Atrofi Nedir? Atrofi çeşitleri

ATROFİ NEDİR?

Atrofi ,bir hücre,bir doku ya da bir organın boyutlarının sonradan küçülmesiAtrofiden söz edebilmek için ,söz konusu organın küçülmeden önce kişinin yaşına ve tüm vücuduna göre normal boyutlarda olması gerekirBir organın ya da vücudun herhangi bir bölgesinin atrofisinde ,o organı ya da bölgeyi oluşturan hücrelerin sayısında boyutlarında ya da her ikisinde birden azalma söz konusudur

Bazı hücre ve organların ,belirli yaşlarda ya da bazı fizyolojik koşullarda atrofiye uğraması doğaldırÖrneğin;insan embriyonundaki bazı yapılar yalnızca embriyon evresine özgüdür ve doğuma doğru giderek küçülürBöbreküstü bezleri de, doğumdan kısa bir süre sonra kabuk bölgesindeki iç katmanlardan birinin yok olmasıyla,embriyon evresindekinden daha küçük hale gelirErgenlikte,timus ve öbür lenfoit dokuların yanı sıra epifiz bezi de atrofiye uğrar ve eksilen dokuların yerini genellikle kalsiyum çökeltileri doldururİleri yaşa bağlı olarak birçok dokuyu etkileyen genel genel atrofi,hemen hemen bütün insanlarda görülmekle birlikte,kişinin daha önceki beslenme ve kan dolaşımı durumuyla yakından ilişkilidir

Kadın üreme organlarının normal dönemsel değişimlerde,bu organların bazı bölümlerinin fizyolojik atrofisi söz konusudurAdet çevrimi sırasında ,eğer gebelik gerçekleşmezse,yumurtalıktaki sarı cisim atrofiye uğrarGebelik süresince gelişen rahim kasları da doğumdan hemen sonra hızla küçülerek eski biçimine dönerÇocuk sütten kesildikten sanro memelerde süt üretiminden sorumlu olan yapıların,menopoz sonrasında ise yumurtalıkların ,rahmin ve memelerin bir ölçüde küçülmesi doğaldır

TÜM VÜCUDUN ATROFİSİ;

Atrofi,genel olarak,hücrelerin ve dokuların beslenmesindeki ve metabolizma etkinliklerindeki birtakım değişikliklerle ilintilidirBesin eksikliğinden ,kıtlıktan ya da iştahsızlıktan ileri gelen sürekli açlık dönemlerinde ya da hastalık nedeniyle besinlerin yeterince özümlenememesinden kaynaklanan ileri beslenme bozukluklarında,bütün vücut dokularında genel atrofi görülürVücut için gerekli bazı protein bileşiklerinin ve vitaminlerin alınamaması ,metabolizma süreçlerini aksatarak hücrelerin ve dokuların atrofisine neden olurUzun süre proteinli besinler alınamadığından ,vücut proteinleri aminoasitler halinde parçalanarak hücrelere gerekli enerjiyi sağlar ve yaşam süreçlerinin sürdürülmesine destek olurBeyin,kalp,böbreküstü bezleri,tiroit,hipofiz,üreme bezleri ve böbreklerin atrofisi vücudun öbür organlarından daha seyrek görülürBuna karşılık ,depolanmış yağlar,karaciğer,dalak ve lenfoit dokular,vücudun bütününe oranla daha fazla atrofiye uğrarÇok bol kanla beslenen beyin,kalp ve böbrekler ,açlığın yıkıcı etkilerinden en az etkilenen organlardır

