Kişi Dokunulmazlığı Nedir?

KİŞİ DOKUNULMAZLIĞI

Kişi dokunulmazlığı,bireyin maddi ve manevi varlığını koruma hakkıYaşama hakkı,can güvenliği ve vücut bütünlüğünün korunması gibi konuları içerirbireyi devletten,kamu görevlilerinden ve üçüncü kişilerden gelen tehdit ve saldırılara karşı korurBütün özgürlüklerin ön koşuludur




Kişi dokunulmazlığının özünü oluşturan yaşama hakkıyla ilgili en önemli sorun ölüm cezalarıdırÖzgürlükçü demokratik ülkelerin çoğunda,hatta bazı Üçüncü Dünya ülkelerinde savaş durumu dışında bu ceza kaldırılmıştırTürkiye'de ise 1982 Anayasası yaşama hakkını mutlak bir hak olarak düzenlememiş,ölüm cezalarının yerine getirilmesini ve güvenlik güçlerinin bazı durumlarda silah kullanmak zorunda kalmaları yüzünden doğan öldürme eylemlerini hukuka uygun saymıştır( m15)

Kişi dokunulmazlığı hiç kimseye insanlık dışı sorgulama yöntemlerinin ve cezaların (işkence,eziyet,prangaya vurma vb) uygulanmamasını ,kişilerin kendi istekleri dışında bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulmasını öngörürİnsanın manevi varlığının korunması da kişi dokunulmazlığı içinde yer alırAnayasa Mahkemesi birçok kararında insan onuru kavramına yer vermiştirMahkemeye göre bu kavram" insanın hangi durumlar ve koşullar altında bulunursa bulunsun,sırf insan olmasının kendisine kazandırdığı bir değerin,erek öteki bireyler,gerekse toplumca tanınmasını ve sayılmasını anlatırBu öyle bir davranış çizgisidir ki;ondan aşağı düşünüldüğünde ,yapılan işlemler,insanı insan olmaktan çıkarmış demektirinsan onuru kavramı,insana sadece insan olması bakımından tanınmış toplumsal değerlerden ibarettir"

1982 Anayasası'na göre kişinin maddi ve manevi varlığının bütünlüğüne olağanüstü dönemlerde bile dokunulamaz

Kaynak;AnaBritannica cilt 19 sayfa 114 frmsinsinet için derlenmiştir

Kişi Dokunulmazlığı Nedir ?

1982 Anayasasının 17maddesinin kenar başlığı şöyledir:Kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi varlığıMadde, önce ilkeyi ilan etmekte “Fıkra 1”sonra vücut dokunulmazlığı “fıkra 2” ve işkence, kötü muamele yasaklarını bildirmekte” fıkra 3”, son olarak da yaşama hakkına getirilebilecek istisnaları saymaktadır “fıkra 4” Canlı varlık ve korunması, yaşama hakkı karşısında intihar, ölümcül hastayı acılardan kurtarmak için kendi rızasıyla öldürmek ya da ölmesini çabuklaştırmak demek olan ötanazi “ölme hakkı”; yaşama hakkının sınırlanması ve özellikle ölüm cezası; yaşama hakkına bir saldırı türü olarak yargısız infazlar, beden dokunulmazlığına saldırı türleri olarak işkence ve kötü muamele, organ nakli vb


I -Canlı Varlık:

Yaşama olgusunun başlangıcı, sağ olarak doğmak koşuluyla ana rahmine düşme anıdırYaşama hakkı bu andan itibaren söz konusu olurÇocuk aldırmanın “kürtaj” bu hakka bir müdahale olduğu açıktırTürk Ceza Kanunu çocuk düşürme ve düşürtmeyi suç saymıştır”Madde 468-472”

II-İntihar ve Ötanazi:

