Mineraller - Amyant (Asbest) Nedir?

Asbest lifleri Tarayıcı elektron mikroskobunda (SEM) elde edilmiş görüntü


Asbest ya da amyant, ısıya, aşınmaya, kimyasal maddelere çok dayanıklı lifsel yapıda kanserojen bir mineral Halk arasında ak toprak, çorak toprak, gök toprak, çelpek, höllük veya ceren toprağı gibi isimlerle bilinir

Tarihçe

Bir doğal silikat minerali olan asbest maddesinin, ısıyı iletmemesi yani iyi bir izolasyon maddesi olması nedeniyle kullanımı çok eski çağlarda başlamıştır Arkeolojik çalışmalardan elde edilen bilgiler doğrultusunda asbest kullanımının 2500 yıl öncesine dayandığı bilinmektedir
On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından sonra ısıyı ve elektriği yalıtması, sürtünmeye ve asit gibi maddelere dayanıklı olması nedeniyle sihirli mineral olarak tanınmaya başlanmıştır Fakat yirminci yüzyılın ikinci yarısından sonra insan sağlığına önemli zararlar veren ve kanser hastalığına sebep olan bir madde olduğunun tespit edilmesi ile asbest maddesi için öldürücü toz tanımlaması yapılmıştır

Kullanım alanları

3000' den fazla kullanım alanı olan asbestten, özellikle gemi, uçak, otomobil sanayiinde, makine konstrüksiyonlarında yağlayıcı madde ve sızdırmazlık elemanı olarak, inşaat sektöründe, ısı ve ses izolasyonunda yaygın olarak yararlanılmıştır

Asbest türleri



Doğada rastlanılan haliyle bir asbest bloğu



Doğada rastlanılan haliyle bir asbest bloğu

Beyaz asbest

Beyaz asbest olarak bilinen krisotil, yılantaşından elde edilir Birçok ülkede kullanımı tamamen yasaklanmıştır ABD'de ve bazı Avrupa ülkelerinde çok kısıtlı kullanımına izin verilir Oldukça esnek olduğu için kumaş yapımında da kullanılabilir CAS no'su 12001-29-5'tir

Kahverengi asbest

Kahverengi asbest olarak bilinen amosit daha çok Afrika'da çıkarılır Kimyasal formülü Fe7Si8O22(OH)2 olan amosit de diğer asbest türleri gibi çok tehlikelidir CAS no'su 12172-73-5'tir

Mavi asbest

CAS no'su 12001-28-4 olan krosidolit başlıca Afrika ve Avustralya'da çıkarılır Kimyasal formüllerinden biri Na2Fe2+3Fe3+2Si8O22(OH)2 olan krosidolit en tehlikeli asbest türü olarak bilinir
Beyaz, kahverengi ve mavi asbest dışında bir çok asbest türü de doğada bol miktarda bulunmaktadır Bu asbest türlerinin kayıt edilmesi ve sınıflandırılması çalışmaları halen devam etmektedir

Asbestin insan sağlığına zararları



Akciğerlere yerleşmiş asbest parçacıkları

Asbest son derece kanserojen bir maddedir Asbest, solunum ya da içme suyu yoluyla vücuda girdiğinde başta kanser olmak üzere çeşitli hastalıklara yol açar Uzmanlar cilde nüfuz etmesinin de mümkün olduğunu düşünmektedirler Asbestin neden olduğu hastalıkların bazıları, akciğer zarları arasında sıvı toplanması, kireçlenme, akciğer zarı kalınlaşması ve akciğer dokusunda bağ dokusu oluşumu gibi selim hastalıklardır Ayrıca ciltte yaralara neden olabilir
Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı (IARC), her yıl dünyada kanser yapıcı maddeleri düzenli olarak özelliklerine göre gruplara ayırmaktadır Ajansın kanserojen maddeler listesinde asbest maddesi, "kesin kanserojen" tanımlanması ile 1 grupta sınıflandırılmıştır
Fransa'da asbeste bağlı hastalıklardan her yıl 4000 kişi ölmektedir ve sayı giderek artmaktadır Uzmanlar Birleşik Krallık'ta 1960 ve 70'lerde asbeste maruz kalmış kişilerden 120000'den fazlasının akciğer kanseri nedeniyle yakın gelecekte öleceğini öngörmektedirler Belçika ve Hollanda gibi ülkelerde 90'lı yılların başında asbest üretim ve kullanımı tamamen yasaklanmıştır Avrupa Birliği'de 2005 yılından itibaren AB'ye üye ülkelerde asbest üretimi ve kullanımını yasaklamıştır
Geçmişte tersane işçisi olan babasının iş elbiselerinden bulaşan asbest nedeniyle kansere yakalanan genç bir bayan, 2007 yılında İngiliz Savunma Bakanlığı'ndan tazminat almaya hak kazandı

