Hece Ölçüsü… |
05-12-2009 | #1 |
Şengül Şirin
|
Hece Ölçüsü… …Hece Ölçüsü… 2 Türkçe kelimelerde hemen hemen bütün heceler eş değerde söylenir Hecelerde kalınlık, incelik, uzunluk, kısalık farkı gözetilmez Bu bakımdan hece ölçüsü Türk dilinin yapısına da en uygun ölçüdür 3 Milli ölçümüzdür 4 Hece ölçüsüne parmak hesabı da denilir 5 Hece ölçüsü, Türk edebiyatının başlangıcından bu yana kullanılmıştır İslamiyetten sonra Divan edebiyatında aruz ölçüsü kullanılırken, Halk edebiyatında hece ölçüsü kullanılmaya devam etmiştir 6 Hece ölçüsünün “hece sayısı” ve “duraklar” olmak üzere iki temel özelliği vardır a Hece Sayısı: Hece ölçüsüyle yazılmış bir şiirin bütün mısralarında eşit sayıda bulunur Hece sayısı aynı zamanda o şiirin kalıbı demektir Bu va tan top ra ğın ka ra bağ rın da Sı ra dağ lar gi bi du ran la rın dır Bir ta rih bo yun ca o nun uğ run da Ken di ni ta ri he ve ren le rin dir Bu dörtlükteki bütün dizeler 11 heceden oluşmaktadır Dolayısıyla bu şiir Hece ölçüsünün 11’li kalıbıyla yazılmıştır Bu da ğı a şam de dim A şam do la şam de dim Bir ha yır sız yâr i çin Her ke se pa şam de dim Bu dörtlük 7’li hece kalıbıyla yazılmıştır Baş ka sa nat bil me yiz, kar şı mız da du rur ken Söy len me miş bir ma sal gi bi A na do lu’muz Bu şiir Hece Ölçüsünün 14’lü kalıbıyla yazılmıştır b Durak: Hece ölçüsüyle yazılan şiirlerde, ahengi artırmak amacıyla mısralar belli yerlerinden ayrılır Bu ayrım yerlerine durak (durgunlanma) denir 1 Durak, ahenk sağlayan bir çeşit ses kesimidir 2 Sözün gidişi zorlanmadan şiir okuyucusuna bir nefes payı bırakılmıştır 3 Duraklarda kelimelerden ortalarından bölünemez İyi bir durakta kelime mutlaka bitmiştir Not: Bir şiirde, bütün dizelerin durakları aynı olabileceği gibi, belli dizelerde farklı duraklar da kullanılabilir Bir şiirin her dizesinde farklı duraklar kullanılmışsa, o şiir duraksız kabul edilir 4 Hece ölçüsünde ikili, üçlü, dörtlü, beşli, altılı duraklar kullanılmıştır Kalıplar: 1 Hece ölçüsüyle yazılmış bir şiirde, bir mısradaki hece sayısı o şiirin kalıbıdır 2 Hece ölçüsünde “ikili” den “yirmili” ye kadar kalıp vardır 3 Türk şiirinde en çok kullanılan kalıplar yedili, sekizli, onbirli, ondörtlü kalıplardır Yedili kalıp: Giderim-/yolum yaya 3+4=7’li hece ölçüsü Cemâlin-/benzer aya Eridim-/hayal oldum Günleri-/saya saya Sekizli kalıp: Gel dilberim-/kan eyleme 4+4=8’li hece ölçüsü Seni kandan-/ sakınırım Doğan aydan / esen yelden Seni gülden / sakınırım Âşık Ömer Hece ölçüsünün on birli kalıbı: İptida Bağdad’a / sefer olanda 6+5=11’li hece ölçüsü Atladı hendeği / geçti Genç Osman Vuruldu sancaktar / kaptı sancağı İletti, bedene / dikti Genç Osman Kayıkçı Kul Mustafa Başka sanat bilmeyiz / karşımızda dururken Söylenmemiş bir masal / gibi Anadolu’muz 7+7=14’lü hece ölçüsü Arkadaş, biz bu yolda/ türküler tuttururken Sana uğurlar olsun / ayrılıyor yolumuz Faruk Nafiz Çamlıbel Duraksız şiir: (Hece ölçüsünün on birli kalıbı): Bir düşünsen, yarıyı geçti ömrüm 11 Gençlik böyledir işte, gelir gider; 11 Ve kırılır sonra kolun kanadın; 11 Koşarsın pencereden pencereye 11 Cahit Sıtkı Tarancı Yukarıdaki dörtlüğü oluşturan bütün dizelerdeki hece sayısı 11’dir Fakat bütün dizelerde duraklar aynı yerde değildir Kelimeler ortadan bölünemeyeceğine göre bu dörtlüğü duraksız kâbul etmek zorundayız Bu durumda yukarıdaki şiir hece ölçüsünün 11’li kalıbıyla ve duraksız olarak yazılmıştır diyebiliriz Türkçenin Tarihi, Orhun Abideleri, Anlatım Bozuklukları, Cümlenin Öğeleri, Yazım ve Noktalama, Türkoloji Makaleleri, Edebiyat Nedir?, Alfabelerimiz, Atasözleri, Bulmacalar, Edebi Sanatlar, Sınav Soruları, Kpss, Oks, Öss, Bunları Biliyor musunuz?, Özlü Sözler, Güzel