İntihar girişimi elbette bir suç değildirFakat intihara teşvik ve yardım suç sayılmıştır “TCK md454”Ölme hakkı “ötanazi konusu da yaşama hakkı içindeki sorunlar arasındadırYaşamın dokunulmaz ya da kutsal olduğunu kabul eden görüşler, kişinin kendi iradesiyle bile bundan vazgeçemeyeceğini belirtirlerTürkiye’de 1991 tarihli hasta hakları yönetmeliği, temyiz gücüne sahip hastaların tedavi başlamadan önce ölümcül sonuç doğuracağını bilmelerine rağmen tedaviye rıza göstermeme haklarını tanımıştırTedavi başladıktan sonra ise reddetme hakkı yokturÖzetle, dünya ülkelerinin çoğunda olduğu gibi bizde de ötanazi yaşama hakkının inkarı demek olan ölme hakkı kabul görmemiştirHasta hakları yönetmeliği “madde 13” bunu yasaklamaktadır

III Yaşam Hakkının Sınırlandırılması:

17maddenin son fıkrası yaşama hakkını şöyle sıralamıştır:
-ölüm cezası ve bunun yerine getirilmesi
-meşruu müdafaa hali
-yasaların kolluk güçlerine silah kullanma yetkisi verdiği zorunlu durumlarda meydana gelen ölümler(yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, bir tutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi,ayaklanmanın bastırılması, olağanüstü yönetim usulleri altında verilen emirlerin yerine getirilmesi)

Olağanüstü yönetim usulleri altında bile dokunulamayacak alanlara , savaş hukukuna uygun fiiller sonucu meydana gelen ölümler ile ölüm cezalarının infazı dışında, kişinin yaşama hakkına, maddi ve manevi varlığının bütünlüğünde dokunulamaz”

Savaş halleri, ölüm cezalarının infazı dışında, ortadan kaldırılamaz, ve yine kimseye hiçbir şekilde işkence ve eziyet ya da aşağılayıcı muamelede bulunulamaz

IV-Ölüm Cezası:

Ölüm Cezası yaşama hakkını ortadan kaldıran bir yaptırımdırBu ceza aleyhine çeşitli itiraz ve eleştiriler ileri süregelmiştirBatı Avrupa devletlerinin hepsinde Latin Amerika ve eski Doğu Bloku ülkelerinin çoğunda bu ceza kaldırılmış ya da sadece savaş halinde uygulanabilecek şekilde korunmuşturABD’nin bazı eyaletlerinde, Çin’de ve İslam devletlerinde ise bu ceza uygulanmaktadır Uluslar arası camia ve belgelerde (sözleşmeler, bildiler, şartlar) giderek belirginleşen eğilim, ölüm cezalarının kaldırılması yönündedirİnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ölüm cezasını yasaklamamakta, fakat buna ek olarak çıkarılan Ek 6 Nolu Protokolde barış zamanlarında ölüm cezasının kabul edilmemesi esası yer almaktadırMevzuatta (1982 Anayasası) 30’dan fazla suçun cezası idam edilmektedir

V-Yargısız İnfazlar:

Resmi görevlilerin mahkeme kararı ya da mutlak zorunluluk hali(meşru savunma, ayaklanmayı bastırma vb) yokken insan öldürmeleri de yaşama hakkının sıkça görülen ihlallerindendirGüvenlik güçlerine çok geniş yetkiler ve silah kullanmada kolaylıklar tanınmıştır

VI:-İşkence ve Kötü Muamele:

Anayasa;”Kimseye işkence ve kötü muamele yapılamaz; kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan bir cezaya veya muameleye tabi tutulamaz” diyor(md17/3)Burada yasaklanan eylemlerin insanın maddi ve manevi varlığına, beden bütünlüğüne ve onuruna karşı girişilebilecek en ağır saldırılardan olduğu açıktır

Türkiye’de işkence uygulamasının varlığını, hatta oldukça yaygın olduğunu kabul etmek zorundayızCMUK DGM sanıklarına uygulanıyor, gerisi uygulanmıyordu

