Bir Sultanın Oğluna Nasihati

Birisinden işittiğin sözü dinle, fakat o sözle çabuk hareket etme Ne söylesen, önce düşün, sonra söyle, tâ ki sonra o sözünden pişman olmayasın; çünkü derhal söylemenin bir şekli var: Ya yarar, ya zarar Ama düşünüp söylemek iki şekildir:

1- O sözün zararlıysa düşünmekle anlarsın, o zararlı işten sakınırsın
2- Yararlısını doğru bilirsin, çekinmeden o yararlı şeyi elde etmeye gayret edersin

Nerede olursan çok bilgili ve az sözlü ol Susmak ikinci sağlıktır Çünkü çok kişi sağlıklı iken, sözü yüzünden hasta olur Az söylemek ve öz söylemek akıl nişanıdır Çok söylemek bilgisizlik nişanıdır Çünkü bir kişi ne kadar akıllı ve kâmil olsa da, ne zaman çok sözlü olursa -sözleri hep yerinde olsa bile- ayak takımı arasında adı beyinsiz olur Eğer cahil ve sıradan biri de olsa, ne zaman susmuştur ve konuşmaz, sıradan kişiler onu akıllı ve hünerli kişilerden sayarlar

Ne kadar temiz gönüllü, ne kadar iyi kalbli olsan da, kendini övücü olma Kişi kendine iyiyim diye şahitlik ederse şahitliği geçmez Çünkü şahitliği kendin için yaparsan onu dinlemezler Çalış ki, seni başkaları övsün Kendi kendini övme

Gücün yettikçe söz dinlemekten ürkme Çünkü insan söz dinlemekle söz ehli olur Buna delil şudur: Bir çocuk doğunca yer altında bir kubbede besleseler, süt emzirseler ve anasıyla dadısı yanında hiç konuşmasalar, o çocuk büyüdüğü zaman dilsiz olur Ama orada iki çocuk olsa ve hiçbir söz işitmeseler, ikisi birbiriyle konuşmakla bir dil oluştururlar ve o dili de ancak ikisi bilir, başkaları bilmez Öyleyse halkın sözünü işit ve kabul et Özellikle geçmiş beylerin ve âlimlerin sözlerini can kulağıyla dinlemek ve itimat etmek gerek

* Gece ve gündüzün birbiri ardınca gelip gittiğini gören insan, halden hale dönmesine üzülmesin Yani sevinç gidip üzüntü gelirse, üzüntü gidip sevinç gelirse, önem vermesin

* Beceriksizle dost olma, beceriksiz ne dostluğa yarar, ne düşmanlığa

* Bir işi yapıp pişman olan, bir daha o işi yapmasın

* Dostlarına düşman olan birisine dost denmez

* Kendini bilgili sanan cahilden sakın

* Düşmanının sırrını bilmesini istemiyorsan, dostuna da sırrını söyleme

* Büyüklere küçük gözüyle bakma, çünkü büyükleri küçük görmek büyük ziyan getirir

* Yakın arkadaşlarından bir şey ummaktansa, ölümü yeğ gör

* Himmetsiz kişinin ekmeğini yemektense, aç öl

* Şüphenin yolunu yüz yerden bağlayacak olsan da, tecrübe etmediğin kişiye güvenme

* Kendinden aşağı akrabalarına muhtaç olmaktan büyük dert yoktur

* Bilmediği şeyi iddia edip, iddiasını başaramayarak yalancı çıkmaktan büyük ayıp yoktur

* Elinden geldiği halde, kendisinden istenen bir işi bitirmeyen kişiden daha cimri kimse yoktur

* Bir kişi senin aleyhinde bir söz söylese ve birisi de dostum diye o sözü sana yetiştirse, sen bunu ötekinden beter düşman bil Çünkü o düşman, arkandan konuşur, dostun ise yüzüne karşı söyler

* Lüzumsuz yerlere göz dikmekten ve kulak vermekten daha büyük dert olmaz

* İnsan her şeyi cahillerin şerrinden saklayabilir, ama bilgisini kendi şerrinden saklayamaz

* Halkın, senin iyiliğini söylemesini istiyorsan, kimsenin kötülüğünü söyleme

* Dostlarının az olmasını istemiyorsan kindâr olma

* Zahmet çekmeden kolaylıkla ömür sürmek istersen, kendi işine bak, başkasının işine karışma

