Tarihi Eserler, Samsun

Bedesten (Çarşamba)

Samsun ili Çarşamba ilçesinde bulunan bedestenin yapım tarihini belirten bir kitabe günümüze gelememiştir Bununla beraber yapı üslubundan ve kaynaklardaki bilgilerden XIX yüzyılın ikinci yarısında 1862 yılında yapıldığı anlaşılmaktadır
Bedesten ilk yapılışında kuyumcular çarşısı olarak düşünülmüş ve o şekilde kullanılmıştır

Bedesten, kesme ve moloz taştan dikdörtgen planlı, iki katlı olarak yapılmıştır Üzeri semerdam şeklinde kırma çatı ile örtülmüştür Yuvarlak kemerli bir girişten bir hol kısmına oradan da dükkânların sıralandığı avluya girilmektedir Girişin iki yanındaki merdivenlerden de üst kata çıkılmaktadır Buradaki bir koridorun çevresine odalar sıralanmıştır

Fazıl Ahmet Paşa Bedesten ve Arastası (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçe merkezinde bulunan bedesten ve arasta Fazıl Ahmet Paşa döneminde yaptırılmıştır Kitabesi bulunmadığından yapım tarihi tam olarak kesinlik kazanamamıştır Bununla beraber 1660 yılında Köprülü Mehmet Paşa’nın eşi Ayşe Hatun’un babası Yusuf Ağa tarafından yaptırıldığı konusunda kaynaklarda bazı bilgilere rastlanmıştır XVII Yüzyıl eseridir

Bedestenin çevresinde arasta eklenerek yapı daha da geliştirilmiştir Kesme taştan yapılmış olup, kare planlıdır Bedestene dört cephesindeki yuvarlak kemerli kapılardan girilmektedir Üzeri pandantifli dört ayrı kubbe ile örtülmüştür Bu kubbeler duvarla üzerine tuğla kemerlerle oturtulmuştur Bedestenin ortasındaki ana kubbe ile diğer kubbeler arasına bir de dua kubbesi yerleştirilmiştir İç mekâna dükkânlar sıralanmıştır

Çifte Hamam (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçesinde Kaneoğlu Mahallesi’nde, bedestene bitişik olan hamamın kitabesi günümüze gelemediğinden yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır Bununla beraber bu hamamın da Köprülü Mehmet Paşa’nın eşi Ayşe Sultan tarafından yaptırıldığı kaynaklarda belirtilmiştir Büyük olasılıkla da Taşkale Camisi ve Taşkale Hamamı ile birlikte XVI yüzyıl ortalarında yapıldığı sanılmaktadır

Klasik Osmanlı hamam mimarisinde çifte hamam plan düzeninde yapılan bu hamam, soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden meydana gelmiştir Hamamın kadınlar ve erkekler bölümleri birbirlerinin eşidir Kadınlar kısmının önüne içerisi görülmesin diye bir duvar örülmüştür Yuvarlak kemerli bir kapıdan girilen soyunmalık dikdörtgen planlıdır ve ortasına sekizgen bir havuz yapılmıştır Bu bölüm oldukça geniş bir kemerle iki kare bölüme ayrılmıştır Bu bölümün üzeri kasnaklı bir kubbe ile örtülmüştür Soyunmalık ve sıcaklık arasındaki ılıklık küçük ölçüdedir ve üzeri tonoz örtülüdür Sıcaklık kare planlı olup, kenarlarındaki eyvanlarla haç planına dönüştürülmüştür Bu bölümün de ortasında sekizgen planlı bir göbek taşı bulunmaktadır Sıcaklığın etrafındaki eyvanların aralarında ikişer kurnalı bölümlere yer verilmiştir

Hamam günümüzde iyi bir durumda olup, halen kullanılmaktadır

Havza İmareti (Havza)

Samsun Havza ilçesi İmaret Mahallesi’nde, kaplıcaların yakınında bulunan bu imareti Sultan II Murat zamanında Amasya Valisi olan Yörgüç Paşazade Mustafa Bey 1429 yılında yaptırmıştır