Protein eksikliğinden ileri gelen genel atrofiye çoğu kez belirli vitaminlerin yetersizliğinden kaynaklanan bazı dku atrofilleri eşlik ederÖrneğin, A vitamini eksikliği derinin, E vitamini eksikliği ise kasların atrofisini hızlandırırİnsan metabolizması,büyüme döneminden sonra giderek yavaşlar,buna bağlı olarak da bazı hastalık ya da kazalardakinden çok farklı olan ve son derece yavaş gelişen yapısal değişiklikler ortaya çıkarYaşlılık pek çok doku ve organda hem hücre azalmasından hem de hücre bileşenlerinin değişmesinden ileri gelen belirgin bir atrofi biçimidirBu durum,ileri yaşlarda vücut işlevlerinin değişime uğraması,azalması ve sonunda ortadan kalkarak ölüme yol açmasıyla kendini gösterirYaşlılıktaki yapısal değişiklikler ,kalıtsal yapı özellikleriyle olduğu kadar,geçirilmiş hastalıklar,kazalar ve öbür çevresel etkenlerle de yakından bağlantılıdır

İleri yaşlardaki atrofiye bağlı değişiklikler hemen hemen bütün doku ve organlarda etkisini göstermekle birlikte,bazıları çok daha belirgin ve önemli yapı bozukluklarıdırÖrneğin damar sertliğinde atardamar duvarlarının kalınlaşıp sertleşmesi dokulara ulaşan kan miktarını azaltarak yaşlanma süreçlerini hızlandırır

Yaşlılık atrofisinin en belirgin olduğu yer,yıpranmış,saten gibi parlak ve kaygan bir görünüm almış ve derin çizgilerle kırışmış olan deridirBu atrofi,derinin iç katmanı olan dermisteki liflerin ve dışderideki hücreler ile ter bezlerinin geçirdiği değişikliklerden kaynaklanırYaşlılarda ,kas dokusu yıkımnadn ileri gelen kas gücü azalmasına ve hareket güçlüklerine de sık rastlanırAyrıca tek tek kas lifleri düzensiz bir biçimde küçülür ve sayıca azalırKas hücrelerinde bunların yanı sıra ,yaşlılığa bağlı başka değişikliklerde gözlenmiştir

Kalp kası liflerinde bulunan ve kahverengi bir yag pigmenti olan lipofuksinin yaşla birlikte artması da,kalbin kahverengi atrofisi olarak adlandırılan yaşlılığa özgü bir atrofiye yol açarİleri yaşlardaki kalp kası yapranmasına bağlı olarak,kalbin sağ odacıklarının duvarlarında lifsi ve yağsı dokuların arttığı,ayrıca kalp kasını besleyen koroner damarların iç yüzlerindeki ve duvarlarındaki esnek dokunun yerini giderek lifsi dokuya bıraktığı görülürYaşlanma süresi içinde atrofiye uğramış kalp kasında ,protein yapısında bir madde olan amiloidin aşırı derecede birikmesi de oldukça sık karşılaşılan bir durumdur

İleri yaşlardaki karaciğer atrofisinde ise,yağ dokusuna sarı rengini veren lipokrom pigmentinin karaciğer hücrelerindeki miktarı giderek artar

Yaş ilerledikçe,kemikler giderek daha hafif ve daha gözenekli olmaya başlar(osteoporoz)Kemik dokusundaki azalma özellikle uzun kemiklerin ucundaki süngerimsi dokuda ve kemik korteksinin iç bölümlerinde belirgindirBu değişikliklere ve kemik hücrelerinin azalmasına ek olarak ,kemik dokusundaki kalsiyum çökelmesinin de giderek yavaşlaması kemiklerin eskisinden daha çabuk kırılmasına yol açarBu olay özellikle kadınlarda menopoz sanrasında sık görülür

