Madencilik Terimleri Sözlüğü -B

BACA, 1) Kömür ocaklarında kömürün kazılarak çıkarıldığı yer veya kara tumba metodu ile çalışılan panolarda sürülen kılavuz ve başyukarılar 2) Cevher içinde açılan boşluk 3) Kazanlarda, fırınlarda, sobalarda ve ocaklarda zararlı gazların yanması sonucu meydana gelen gazları dışarı atmak ve lüzumlu çekişi sağlamak için yapılan sistem BACACI RANDIMANI, ?> Ayak randımanı
BAGER, 1) Örtü tabakasını veya madeni kazıyarak yüklemek için kullanılan, elektrik, mazot veya bezinle çalışan, çarklı (döner kepçeli), zincirli, kepçeli vb tipleri olan, paletler veya yürüme takımı üzerine monte edilmiş ağır iş makinası 2) Ekskavatör ?> Dreglayn, Döner kepçeli ekskavatör, Kepçeli bager, Aktarıcı kazıcı, anma kapasitesi
BAĞ, Normal olarak iki yan direk ve bir boyunduruktan ibaret ağaç veya madeni tahkimat ünitesi Kullanılan malzemeye göre bağın tavan kısmı yarım daire, sepet kulpu, çok döşeli (?> Poligon tahkimatı) olduğu gibi tamamı daire, dikdörtgen ve çokgen şeklinde de yapılır Bağ yapmakla görevli işçilere bağcı denir ?> Galeri tahkimatı
BAĞIMSIZ SERBEST ZAMAN, ?> Şebeke planlaması
BAĞLAMA KİLİ, Kaolinit türü killerin alt grubu olup ? Ball Clay? olarak da bilinir Bağlama killeri, kaolenlerden daha ince tane yapısına sahiptirler ve daha fazla empürite içerirler Özellikle karbonat miktarı fazladır Bağlama killerinin içindeki empüritelerin çokluğu ve çeşitliliği özellikle ısı ile renk değişimi özelliğini kazandırır Bunların su absorbe ve plastik özellikleri daha fazladır Kullanım alanlarına göre; a) Seramik sanayiinde kullanılanlar, b) Yapay aşındırıcılar, emaye gibi diğer sanayi dallarında kullanılanlar olarak sınıflandırılır Bu tür killerin kullanım spesifikasyonlarını belirleyen en önemli özellik ise içindeki empüritelerdir, ?> Kil
BAĞLANTI KANCASI, Çatal raptiye

BAĞLANTI PABUCU, 1) Madeni bağların itme-ye karşı birlikte çalışmalarını, bağların eşit aralıklarla bağlanmalarını ve fırçaların yerinde durmalarını sağlamaya yarayan iki ucu tırnak şeklinde bükülmüş madeni parça 2) Tahkimat laması

BAĞLI POLİGON, ?> Poligon
BAĞ PABUCU, Madeni bağ parçalarını birbirine bağlayan ve bağın bir bütün olarak çalışmasını sağlayan özel imal edilmiş parça
BAĞTAMİR HALKASI, Bozulan bağların veya kırılan direklerin değiştirilmesinde kullanılan sürenleri tutan (ray, ağaç vb) ve yan direğe takılarak kullanılan özel halka?> Tahkimat takviyesi
BAKA PİSTON, Yıkama kasası ?> Jig
BAKIR, Kimyasal simgesi Cu, rengi ve çizgisi bakır kırmızısı, sertliği 2,3, özgül ağırlığı 8,93 gr/cm3 ergime derecesi 1080°C, olan ince levha ve tel hâline sokulabilen, ısıyı iyi geçiren, iletkenliği yüksek, kullanım sahası çok geniş metal Bakırın kristal yapısı kübiktir Alevi yeşile boyar, asitlerde kolay çözünür Nabit bakır olarak tabiatta ender rastlanır; sülfitli ve oksitli bakır cevherlerinden zenginleştirme ve izabe yoluyla metalik bakır elde edilir En önemli bakır cevherleri: kalkopirit (CuFeS2) , kovelin (CuS), bornit (Cu5FeS4), kuprit (Cu2O) , kalkosit (Cu2S), krizokol (CuSiO32H2O) malakit [ Cu Co3 Cu (OH)2] ve azurit [ 2 Cu CO3 Cu (OH)2 ]