İmaret sonraki yıllarda fakirlere, dervişlere ve askerlere yemek verme işlevinde uzaklaşmış, kendi haline terk edilmiştir Bu nedenle de harap olan imaret Cumhuriyet döneminde Samsun Valisi olan Fuat Tuksal tarafından onartılmış ve böylece günümüze gelebilmiştir İmaret 1940-1982 yıllarına kadar “Atatürk Halk Kütüphanesi” olarak kullanılmıştır Yakın tarihlerde de Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından eski işlevine döndürülmüş ve imaret olarak hizmet vermektedir

İmaret Kesme taştan yapılmış olup, birbirine dik ve bitişik iki bölümden meydana gelmiştir Bunlardan biri ana mekânı diğeri de yan bölümleri oluşturmaktadır İmaretin üzeri ise düz bir çatı ile örtülmüştür İmaretin doğusunda ve yan mekânlarda birer kapısı bulunmaktadır Doğudaki bölüm, iki kapı ile yan mekânlara bağlanmıştır

Bunlardan ana giriş kapısı üzerinde Arapça sülüs yazılı bir kitabesi bulunmaktadır

Kitabe:
Emre bi inşa hazihil
İmarütül mübareketül
Fi eyyam-i devletüz
Sultanül vel hakanül muazzam
Bi ibnil fetih murabbın
Sultan mehmet ban-ül müştehir
Bi ibl Osman Halladellahu
Ve ezzaha alil alemin
Bülhanebül emir-ül-kebir
Mustafa bin ül vezirül
Hatr-ül milleti celâl veddin
Yörgüç Haşa el
Atabey el Muhasınaüllillah
Sende selasine ve semanü
Me min hicreti hayr-ül
Beriyye aleyhi eftalüt tahiyye

Bu kitabenin yanı sıra duvar üzerinde Pilancius Piso’nun Latince bir sözünü içeren bir kitabe daha bulunmaktadır Bu kitabenin ne amaçla ve ne zaman buraya konulduğu bilinmemektedir

Bu sözün anlamı şöyledir:
“Havza kaplıcalarında seneli müteakip ve vakur bir tarzda geçirdikten sonra şimdi iyi sıhhatte olarak, hak ettiği için Tanrı Asklepios hazretlerine ve menfaatlerine şükranlarımı sunarım
Taşrada muvakkaten oturmasına rağmen bana suyu tavsiye eden rahip Xandrasa ve herkesin dostu olan Silius Lipidus’a teşekkür ederim Ben Piso kurtulmuş olarak latif vatanıma dönüyorum, ailemin şükranı ebediyen yaşasın
Pilancius Piso”

İki bölümlü imaretin doğu kapısından dikdörtgen mekâna girilmektedir Bu bölüm iki kare mekâna geniş bir kemerle ayrılmış ve üzerleri pandantifli birer kubbe ile örtülmüştür Buradan iki kapı ile mutfağın ve yemek yenilen bölümlerin olduğun mekâna geçilmektedir Buradaki birbirlerine bitişik üç bölüm dışarıya pencere ile açılmamaktadır Üzerleri ise tonozlarla örtülmüştür

Sunullah Paşa Türbesi (Ladik)

Samsun Ladik ilçesinde bulunan Sunullah Paşa Türbesi’nin kitabesi günümüze gelememiştir Bununla beraber, yapı üslubundan XVI yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır

Türbe kesme ve yer yer de moloz taştan yapılmıştır Sekizgen planlı olup, üzeri yüksek bir kasnak üzerine oturan kubbe ile örtülüdür Birkaç basamakla çıkılan türbenin giriş kapısı dikdörtgen bir çerçeve içerisinde yuvarlak kemerlidir
Önüne iki mermer sütunun taşıdığı bir revak eklenmiştir Türbenin sekizgen köşelerine üzerlerinde birer aynalık olan dikdörtgen söveli pencereler yerleştirilmiştir