Türkiye’deki işkence olayları AİHM tarafından da saptanmış ve Türkiye aleyhine kararlara sebep olmuştur
a)Gözaltına alınanlara haklarının söylenmesi,
b)Bunların her türlü işlemlerinin kayda geçirilmesi,
c)gözaltı başında ve sonunda doktor raporu düzenlenmesi,
d)sanıkların avukatlarıyla teması ve yakınlarına haber verilmesi,
e)adli mercilere yasal süre içinde sevk,
f)gözaltı yerlerinin fizik koşullarının uluslar arası standartlara uydurulması,
g)nezarethanelerin sık sık denetlenmesi,
h) doktor ve sanığın yalnız bırakılması,
ı) beslenme ve sağlıkta ilgili, zorunlu, ihtiyaçların karşılanması,
i)ses ve görüntü kaydı,
j)sorgulamada uzman kişilerin görevlendirilmesi

İşkence ve kötü muamelenin önlenmesi sadece bir hukuk ve hukuki önlemler işi değildir; aynı zamanda bir eğitim konusudurFakat bu konuda da bakanlıklar ve polis örgütü bünyesinde önemli atılımların yapıldığı söylenebilir

VII-Tıbbi Deneyler ve Organ Nakli :

Anayasa, hiç kimsenin rızası olmadan bilimsel ve tıbbi deneylere tabi tutulamayacağını bildirir 18’ini doldurmamış ya da mümeyyiz olmayan kişilerden organ ve doku alınmasını yasaklamaktadır

Temel Hakların Niteliği Ve Korunması(Kişi Dokunulmazlığı)


Madde 10

Herkes kişiliğine bağlı dokunulmaz devredilmez vazgeçilmeztemel hak ve hürriyetlere sahiptir
Devlet kişinin temel hak ve hürriyetlerini fert huzuru sosyal adalet ve hukuk devleti ilkeleri ile bağdaşamayacak surette sınırlayan siyasi iktisadi ve sosyal bütün engelleri kaldırır insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları hazırlar

Temel Hak Ve Hürriyetlerin Özü Sınırlanması Ve Kötüye Kullanılması

Madde 11

Temel hak ve hürriyetler devletin ülkesi ve milleti ile bütünlüğünü cumhuriyetin milli güvenliğin kamu düzeninin kamu yararının genel ahlakın ve genel sağlığın korunması amacıyla veya anayasanın diğer maddelerinde gösterilen özel sebeplerle anayasanın özüne ve ruhuna uygun olarak ancak kanunla sınırlanabilir
Kanun temel hak ve hürriyetlerin özüne dokunamaz
Bu anayasada yer alan hak ve hürriyetlerden hiç birisi insan hak ve hürriyetlerini veya Türk devletinin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğü veya dil ırk sınıf din ve mezhep ayrımına dayanarak nitelikleri anayasada belirtilen cumhuriyeti ortadan kaldırmak kastı ile kullanılamaz
Bu hükümlere aykırı eylem ve davranışların cezası kanunda gösterilir

İKİNCİ BÖLÜM
KİŞİNİN HAKLARI VE ÖDEVLERİ

Kişi Dokunulmazlığı
Madde 14

Herkes yaşama maddi ve manevi varlığını geliştirme haklarını ve kişi hürriyetine sahiptir
Kişi dokunulmazlığı ve hürriyeti kanunun açıkça gösterdiği hallerde usulüne verilmiş hakim kararı olmadıkça kayıtlanmaz
Kimseye eziyet ve işkence yapılamaz
İnsan haysiyeti ile bağdaşmayan ceza konulamaz

Özel Hayatın Gizliliği

Madde 15

Özel hayatın gizliliğine dokunulamaz Adli soruşturmanın gerektirdiği istisnalar saklıdır
Kanunun açıkça gösterdiği hallerde usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça milli güvenlik veya kamu düzeni bakımından gecikmede sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınan merciin emri bulunmadıkça kimsenin üstü özel kağıtları ve eşyası aranamaz ve el konulamaz

Konut Dokunulmazlığı

Madde 16

Konuta dokunulamaz Kanunun açıkça gösterdiği hallerde usulüne göre verilmiş hakim kararı olmadıkça; milli güvenlik veya kamu düzeni bakımından gecikmede sakınca bulunan hallerde de kanunla yetkili kılınan merciin emri bulunmadıkça konuta girilemez arama yapılamaz Buradaki eşyaya el konulamaz

