dolayısıyla potansiyel bir pazarın ve el emeğinin doğuşuna yol açmıştır Bu yazarlar iç sınırların ortadan kalkmasıyla tutarlı ulusal pazarların oluşumuna, böylece işletmecilik düşüncesinin ortaya çıkışına ve sermaye birikimine önem verirler



İkinci Sanayi Devrimi : Demiryolu 1830 yılından itibaren İngiltere’de sanayileşmenin itici gücü olarak dokumacılığın yerine aldı Demiryolu çılgınlığı İngiltere’den Fransa’ya geçti, daha sonra bütün Avrupa’ya yayıldı Fransa’da, bu yayılma kesintisiz olmadı; Thiers gibi siyaset adamlarının acımasız alayları ve Politeknik Okulu’ndan Arago gibi bilim adamlarının eleştirileri bunu gösterir

Ama bu durum, şaşırtıcı bir gelişmeye engel olmadı 1830 yılından 1850 yılma kadar İngiltere’de 10 000 km demiryolu yapıldı; bunu izleyen 20 yıl içinde kıta Avrupası’nda biraz daha fazla demiryolu döşendi ABD’de de benzer bir gelişme yaşandı 1869′da, doğu ve batı kıyıları birbirine bağlandı Her yerde büyük teknik başarılar gerçekleştirildi 1871′de tamamlanan Frejus Tüneli ile Alpler ilk kez aşılıyordu Artık dünya, demiryolu çağım yaşamaktaydıBu değişimde makinelerdeki gelişmelerin de etkisi vardı Raylar üzerinde ilerleyen ilk buhar makinesi, 1804′te Galler’de yapıldı182Tde Fransız mühendis Marc Seguin’in borulu kazanıyla trenlerin gücü büyük ölçüde arttı Sonra 1829′da kesin bir gelişim evresi aşıldı: İngiliz George Stephenson’ın ” Roket ” adlı lokomotifi, bir yarış atını geçti Bu başarıyı diğer gelişmeler izledi, demir raylar genelleşti, taşıyıcı şasi mükemmelleştirildi; lokomotiflerin hızı ve çekiş gücü yükseltildi Kısacası trenler maden ocağı veya dökümhaneyi bir su yoluna bağlama aracı olmaktan çıkarak, gerçekten yararlı taşıma araçları haline geldi

Bunun için çelik sanayii patronlarının kendilerine sunulan bu büyük pazarı keşfetmesi ve bankalar kurularak halkın tasarruflarını toplaması ve yönlendirmesi, gereken sermayeyi bir araya getirmesi gerekiyordu Böylece demiryolu devrimi, büyük malî grupların ortaya çıkmasını sağladığı gibi, çelik sanayisini de, lokomotif, ray, viyadükler imaline teşvik etti Demiryolları sayesinde pazarlar birleşti, mesafeler kısaldı, bölgesel ekonomilerin uzmanlaşması için gerekli koşullar oluştu, şehir-köy ayrımı azaldı Öte yandan demiryolunun gelişimi, sanayi devriminin etkilerinin yayılmasına da katkıda bulundu

Çelik sanayii 1856 yılından itibaren çok büyük bir gelişim gösterdi Henry Bessemer, dökme demiri ekonomik olarak çeliğe dönüştüren bir yöntem buldu; böylece çelik, demire karşı bir zafer kazanmış oldu Ama ikinci sanayi devrimi, petrol ve elektrikten kaynaklandı Antik Çağ’dan beri bilinen ” yer yağı “, Amerika Birleşik Devletleri’nde XIX yüzyılın ortasında işletilmeye başladı Albay Drake ilk petrol kuyusunu 1859 yılında açtı; ardından Rusya devreye girdi Petrol önce aydınlanmada kullanıldı Sonra, 1866 yılından sonra Avrupalı mühendisler patlamalı motoru icat ettiler Bu buluşu, Alman Rudolf Diesel’in geliştirdiği içten yanmalı motor izledi 1914 yılında trafiğe çıkan iki milyon taşıt, henüz demiryolunun üstünlüğünü tehdit etmese de hiç şüphesiz yepyeni bir çağı başlatıyordu

Elektriğe gelince, bu enerji tam yüz yıldan beri incelenme konusuydu Ancak sanayide üretimi ve kullanımı, Belçikalı Zenobe Gramme’ın jeneratörü buluşundan ve Fransız Aristide Berges’nin bunu 1869 yılında bir su çavlanına yerleştirmesinden sonra gerçekleşti Aristide Berges bu enerji kaynağına ” beyaz kömür ” adını verdi 1882 yılında fizikçi Marcel Deprez elektriği yüksek gerilimli akıma dönüştürdü Bu gelişim elektriğin iletimi için gerekli koşuldu ve hemen pratik sonuçlar verdi: Gramme’ın tersinir makinesi ilk elektrik motorunu oluşturdu Amerikalı Thomas Edison 1878 yılında akkor lambayı buldu Bunları kısa süre içinde diğer buluşlar izledi; yeni bir sanayinin temelini oluşturan elektroliz bulundu; dolayısıyla elektrolize dayanan elektrometalürji, alüminyum üretimini sağladı

Bütün bu buluşlar, İsveç, Norveç, İsviçre, İtalya ve Güneydoğu Fransa gibi kömürü bulunmayan dağlık ülkelerin ekonomilerinin gelişmesine olanak verdi Aynı dönemde petrol, Amerika Birleşik Devletleri’nin ilerlemesini kolaylaştırdı Öte yandan Almanya yeni buluşlara uyum sağladığından, sanayinin haritadaki dağılımı İngiltere aleyhine değişti Yeni enerji kaynakları olmayan bu ülke, donanımlarının eskimesi sonucu nispî bir gerilemeye uğradı

Sonuçları:1) Üretimde aletin yerini makine aldı ; seri üretime geçildi
2) Üretim patlaması yaşandı; uluslararası ticaret hızlandı
3) Büyük şirketler kuruldu: sermaye birikimi daha da yoğunlaştı
4) Büyük üniteli fabrikalar kuruldu; yeni bir sosyal sınıf doğdu (işçi sınıfı)
5) Köyden kente göç başladı; kentleşme hızlandı; dünyanın ilk gecekonduları meydana geldi
6) Hammadde kaynakları ve pazar alanları bulma yarışı sanayileşen ülkeler arasında rekabete yol açtı
7) Emek ve sermaye arasında çelişkiler yoğunlaştı; işsizlik bir yandan artarken öte yandan teknoloji alanlarında yeni yenilikler görüldü
Yorum: işsizliğin artması, işgücünün önemli bir unsur olmasına karşın ucuz olmasına yol atı Bu durumda işçi sınıfı kendini korumak için sendikalaşmaya başladı Böylece çalışma hayatında yeni bir dönem başladı
8) Uluslararası ekonomik ve kültürel ilişkiler arttı
9) Sosyalizm ve Liberalizm gibi düşünce akımları ortaya çıktı