Şeyh Savcı Türbesi (Havza)

Samsun Havza ilçesinde Şeyh Safi Köyünde bulunan bu türbenin kime ait olduğu kesinlik kazanamamıştır Bazı iddialara göre Selçuklu sultanlarından II Mesut’un şehzadesi Taceddin Çelebi’nin türbesidir ve 1355 tarihinde yaptırılmıştır Bununla beraber Şeyh Safi Köyü mezarlığında Taceddin Altunbaş Gazi’ye ait bir mezar bulunmuştur Ayrıca Taceddin Altunbaş’ın 1355 yılında yaşadığını gösterem belgelerle de karşılaşılmıştır Bu durumda türbenin Şeyh Savcı isimli bir kişiye veya Sultan Taceddin’in oğlu Kılıçaslan Bey’e ait olduğu da düşünülmektedir

Türbe günümüze kadar değişik zamanlarda onarılmıştır Son olarak da Çonoğluzade Mahmut Efendi tarafından 1900’lu yıllarda orijinaline uygun olarak yenilenmiştir

Türbe kesme taştan sekizgen planlı olup üzeri içten kubbe dıştan konik bir külah ile örtülmüştür Türbede dikkati çeken bir bezemeye rastlanmamıştır

Emir Mirza Bey Türbesi (Bafra)

Samsun Bafra ilçesine 5 km uzaklıktaki Emir Mirza Bey Türbesi, Türbe Köyü’nde bulunmaktadır Kitabesinden öğrenildiğine göre Emir Mirza Bey’in veba salgını sırasında ölen yakınları için 1381 yılında yaptırılmıştır

Türbe moloz taştan ve dikdörtgen planlı olarak yapılmış üzeri sivri bir kubbe ile örtülmüştür Türbenin kubbe dışındaki alanlar tonoz örtülüdür

Türbe içerisinde Selçuklu üslubunda altı sanduka bulunmaktadır

Taşkale (Kale Camisi) Camisi (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçesi, Mehmet Paşa Mahallesi’nde bulunan bu camiyi yanındaki hamam ile birlikte Köprülü Mehmet Paşa’nın eşi Ayşe Sultan 1659 yılında yaptırmıştır

Günümüze özgünlüğünü koruyarak gelen cami, kesme taştan kare planlıdır, İbadet mekânının üzerini sekizgen yüksek kasnaklı basık bir kubbe örtmektedir Caminin önünde birbirlerine yuvarlak kemerlerle bağlanmış dört sütunun taşıdığı üç bölümlü bir son cemaat yeri bulunmaktadır Kemerlerin üzerindeki duvarlar iki renkli taşların alternatifli olarak sıralanmasıyla gösterişli bir konuma getirilmiştir Son cemaat yeri 1945 yılından sonra camekânla kapatılmıştır Giriş kapısının sağında minareye açılan bir kapı, solunda da kadınlar mahfiline çıkan bir dehliz bulunmaktadır

İbadet mekânındaki mihrap yedi köşeli olup mukarnas dolguludur Günümüzde yağlı boya ile boyanmış mihrabın altındaki izlerden orijinal mihrabın bezemeli olduğu anlaşılmaktadır Geç dönem işçiliği göstermesine rağmen mihrap ağaç işçiliğinin güzel örneklerinden olup yan yüzeyler bitkisel ve geometrik bezemelerle kaplanmıştır Kıvrık dallar, çiçekler, baklava motifleri sık sık kullanılmıştır Son cemaat yerinden çıkılar minare dikdörtgen taş kaide üzerine yuvarlık gövdeli ve tek şerefelidir Günümüze gelen minare 1945 depreminden sonra Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yeniden yapılmıştır

Taceddin Paşa (Kurşunlu) Camisi (Vezirköprü)

