Hacegan, Osmanlılar Zamanında Devlet Dairelerindeki Yazı Işlerinin Başında veya Defterdarlık,nişancılık Gibi Vazifelerde Bulunanlara Verilen Sivil Bir Rütbe.

HACEGAN

hacegan, osmanlılar zamanında devlet dairelerindeki yazı işlerinin başında veya defterdarlık,nişancılık gibi vazifelerde bulunanlara verilen sivil bir rütbeHecagan yerine," Hacegan-ı Divan-ı Hümayun"da denilirdi




Haceganlığın Osmanlı Devletinde ne zaman kurulduğuna dair kesin bir bilgi olmamakla beraber,Fatih Kanunnamesinde haceganların rütbesinin belirtilmesi bu memuriyetten önceleri de varlığına işaret etmektedirÖnceleri sayıları az olmakla beraber,zamanla duyulan ihtiyaç üzerine artmışSultan Üçüncü Ahmed devrinde yirmiyi bulmuşturİlk zamanlar yalnızca divandaki daire şeflerine bu ünvan verilirken sonradan bu ünvanın daha geniş şekilde kullanıldığı görülürGerçekten 18asırdan itibaren devlet merkezi dışındaki bazı hizmet sahiplerine ve vezirlerin maiyetindeki "Divan Efendisi" denilen memurlara da hacegan ünvanı verilmiştir

On sekizinci asırda hacegan rütbesini haiz memurlar şunlardı;Şıkk-ı Evvel,Şıkk-ı Sani,Şıkk-ı Salis Defterdarları;Nişancı ,Defter Emini,Reisül Küttab,Büyük ve Küçük Tezkireci,Ruznameci-i Evvel,Beylikçi,Baş Muhasebeci,Mektubcu,Şehremini,Tersane,Darbhane,Ma tbah ve Arpa Eminleri;Teşrifatçı,Anadolu Muhasebecisi,Atlı Muhasebecisi,Yeniçeri Katibi,Sipahi Katibi,Silahdar Katibi,Cizye Muhasebecisi,Maliye Tarihçisi,Maliye Tezkirecisi,Büyük ve Küçük Ruznameciler,Piyade Muhasebecisi,Divan Çavuşları,Cebeciler Katibi,Küçük Evkaf,Kalyonlar KatibiGaribler Katibi,Tophane Nazırı,Baş Muhasebe Kesedarı,İstanbul ve Selanik Baruthaneleri Nazırı,Sergi Nazırı,Sadrazam Kethüdası ve Çavuşbaşı

On dokuzuncu asrın başında maliyeden bazı Mukataa Memurları ile Enderun ve Birun Katibi Eminleri ve Asakir-i Mansure Ordusu Nazırı da hacegan sınıfına dahil edilmiştir

Bir senelik müddetle tayin edilen haceganların tayinleri Şevval ayı içinde yapılırdıVazifede kalanlara derecelerine göre hediyeler verilirdiHaceganlığa tayin su şıra ile olurduSadrazam tevcihat listesini padişaha arz eder ve Hatt-ı hümayun ile tasdik alındıktan sonra tayini yapılan şahıslara özel merasimle memuriyet beratları verilirdi

Sadrazam ordunun başında serdar-ı ekremlikle İstanbul dışına çıktığında kendisine mensup haceganlarla,diğer hacegan da mühim defterlerle sefere katılırlardıBunların yerine İstanbul'da birer vekil kalır ve işleri yürütürlerdiAsılları dönünce bunların vazifeleri son bulurdu

Onsekizinci asırda hecaganlık ünvanı dört sınıf olarak mütalaa olunurduBirinci sınıf ;Üç defterdar ile Nişancı,Reisül Küttab ve Defter Emini;ikinci sınıf;Maliyeden Büyük Ruznameci,Baş Muhasebeci,ve Anadolu Muhasebecisi;Üçüncü sınıf ;Tersane,Emini,şehremini,Darbhane Emini,Arpa Emini ve Masraf -ı Şehriyarı Emini,dördüncü sınıf ise; Maliye Dairesinin Kalem Amirleri ,dört piyade ve dört mukabelecileri ,Kalyonlar Katibi,Tersane Ambarı Emini,Tersane Ambarı Nazırı,Tersane Reisi ,Tophane Nazırı,Sergi Nazırı,Enderun Kağıt EminiBirun Kağıt Emini

Haceganlıktan vezirliğe terfi edilebildiği için haceganlık mühim bir rütbeydiSultan İkinci Mahmud Han devrinde yapılan yenilikler esnasında,önceleri bir ünvan olan haceganlık rütbe olarak telakki edilmiş ve bunlara mahsus nişanla ,resmi günlerde giyecekleri elbise tayin olunmuş ve Hacegan -ı Divan-ı Hümayun tabiri böylelikle tarihe karışmıştır

Hacegan tasavvuf ilminde de kullanılan bir tabirdirFarsça bir kelime olan "Hace ",hoca ,efendi,mürşid,rehber manalarına kullanılır"Hacegan" da,hace'nin çoğuludurBilhassa Maveraünnehir ve Hindistan bölgesinde ,Farsça konuşulan mahallelerde bu kelimenin kullanılması yaygındır

Hace ünvanı,Orta Asya'da ilim ve irfan büyüklerine ,makam ve mevkii yüksek olan kimselere verilmiştirBu ünvan ile ilk olarak yad edilen ,büyük alim,Hace Yusuf-ı Hemedani'dirTasavvufta Nakşibendiyye yolunun mürşidi kamil olan büyükleri,bu vasıfla anılagelmişlerdirHacegan hanedana mensup bu büyük alimler,Harezmşahlar,Cengiz Han (Moğollar) ,Emir Timur Gürgan ve Timur Hanın sülalesi saltanatına rastlayan devirlerde yaşamışlardır

Tasavvufta bir tarikata mensup talebeler,kendi mürşidlerini "Hace" sıfatı ile zikrederlerdi"Hatm-i Hacegan"tarikata mensup kimselerin bir araya gelip,belli kelimeleri ve duaları okuyarak yaptıkları zikre denirdi


Kaynak:Yeni Rehber Ansiklopedisi cilt 8 safya 193-194 frmsinsinet için yazılmıştır