BAKIR ALAŞIMLARI, Bakıra; çinko, kalay, gümüş, nikel gibi metallerin katılması sonucu elde edilen ürünler (?> Alaşım) Bakıra başka elementlerin katılması, eletrik ve ısı iletkenliklerini düşürür ama mekanik özellikleri arttırır, erimede kalıplama kolaylıkları sağlar (saf bakıra nazaran daha düşük erime noktası ve daha iyi döküm) ve özellikle tuzlu ortamlarda, aşındırmaya karşı daha iyi dayanıklılık kazandırır
Bakır alaşımlarını iki ana grupta toplamak mümkündür 1) Bakırın döküm alaşımları ve 2) Bakırın işlenmiş alaşımları a) Pirinçler (kızıl pirinçler, sarı pirinçler, silis pirinci) (?> Pirinç) , b) Bronzlar veya tunçlar (silis bronzları, kalay bronzları, nikel-kalay bronzları, alüminyum bronzları), c) Bakır-nikel alaşımları, d) Kurşunlu bakır alaşımları, e) Bakır, nikel, çinko alaşımları; bakırının döküm alaşımları grubuna girerler Bakırın işlenmiş alaşımlarını ise aşağıdaki ürünler oluşturur:
a) Pirinçler (kurşunlu pirinçler, kalay pirinci, kızıl pirinç), b) Bronzlar (fosfor bronzu, kurşunlu fosfor bronzu, alüminyum bronzu, silis bronzu), c) Bakır-nikeller (bakırlı nikel) , d) Bakır-nikel-çinko alaşımları (nikel gümüşü) Bakırın çinko ile yapmış olduğu alaşımlara genel olarak pirinç denir Pirinç, en yaygın bakır alaşımı olup; çubuk, levha, şerit, boru (özellikle kondenser boruları) ve pres döküm ürünleri şeklinde geniş kullanım alanı bulur Sanayide kullanılan yaklaşık 20 çeşit pirinç vardır Pirinçler yapılarında bulunan bakır yüzdesine göre ticari ad alırlar Bakırın çinko dışında kalan diğer metallerle yapmış olduğu alaşımlara bronz denir ve bunlar alaşım yapısındaki metalin adı ile anılır Bakırın nikelle yapmış olduğu alaşımlara ise nikel-gümüş veya ?> Alman gümüşü adı verilir Ticari öneme sahip 20 çeşit bronz ve 5 çeşit nikel alaşımı vardır
BAKIR ÇELİĞİ, İçine % 3,0 Cu ilave edilerek elde edilen korozyona mukavim çelik
BAKIR İNGOTU, Yeniden eritildikten sonra şekillendirilen, 20-35 libre arasında ağırlığı olan ve daha küçük parçalara kırılabilmesi için genellikle çentiklenmiş bakır kül
BAKIR İPEĞİ, Tekstil sanayiinde kullanılan ve bakır sülfatın katılması ile elde edilen bir cins yapay ipek Pamuk yağından temizlenen pamuk artıkları (lentersler) bakır sülfat ile sodyum hidroksitten elde edilen hamura iyice karıştırılır Bu karışım içine, indirgen ilâve edilmiş koyu amonyak eriyiğinde iyice eritilip süzülür ve kalıntı, içinde bulunan havadan tamamen arındıktan sonra, 250-750 mikron delikleri bulunan kevgirden baskıyla geçirilir Bu şekilde elde edilen lifler önce dondurma banyosundan ve sonra da çekme işleminden geçirilerek viskoz ipeğine benzeyen bakır ipeği elde edilir