Samsun Vezirköprü ilçesi, Çanaklı Mahallesi’nde bulunan bu camiyi Taceddin Paşa 1494 yılında yaptırmıştır Cami 1943 depreminde yıkılmıştır

Osmanlı Erken Dönem Mimarisinde kullanılan yan mekânlı veya Tabhaneli, Ters T planlı olarak yapılan cami, kesme taştan yapılmıştır Art arda yerleştirilmiş iki kare mekân ve yan kanatlardan meydana gelen caminin bölümleri kasnaklı kubbelerle örtülmüştür Önüne de beş bölümlü, üzeri kubbeli altı sütunun yuvarlak kemerlerle bağlandığı bir son cemaat yeri bulunmaktadır Ancak 1945 depreminde yan mekânlar dışındaki bölümleri yıkılmış üzeri de çatı ile örtülmüştür

Vakıflar Genel Müdürlüğü 1989 yılında caminin restorasyonuna başlamış ve 1998 yılında da ibadete açılmıştır Son onarım sırasında caminin üzerini örten çatı kaldırılmış ve buraya yüksek kasnaklı aynı eksende iki kubbe yapılmıştır

Sivrikise Camisi (Havza)

Samsun ili Havza ilçesi Sivrikise Köyü’nde bulunan bu camiyi Ali Osman Ağa 1903 tarihinde yaptırmıştır Cami Todor Usta tarafından yapılmıştır

Geniş bir avlu içerisindeki cami kare planlıdır Düzgün olmayan kesme taşlardan yapılmıştır Duvar köşelerine kesme taşlar yerleştirilmiştir Üzeri ahşap kırma çatı ile örtülmüştür Çatı altı XIX, yüzyılda çok sık kullanılan kirpi saçak şeklindedir Caminin önündeki son cemaat yeri dört ahşap sütunun taşıdığı çatı örtülüdür Giriş kapısı dikdörtgen çerçeveli ve basık kemerlidir Kapı üzerine Arapça yapım tarihini belirten bir kitabe yerleştirilmiştir

İbadet mekânının her cephesine dikdörtgen söveli, sivri kemer alınlıkları olan ikişer pencere açılmıştır Girişten sonra dört ahşap sütunun taşıdığı bir mahfil bulunmaktadır İbadet mekânını örten ahşap tavanın orta göbeği kademelidir Mihrap sade bir niş görünümünde olmasına rağmen minber ağaç işçiliğinin güzel örnekleri arasındadır Minber korkulukları çeşitli bitkisel motiflerle bezenmiştir
Yanındaki minaresi taş kaide üzerine yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir Avlusundaki şadırvanın bir özelliği bulunmamakta olup XX yüzyılda buraya eklenmiştir

Göğceli Camisi Camisi (Çarşamba)

Samsun Çarşamba ilçesinde, Çay Mahallesi’nde Göğceli Mezarlığı içerisinde bulunan bu cami, 1206 yılında yapılmış olup banisi bilinmemektedir

Anadolu ahşap planlı camiler tipinin en güzel örneklerinden biri olan cami, 1335 yılında onarım geçirmesine rağmen özelliğinden uzaklaşmamıştır Bu onarım sırasında önüne bir son cemaat yeri eklenmiştir

Caminin yapımında yığma tekniği uygulanmış, duvarlarını tek parça halinde kalaslar meydana getirmiştir Burada kullanılan kalaslar yaklaşık 15-18 cm kalınlığında, 50-70 cm eninde ve 1260-2000 m uzunluğundadır Yapıda dövme demir çivi yalnızca bağlantılarda kullanılmıştır Caminin duvarlarında, direklerinde, kirişlerinde karaağaç, dışbudak ve kestane ağaçları kullanılmıştır İbadet mekânının üzerini yörede üç omuzlu tabir edilen bir çatı örtmüştür

Bu caminin en büyük özelliği de, yapının taşınabilir oluşudur

Büyük Cami (Bafra)