Gerçi gençsin, ama yaşlılar gibi akıllı ve temkinli ol Birdenbire gençliği bırak demiyorum Tembel gençlerden olma, neşeli ol Çünkü gençler neşeli olursa hoş olur Delilik çeşitlidir Bir çeşidi de gençliktir Ama cahil gençlerden olma Belâ cahillerden kopar Ömrünün faydalı lezzetini gençlik çağında al, yaşlılıkta bu lezzeti bulamazsın, bulsan da faydası olmaz Ne olursa olsun gençlikte Allahü teâlâyı unutma ve ölümden emin olma; çünkü ölüm gelince genç yaşlı demez Öyleyse bilmiş ol ki, doğan ölür ve dünyaya gelen gider

Yaşlılara çok hürmet et ve onlarla rast gele konuşma ve onların sözüne hemen cevap verme O meseleyi bilsen bile, (Cevabını yine siz buyurun) diyesin ve susasın Çünkü en güzel cevap, onları dinleyip susmaktır Yoksa onların vereceği cevaptan utanılacak bir duruma düşersin Yaşlıların bilgi ve tecrübesi gençlerinkinden fazladır Ama bu dediğim yaşlılar, saçını başını büyüklerin sohbetinde ağartmış olanlardır Din gayreti olan, büyükleri seven, onların kitaplarını okuyan yaşlılardır, diğer yaşlı kimseler değildir Çünkü gelişigüzel büyümüş yaşlıdan, büyüklerin sohbetini dinlemiş toy gençlerin sözleri daha iyidir

Gençliğini rast gele geçirme, tâ ki yaşlılıkta bilgisiz kalmayasın Yaşlılar gibi olmaya, onların yanında bulunmaya dikkat et Atalarımız, (Öküz olacak tosun, öküzlerin yanında yatar) demişlerdir

Ne zaman ki gençlik çağı geçip ihtiyarlık çağı gelse, artık gençlikteki dinçliği bekleme Gençler gibi giyinme, gençler gibi yaşamaya özenme Çünkü yaşlı, genç gibi zevk ve şehvet peşinde olursa, halk arasında rezil olur Öyleyse insan yerini yurdunu iyi bilsin Gençlikte genç olsun, kocalıkta gençlik evinden ihtiyarlık evine göçsün, yoksa, su üstüne yazı yazmaya kalkan ve deniz üstüne saray yapmaya kalkışan kimseye benzer

Yaşlandığında bir yerde yerleşmeye çalış, çünkü yaşlılıkta yolculuk yapmak akıl kârı değildir Hele yoksul ise daha zordur Çünkü yaşlılık bir düşman, yoksulluk başka bir düşman; bu iki düşmanla, mecbur kalmadıkça, yola çıkmak akıllıca bir iş değildir Eğer Allahü teâlâ, o yolculukta sana yardım ederse ve nimete kavuşursan, evine dönmeyi arzu etme ki, bir evden ötürü yine yolculuk zahmetini çekmeyesin Çünkü kişinin geçimi nerede iyiyse evinin orada olması uygundur (Doğduğum yerde yaşlanmam ve hep orada kalmam gerekir) demek yanlış olur Onun için atalarımız, (Doğduğun yerde değil, doyduğun yerde kal) demişlerdir Vatan ikinci anadır; çünkü anayı sevmek imandan olduğu gibi, vatanını sevmek de imandandır İçinde aç, müflis oturmak imandan olmaz O halde işin nerede gelişmişse orayı vatan edin Çünkü, (Kazancı nerede ise o yerde olmak saadet belirtisidir) demişlerdir Bahtsızlık alameti şudur ki, aç ve dinç otursun, kıtlık çeksin, bu vatanımdır, terk etmem desin Bu ahmaklıktır Görmez misin, Resulullah efendimiz Mekke'de doğdu, Mekke’yi fethetmesine rağmen, tebliğ görevini Medine'de daha rahat yaptığı için artık Medine’den ayrılmadı

Sen de yararlı bir yer bulunca oradan ayrılmamaya çalış, orada ayak direyesin Sakın filan yerde fayda daha çoktur, deyip başıboş varmayasın, burada olan zararı orada kötü kılarsın ve orada daha zararlı olursun Çünkü, (İyi bir yeri bırakıp daha iyisini bulayım deme, bu hayal ile onu bulamazsın ve olanı da elden çıkarırsın) demişlerdir [Dimyata pirince giderken, evdeki bulgurdan da olursun]

Düşmanının sırrını bilmesini istemiyorsan, dostuna da sırrını söyleme

Çok anlamlı öğütlerbizim de kulağımıza küpe olsunlarEmeğine sağlık arkadaşım