Dış Ticarette Ödeme Şekilleri

Akreditif
İhraç edilen malların bedelleri genellikle akreditif denilen kredi mektupları aracılığıyla yapılır İthalatçı firma, kendi bankasına emir vererek, almayı kararlaştırdığı malın karşılığını, ihraç eden firmanın bankasına bir ödemeyi taahhüt ettiğini bildirir İşte bu taahhütün yapıldığı belgeye "akreditif" ya da "kredi mektubu" denir

Bu şekilde ihracatçı firma malı ihraç ettikten sonra, ödemenin yapılacağını garanti etmiş olur Kredi mektubunda, ihraç edilecek (ithal edilecek) malların özellikleri ve diğer koşullar da esasa bağlanabilir Örneğin, ihraç sırasında hazırlanacak ve ithalatçı firmaya gönderilecek menşe şahadetnamesi, ambalaj şekli, malın kaç partide ve hangi aralıklarda gönderileceği kredi mektubunda belirtilebilir

Bu durumda kendi bankası, belirtilen hususlara uymaması halinde, ödemenin garanti edilemeyeceğini belirterek ihracatçıyı uyarır İhracatçı, malı ihraç ettikten sonra, akreditifte belirtilen hususları yerine getirdiğini kendi bankasına belgeler Banka bunları ithalatçının bankasına ulaştırır Bu şekilde uyuşma sağlandıktan sonra kredi mektubunda yazılı karşılık satıcının bankasına transfer edilerek ödeme gerçekleştirilir

Akredif geri çevrilebilir (kabili rücu) ya da geri çevrilmeyen (gayri kabili rücu) olmak üzere iki şekilde açılabilir Geri çevrilebilen akreditif türünde, ihracatçı firmaya herhangi bir uyarıda bulunulmaksızın açılan kredinin durdurulabileceği ya da koşullarının değiştirilebileceği taraflarca kabul edilmektedir

Bu tür akreditif satıcı firmaya yeterli güvence sağlamadığı için fazlaca benimsenmez Geri çevrilemeyen mektup türü daha fazla kullanılan türdür Satıcı firma belli koşullara uyduğu takdirde mektubun iptal edilemeyeceği ya da değiştirilemeyeceği taraflarca bilinir

AKREDİTİF ÇEŞİTLERİ

A-VADEDEN ÖNCE İPTAL EDİLİP EDİLMEDİĞİNE GÖRE AKREDİTİFLER

1-Dönülebilir Akreditif (Revocable Credit)

Bu şekilde açılan akreditif önceden uyarma veya ihbar yapılmaksızın amirin istediği an iptal veya tadil edilebilir İhbar eden banka tarafından tediye anına kadar akreditif amir tarafından iptal edilebilir bu tip akreditif alıcıya azami elastikiyet sağlar Satıcıyı mal bedelini tahsil etmek problemi karşısında bırakır Bu nedenle dönülebilir akreditif satıcının alıcıya tam olarak güvendiği hallerde çok az kullanılır

Bu akreditif daha ziyade alıcının lehine bir akreditiftir

2-Dönülemez Akreditif

Gayrikabili rücu akreditif; öngörülen akreditif şartlarına tamamen uyulması kaydıyla belirlenen süre içinde çekilecek poliçelerin akreditifi açan Banka tarafından kabul edileceği veya ödeneceği hakkında kesin bir taahhüdü içeren akreditiftir Bütün tarafların izni alınmadıkça gayrikabili rücu bir akreditif iptal edilemez ve şartları değiştirilemez Akreditif açan Banka, sadece amirin isteğine dayanarak, bunu ne iptal edebilir ne de şartlarında değişiklik yapabilir Bu suretle gayrikabili rücu bir akreditifin lehdarı, akreditif şartlarını yerine getirdiği takdirde akreditifin vadesi içinde çekeceği poliçenin, akreditifi açan Bankaca ödeneceğinden veya kabul edileceğinden, izni alınmadıkça vadesine kadar iptal edilemeyeceği gibi şartlarının da değiştirilemeyeceğinden emin olarak, alıcıya göndereceği malları üretmeye veya satın almaya hiçbir kaygı duymadan başlayabilir Bu akreditif ise satıcının lehine bir akreditiftir