BAKIR LİÇİ, Klasik bakır hidrometalurjisi ?> Ek-9 Hidrometalurjik bakır üretimi, düşük tenörlü cevher ve madencilik işlem artıklarındaki bakır minerallerinin uygun sıvılarla çözündürülmesine, yani liçine dayanır Metal yüklü liç solüsyonlarından bakır hurda veya sünger demirle çöktürülerek (?> Şekil)veya elektroliz yoluyla kazanılır ?> Bakır üretimi Liç yapmak suretiyle bakır üretimi;

a) Yerinde (İn-Situ) Liç : Cevher bulunduğu yerde ve çok basit bazı madencilik işlemlerini takiben liç edilir
b) Yığma liç: Cevher ? madencilik işlemleri ile bulunduğu yerden çıkartılıp tabanı geçirgen olmayan bir bölgeye yığılır ve üzerine liç solüsyonu dökülerek liç edilir
c) Süzülme (Perkolasyon) liçi: Kırılmış cevher büyük tanklara doldurularak ve liç solüsyonu aşağıdan yukarı veya ters yönde hareket ettirilerek liç edilir
d) Karıştırma Liçi: Öğütülmüş cevher veya zenginleştirme tesisinden elde edilen konsantre, tanklar içinde liç solüsyonu ile karıştırılarak liç edilir?> Liçing
Genel olarak kullanılan liç solüsyonları, silisli gang içeren bakır cevherleri için sülfürik asit, karbonatlı gang içerenler veya nabit bakır için ise amonyaklı solüsyonlardır Bunlar içinde en uygun olarak tatbik edileni asit liçtir
1947 yılında Colmer ve Hinkle ilk defa sülfürlü minerallerin liçinde bakterilerin de rol oynadıklarını ispatlamışlardır Bunu takiben yapılan çalışmalar, bilhassa bakır ve uranyum madenlerinden çıkan suların bakterilerle yüklü olduklarını göstermiştir Maden sularında bulunan en önemli bakteriler, bunların yaşamaları için gerekli enerji kaynakları ve en fazla bulundukları pH aralıkları şöyledir?> Çizelge
Son yıllardaki çalışmalar ise; liç ile metal üretimini hızlandırmak için bakterilerin optimum bir şekilde nasıl kullanılması gerektiği ve biyoloji mühendisliğindeki çalışmalarda ? yalnız bakteriler yardımı ile liç ? yapan tesislerin kurulmasını mümkün kılma araştırması şeklindedir

BAKIR ÜRETİMİ, Bakır cevherlerinden, sülfitli, oksitli veya kompleks bakır konsantrelerinden bakır elde edilmesi Bu işlem; çeşitli pirometalurjik, hidrometalurjik ve ?> Elektrometalurjik yöntemlerle yapılır Pirometalurji yöntemleri; sülfürlü, oksitli ve nabit bakır cevherlerine; ?> Hidrometalurjiyöntemleri, düşük tenörlü oksitli bakır cevherlerine uygulanır Elektrometalurjik yöntemler ise, bir saflaştırma işlemi olup, hidrometalurjik ve pirometalurjik işlemlerden sonra uygulanır Pirometalurjik yöntemler ile elde edilen ve saf olmayan bakır, elektrolitik rafinasyona tabi tutularak saf katot bakıra çevrilir Bu arada bakır, elektroliz işleminden önce, içindeki yabancı maddelerden önemli kısmını bünyesinden ayırmak için ateşle rafinasyona tabi tutulur Benzer şekilde hidrometalurjik yöntemlerle çözeltiye alınan bakır da elektroliz işlemi ile katotta saf olarak toplanır Elektroliz sonucu elde edilen ?> Katot bakır?a, daha sonraki şekillendirme işlemlerinde istenen fiziksel özellikleri (süneklik, mukavemet, sertlik gibi) kazandırmak için tekrar ateş rafinasyonu uygulanır Oksijensiz yüksek iletgenlik özelliğine sahip bakır (OFHC) üretilecek ise, katot bakır, ateş rafinasyonuna tabi tutulmaksızın, koruyucu gaz ortamında ergitilmek suretiyle?> İngot veya profil şeklinde dökülebilir
