Ebul-İz

1153 yılında Cizre'de doğdu Fizikçi ve 60 makina mucididir Robot ve Bilgisayar ana temelleri, saatler, su makineleri, musluk, kilitler, çocuk oyuncakları buluşları arasında yer alır 1233 yılında vefat etmiştir Nuh Peygamber



1 53 yılında Cizre'de doğdu Fizikçi ve 60 makina mucididir Robot ve Bilgisayar ana temelleri, saatler, su makineleri, musluk, kilitler, çocuk oyuncakları buluşları arasında yer alır 1233 yılında vefat etmiştir Nuh Peygamber Camii avlusunda gömülüdür Kitapları uzun yıllar Avrupa üniversitelerinde okutulmuştur





İsmail Ebul-iz El-Cezeri

(M 1153 - 1233) (H 548 - 630)


Cizreli büyük mucit, bilgisayarların ve kumputürün temellerini atan âlim, fen ve teknik adamı, robot, saatler, su makineleri, şifreli kilitler, şifreli kasalar, termos, otomatik çocuk oyuncakları gibi 60 makine mucidi ve dünyanın ilk sibernetik bilginidir

Ebul-İz, Cizre’de 1153 yılında doğdu Botan aşiretindendir Adı İsmail olup babasının adı Rezzaz’dır Lakabı ise, şeref, onur babası anlamında Ebul-İz’dir Cizre’li olduğu için kendisine El- Cezeri olarak adlandırılır Dünyada eşsiz bir mucit olduğundan, kendisine “Zamanın güzeli” anlamında “Bediuzzaman” denilmiştir Kitaplarda tanındığı adı İSMAİL EBUL-İZ BİN RAZZAZ EL-CEZERİ olarak adı geçer Batı dünyası onu Cezeri (Cazari-Gazari) olarak tanır Meşhur olduğu en büyük ve değerli eseri, şüphesiz bütün icad ve tekniği topladığı kitabıdır Kitabının adı: “EL CAMİU BEYN EL İLİM VEL AMEL-EN NAFİ’ FİS SANAAT İL HİYEL” adlı Arapça olarak yazmış olduğu eseridir Kitabın Türkçe anlamı da şöyledir: “İlim ve tekniğin birleşmesiyle, hayal san’atının toplamı” diyebiliriz

Akıllara durgunluk veren ve insanları hayrette bırakan bir serdir Kitaptaki yazı, şekil ve resimler kendisi tarafından yapılmıştır Sibernetik, bilindiği üzere; insanlarda, hayvanlarda ve makinelerde, karşılıklı haberleşme, kontrol, denge kurma ve yöneltme bilimidir Ebuliz, Sibernetikteki Denge Durumu ya da, Elektronikteki Ayarlama Sistemleri’ne el atmış ve başarı ile uygulamıştır Çok çeşitli makineler yapmış ve her bir makinesinde ayrı bir Denge durumunu kurmuştur Bazı şekillerinde Hidro-mekanik tesirler ele alınmasına rağmen, bir diğer şekilde Hidro-Mekanik Güçten yararlanarak, şamandıra ve palangalar arasında “Karşılıklı etkide bulunma” gibi ilginç düzenler, otomatik sistemler kurmuştur Sonuç olarak Ebuliz İsmail bin Rezzaz El-Cezeri, Otomatik Kontrol Biliminin en zirvesinde dünyanın kabul ettiği âlim, deha ve erişilmez bir Kürt mucididir