Kaynak;AnaBritannica cilt 3 sayfa 306-307 frmsinsinet için derlenmiştir

Yaşlılığa bağlı olan beyin atrofisi,beyin yüzeyindeki kıvrımların daralması ve beyni saran üç kat zardan ortadakinin (örümcek ağı zar) altındaki boşlukta daha çok sıvı birikmesiyle ortaya çıkarSinir hücrelerinin her biri büzülüp küçülmüş,sayıları azalmış ve içerdikleri lipokrom pigmenti artmıştırBazen sinir liflerinin yapısı da yozlaşır ve sinir hücrelerinin arasında yaşlılık plakları denen çökeltiler oluşurÖzellikle beynin yan karıncıklarından çıkan ön uzantıların duvarındaki hipokampus kabartısı ile beynin ön bölgesindeki dış kabuğunda bu plaklara daha sık rastlanırBeyin atrofisine bağlı bu tür değişiklikler ,genellikle ileri yaşlarda ortaya çıkan ve nedeni pek bilinmeyen Alzheimer hastalığında da görülürYaşlılıktaki zihinsel gerileme (yaşlılık bunaması)bütün bu değişikliklerin klinik belirtisidirDamar sertliğinin varlığı,yaşlılık atrofisinin daha da ağırlaşmasına yol açar

Hipofiz bezinin kronik işlev yetersizliğinden kaynaklanan Simmonds hastalığı ,başta kalp,karaciğer,dalak,böbrekler,tiroit,böbreküs tübezleri ve üreme bezleri olmak üzere pek çok iç organda atrofiye neden olur

Hipofiz bezinde atrofiye yol açan ağır bir lezyon,bu bezin hormon salgısındaki azalmaya bağlı olarak tiroit,böbreküstü bezleri ve üreme bezlerinde de atrofiyle sonuçlanır ve giderek bu bezlerin hormonlarıyla beslenen ilgili organlarda da atrofiye yol açarİçsalgı bezlerinin küçülmesi oldukça ileri boyutlara varabilir

KAS VE KEMİK ATROFİLERİ;

Kas,kemik ve başka dokulardaki yerel atrofiler,bu organların uzun süre kullanılmamasından ya da işlev ve etkinliklerinin azalmasından ileri gelebilirOluşma mekanizması yeterince anlaşılamamış olmakla birlikte ,etkinliğini yitiren dokulara daha az kan,besin ve destek maddeleri taşındığı bilinmektedirÖrneğin çocuk felcinde,kasa ulaşan hareket sinirlerinin yıkımı,kasın hareketsiz kalmasına,dolayısıyla atrofiye uğramasına yol açarOmurilikteki sinir hücreleri yıkıma uğradığında da, bu sinirlerle harekete geçirilen kaslar gevşer ve felç olurFelce uğramış kasın liflerindeki küçülme birkaç hafta içinde belirgenleşirBirkaç aysonra da,kas lifleri parçalanıp yok olur ve bunların yerini yağ hücreleri ile gevşek bir bağdoku örgüsü alırsonuçta kas sürekli olarak kasılma durumunda kalabilir

Felç nedeniyle hareketsiz kalan bir organın,örneğin çocuk felcine bağlı olarak hareket yeteneğini yitiren bir bacağın iskelet dokusu da atrofiye uğrarKemiğin bazı bölgelerinde doku azalması nedeniyle hafifleşme ve gözenekleşme (yerel osteoporoz) başlayıp başlamadığı birkaç haftalık bir gelişmeden sonra röntgen filmleriyle anlaşılabilirUzun kemiklerin dış katmanında,mineral eksikliğine bağlı olarak büyük ölçüde incelme ve atrofi görülürRomatoit atrtrit gibi ağrılı bir eklem hastalığı,sonucunda bir kolun ya da bacağın kullanılamamasıo eklemin hareketini sağlayan kaslarda da,daha hafif olmakla birlikte,benzer bir atrofiyle sonuçlanır;ayrıca bu ekleme komşu kemiklerde de yerel atrofi başlarYerel bir osteoporoz olan Sudeck atrofisi,darbeyle örselenmiş bir kemikte hızla gelişebilir

Kan şekerindeki hızlı ya da uzun süreli bir düşüş,sinir sistemini gerekli enerji kaynaklarından yoksun bırakarak ,beyin ve çevrel sinir hücrelerinde yapı bozukluğuna bağlı hareketsizlik atrofisi,bu dokuların işlevsiz kalmasından kaynaklanan hareketsizlik atrofileriyle temelde benzerlik gösterir