Haberleşme Hürriyeti

Madde 17

Herkes haberleşme hürriyetine sahiptir
Haberleşmenin gizliliği esastır Kanunun gösterdiği hallerde hakim tarafından kanuna uygun olarak verilmiş bir karar olmadıkça bu gizliliğe dokunulamaz

Seyahat Ve Yerleşme Hürriyeti

Madde 18

Herkes seyahat hürriyetine sahiptir; bu hürriyet ancak milli güvenliği sağlama ve salgın hastalıkları önleme amaçları ile kanunla sınırlanabilir
Herkes dilediği yerde yerleşme hürriyetine sahiptir Bu hürriyet ancak milli güvenliği sağlama salgın hastalıkları önleme kamu mallarını koruma sosyal iktisadi ve tarımsal gelişmeyi gerçekleştirme zorunluluğu ile ve kanunla sınırlanabilir
Türkler yurda girme veya yurtdışına çıkma hürriyetine sahiptir Yurtdışına çıkma hürriyeti kanunla düzenlenir

Vicdan ve Din Hürriyeti

Madde 19

Herkes vicdan ve dini inanç ve kanaat hürriyetini sahiptir
Kamu düzenine veya genel ahlaka veya bu amaçlarla çıkarılan kanunlara aykırı olmayan ibadetler dini ayin ve törenler serbesttir Kimse ibadete dini ayin ve törenlere katılmaya dini inanç ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz Kimse dini inanç ve kanaatlarından dolayı kınanamaz
Din eğitim ve öğrenimi ancak kişilerin kendi isteğine ve küçüklerinde kanuni temsilcilerinin isteğine bağlıdır
Kimse devletin sosyal iktisadi siyasi ve temel hukuki düzenini kısmen de olsa din kurallarına dayandırma veya siyasi ve şahsi çıkar veya nüfuz sağlama amacıyla her ne surette olursa olsun dini veya din duygularını yahut kutsal sayılan şeyleri istismar edemez ve kötüye kullanamaz Bu yasak dışına çıkan veya başkasını bu yolla kışkırtan gerçek ve tüzel kişiler hakkında kanunun gösterdiği hükümler uygulanır siyasi partiler anayasa mahkemesince temelli kapatılır

Düşünce Hürriyeti

Madde 20

Herkes düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir; düşünce veya kanatlarını söz yazı resim ile veya başka yollarla tek başına veya toplu olarak açıklayabilir veya yayabilir Kimse düşünce veya kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz

Bilim Ve Sanat Hürriyeti

Madde 21

Herkes bilim ve sanatı serbestçe öğrenme ve öğretme açıklama yayma ve bu alanlarda her türlü araştırma hakkına sahiptir
Eğitim ve öğretim devletin gözetim ve denetimi altında serbesttir Özel okulların bağlı olduğu esaslar devlet okulları ile erişilmek istenen seviyeye uygun olarak kanunla düzenlenir
Çağdaş bilim ve eğitim esaslarına aykırı eğitim ve öğretim yerleri açılamaz

Basın Hürriyeti


Madde 22

Basın hürdür; sansür edilemez
Devlet basın ve haber alma hürriyetini sağlayacak tedbirleri alır
Basın ve haber alma hürriyeti ancak devletin ülkesi ve milleti ile bütünlüğünü kamu düzenini milli güvenliği ve milli güvenliğin gerektirdiği gizliliği veya genel ahlakı korumak
Kişilerin haysiyet şeref ve haklarına tecavüzü suç işlemeye kışkırtmayı önlemek veya yargı görevinin amacına uygun olarak yerine getirilmesini sağlamak için kanunla sınırlanabilir
Yargı görevinin amacına uygun olarak yerine getirilmesi için kanunla belirtilecek sınırlar içerisinde hakim tarafından verilecek kararlar saklı olmak üzere olaylar hakkında yayın yasağı konamaz
Türkiye'de yayımlanan gazete ve dergilerkanunun gösterdiği suçların işlenmesi halinde hakim kararıyla devletin ülkesi ve milleti ile bütünlüğünün milli güvenliğin kamu düzenin ve genel ahlakın korunması gecikmede sakınca bulunan hallerde de kanunun açıkça yetkili kıldığı merciin emriyle toplatılabilir Toplatma kararını veren yetkili mercii bu kararı en geç 24 saat içinde mahkemeye bildirir Mahkeme bu kararı en geç 3 gün içinde onaylamazsa toplatma kararı hükümsüz sayılır
Türkiye'de yayınlanan gazete ve dergiler milli güvenliğe kamu düzenine genel ahlaka insan hak ve hürriyetlerine dayanan milli demokratik laik ve sosyal cumhuriyet ilkelerine veya devletin ülkesi ve milleti ile bölünmezliği temel hükmüne aykırı yayımlardan mahkum olma halinde mahkeme kararıyla kapatılabilir

Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı

Madde 28

Herkes önceden izin almaksızın silahsız ve saldırısız toplanma veya gösteri yürüyüşü yapma hakkına sahiptir
Bu hak ancak kamu düzenini korumak için kanunla sınırlanabilir

Dernek Kurma Hakkı

Madde 29

Herkes önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir Bu hakkın kullanılışında uygulanacak şekil ve usuller kanunda gösterilir kanun devletin ülkesi ve milleti ile bütünlüğünün milli güvenliğin kamu düzenin ve genel ahlakın korunması maksadı ile sınırlar koyabilir
Hiç kimse bir derneğe üye olmaya veya dernekte üye kalmaya zorlanamaz Dernekler kanunun gösterdiği hallerde hakim kararı ile kapatılabilir Devletin ülkesi ve milleti ile bütünlüğünün milli güvenliğin ve kamu düzeninin ve genel ahlakın korunması bakımından gecikmede sakınca bulunan hallerde de hakim kararına kadar kanunun açıkça yetkili kıldığı merciin emriyle faaliyetten alıkonulabilir

Kişi Güvenliği

Madde 30

Suçluluğu hakkında kesin kuvvetli belirti bulunan kişiler ancak kaçmayı veya delillerin yok edilmesine veya değiştirilmesini önlemek maksadı ile veya bunlar gibi tutuklamayı zorunlu kılan ve kanunla gösterilen diğer hallerde hakim kararı ile tutuklanabilir Tutukluluğun devamına karar verebilmesi aynı şartlara bağlıdır
Yakalama ancak suçüstü halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde yapılabilir; Bunun şartlarını kanun gösterir
Yakalanan veya tutuklanan kimselere yakalama veya tutuklama sebeplerinin ve haklarındaki iddiaların yazılı olarak hemen bildirilmesi gerekir
Yakalanan veya tutuklanan kimse tutulma yerine en yakın mahkemeye gönderilmesi için gerekli süre hariç 48 saat ve Devlet Güvenlik Mahkemelerinin görev ve yetkilerine giren suçlar ile kanunun açıkça belli ettiği hallerde toplu olarak işlenen suçlarda genellikle savaş ve sıkı yönetim hallerinde kanunlarda gösterilen süre içinde hakim önüne çıkarılır bu süre 15 günü geçemez
Kimse bu süreler geçtikten sonra hakim kararı olmaksızın hürriyetinden yoksun kılınamaz Yakalanan veya tutuklanan kimsenin durumu hemen yakınlarına bildirilir
Bu esaslar dışında işleme tabi tutulan kimselerin uğrayacakları her türlü zararlar kanuna göre devletçe ödenir

Kanuni Yargı Yolu

Madde 32

Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarılamaz
Bir kimseyi kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir merci önüne çıkarma sonucunu doğuran yargı yetkisine sahip olağan üstü merciler kurulamaz

Cezaların Kanuni ve Şahsi Olması ; Zorlama Yasağı

Madde 33

Kimse işlendiği zamanda yürürlükte bulunan kanunun suç saymadığı bir fiilinden dolayı cezalandırılamaz
Cezalar ve ceza tedbirleri ancak kanunlarla konulur
Kimseye suç işlediği zaman kanunda o suç için konulmuş olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez
Kimse kendisine veya kanunun gösterdiği yakınlarını suçlandırma sonucu doğuracak beyanda bulunmaya veya bu yolda delil göstermeye zorlanamaz
Ceza sorumluluğu şahsidir
Genel müsadere cezası konulamaz