Pirometalurjik bakır üretim yöntemlerini;
1 Endüstriyel uygulanırlığı ispatlanmış konvansiyonel teknolojiler,
2 Endüstriyel uygulanırlığı ispatlanmış yeni teknolojiler,
3 Endüstriyel uygulanırlığı henüz (1996) ispatlanmamış yeni teknolojiler olmak üzere üç gruba; ayırmak mümkündür 1inci gruba yaş beslemeli reverber izabesi, kalsine beslemeli reverber izabesi, elektrikli fırın izabesi, ?> Otokumpu flaş izabesi, Inco flaş izabesi; 2inci gruba ?> Noranda yöntemi,?> Mitsubishi yöntemi, Oksijen-yakıt (OXY-fuel) reverber izabesi; ve 3 üncü gruba ise,?> Top blown konverter izabesi, ?> QSL yöntemi, Oxygen Sprinkle izabesi, AMAX dead roast blast fırın izabesi, segregation prosesi, thermo-electron chlorination prosesi girerler Klasik pirometalurjik yöntemlerle bakır üretimi şeması şekilde verilmiştir?> Ek-10 Hidrometalurjik yöntemlerde; karbonatlı; silikatlı, sülfatlı bakır minerallerinden bakırca fakir olanları (% 1 den az Cu), içerisinde % 1-2 Cu olan cevherler ve oksitli bakır konsantreleri veya kavrulmuş sülfürler, şekilde gösterilen işlemlerden geçtikten sonra katot bakır elde edilir?> Ek-9 Okside cevherlerden bakır üretimi dünya bakır üretiminin yaklaşık % 10 kadarını karşılar
BAKIR ÜRÜNLERİ, Metalik bakır elde edilmesi amacıyla ve endüstrideki kullanımına göre yapılmış olan sınıflandırma Buna göre en genel anlamda bakır ürünleri iki grupta toplanır Bunlar 1) Yarı bitmiş ürünler ve 2) Bitmiş ürünlerdir Bakır konsantresi (Konsantre),?> Blister bakır, rafine (anot) bakır (?> Yüksek kaliteli bakır) ve katot bakır (?> Standart katot bakırı) yarı bitmiş ürünler grubuna dahildir Bitmiş ürünler de a) Elektrolitik ürünler (?> Filmaşin,tel,blok,takoz; levha, lama, şerit; çubuk, boru,profil)
b) Elektrolitik olmayan ürünler (levha, lama, şerit çubuk,boru,profil) ve c) Alaşımlar olarak üç gruba ayrılırlar?> Bakır alaşımları
BAKİYE MADEN YATAĞI, ?> Otokton maden yatağı
BAKTERİLERİN MİNERALLERİN LİÇİNE ETKİLERİ,?> Bakır Liçi
BALAST, 1) Demiryolu döşemesinde traverslerin altına, karayollarında düzeltilmiş toprak veya blokaj üzerine döşenen kırılmış taşlar 2) Kırmataş
BALAST TAŞI,Mermer işletmeciliğinde, 3-7 cm arasındaki ebatlarda kırılmış taş ?> Balast
BALATA, Motorlu araçlarda ve vinçlerde fren yapmayı sağlayan tambur, kampana veya disk üzerine yerleştirilmiş yarım ay biçimindeki fren koluna çakılan aşınma parçası ?> Takoz
BALGAM TAŞI, Bir kalsedon minerali olan jaspisin yeşil damarlı türü Balgamtaşı deyimi alaca somaki veya mühresenk de denilen oniks için de kullanılır, ?> Mühresenk