2a-Dönülemez Teyitsiz Akreditif (Irrevocable, Unconfirmed Credit)

Bu akreditif, akreditif vadesinden önce lehdarın rızası olmaksızın tadil veya iptal edilemez

Akreditifin lehdarı, belirtilen koşullara uygun vesaiki ihbar eden bankaya ibraz ettiğinde vesaik bedelinin akreditifin ödeme metoduna göre kendisine ödeneceğine dair akreditifi açan bankanın kesin bir taahhüdüne sahiptir Akreditif teyitsiz olduğundan ihbar eden bankanın ödemenin yapılmasına ilşikin hiçbir sorumluluğu yoktur

2b-Dönülemez Teyitli Akreditif (Irrevocable Confirmed Credit)

Satıcının ülkesindeki teyit bankasının akreditife, amir bankanın talebi üzerine onun ödeme taahhüdüne ilaveten kendi taahhüdünü eklediği akreditif şeklidir

Satıcı böylece kendi rızası olmadan tadil ve iptal edilemeyecek akreditif için vade dahilinde şartlara uygun belgeleri ibraz ettiğinde ülkesindeki bankanın akreditifi teyit etmesi dolayısıyle vesaik bedelinin kendisine ödeneceği konusunda kesin güvence içindedir

Bu akreditif teyit bankasının alacağı yüksek teyit komisyonu dolayısıyla dönülemez teyitsiz akreditife nazaran pahalı bir akreditif şeklidir

B-BİR AKREDİTİFİN AÇILMASI SIRASINDA DİĞER ARACI BANKALARIN

SORUMLU OLUP OLMADIĞINA GÖRE AKREDİTİFLER

Teyitli/Teyitsiz Akreditifler

Açılması sırasında lehdara karşı muhabir Bankanın da sorumlu olması istenilip istenilmediğine göre akreditif teyitli veya teyitsizdir

a- Teyitli Akreditif (Confirmed credit)

Muhabir Banka, akreditifi lehdara ihbar ederken amir Bankanın talimatına dayanarak kendi teyidini de eklemiş ve böylece akreditifi açan Bankanın yükümlülüğünü yerine getireceğine dair kendisi de sorumluluk almış bulunursa bu, teyitli bir akreditif olur Teyitli akreditifte lehdara karşı hem yabancı ülkedeki alıcının Bankası hem de kendi ülkesindeki bir Banka yükümlü bulunmaktadır Satıcılar için aranılması gereken bir akreditiftir Alıcı için ise bir masraf demektir

b- Teyitsiz Akreditif (Unconfirmed credit)

Bu tür akreditifte muhabir Banka akreditifi lehdara sadece ihbar eder Örneğin; kabili rücu bir akreditif açan Banka bunu iptal etmek yetkisini daima saklı tuttuğu için, muhabir Banka da bu tür akreditifleri lehdara teyit etmez ve yükümlülük altına girmez Zira hiçbir muhabir Banka, akreditif amiri Bankanın almak istemediği bir yükümlülük altına girmeye yanaşmayacaktır Bu nedenle kabili rücu akreditiflerin ancak teyitsiz şekilde açılmaları mümkündür Bu tür akreditif, ihracatçılar için de esaslı bir güvence sağlamaz

Gayrikabili rücu bir akreditifin lehdara kendi ülkesindeki bir Banka aracılığı ile ve bu Banka tarafından bir yükümlülük altına girilmeksizin ihbar edilmesini isteyen amir Banka da o ülkedeki muhabirine, bu akreditifi teyit etmeksizin lehdara sadece ihbar etmesi talimatını verebilir Alıcının menfaatine uygun bir akreditiftir