Samsun Bafra ilçesinde bulunan bu camiyi Köprülü Mehmet Paşa’nın eşi Ayşe Hatun 1670 yılında yaptırmıştır Bu caminin bulunduğu yerde daha önce İsfendiyaroğulları döneminde yapılmış ahşap bir caminin olduğu kaynaklardan öğrenilmektedir Ancak bu cami ile ilgili yeterli bir bilgi bulunamamıştır

Cami Klasik Osmanlı mimarisi üslubunda kesme taştan, kareye yakın dikdörtgen planlıdır İbadet mekânın üzeri kasnaklı bir kubbe ile örtülmüştür Mihrap ve minberi kısmen orijinalliğini korumuştur Caminin yanında taş kaide üzerinde yuvarlak gövdeli tek şerefeli bir minaresi bulunmaktadır

Büyük Cami (Merkez)

Samsun il merkezinde Fuar alanının karşısında bulunan cami, ilin en büyük camisidir Batumlu Hacı Ali Efendi tarafından 1884’de yaptırılmıştır Sultan Abdülaziz’in annesi Pertevniyal Valde Sultan tarafından onarılmış, bu yüzden de halk arasında Valde Camisi olarak tanınmıştır

Cami sarıya yakın renkte kesme taştan yapılmıştır Kare planlı caminin üzeri tromplu merkezi bir kubbe ile örtülmüştür Kubbe sekizgen bir kasnak üzerine oturmuş ve dıştan basık görünümdedir Merkezi kubbe dört köşedeki kulelerle desteklenmiştir Dikdörtgen çerçeve içerisinde yuvarlak kemerli giriş kapısının önünde altı sütunun taşıdığı beş bölümlü beşik tonozlu bir son cemaat yeri bulunmaktadır Son cemaat yerinin sütun araları yakın tarihlerde camekânla kapatılmıştır Son cemaat yeri ile ibadet mekânı arasında kalan dikdörtgen bölümün üzeri üç kubbe ile örtülmüştür Böylece caminin girişi daha da görkemli bir görünüm kazanmıştır

Yuvarlak bir niş şeklindeki mihrabı mermerdendir Ağaç işçiliğinin güzel örneklerinde birisini yansıtan minber üzerinde madalyonlar, yıldız ve madalyon motifleri bulunmaktadır Kubbe içerisi ve duvarlar bitkisel ve geometrik kalem işleriyle bezenmiştir Caminin giriş cephesinin her iki tarafında son cemaat yeri ile caminin ana duvarlarının birleştiği duvarların üzerine iki minare yerleştirilmiştir Minareler yuvarlak gövdeli ve birer şerefelidir

Şeyh Seyyid Kudbettin Camisi (Merkez)

Samsun il merkezinde bulunan caminin kitabesi günümüze gelemediğinden yapım tarihi kesinlik kazanamamıştır Bununla beraber yapı üslubundan Osmanlı döneminde, XVI yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır Vakıf kayıtlarında da bu cami ile ilgili yeterli bir bilgiye rastlanmamıştır Yanındaki türbe Şeyh Kudbettin’e aittir Bu yapının dergâhtan camiye dönüştürüldüğü sanılırsa da bununla ilgili yeterli bir kaynak ile karşılaşılmamıştır

Cami kesme ve moloz taştan dikdörtgen planlı olup, üzeri ahşap bir çatı ile örtülmüştür Önünde L şeklinde, çatılı bir son cemaat yeri bulunmaktadır Giriş kapısı eksenindeki mihrap yuvarlak bir niş şeklindedir Minaresi kare kaide üzerine yuvarlak gövdeli ve tek şerefelidir
Caminin yanında Şeyh Kudbetttin’in türbesi bulunmaktadır Türbe kesme taştan kare planlı olarak yapılmıştır Üzeri beşik tonozla örtülmüştür Değişik dönemlerde yapılan onarımlarla özelliğinden kısmen de olsa uzaklaşmıştır

Ellerine sağlık KRDNZ