Gümüşhane,isminin Menşei,tarihi,fiziki Yapısı,iklim ve Bitki örtüsü,ekonomisi,nüfus ve Sosyal Hayatı, Ilçeleri, Tarihi Eserleri ve Turistik Yerleri

GÜMÜŞHANE




Doğu Karadeniz bölgesinde bir ilimizBir bölümü Doğu Anadolu'da yer alırGümüşhane,doğuda Bayburt,kuzeyde Trabzon,kuzeybatı ve batıda Giresun,güneyde ise Erzincan illeri ile çevrilidirOsmanlı devrinde ve daha önceleri asırlarca gümüş yataklarından gümüş çıkarılmıştıTrafik numarası 29'dur

İSMİNİN MENŞEİ

Kanuni Sultan Süleyman Han,İran Seferine giderken,Harşit Çayı kenarında mola verdiBuradaki tabii güzelliğe hayran kaldıBu bölgede "gümüş" madenide bulunduğunu öğrenince buraya bir şehir kurulsun ve ismi "Gümüşhane" olsun dediSultan'ın emri üzerine burada bir cami ( Süleymaniye Camisi) ve etrafında 50 ev inşa edilerek Gümüşha'nenin temeli atıldıGümüşhane'nin kurucusu Kanuni Sultan Süleyman Handır

TARİHİ

Gümüşhane bölgesinini ilk sakinleri MÖ2-3 bin yıllarında Orta Asya'dan gelen Oğuz kabileleridirHititler,Asuriler bu bölgeye hakim oldularSonraları Hun ve Peçenekler ,bölgeyi ele geçirdilerMÖ 6asırda Persler,bütün Anadolu gibi bu bölgeyi de istila ettilerMakedonya Kralı İskender,Persleri yenerek Anadolu'yu ele geçirdiİskender'in ölümümnden sonra bu bölge,Pers asıllı Ermenilerle yine Pers asıllı Yunanlaşmış (Yunanca konuşan) Pontus Krallığı arasında el değiştirdiRoma İmparatorluğu,Pontus Krallığını yenince,Roma'ya bağlandıMS395 senesinde Roma ikiye bölününce,bütün Anadolu gibi Gümüşhane civarı da Doğu Roma'nın( Bizans) payına düştüBu bölgenin en mühim meskun mahalli "Peybert ,Papert" denilen Bayburt şehriydiBu bölge Bizans ile Sasaniler arasında ihtilaf konusu olmuş,Ermeniler,Bizanslılar,bazan da İranlılarla işbirliği yapmışlardır1055'te Türk Hakanı Tuğrul Bey ve komutanlarından İbrahim Bey bölgeyi fethettiTuğrul Bey,Türkmen oymaklarını buralara yerleştirdiSelçuklular bu bölgeyi kendilerine bağlı Danişmendoğulları ve Saltukoğulları arasında paylaştırdıBirinci Haçlı Seferinde Anadolu Selçuklu Devleti sarsıntı geçirmiş ve 600 bin kişilik Haçlı ordusu karşısında bazı bölgelerden geri çekilmek zorunda kalmıştıBu arada Gümüşhane'nin bir kısımını da Haçlı ordusu ele geçirdi

1204'te Trabzon'da kurulan Bizans İmparatorluğu (Komnenoslar) bir ara bölgeyi ele geçirmişse de ,Danişmendoğlu Melik İsmail ,geri aldıDanişmendoğulları ortadan kalkınca,Erzurum Selçuklu Meliki Tuğrul ile oğlu Cihan Şah,13asır başında bölgeyi imar ettiler

On üçüncü asrın sonlarında Anadolu,İlhanlıların hakimiyetine girince,Gümüşhane ve çevresi de bu devletin eline geçtiDaha sonra bölgeye Celayirliler,Eratnaoğulları,Kadı Burhaneddin ve Akkoyunlular hakim olduFatih Sultan Mehmed Han ,Otlukbeli Savaşında Uzun Hasan'ı yenerek,bölgeyi Osmanlı topraklarına kattı(1473) Yavuz Sultan Selim Han,1514'te bütün bölgeyi kesin olarak Osmanlı Devletine bağladıKanuni Sultan Süleyman Han,İran Seferi sırasında Hurşit Çayı kenarında mola verdiBuranın güzelliğine hayran kaldı ve bölgede gümüş madeni olduğunu öğrenince,buraya şehir kurulmasını ferman buyurduBöylece Gümüşhane şehrinin temelleri atılmış oldu