BALIK KUYRUĞU MATKAP, ?> Softbit
BALONLAŞTIRMA, ?> Hazneleştirme
BALTA, 1) Kablolu sondajda kullanılan delici uç (matkap) 2) Ağaç kesmeye yarayan gereç
BALTATAŞI, ?> Yeşimtaşı
BALYOS, 1) Çok iri ve ağır çekiç 2) Tokmak (Kömür madenciliğinde) 3) Varyos Keskin ucu sapa dik olana ?düz balyos?, paralel olana ?çapraz balyos? denir
BANCHMARKING, 1) Bilgileşim 2) Ekonomide sektör içinde rekabet, sektör dışında işbirliği esasına dayanan, boşa zaman harcanmasını önleyip geliştirme ve yaratıcılığa sarfedilecek zamanın kazanılmasına olanak tanıyan, rekabet gücünü artırıcı kalite aracı Bu sayede sektör içinde üstün uygulamalar tespit edilir, anlaşılır hâle getirilir; adapte edilerek deneyim ve bilgilerin paylaşımı ve transferi sağlanır Daha iyi yapandan öğrenilir veya daha iyi yapan öğretir; bu şekilde zaman ve kaynak tasarruf edilir Böylece tasarruf edilen zaman geliştirme ve yaratıcılığa ayrılır 3) Entegre tedarik zinciri Rekâbet ve maliyet faktörlerinin uygulanması madencilik faaliyetlerinde eskisinden daha çok önem kazanmıştır Banchmarking?in madenciliğe katkı aracı olarak girmesi bu yönde olumlu gelişmeler sağlayacaktır
BANK, Mermer işletmeciliğinde iki yatak sathı arasında kalan taş tabakası
BANDJASP,?> Jasp
BANT, 1) Devamlı nakliye yapan ünite 2) Devamlı nakliye yapan ünitenin keten veya çelik kordlu (örgü ile pekiştirilmiş) lâstik, PVC vb madde kaplı kendine mahsus standardı olan maden veya taş taşıma kayışı Kullanım amaçlarına göre bantlar değişik tiplerde üretilirler Genel olarak a) Çelik kordlu, b) Tekstil kordlu bantlar olmak üzere iki ana gruba ayrılırlar Çelik kordlu bantlar da karkas yapım şekillerine göre, çelik örgülü bant ve çelik halatlı bant olarak ikiye ayrılır Tekstil kordlu bantları; pamuk dokulu, polyamit dokulu, polyester dokulu, aramit dokulu ve yapay ipek dokulu bantlar oluşturur Çelik örgülü bantlar, genellikle 500-3000 mm genişliğinde olmak üzere ençok 250 m uzunluklarda üretilirler
BANT ARABASI, Ana iş makinesinin ilerleme ve hareket sahasını ve kabiliyetini artırmak ?> Döner kepçeli ekskavatör (kazıcı) ile bant konveyör veya bant konveyör ile ?> Dökücü makine arasında kullanılan, paletleri üzerinde hareket edebilen bir bağlantı makinesi, ?> Şekil a) Veriş bumu sağa sola hareketli Atış bumu da veriş bumuna uyumlu hareket düzenini haiz olup, ayrıca her iki bum aşağı yukarı kaldırıp indirilebilir b) Sağa sola hareketli düzene sahip ve her iki bum yukarı aşağı hareket ettirilebilir

BANT EKLEME, Montaj sırasında veya kopma durumlarında bandın iki ucunun bağlanarak sonsuz bant haline getirme işlemi Bu işlem, tırnaklar veya menteşe bağlarıyla çözülebilir; sıcak kauçuk kaynak (vulkani-zasyon) vasıtasıyla tekstil veya çelik halat özlü bantlarda çözülemez (birbirinden ayrılamaz) bir şekilde yapılır Ekleme yeri, 0 ila % 40?a varan bant zayıflaması sonucunu doğurabilir