Sürekli basınç altında kalan bir hücre,organ ya da doku,büyük olasılıkla ,beslenmesinin ve metabolizma etkinliğinin engellenmesi nedeniyle atrofiye uğrarÖrneğin karaciğer hücrelerine,çevrelerinde biriken amiloit gibi maddelerin uyguladığı basınç bir atrofi nedenidirGiderek büyüyen iyi huylu bir tümör de çevresindeki oluşumlara basınç yaparak,bu bölgelerde atrofiye yol açarBir atardamarın yerel olarak genişlemesinden (anevrizma) doğan basınç da,bütün komşu dokularda,özellikle kemiklerde atrofiye neden olur

Omurlararası disklerden birinin dışarıya taşması ya da burada bir tümörün büyümesi,bazen,omurilikten çıktıkları yerin hemen yakınında sinirlere basınç yaparUzun süre basınç altında kalarak ezilen sinirlerin uyardığı kaslarda da atrofi baş gösterebilirBu durum en çok baldır kaslarında görülürBoyun omurlarındaki bu tür bir basınç ya da scalenus anticus kasının koldaki sinir ağını sıkıştırması da yanı etkiyi göğsün üst bölümlerinde ve kollarda gösterirBacak ve kol kaslarının yerel atrofileri ,sinir uyarılarını bu organlara ileten omurilik sinirlerinin etkinliğini yitirdiği ya da yıkıma uğradığı kalıtsal hastalıklarda görülürÇharcot-Marie-Tooth hastalığında atrofi,daha çok bacağın dış yanındaki fibula kaslarını,bazen de al kaslarını tutarHastalık,genellikle çocukluk yada ergenlik çağında başlarFibula kaslarının atrofisi,kalıtsal bir omurilik hastalığı olan F riedreich ataksisinde de görülür

Kaynak;AnaBritannica cilt 3 sayfa 306-307 frmsinsinet için derlenmiştir

SİNİR DOKUSU ATROFİSİ

Beyin ve omurilik dokusu atrofileri ,bu organların bir bülümünü doğrudan etkileyen yada kan dolaşımını engelleyen yaralanmalarda görülürÇevrel sinirler yıkıma uğradığında ise,örselenen bölümün ilerisindeki dokularda yapı bozukluğu ve atrofi gelişir( Waller yapı bozuklukları)Kesilen bir sinirin merkeze doğru olan bölümünde dokular kendini yenileyemezse ,kesiğin ötesindeki sinir dokusunun atrofisi kaçınılmaz bir sondurBuna ek olarak,kesiğin gerisinde kalan dokularda da hareketsizliğe bağlı atrofi gelişir ve örselenen sinirdeki gangliyon hücrelerini etkiler

Uzun süreli bir basınç,öbür dokuları olduğu gibi,merkezi sinir sistemi yapılarını da atrofiye uğratırBeynin dış zarlarında gelişen bir tümörün yarattığı basınç,bu tümörün yakınındaki beyin dokularında da yerel atrofiye yol açarHidrosefalide ,katasında aşırı sıvı birikmesine bağlı olarak beyin dokusunda yaygın atrofi görülürKafatası içindeki basıncın giderek artması,beynin bir bölümünün kafatası tabanındaki büyük delikten dışarıya doğru itilmesine yol açar ve kemik duvara sıkışan beyincik dokusu sonunda yerel atrofiye uğrar

Kronik enfeksiyonların geç dönemleri,beyin dokularının atrofisiyle tanımlanabilirBunu en tipik örneği,sinir sisteminin ilerlemiş frengi enfeksiyonudurYaygın bir felçle sonuçlanan bu enfeksiyonda ,küçülen ve ağırlığı azalan beynin daha çok kabuk bölgesi,özellikle de ön lobu atrofiye uğrarBu atrofi bazen yereldir,bazen de beynin küçülmesi,beyin kabuğundaki sinir hücrelerinin büyük ölçüde azalmasından kaynaklanır