Gümüşhane ve civarı ,1473-1828 arasında çok sakin bir devir yaşadıBu zaman içinde sadece 1553'te Şah İsmail Safevi'nin oğlu Şah Tahmasb bu bölgeye bir tertib etmişse de Kanuni Sultan Süleyman Han,İran Seferi ile doğu bölgesini yeniden Osmanlı hakimiyetine aldı1828 Türk-Rus savaşında bu bölgeye kadar gelen Rusları,Osmanlı ordusu yenince,Ruslar geri çekildiBirinci Dünya Harbinde 19 Temmuzdan 28 Şubat 1918'e kadar 1 sene 7 ay 10 gün Gümüşhane'yi işgal eden Ruslar,çekilirken yerlerini Ermenilere bıraktılar ve onlar da çok katliam yaparak pek çok Türkü öldürdüler ,bir çok bina ve tarihi eserleri yakıp yıktılar




Önceleri Trabzon'a bağlı sancak olan Gümüşhane,Cumhuriyet devrinde bütün sancaklar (mutasarrıflıklar) "vilayet-il" yapılınca,Gümüşhane de vilayet merkezi olmuşturGümüşhane'nin eski tarihini aydınlatacak hiyeroglif yazılar Altıntepe'de bulunmuşsa da henüz okunamamaştırDedekorkut Hikayelerinde yer alan Hadiselerin çoğu Kelkit Vadisinde geçmektedir


Kaynak;Yeni Rehber Ansiklopedisi cilt 8 sayfa 148-149-150-151152-153154 frmsinsinet için yazılmıştır

FİZİKİ YAPISI

Gümüşhane arazisi çok engebelidirAkarsuları bol ,dağlık bir bölgedirYüzölçümünün %71'i dağlık,%29'u yayladır

DAĞLARI

Gümüşhane ilinde,Kalkanlı (Zigana )Gümüşhane,Otlukbeli Dağları yer alırBaşlıca yüksek dağları; Kalkanlı Dağları ( Yayla Tepe 2652 m)Gümüşhane Dağları (Alitaşı Tepe 2572 mElmalı Tepe 2507 m) ,Otlukbeli Dağları ( Hatabi Tepe 2758 m) dirAyrıca,Erzincan ile Gümüşhane arasında sınır teşkil eden Pöske Dağı,Bayburt ile Gümüşhane arasında sınır teşkil eden Vauk Dağı ve Köse DağıdırZiganaların Çakırgöl bölgesindeki geniş düzlükleri yayla görünümündedirÇimendağ üzerindeki yaylalar,en önemlilerindendirNehirlerin meydana getirdiği vadiler,Gümüşhane'nin en bereketli topraklarıdır

KELKİT VADİSİ

Kelkit Çayını besleyen derelerin meydana getirdiği bu vadide kuru tarım yapılırVadi dar iki yanı basamak basamak yükselen ekilebilir araziye su getirmek zordurBu vadide sulanan arazi çok azdır

AKARSULARI




Kelkit Çayı; Çimen Dağlarından çıkarKelkit ilçesini geçip,Yeşilırmak'ın ana kolu ile birleşirAz da olsa tarım alanlarının sulanmasında kullanılır
Harşit Suyu; Gümüşhane Dağlarından çıkarKale-Gümüşhane Dağlarından çıkarKale- Gümüşhane- Torul-Kürtün vadilerini geçip Trabzon'a girerHarşit Suyu derin vadilerde aktığından ve su rejimleri düzgün olmadığından sulamada pek kullanılmaz

GÖLLERİ

Gümüşhane'de büyük göller yokturYalnız bazı yüksek dağların üzerinde buzul göller vardırBunlar Balaban Dağları üzerinde Balıklı Göl,Aygır ve Yıldız Gölleri ile Soğanlı Dağları üzerinde Şarak Gölü ve Zigana Dağlarında Çakır Göldür

İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ




Gümüşhane'nin iklimi,kara iklimi ile Doğu Karadeniz iklimi arasında bir geçiş hususiyeti gösterirKuzeydeki dağlar soğuk ve nemli kuzey rüzgarlarını engellerDoğu Karadeniz havzasında kalan bölgelerde iklim nemli ve ılıktırKelkit bölgesinde kışlar soğuk,yazlar kurak ve Harşit Vadisine göre daha sıcak geçerYağışlar kışın ve ilkbaharda daha çokturSenelik yagış miktarı 435 milimetredir