Sözler, Türkçe, Edebiyat, Masallar, Destanlar, Astroloji, Roman Özetleri …İkinci Kaynak… Şiirde mısralardaki hece sayısının eşit olmasına dayanan ölçüye hece ölçüsü denir Türkçenin yapısına uygundur Hecelerin sayısı parmakla sayıldığı için “parmak ölçüsü” adıyla da bilinir Türkçe”de heceler uzunluk kısalık bakımından hemen hemen aynı değerdedir Bu yapısal özellik şiirde hece ölçüsünün kolayca kullanılmasına imkân verir İlk yazılı Türk edebiyatının ürünleri olarak bilinen Göktürk Yazıtları’nda şiir bulunmamasına rağmen şiirsel özellikler taşıyan ve hece ölçüsüne uyan bölümler vardır Kaşgarlı Mahmud’un Divanü Lugati’t Türk eserindeki şiirler de hece ölçüsüyle yazılmışlardır Türklerin İslamiyet”i kabulünden sonra divan edebiyatı ve aruz ölçüsünün yaygınlaşması hece ölçüsünün yalnızca tekke ve aşık edebiyatına özgü bir ölçü olmasına yol açtıHece ölçüsünde kalıbı dizelerdeki hecelerin sayısı belirler Her dizesinde 11 hece bulunan bir şiirin kalıbı “11”li hece ölçüsü” olarak gösterilir Bir hecenin belli bölümlere ayrılmasına “durgulanma”, bu bölümlerin okuma sırasında hafifçe durularak vurgulanan yerlerine de “durak” denir Kalıplar 2”liden başlayarak 20”lilere kadar çıkar Az heceli, yani 2”liden 6”lıya kadar kalıplar tekerleme, atasözü, bilmece gibi ürünlerin şiirsel parçalarında uyum öğesi olarak yer alır Bu tür kısa kalıpların durakları dizenin sonundadır Hece ölçüsünde durakların önemi büyüktür Bir kalıp en az 2, en çok 5 duraklı olabilir Bir durakta bulunan hece sayısı ise 1 ile 10 arasında değişir Hece kalıpları duraklar ve duraklardaki hece sayıları bakımından bölümlenir Bu kalıplar içinde en çok kullanılanlar 7”li, 8”li, 11”li ve 14”lü olanlardır 7”li ölçü daha çok mani türünde kullanılmıştır 8”li kalıp semai, varsağı, destan ve türkülerin ölçüsüdür 11”li ölçü ise başta koşma ve destan olmak üzere aşık ve tekke edebiyatı şiirlerinde kullanılmıştır 14”lü hece ölçüsüne ise daha çok tekke şiiri ve çağdaş Türk şiirinde rastlanır …Üçüncü Kaynak… Türkçede heceler uzunluk kısalık bakımından hemen hemen aynı değerdedir Bu yapısal özellik şiirde hece ölçüsünün kolayca kullanılmasına imkan verir İlk yazılı Türk edebiyatının ürünleri olarak bilinen Göktürk Yazıtları’nda şiir bulunmamasına rağmen şiirsel özellikler taşıyan ve hece ölçüsüne uyan bölümler vardır Kaşgarlı Mahmut’un Divanü Lugati’t Türk eserindeki şiirler de hece ölçüsüyle yazılmışlardır Türklerin İslamiyet’i kabulünden sonra divan edebiyatı ve aruz ölçüsünün yaygınlaşması hece ölçüsünün yalnızca tekke ve aşık edebiyatına özgü bir ölçü olmasına yol açtıHece ölçüsünde kalıbı dizelerdeki hecelerin sayısı belirler Her dizesinde 11 hece bulunan bir şiirin kalıbı “11’li hece ölçüsü” olarak gösterilir Bir hecenin belli bölümlere ayrılmasına “durgulanma”, bu bölümlerin okuma sırasında hafifçe durularak vurgulanan yerlerine de “durak” denir Kalıplar 2’liden başlayarak 20’lilere kadar çıkar Az heceli, yani 2’liden 6’lıya kadar kalıplar tekerleme, atasözü, bilmece gibi ürünlerin şiirsel parçalarında uyum öğesi olarak yer alır? Bu tür kısa kalıpların durakları dizenin sonundadır Hece ölçüsünde durağın önemi büyüktür Bir kalıp en az 2, en çok 5 duraklı olabilir Bir durakta bulunan hece sayısı ise 1 ile 10 arasında değişir Hece kalıpları duraklar ve duraklardaki hece sayıları bakımından bölümlenir Bu kalıplar içinde en çok kullanılanlar 7’li, 8’li, 11’li ve 14’lü olanlardır 7’li ölçü daha çok mani türünde kullanılmıştır 8’li kalıp semai, varsağı, destan ve türkülerin ölçüsüdür 11’li ölçü ise başta koşma ve destan olmak üzere aşık ve tekke debiyatı şiirlerinde kullanılmıştır 14’lü hece ölçüsüne ise daha çok tekke şiiri ve çağdaş Türk şiirinde rastlanır |
|