SOSYAL VE İKTİSADİ HAKLAR VE ÖDEVLER

Ailenin Korunması

Madde 35

Aile Türk toplumunun temelidir
Devlet ve diğer kamu tüzel kişileri ailenin ananın ve çocuğun korunması için gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar
Mülkiyet Hakkı
Madde 36

Herkes mülkiyet ve miras haklarına sahiptir Bu haklar ancak kamu yararı amacıyla kanunla sınırlanabilir Mülkiyet hakkının kullanılması toplum yararına aykırı olamaz

Toprak Mülkiyeti

Madde 37

Devlet toprağın verimli olarak işletilmesini gerçekleştirmekle ve topraksız olan veya yeterli toprağı bulunmayan çiftçiye toprak sağlamak amaçları ile gereken tedbirleri alır Kanun bu amaçlarla değişik tarım bölgelerine ve çeşitlerine göre toprağın genişliğini gösterebilir Devlet çiftçinin işletme araçlarına sahip olmasını kolaylaştırır
Toprak dağıtımı ormanların küçülmesi veya diğer toprak servetlerinin azalması sonucunu doğuramaz

Çalışma ve Sözleşme Hürriyeti

Madde 40

Herkes dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir Özel teşebbüs kurmak serbesttir
Kanun bu hürriyetleri ancak kamu yararı amacıyla sınırlayabilir
Devlet özel teşebbüslerin milli iktisadın gereklerine ve sosyal amaçlara uygun yürümesini güvenlik ve kararlılık içerisinde çalışmasını sağlayacak tedbirleri alır

Çalışma Hakkı ve Ödevi

Madde 42

Çalışma herkesin hakkı ve ödevidir
Devlet çalışanların insanca yaşaması çalışma hayatının kararlılık içerisinde gelişmesi için sosyal iktisadi ve mali tedbirlerle çalışanları korur ve çalışmayı destekler işsizliği önleyici tedbirleri alır angarya yasaktır
Memleket ihtiyaçlarının zorunlu kıldığı alanlarda vatandaşlık ödevi niteliği olan beden ve fikir çalışmalarının şekil ve şartları demokratik esaslara uygun olarak kanunla düzenlenir

Çalışma Şartları

Madde 43

Kimse yaşına gücüne ve cinsiyetine uygun olmayan bir işte çalıştırılamaz
Çocuklar gençler ve kadınlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunur

Dinlenme Hakkı

Madde 44

Her Çalışan dinlenme hakkına sahiptir Ücretli hafta ve bayram tatili ve ücretli yıllık izin hakkı kanunla düzenlenir

Ücrette Adalet Sağlanması

Madde 45

Devlet çalışanların yaptıkları işe uygun bir insanlık haysiyetine yaraşır bir yaşayış seviyesi sağlamalarına elverişli adaletli bir ücret elde etmeleri için gerekli tedbirleri alır

Sendika Kurma Hakkı

Madde 46

İşçiler ve işverenler önceden izin almaksızın sendikalar ve sendika birlikleri kurma bunları serbestçe üye olma ve üyelikten ayrılma hakkına sahiptirler bu hakların kullanılışında uygulanacak şekil ve usuller kanunda gösterilir kanun devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünün milli güvenliğin kamu düzeninin ve genel ahlakın korunması maksadıyla sınırlar koyabilir
Sendikalar ve sendika birliklerinin tüzükleri yönetim ve işleyişleri demokratik esaslara aykırı olamaz

Toplu Sözleşme ve Grev Hakkı

Madde 47

İşçiler işverenlerle olan münasebetlerinde iktisadi ve sosyal durumlarını korumak veya düzeltmek amacıyla toplu sözleşme ve grev haklarına sahiptir
Grev hakkının kullanılması ve istisnaları ve işverenlerin hakları kanunla düzenlenir