Gümüşhane topraklarının %40'ı çayır ve mer'alarla ,%26'sı ekili dikili yerler ve %22'si orman ve fundalıklarla kaplıdırİlin kuzey kesimi bitki örtüsü yönünden oldukça zengindirHarşit Vadisinde 1500 myüksekliklere kadar yapraklı ağaçlardan meydana gelen ormanlarla kaplıdır1500 ile 2300 marasında ise,genellikle ladin,sarıçam gibi iğne yapraklı ağaçlardan meydana gelen ormanlar yer alır

EKONOMİ




İlin ancak dörtte biri ekilebilir arazi olmasına rağmen,Gümüşhane'nin ekonomisi tarıma dayanırGelişmişlik bakımından 76 il içinde 66'ıncı sırada yer alır

TARIM

Tarıma müsait ova ve vadileri azdırTarım daha çok Kelkit ve Şiran ilçelerinin geniş olmayan ovalarında en çok tahıl ekimi şeklinde yapılırAyrıca mercimek,fiğ,patates ve şekerpancarı ekilirMeyvecilik gelişmektedirildeki meyve ağacının yarısı elmadırAyyrıca armut,erik,dut,vişne ve kiraz ağaçları vardırSulanan arazi azdırGümüşhane'nin göbek,gelin kırmızı ve sandık cismi elması ile hacıhamza,kabak,mahrani ve abbasi cins armutları meşhurdur

HAYVANCILIK

Çayır ve mer'alar geniş bir yer kapladığından hayvancılık gelişmektedirKoyun,Kıl keçisi,sığır ve at beslenir

ORMANCILIK

Yüzölçümünün %22'si orman ve fundalıktırOrmanların 185 bin hektarı fundalık,43 bin hektarı normal ormanlıktırOrmanlıkların %30'u normal koru,%40'ı bozuk koru ve %30'u bozuk baltalıktırOrman içinde 81 ve kenarında 87 köyü vardırOrmanlardan senede 25 000 m3 sanayi odunu,1000 m3 tomruk ve 80000 ster yakacak odun elde edilirOrmanlar daha çok merkez ilçe ve Torul ilçesinde Köse,Zigana ve Gümüşhane Dağları üzerindedir

MADENCİLİK

İsmini "gümüş" madeninden alan Gümüşhane maden bakımından çok zengindirFakat bu zenginlik toprağın altında yatmaktadırGümüş,demir,bakır,manganez ,kurşun,pirit,maden kömürü,linyit,çinko ve uranyum (Kelkit ilçesinde) yataklarından sadece çok az olarak maden kömürü ile linyit çıkarılmaktadırGümüşhane'de MÖ 4asırdan beri bilhassa Osmanlı Devrinde Kanuni Sultan Süleyman Han ile Dördüncü Murad Han zamanında çok miktarda çıkarılan gümüş yatakları ,1914'ten sonra tamamen terk edilerek maden ocakları su ile dolmuşturOsmanlı Devrinde Gümüşhane'nin Canca Mahallesindeki darphanede 12 çeşit gümüş ve altın para basılıyordu

Gümüşhane'de gümüş madeni dışında krom,bakır ve linyit ,Kelkit'te krom bakır ve linyit ,bakır,linyit ,Torul'da demir,bakırmermer,ve Şiran'da linyit kömürü bulunmaktadırGümüş madenlerin işletildiği 1750 senesinde Gümüşhane şehir nüfusu 60 bini bulmuştuGümüş çıkarılması Sultan Dördüncü Murad Han zamanında zirveye ulaştıEvliya Çelebi 1647 senesinde Gümüşhane'yi gezdiğinde ;"Burada olan gümüş madeni hiç bir diyarda yokturHalkı yalnız gümüş işler70 kadar ocak olup,fakirliğin bilinmediği bu yerde doğan her çocuğun gümüşten mama tabağı vardır" demiştir1829 Türk- Rus savaşından sonra bu ocaklar kapanmaya başlamıştır

SANAYİ ;