C-KULLANIM ALANLARINA GÖRE AKREDİTİFLER

Ca- Adi akreditif (Fixed credit)

Akreditif talimatında belirtilen limit, çekilecek poliçelerle bir defa kullanılınca akreditif hükümden düşer Adi akreditiflere dayanılarak akreditif limitini toplam olarak aşmamak kaydıyla birkaç defa poliçe çekilmesi de mümkündür Rotatif şekilde açıldıkları belirtilmemiş olan akreditifler adi akreditif sayılır Klasik akreditif tipidir

Cb- Rotatif akreditif (Revolving credit)

Rotatif akreditif, bir kısmı veya tamamı kullanıldıkça ek bir değişiklik talimatına gerek kalmaksızın aynı şartlarla ve aynı tutar için otomatik olarak yenilenen akreditiftir

İki şekilde açılabilir;

- Süreye bağlı rotatif
- Partiler halindeki rotatif akreditifler

Cc-Karşılıklı akreditif (Back-to-back credit)

Back to Back akreditifle lehdar, akreditifi kendisine ihbar eden Bankaya başvurarak, kendi lehine açılmış olan akreditifi teminat olarak göstermek suretiyle ikinci bir lehdar lehine akreditif açılmasını ister Banka kabul ettiği takdirde ilk akreditifin koşullarına bağlı olarak yeni bir akreditif açar İlk lehdar, yeni akreditif bedelinin ödenmesini ilk akreditif tutarının tahsiline bağlayamaz Bankayı ayrıca ramburse etmesi gerekir Genellikle transit ticaret işlemlerinde karşımıza çıkar

Cd- Devredilebilir akreditif (Transferable credit)

Devredilebilir akreditif, lehdarı tarafından ikinci bir lehdara devredilebilen akreditiftir Devredilebilir akreditiflere genellikle ilk lehdarın malın üreticisi değil komisyoncusu olduğu durumlarda başvurulmaktadır Gayrikabilirücu akreditifler devredilebilir olarak açılabilirler Devredilebilir bir akreditif sadece bir kez devredilebilir Akreditifi devir alan ikinci lehdar akreditifi tekrar bir başkasına devredemez Gelen akreditif üçüncü lehdara devir edilemez ama bölünebilir Buna da Divisible L/C denir

Ce-Teminat-İhtiyat Akreditifi (Stand-by L/C)

Bu tür akreditiflerde amir Banka akreditif amirinin kefili sıfatıyla ve amirin üstlendiği bir yükümlülüğün yerine getirilmesini alıcı veya işverene karşı doğrudan veya onun Bankası vasıtasıyla garanti eder Kısaca Stand by L/C bir kontrgarantidir Normal ticari akreditiflerde amir Banka, belirli bir işlemin yerine getirilmesi halinde lehdara ödemede bulunurken, ihtiyat akreditiflerinde ödeme belirli bir işlemin yerine getirilmediği zaman gerçekleştirilmektedir Bu tür akreditifler belirtilen farklılık nedeniyle değişik bir rol üstlenmekte, genellikle de büyük inşaat taahhüt işleri ile uzun vadeli satışlarda bir teminat olarak kullanılmaktadır

Cf-Kırmızı Şartlı Akreditif (Red Clause L/C)

Bazı durumlarda ithalatçı firmalar, ihracatçılarına sevkiyatın yapılmasından önce peşin ödeme yapmak isteyebilirler Bir başka deyişle ithalatçı açmış olduğu akreditifin tamamını veya bir bölümünü peşinen ihracatçıya kullandırabilir Bu durumda ithalatçı Bankasından ihracatçı lehine red clause bir akreditif açması talebinde bulunur