Ebul-iz İsmail bin Rezzaz El-Cezeri, Cizre Zengi hakimi Kutbeddin Mevdut Bin İmadeddin Zengi (h553-565-m1162-1170) döneminde Mevdud’a Cizre yöneyimi için vekalet eden (1162-1170) İbni Gazi Ebul Kasım Mahmud Sencerşah döneminde, Cizre Ulu cami kapısı ile kapı tokmakları olan ejderleri yapmıştır Ebul Kasım Mahmud Sencerşah’ın ölümünden sonra yerine geçen Seyfeddin Gazi b Kutbeddin Zengi’nin işi gücü savaş olan birisiydi Ebul-İz’den aşırı vergi almakta idi Bu yüzden Seyfettin Gazi b Kutbeddin Mevdud b Zengi döneminde (M:1170–1181) hicri 570 miladi 1174 yılında İsmail Ebul-İz El-Cezeri Cizre’yi terk etti İsmail Ebul-İz El-Cezeri Cizre’den Diyarbakır’a göç ederek, 25 yıl baş sanatkâr olarak Diyarbakır’da Artuklu Sarayında kaldı İsmail Ebul’iz Diyarbakır Artuk Sultanı Kara Aslan’ın (Saltanatı: h 540–570 ve m 1144–1174 ) torunu ve Diyarbakır Hükümdarı Ebul Feth Nasıruddin Mahmud (Saltanatı: H 597–619 ve M 1200–1222) için bu eseri yazdığını bildirmektedir Esas eserini Diyarbakır’da 1205 yılında yazmıştır Diyarbakır Artuklu Sultanına yazılmış olan bu eseri, Hasankeyf Artuklu Sultanı Hasankeyf’li (Eskif’li) bir imama 1206 yılında Ebul-İz’in kitabının kopyası yazdırılmıştır Bu yüzden Hasankef’lilerden bazıları Ebul-İz’i kendilerine mal etme çabasına ve yanılgısına girerler Hâlbuki Ebul-İz’in veya Cezeri’nin Hasankeyfle yakından uzaktan hiç bir ilgisi yoktur Hasankeyfli olsaydı, ona Eskifi veya Hasankeyfi derlerdi Aynı zamanda Ebul-İz’in Diyarbakır’la da hiçbir ilgisi yoktur O dönemde Zengi yönetiminde olan Cizre’den vergiler ve savaşlar için Diyarbakır’a 1174 yılında göç etmiştir Artuk sultanı Kara Aslan ve torunu ve Ebul feth Nasıruddin Mahmud’a (M: 1200-1222) 25 yıl hizmet yaptıktan sonra, vatan hasreti ve Cizre’deki kardeşi Hasan Ali Ebul-İz için Cizre’ye kendi arzusu ile dönmüş ve Cizre’de ölmüştür

Dünyaca ünlü bu iki kardeş İsmail Ebul-İz El-Cezeri ve Hasan Ali Ebul-İz El-Cezeri, Cizre mezarlığına layık görülmeyerek Nuh Peygamber (as) Camii avlusuna gömülerek üzerlerine kubbe yapmışlardır Her iki kardeşin türbesi Cizre’dedir

Diyarbakır Ulu Camii avlusundaki taş saati de rahmetli Ebul-İz yapmıştır Eserinin Türkiye’de 5 kopyası olmak üzere, tüm dünyada 16 kopyası bulunmaktadır Türkiye’de, Topkapı Saray Müzesinde 4 adet, 1 adedi de Süleymaniye Kütüphanesi’ndedir Dünyada 1 tanesi Bağdat Cahıs Kütüphanesi’nde, 1 tanesi Dublin Chesterbeatly Kütüphanesi’nde, 2 adedi de Oxford Bodleian Kütüphanesi’nde, iki adedi Leiden Universite Kütüphanesi’nde, üç tanesi de Paris Bibliotheque National’de ve Amerika Birleşik Devletleri’nin çeşitli müze ve kolleksiyonlarında farklı yazmalardan koparılmış, minyatürlü sayfalar bulunmaktadır İstanbul Ayasofya’da bulunan El Cezeri’nin el yazma kopyası bir eserinin 66 sayfası alınmıştır Ortaçağda tüm avrupa cehalet bataklığında iken, müsülüman âlimlerimiz ve Ebul - İz ilmin en zirvelerine çıkmışlardı İstanbul Topkapı Sarayı III Ahmed Kütüphanesi’ndeki eserinin kopyası 1206 tarihlidir III Ahmet Kütüphanesinde bulunan bu el yazması eserin kayıt numarası 3472 dir Mevdut El Cezeri’nin yazmalarının en eskisi olan bu nüsha, kayıp orjinal eserin bir ikinci el kopyasıdır Aynı Kütüphanede, 3606 kayıtlı başka bir el y azması ise 1354 tarihlidir Eser, Yavuz Sultan Selim tarafından da Türkçe’ye çevrilmiştir Ayrıca İngilizce, Almanca ve Fransızca’ya tercüme edilmiştir