Gümüşhane ili sanayi bakımından en az gelişen bir ildirSanayi iş yerlerinin sayısı 300'den azdırBunlar iz işçi çalıştıran küçük iş yerleridirBaşlıca sanayi kuruluşları;Kibrit Fabrikası,Çimento Fabrikası,Gümüşkale Kireç Sanayii,Gümüşsu Konsantre Meyve Suyu,Kuşburnu Çayı Tesisleriayrıca un fabrikaları,mobilya atölyeleri ile bıçkı-hızar atölyeleridir

ULAŞIM

Hava ve demiryolu ulaşımı yokturGümüşhane ve Torul (Andasa) E- 390 karayolu (Trabzon-Erzurum-İran) güzergahı üzerindedirBu yoldan ayrılan tali yollarla merkez ilçe,Kelkit ve Şiran ilçelerine bağlıdırBayburt,Çaykara üzerinden Tirebolu ve Gürele'de Karadeniz kıyısına bağlayan yollar vardırZigana ve Kop geçitleri arasındaki yol Gümüşhane'den geçerGümüşhane ve çevresi ilk çağlardan beri İran üzerinden geçerek Asya'nın ticari mallarını Karadeniz'e ve dolayısıyla Avrupa ülkelerine deniz yoluyla bağlanan "ipek yolu"nun üzerinde bulunuyordu




Kaynak;Yeni Rehber Ansiklopedisi cilt 8 sayfa 148-149-150-151152-153154 frmsinsinet için yazılmıştır

NÜFUS VE SOSYAL HAYAT

NÜFUSU

1990 sayımına göre toplam nüfusu 169375 olup,58996'sı şehirlerde,110379'u köylerde yaşamaktadırYüzölçümü 6575 km2'dirGümüşhane'nin nüfusu seneden seneye azalmaktadır

ÖRF VE ADETLERİ;

Gümüşhane'de Türk-İslam kültürü hakimdir1055'ten bu yana bölge,Türk hakimiyetindedirDaha önceki devirlere ait kültürler unutulduKıyafet;Kırsal ve dağlık bölgelerde mahalli geleneksel kıyafete halen rastlanırPatiskadan geniş yakalı gömlek ile bunun üzerine kenarları oyalı kolsuz önlük giyilirPazenden yapılan önlüğe "İman tahtası" denirBele,boncuklarla süslenmiş dövme gümüş veya dokuma kemer takılır

Dokunan desenli ihramlar giyilirErkeklerin giyimi ise,yelek,dar paçalı pantolon ve çarıktan ibarettirBele kayış yerine kaytan denilen uçları püsküllü kuşak sarılırYeleğin boğazı açık ve dardırOmuzdan sağ alt cebe saat kösteği uzanırMahalli yemekleri;Pestil (duttan yapılır)göbek elması,ceviz içinin şekere batırılması ile köme denilen tatlı ve ziron meşhurdurYemekleri kesme ayranlı,lobya,kurutlu haşıl,çorbalar ,toplahanası,herse,tavuklu keşkek,ekşili lahana,kavut,kara pancar,mantı,kesmik ekmeği,kalacos,kuru pastırma ,kartoldur

FOLKLOR;

Karadeniz,Doğu ve Orta Anadolu'nun tesirinde kalan Gümüşhane bölgesinde folklor zengindirTürküleri uzundurBar ve Horon başlıca oyunlarıdırHalk edebiyatı;Gümüşhane bölgesinde çok az sayıda halk şairi (ozan) yetişmiştir

EĞİTİM:

Okuryazar nisbeti %80'i aşmıştırOkulsuz köy yokturKaradeniz Üniversitesine bağlı Meslek Yüksek Okulu ve Adalet Meslek Lisesi açılmıştırKış sporları yaygındır

YETİŞEN MEŞHURLAR;

Ahmed Ziyaeddin;akaid ,fıkıh,tefsir,hadis ve tasavvuf ile ilgili 60 eseri bulunan bir İslam alimidirZiyaüddin-i Gümüşhanevi (Ahmed Ziyaüddin) ,İstanbul'da kabirleri bulunan evliyanın büyüklerindendir1820 (H1235) de Gümüşhane'nin Emirler Mahallesinde doğdu1893 (H1311) te İstanbul'da vefat ettiKabri Süleymaniye Camii bahçesindedirHalid-i Bağdadi hazretlerinin talebelerinden Ahmed bin Süleyman Ervadiden icazet aldıİcazet alırken Halid-i Bağdadi (rehmetullahi aleyh)in talebelerinden veliyy -i kamil Abdülfettah Bağdadi Akri de hazır bulunduBabıali de Fatıma Sultan Camii yanında ders verirdi