Bütün akreditif nevilerinde akreditifin kullanılması, malların sevk ve vesaikinin Bankaya tevdi olunmasına bağlı olduğu halde red clause akreditif, sevk ve belgelerin ibrazına gerek kalmaksızın ödeme yapmaya imkan vermektedir

Cg- Yeşil Şartlı Akreditif (Green Clause L/C) (Peşin Ödemeli Akreditif)

Akreditifi açan Banka lehine, akreditifin kullanıcısı tarafından bir teminat mektubu verilmemişse, red clause akreditifleri açtıran firmalar büyük risklere girerler Bu riskler green clause akreditifler ile en aza indirebilir Green clause akreditif de, ihracatçının malları sevk etmesinden önce akreditifden tahsilat yapılmasına olanak tanımaktadır Ancak bu peşin ödemeler, malların mülkiyetini Bankaya devreden ambar teslim makbuzları ile garanti altına alınmaktadır Ambar teslim makbuzları, ambar firması tarafından düzenlenir ve depolanan malların değerini belirtir

D-KULLANDIRMA ŞEKLİNE GÖRE

- Görüldüğünde ödemeli akreditif,
- Vadeli (Ertelenmiş ödemeli) akreditif,
- Kabul Akreditifi,
- İştira Akreditifi/İştira edilebilen akreditif

Da- Görüldüğünde ödemeli akreditif (Sight payment credit)

Görüldüğünde ödenecek olan akreditifte ödeme;

- Amir bankaca veya,
- Amir bankanın verdiği yetkiye dayanarak teyit veya ihbar Bankasınca ya da,
- Diğer bir bankaca,

Lehtarın, akreditif şartlarına uygun vesaiki ibraz etmesi üzerine yapılır

Db-Vadeli (ertelenmiş ödemeli) akreditif (Deferred payment credit)

Vadeli (ertelenmiş ödemeli) akreditif alıcıya, mal bedelini, vesaik eline geçtikten bir süre sonra ödeme imkanı veren akreditiftir Bu akreditifte yükleme ve akreditif vadesinden ileri bir tarihi taşıyan ödeme vadesi bulunur Ödeme vadesi genellikle iki şekilde tespit edilir;

- Yüklemeden itibaren…………gün sonra veya;
- Fatura tarihinden itibaren…………gün sonra

dc- Kabul akreditifi (Accaptance credit)

Vadeli satışlarda kullanılan kabul akreditiflerinde poliçe, satıcı ile alıcı arasındaki anlaşmaya göre; ibrazından bir süre sonra ödenmek üzere belli bir vade ile ya alıcı veya yabancı muhabir Banka üzerine keşide edilir Vadeli (ertelenmiş ödemeli) akreditiflerde vesaikin bir poliçeye ilişik olarak Bankaya verilmesi şart olmadığı halde kabul akreditiflerinde vesaik bir poliçe ilişiğinde Bankaya teslim edilir

Kabul akreditifleri ithalatçıya; ithal ettiği malların bedelini, bunları satarak elde edeceği para ile taksitler halinde ödemek imkanını da verir

dd- İştira Akreditifi/İştira Edilebilen Akreditif (Negotiating type credit/Negotiable credit)

İştira akreditifinde ödeme, akreditif şartlarına uygun olarak düzenlenmiş ve poliçeye bağlı vesaik amir Bankaya geldikten sonra yapılır

Poliçeler akreditif şartlarına uyularak lehdar tarafından; akreditif amiri, amir Banka veya akreditifte gösterilen diğer bir muhatap Banka üzerine, ibrazında ödemeli veya vadeli olarak çekilebilir İştira akreditiflerinde, amir Banka ve varsa, teyit Bankası; lehdar tarafından bu akreditife dayanılarak çekilecek poliçelerin ödeme yükümlülüğünü, diğer akreditiflerden farklı olarak, yalnız keşideciye (lehdara) karşı değil iyi niyetli hamillerine karşı da üstlenmiş olur