Ebul-İz El- Cezeri, “El Cami’ Beyne’l-İlm ve’l AmelEn Nafi’ Fi-Sınnatil-Hiyel” adlı eserinde önsözden başka 50 adet şekil, 55 adet çok ilginç buluş ve 15 farklı düzen yer almaktadır Eser 6 bölümden meydana gelmiştir:

1 Bölüm: Su Saatleri: Bunlar Binkam (Pingan) denilen su saatleridır Finkan denilen bir de kandilli su saatleri olup, saatımüsteviye ve saatı zamaniye olarak nasıl yapılacağı hakkında 10 şekille belirtmiştir Saatı Zamaniye: Uzunluğu ne olursa olsun, gece ve gündüzü 12’ye bölmek suretiyle hesaplanan zaman süresi ve bu süreyi gösteren saatler olup, saat süresi devamlı değişmektedir Saatı Müsteviye: Bugün anladığımız manada, günü 24e bölmek suretiyle elde edilen zaman süresi ve bu süreyi gösteren saatlere denir

2 Bölüm: Şarap meclislerinde kullanılan otomatik kaplar ve oyunlar (Şarap: Arapçada içilecek her şeye denilir Buradaki anlamı içki değildir) Yani sofralarda kullanılan otomatik kap ve sürahilerle ilgili düzenlerdir

3 Bölüm: Hacamat (Kan aldırma ve kan toplama) ve ibriktarlık yapan düzenler

4 Bölüm: Fiskıyeler, havuzlar ve müzik otomatları hakkında

5 Bölüm: Kuyu ya da Akarsulardan su çıkaran tulumbalar ve kaldırma düzenleri 5 şekil

6 Bölüm: Birbirleriyle lişiksi olmayan düzenler 5 şekil Bunlar çeşitli saray hizmeti gören makinalar, şifreli kilitler kasalar ve oymacılık

Ebuliz el Cezeri, büyük bir fen ve teknikçi olmakla beraber, Mühendis, ressam, sanatkar, hattat ve dünyanın ilk Sibernetik alimi, “Elektronik Beyin” in “Komputer Teknoloji” nin “Otomasyon sistemi” bilimsel gelişmesinin de öncüsüdür Donald Hill, Ebuliz’den çevirmiş olduğu kitabın adını “Al - Jazari’s book of İngnious Mechanival Devices” bırakmıştır Türkçesi “El Cezeri’nin Mekanik Hareketler Mühendisliği Bilgisi”demektir

Ebuliz için Donald Hill’in yazmış olduğu esere dayanarak Nature Dergisi şöyle söylemektedir : “12 YÜZYIL MÜSLÜMAN MÜHENDİSLİĞİNİN DORUĞUNA ERİŞMİŞ BİR KİŞİ” Bilim ve Ütopya 2002 Ocak sayısı “ROBOTLARIN VE OTOMASYONUN ATASI EBUL-İZ EL CEZERİ” kapağıyla elli bir sayfa ayırmıştır Ömrünün son yıllarında kendi şehri olan Cizre’ye dönmüş, Cizre’de vefat etmiştir Nuh (AS) Camii avlusunda kardeşi Hasan Ali Ebul-İz’inde mezarının olduğu kubbesinde gömülmüştür