Kaynak;Yeni Rehber Ansiklopedisi cilt 8 sayfa 148-149-150-151152-153154 frmsinsinet için yazılmıştır

İLÇELERİ;

Gümüşhane'nin biri merkez olmak üzere altı ilçesi vardır

MERKEZ;

1990 sayımına göre toplam nüfusu 47140 olup,26014'ü ilçe merkezinde21126'sı köylerde yaşamaktadırMerkez bucağına bağlı 17 köyü vardırYüzölçümü 1799 km2 olup,nüfus yoğunluğu 26'dırİlçe toprakları dağlıktırGüneyinde Gümüşhane Dağları ,kuzeyinde Trabzon Dağları,orta kesiminde ise Harşit Çayı Vadisi yer alır

Ekonomisi tarıma dayalıdırBaşlıca tarım ürünleri buğday,arpa,çavdar,patates ve baklagillerdirSebze ve meyve yetiştiriciliği yaygındırEn çok elma yetiştirilirHayvancılık ikinci derecede gelir kaynağıdırİlçe topraklarında kireç taşı yatakları vardır

İlçe merkezi,Harşit Çayına karışan Musalla Deresi kıyısında kurulmuşturÇayın iki yanında bahçeli ve seyrek evleri ile kilometrelerce (7 km) uzayıp giderYeni Gümüşhane ,Birinci Dünya Harbinden sonra kurulmuşturEski Gümüşhane,dağ eteğinde ,yeni Gümüşhane düz olup ,bağ ve bahçeliktirTrabzon- İran transit yolu ilçeden geçer




KELKİT;

1990 sayımına göre toplam nüfusu 47482 olup ,11541'i ilçe merkezinde 35941'i köylerde yaşamaktadırMerkez bucağına bağlı 84 köyü vardırİlçe toprakları birbirine paralel uzunan dağlardan meydana gelirOrta kesimi akarsularla derin bir şekilde yarılmıştırKuzeyinde Gümüşhane Dağları,güneyinde Çimen,Sipikör ve Otlukbeli dağları yer alırDağlardan kaynaklanan suları Kelkit Çayı toplarAkarsu boylarında geniş düzlükler vardır

Ekonomisi tarıma dayalıdırBaşlıca tarım ürünleri,patates,şeker pancarı,buğday ve arpa olup,ayrıca az miktarda armut,vişne ve baklagiller yetiştirilirHayvancılık ekonomik açıdan önemli gelir kaynağıdırSığır besiciliği ve arıcılık modern usüllerle yapılırHayvancılığa bağlı olarak dericilik,ve dokumacılık gelişmiştir

İlçe merkezi,Kelkit Irmağına katılan Balkar Deresi Vadisinde kurulmuşturİl merkezine 75 kmmesafededirOsmanlı Devleti zamanında ismi Çiftlik idiDenizden yüksekliği 1515 metredirİsmini yedinci asırda bölgeye hakim olan Peçenek Türkleri komutanı Kelki Beyden alır1840 senesinde ilçe olmuştur






KÖSE;

1990 sayımına göre toplam nüfusu 14893 olup,6983'ü ilçe merkezinde,7910'u köylerde yaşamaktadırMerkez bucağına bağlı 13 köyü vardırİlçe toprakları orta yükseklikteki engebeli düzlüklerden meydana gelirKuzeyinde Gümüşhane Dağları ,orta kesiminde Kelkit Vadisi yer alırİlçe topraklarını Kelkit Çayı sular

Ekonomisi tarıma dayalıdırBaşlıca tarım ürünleri patates,şekerpancarı,buğday ve arpadırHayvancılık ikinci derecede gelir kaynağıdırArıcılık gelişmiştirİlçe merkezi Gümüşhane Dağlarının eteklerinde Kelkit Çayı Vadisinde kurulmuşturKelkit- Gümüşhane karayolu ilçeden geçerKelkit ilçesine bağlı bir bucak iken,19 Haziran 1987'de 3992 sayılı kanunla ilçe oldu



KÜRTÜN;

1990 sayımına göre toplam nüfusu 15892 olup,2809'u ilçe merkezinde,13083'ü köylerde yaşamaktadırMerkez bucağına bağlı 32 köyü vardırİlçe toprakları dağlıktırKuzeyinde Zigana Dağları,güneyinde Giresun Dağlarının uzantıları,orta kesiminde Harşit ( Doğankent) Çayı Vadisi yer alır