YAĞ DOKUSU ATROFİSİ

Yağ dokusu atrofisi,uzun süreli yetersiz beslenmenin yol açtığı genel atrofinin bir parçasıdırBu dokunun yerel atrofisi (lipodistrofi) ise,vücudun belli bir bölgesindeki yağ dokusunun yıkımından ,örneğin art arda yapılan insülin enjeksiyonlarının o bölgedeki yağ dokusunu eritmesinden ileri gelirİlerleyici yağ dokusu atrofisi,vücudun belirli bölgelerindeki yağ dokusunun bilinmeyen nedenlerle erimesidirDaha çok kadınlarda görülen ve çocukluk çağlarında başlayan bu hastalıkta yağ dokusunun yıkımı özellikle yüz,gövde ve kollarda belirgindirBu kesimlerde ,yağ depolayıcı özel hücrelerin azalarak yok olduğu görülür

DERİ ATROFİSİ

Derideki atrofiden ileri gelen değişiklikler yaşlanma sürecinin en belirgin bölümüdürGüneşte çok fazla kalmak da deride bu tür değişikliklere yol açabilir ya da deri atrofisini hızlandırabilirDermis ya da epidermis katlarındaki atrofiye bağlı yerel değişiklikleri içeren bu bozukluklar,bazı yaygın deri hastalıklarının da önemli belirtilerindendirDeri sertleşmesi (skeleroderma) yerel olabileceği gibi (morfea) daha yaygın ve ağır hastalık olarak da ortaya çıkabilirDerideki sertleşmenin ileri aşamaları,dokunun belirgin atrofisiyle ve sağlam deriden çıkan uzantılarla belirlenir

SALGI BEZLERİ ATROFİSİ

Bir hastalık nedeniyle hormon salgısı aşırı derecede artan içsalgı bezleri atrofiye uğrayabilirBöbreküstü bezlerinden birinin kabuk bölgesinde gelişen ve hormon salgılayan bir tümörün ,öbür böbreküstü bezinin kabuk bölgesinde belirgin bir atrofiye yol açması bunun en sık gözlenen örneğidirBu durum büyük olasılıkla hipofiz bezince denetlenen hormonal uyarı dengesinin bozulmasından kaynaklanır

Tiroit,böbreküstü ve üreme bezleri gibi çeşitli içsalgı organlarının etkinliği,hipofiz bezi hormonlarının denetimi altındadırHipofiz bezi hormonlarının üretiminde yaygın ve ileri derecede bir aksaklık olması,Simmonds hastalığı olarak bilinen yaygın içsalgı bezi atrofisiyle sonuçlanırHipofiz bezinin daha küçük çaptaki işlev bozuklukları ise,tek bir uyarıcı hormonun sorumlu olduğu hassas bir dengeyi bozarBu durum da böbreküstü bezinin kabuk bölgesindeki dokuların ya da üreme bezlerinin atrofisiyle sonuçlanabilirTükürük bezleri ve pankreas gibi,salgılarını dışarıya boşaltan bezlerin kanalarındaki tıkanıklık da bu bezlerin atrofisine yol açabilirPankreasta salgı kanalının tümüyle tıkanması ,ürettiği insülini doğrudan kana boşaltan Langerhans adacıkları dışında ,pankreas dokusunun atrofisiyle sonuçlanırBenzer biçimde ,üreterin birdenbire ve tam anlamıyla tıkanması,bu kanala açılan böbreğin atrofisine neden olur

KİMYASAL MADDELERE BAĞLI ATROFİLER

Doğrudan doğruya kimyasal maddelerin aşındırıcı etkisinden kaynaklanan atrofiye pek sık rastlanmazKronik arsenik zehirlenmesine bağlı olarak çevrel sinirlerde ortaya çıkan yapı bozuklukları,bu sinirlerin uyardığı dokularda (özellikle kol ve bacaklarda) zayıflama ve atrofiye neden olduğu gibi,kronik kurşun zehirlenmesinde de aynı nedenlerle benzer sonuçlar ortaya çıkabilir


Kaynak;AnaBritannica cilt 3 sayfa 306-307 frmsinsinet için derlenmiştir