Alaşımlar - Tombak Nedir?

Tombak (Malayca: tambaga = bakır), %85-88 bakır, %12-15 oranında çinko içeren, altın sarısı renkli pirinçtir Bileşiminde çinko oranı yükseldikçe alaşımın rengi soluklaşır Oldukça sünek ve dövülgen bir malzemedir
Yabancı dillerin sözlükleri ise, tombak'ın karşılığını kısaca, bakır çinko alaşımı olarak bildiriyor Ne yazık ki, bunlar gibi birçok kaynak, tombak kelimesinin karşılığını sadece batı dillerindeki anlamından tercüme edip basit bir bakır-çinko alaşımı olarak bildirmişler, tombaklama yöntemiyle elde edilen altın kaplama sanatına hiç değinmemişlerdir Oysa, bakır ve bakır alaşımlarından mamul parçaların "altın-cıva" amalgamı yardımıyla yaldızlanmasına tombaklama, bu şekilde altın kaplama yapılmış eserlere de tombak denir
Topkapı Sarayı Müzesi'nde, Osmanlı döneminden kalma diğer kıymetli tarihi eserlerin yanıbaşında, altın-cıva amalgamı yardımıyla tombaklanmış leğen ibrik takımları, tepsi ve siniler, ibrikler, sahanlar, bayrak tepelikleri, taslar, fenerler, şamdanlar gibi birçok tombak eser bulunmaktadır
Bu eşsiz eserlerin tombaklanması esnasında, çok sabır istendiğine ve bilhassa yapılacak işlemlerin zamanlamasına özenle uyulması gerektiğine değindikten sonra imalatın safhalarını kısaca şöyle özetleyebiliriz Önce bir kısım altın ile altı kısım cıva karışımı olan amalgam hazırlanır Bu arada, yaldızlanacak parçanın pası ve kiri sülfürik asitle temizlenir ve sonra üzerine, yine önceden hazırlanan cıvalı su, sert bir fırça ile sürülür Şimdi sıra, parçanın tombaklamasına gelmiştir Bu iş için altın-cıva amalgamı, parçanın üstüne yine sert bir firçayla düzgünce sürülür; ardından, parça belli bir dereceye kadar ısıtılır ve yüzeyindeki cıva uçurularak iş tamamlanır Nasıl kalaylama işleminde kalay, kalaylanacak parçanın gözeneklerine nüfus ediyorsa, tombaklamada da altın, parçanın gözeneklerine nüfus eder ve parça oldukça kalın ve dayanıklı bir altın tabakası ile kaplanmış olur
1870'ten kalma bir tombak leğen ibrik seti (Türk ve İslam Eserleri Müzesi)