Ekonomisi,hayvancılık ve ormancılığa dayalıdırAhır hayvancılığı yaygındırEn çok koyun beslenirTarıma elverişli arazisi azdırBaşlıca tarım ürünleri patates,buğday,elma,vişne ve armutturİlçede orman ürünlerini işleyen atölyeler vardır

İlçe merkezi Harşit Çayı Vadisinde kurulmuşturTrabzon-İran transit karayolu ilçeden geçerEski isim uluköy'dürTorul'a bağlı bir bucak iken,9 Mayıs 1990'da 3644 sayılı kanunla ilçe oldu




ŞİRAN;

1990 sayımına göre toplam nüfusu 26881 olup,7592'si ilçe merkezinde,19+289'u köylerde yaşamaktadırMerkez bucağına bağlı 72 köyü vardırYüzölçümü 992 km2 olup,nüfus yoğunluğu 27'dirİlçe toprakları dağlarla çevrilidirKuzeyinde Gümüşhane Dağları orta kesiminde ise Kelkit Vadisi yer alırDağlardan kaynaklanan suları Kelkit Çayı toplar

Ekonomisi tarıma dayalıdırBaşlıca tarım ürünleri,şekerpancarı,buğday,patates,arpa ve elma olup,ayrıca az miktarda armut,vişne ve baklagiller yetiştirilirHayvancılık ekonomik açıdan önemli gelir kaynağıdırDaha çok sığır besiciliği yapılan ilçenin yüksek kesimlerinde küçükbaş hayvan beslenirArıcılık modern usullerle yapılır

İlçe merkezi Şiran Çayı Vadisinde kurulmuşturDenizden yüksekliği 1400 metredirİl merkezine 76 kmmesafededirGelişmemiş ve küçük bir yerleşim merkezidirBelediyesi 1877'de kurulmuştur



TORUL;

1990 sayımına göre toplam nüfusu 17087 olup,4057'si ilçe merkezinde 13030'u köylerde yaşamaktadırMerkez bucağına bağlı 37 köyü vardırİlçe toprakları akarsu vadileriyle yarılmış dağlık alanlardan meydana gelirKuzeyinde Zigana Dağları,güneyinde Gümüşhane Dağları,batısında Giresun Dağları yer alırDağlardan kaynaklanan suları Harşit (Doğankent) Çayı toplarKayın,Köknar,ladin ve sarıçam ormanları ile kaplıdırDağların yüksek kesimlerinde hayvancılık ve sayfiye açısından önemli yaylalar vardır

Ekonomisi hayvancılık ve ormancılığa dayanırGenel olarak ahır hayvancılığın yaygın olduğu ilçede herik soyu koyun beslenirArıcılık gelişmiştirEkime müsait olan arazı az olduğundan üretim düşüktürBaşlıca tarım ürünleri patates,buğday,arpa,elma,vişne,armut ve fasulyedirİlçe topraklarında bakır-pirit ve bakır-çinko-kurşun yatakları vardır

İlçe merkezi,Harşit Çayı kenarında kurulmuşturEski ismi Ardasa'dırTrabzon-İran transit yolu ilçeden geçerİl merkezine 25 kmmesafededirDenizden yüksekliği 1000 metredirİsmini bölgede otağını kuran Tuğrul Beyden alırİlçe belediyesi 1882'de kurulmuştur





Kaynak;Yeni Rehber Ansiklopedisi cilt 8 sayfa 148-149-150-151152-153154 frmsinsinet için yazılmıştır

Verdiğiniz bu tarihi bilgiler için çok teşekkürler Sevgili Şengül Hanım

TARİHİ ESERLERİ VE TURİSTİK YERLERİ

Gümüşhane,tarihi eserler ve tabii zenginliklerle doludurİl,eski devirlere ait şehir harabeleri yönünden oldukça zengindirRus işgali sırasınd ,Türk -İslam eserleri kasten Ruslar tarafından yakılıp yıkılmıştırBugünkü eserler bu tahribattan kalanlardır

CANICA (CANCA) KALESİ;




Vank köyü yakınlarındadırKayalar üzerine yapılmıştırDoğu-batı yönünde arka arkaya üç bölümlüdürKale içinde şapel ve gözcü kule kalıntıları vardır