Sosyal Güvenlik Hakkı

Madde 48

Herkes sosyal güvenlik hakkına sahiptir Bu hakkı sağlamak için sosyal sigortalar ve sosyal yardım teşkilatı kurmak ve kurdurmak devletin ödevlerindendir

Sağlık Hakkı

Madde 49

Devlet herkesin beden ve ruh sağlığı içinde yaşayabilmesini ve tıbbi bakım görmesini sağlamakla ödevlidir
Devlet yoksul veya dar gelirli ailelerin sağlık şartlarına uygun konut ihtiyaçlarını karşılayıcı tedbirler alır

Öğrenimin Sağlanması

Madde 50

Halkın öğrenim ve eğitim ihtiyaçlarını sağlama devletin başta gelen ödevlerindendir
İlk öğrenim kız ve erkek bütün vatandaşlar için mecburidir ve devlet okullarında parasızdır
Devlet maddi imkanlardan yoksun başarılı öğrencilerin en yüksek öğrenim derecelerine kadar çıkmalarını sağlama amacıyla burslar ve başka yollarla gerekli yardımları yapar
Devlet durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır
Devlet tarih ve kültür değeri olan eser ve anıtların korunmasını sağlar

Devletin İktisadi ve Sosyal Ödevlerinin Sınırı

Madde 53

Devlet bu bölümde belirtilen iktisadi ve sosyal amaçlara ulaşma ödevlerini ancak iktisadi gelişme ile mali kaynaklarının yeterliliği ölçüsünde yerine getirir


SİYASİ HAKLAR VE ÖDEVLER

Vatandaşlık

Madde 54

Türk devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan herkes Türk'tür Türk babanın veya Türk ananın çocuğu Türk'tür Yabancı babadan ve Türk anadan olan çocuğun vatandaşlık durumu kanunla düzenlenir Vatandaşlık kanunun gösterdiği şartlarla kazanılır ve ancak kanunda belirtilen hallerde kaybedilir
Hiçbir Türk vatana bağlılıkla bağdaşmayan bir eylemde bulunmadıkça vatandaşlıktan çıkarılamaz Vatandaşlıktan çıkarma ile ilgili karar ve işlemlere karşı yargı yolu kapatılamaz

Seçme ve Seçilme Hakkı

Madde 55

Vatandaşlar kanunda gösterilen şartlara uygun olarak seçme ve seçilme hakkında sahiptir Seçimler serbest eşit gizli tek dereceli genel oy açık sayım ve döküm esaslarına göre yapılır

Parti Kurma Hakkı ve Partilerin Siyasi Hayattaki Yeri

Madde 56

Vatandaşlar siyasi parti kurma ve usulüne göre partilere girme ve çıkma hakkına sahiptir
Siyasi partiler önceden izin almadan kurulur ve serbestçe faaliyette bulunurlar
Siyasi partiler ister iktidar da ister muhalefette olsunlar demokratik siyasi hayatın vazgeçilmez unsurlarıdır
Son milletvekili genel seçimlerinde muteber oy sayısının en az yüzde beşini alan veya bu seçimlerde millet meclisince grup teşkil edecek sayıda milletvekilliği kazanmış bulunan siyasi partilere devletçe yapılacak yardım kanunla düzenlenir

Kamu Hizmetine Girme Hakkı

Madde 58

Her Türk kamu hizmetlerine girme hakkına sahiptir Hizmete alınmada ödevin gerektirdiği niteliklerden başka hiçbir ayrım gözetilemez

Mal Bildirimi

Madde 59

Kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmaları kanunla düzenlenir Yasa ve yürütme organlarında görev alanlar bundan istisna edilemez

Dilekçe Hakkı

Madde 62

Vatandaşlar kendileri ile veya kamu ile ilgili dilek ve şikayetleri hakkında tek başlarına veya topluca yetkili makamlara ve Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne yazı ile başvurma hakkına sahiptirler
Kendileriyle ilgili başvurmaların sonucu dilekçe sahiplerine yazılı olarak bildirilir