Asbeste bağlı oluşan hastalıklar

• Asbestoz ? İlk olarak tersane işlerinde çalışanlarda tespit edilen asbestoz, asbest liflerini çözmeye çalışan vücut tarafından üretılen asidin akciğer zarında olusturduğu yaralardır Bu hastalığın kendinı göstermesi 10-20 yılı bulmaktadır

• Mezotelyoma ? Asbestin yol açtığı en önemli hastalık akciğer zarı ve karın zarı kanseri, yani mezotelyomadır Batı ülkelerinde yılda her bir milyon kişinin 1-2'sinde saptanan mezotelyoma, ülkemizde yılda en az 500 kişide görülmektedir Mezotelyomaya ait en sık rastlanan yakınmalar, ağrı ve ilerleyici nefes darlığıdır Akciğer röntgeni ve tomografide tipik bulgular saptanabilirse de, kesin tanı için başvurulan standart yöntem akciğer zarı biyopsisidir Mezotelyoma, erken dönemde tanınıp uygun cerrahi girişim uygulanamadığında, ilaç ya da ışın tedavisine iyi cevap vermeyen ve hastayı kısa zamanda ölüme götüren bir hastalıktır

• Kanser ? Asbest, akciğer, gırtlak ve sindirim sistemi kanserlerine yol açmaktadır

• Akciğer zarı (pleura) kalınlaşması

Asbestin çevreye verdiği zararlar

Düşük oranlarda asbest soluduğumuz havada ve doğal kaynaklar da dahil olmak üzere içme suyunda bulunmaktadır Araştırmalara göre genel olarak asbeste maruz kalanlarda (meslek dışında) akciğer zarında gram başına on bin ila yüz bin asbest parçacığı bulunmaktadır ki bu da her insanın akciğerlerinde milyonlarca parçacık bulunması demektir
EPA, içme suyunda yoğunluk sınırı olarak uzun lifler için (uzunlugu 5 µm'yi geçen lifler) litre başına 7 milyon lif olarak alınmasını önermiştir
Solunan havadaki asbest liflerinin boyu 30-200 µm ve kalınlığı 001 µm olduğu için çıplak gözle görülememektedir

Türkiye'de asbest kullanımı

Asbest Anadolu'nun birçok yöresinde bulunmakta ve halkımız tarafından bilinçsizce kullanılmaktadır Köylüler, asbesti evlerinin damlarına sermek, evlerini badana yapmak için ve küçük çocuklarda pudra yerine kullanırlar Amasya bölgesinde ve Kayılar yörüklerinde ise bebekler, höllük toprağı olarak bilinen ısıtılmış asbestle sarılmaktadır Bu uygulamalar sırasında havaya karışan asbest lifleri yoğun şekilde solunur Asbest, onu topraktan çıkaran ve kullanan köylülerden başka, asbestin kullanıldığı endüstri alanlarında çalışan işçiler için de çok zararlıdır
Diyarbakır'ın Çermik ve Çüngüş, Eskişehir'in Mihalıççık, Kaymaz ve Çifteler, Denizli'nin Tavas, Kütahya'nın Aslanapa ve Gediz, Konya'nın Ereğli, Ayrancı ve Halkapınar, Sivas'ın Yıldızeli ve Şarkışla, Şanlıurfa'nın Siverek Elazığ'ın Maden ve Polu köyleri ülkemizde asbeste bağlı hastalıkların sık görüldüğü yerlerdir

Asbeste Karşı Alınması Gereken Önlemler

• Asbest içeren toprağın köylüler tarafından kullanılması engellenmeli ve bu yerleşim birimlerinin yerleri değiştirilmelidir

• Halk, asbestin neden olduğu hastalıklar hakkında eğitilmelidir

• Asbestle badana yapılmış evlerin duvarları plastik boya ile yeniden boyanmalıdır

• Asbest bulunan yerleşim yerleri saptanmalıdır

• Mezotelyoma riski taşıyanlar belirlenmeli ve bunlar yakından izlenmelidir

• Doktorlar asbestin neden olduğu hastalıklar konusunda özel olarak eğitilmelidir