EDİRE KALESİ;

Dörtkonak köyündedirKayalar üstünde yapılmış ilginç bir yapıdırYol olmadığından kaleye ulaşılamamaktadır

TORUL (ARDASA ) KALESİ;




Torul ilçesindedirEski devirlerden kalmadırFatih Sultan Mehmed Han tarafından feth edilen kale surlarının bir bölümü sağlam vaziyettedir

SÜLEYMANİYE CAMİİ;




Eski Gümüşhane MahallesindedirKanuni Sultan Süleyman tarafından yaptırılmıştırGümüşhane'nin ilk binasıdırMinaseri o zamandan kalmadırCami 19asırda yeni baştan yapılmıştır

HACI ÇAĞIRAN BABA TÜRBESİ;



Gümüşhane-Erzurum yolu üstünde,Tekkeköy'dedirKitabesinde 1582'de yapıldığı yazılıdır

PİR AHMED TÜRBESİ;




Gümüşhane-Erzincan yolu üstünde ,Pir Ahmed köyündedirKitabesinde 1550'de yapıldığı yazılıdır

ZİGANA KERVANSARAYI;




Zigana -Gümüşhane-Trabzon arasında çam ormanlarıyla kaplı 2000 myükseklikte dağ sırasındadırBurada bulunan Zigana Kervansarayı ve Kalesi bir yerleşme merkezinden çok,askeri bir yerdiVan Beylerbeyi Hüsrev Paşanın yaptırdığı ifade edilir

TOHUMOĞLU KÖPRÜSÜ;





Gümüşhane-Erzurum yolu üzerinde Tohumoğlu kesimindedirSelçuklular döneminde yapıldığı sanılmaktadırİki gözlü,hafif sivri kemerli bir köprüdürYıkık vaziyettedir

ESKİ ESERLER;



Satala,Kelkit'e 17 kmuzaklıkta,Sadak KöyündedirSatala'da bulunanların bir kısmı İstanbul,bir kısmı Erzurum Arkeolojik müzesindedirBuradan alınan bronz büst,Londra British Museum'da bulunmaktadırSatala,Romalıların dini ve askeri merkezi ve Hititlerden itibaren büyük bir şehirdiGümüşhane'de Hatuna Manastarı ,Torul'da Meryem Ana Manastırı ile Sinan Çakırkaya köyünde Çakırkaya kiliseleri vardır

MESİRE YERLERİ;




Gümüşhane ilinde özellikle Harşit Vadisinde ve il merkezi çevresinde zengin bitki örtüsü ve görülmeye değer tabii güzelliklerle doludurÜnlü Kadırga Şenlikleri her yıl geleneksel olarak Kadırga Yaylasında yapılmaktadır

TORUL ÇAVLANI:

Torul ilçesinde Harşit Çayı üzerindedirEtrafı ormanlıktırManzarası çok fevkalededirYüksek kayalardan su gürül gürül dökülür

TOMARA ŞELALESİ;




Şiran ilçesinin Seydibaba köyündedirve çok güzel manzarası vardırÇimen Dağlarının kuzey eteklerinde 40 kaynaktan meydana gelirKelkit Çayı Vadisinde 20 myükseklikten yatağına dökülürİçilen suyu yazın soğuk,kışın sıcaktırEtrafı fundalıktırDeğirmenler vardır

HARŞİT ÇAYI VADİSİ;




Baştan başa elma bahçeleriyle doludur

ARTABEL DERESİ;

Torulda'dırDerenin yukarı kısmında beş adet buzul göl vardırGöllerden birinin ortasında bir ada bulunmaktadır

KELKİT ÇAYI VADİSİ;

Baştan başa tabii güzelliklerle doludurAv hayvanları çok boldur

YAYLIK MAĞARASI;

Kelkit'in Yaylık köyünde 300 m derinlikte bir mağaradırMağaranın tavanından çavlan halinde maden suları dökülür

KARACA MAĞARASI;




Torul'un Cebeli köyü yakınlarında bulunan,10 bin yıllık mazisi olduğu tahmin edilen ve çok güzel ve biçimli sarkıt ve dikitlerden oluşan bir mağaradırAstım hastalarına iyi geldiği ifade edilmektedir





Kaynak;Yeni Rehber Ansiklopedisi cilt 8 sayfa 148-149-150-151152-153154 frmsinsinet için yazılmıştır