BANT KANTARI, Rulolar üzerine gelen ağırlık ve hand hızı vasıtasıyla, taşınan malzemenin ağırlığını tartmaya yarayan düzen
BANT KONVEYÖR, Bir tahrik tamburu yardımıyla bandın makaralar üzerinden çekildiği mâlzeme taşıma düzeni Bant konveyörlerde gerdirme düzenleri çeşitli şekillerde imâl edilir Bant tahrik tamburu, band sıyırıcıdır

BANT SIYIRICI, Bant tesisinde malzeme naklinde bandın alt yüzeyine dökülebilecek malzemenin tamburla bant arasından geçerek banda zarar vermemesi için kuyruk tamburundan önce bandın hareket yönüne göre diyagonal olarak yerleştirilen ve alt kenarına kauçuk takılan bant yüzeyinin korunmasına yarayan sac levha (?> Şekil) Bant tesisinde ağırlıklı gerdirme tamburunun bulunması halinde ağırlık tamburunun ve bandın korunması için gergi sistemi öncesi bant kayışı üzerine konulan sıyırıcı düzene de bant silgisi denir
BANT SİLGİSİ, ?> Bant Sıyırıcı
BANT TAHRİK TAMBURU, Bant kayışına hareket veren tambur Bant boyunun uzun olması halinde bir bant tesisinde birden fazla tahrik tamburu kullanılabilir(?-> Şekil) Çift tahrik tamburlu olarak kurulan bir tesiste tahrik tamburları bant başına veya biri bant başına diğeri bant kuyruğuna konabilir Bant tamburlarının çapı ise; tambur yüzeyinin, (sürtünme katsayısını artırmak bakımından) seramik, çelik vb malzeme ile kaplı olmasına göre değişir?>Bant Konveyör, Bant Sıyırıcı, Bant
BARAJ, Yeraltı işletmelerinde yangın, su, zararlı gazlar veya infilakin başka panolara (işyerlerine) yayılmasını, galerilerden hava, gaz ve su geçirmesini önlemek için yapılan sızdırmaz engel Barajların yapımında kum torbaları, kil, yapı malzemeleri vb maddeler kullanılır
BARAJ KAPISI, Su baskınına veya su patlamasına karşı ocağı veya ocağın bir bölümünü emniyete almak için yapılan baraj içine yerleştirilmiş dirençli, bombeli, çelik kapı, ?> Bekleme barajı
BARELİ KÖMÜR, ?> Mikst
BARBARA SANCTA (Azize), Din kurbanı bakire MS 235?te İzmit?te (Nikomedia) öldürülmüştür Sancta Barbara yıldırım çarpmasına ve ani ölüme karşı insanları koruyan bir ermiş olarak kabul edilmektedir Ayrıca topçu sınıfı, madenci, duvarcı ve mahpusların koruyucusu addedilir Her yıl 4 aralık?ta dünya çapında madenciler günü kutlanır ve Sancta Barbara anılır
BARET, 1) Can güvenliği bakımından madende veya tehlikeli yerlerde çalışanlara verilen sert bir maddeden (kösele, preslenmiş mukavva, alüminyum veya plastik) yapılmış şapka Enerji nakil hatlarının tehlike arzettiğiyerlerde iletken olmayan baret kullanılır 2) Emniyet şapkası
BARİT, Baryum sulfatın (BaSO4) doğal zuhuru ve baryumun ana cevheri Saf barit rombik kristalli, hidrotermal fazda oluşan bir minerâldir Yaprak yaprak, sütunlu, kabuk şeklinde iğneli veya masif olarak zuhur eder Renksiz (şeffaf), kahverengine kadar dönüşen sarı, kırmızımsı, kırmızı, mavimsi camsı veya mat-parlak görünümdedir Yoğunluğunun yüksek oluşu (4,5 gr/cm3), beyaz rengi ve kimyasal etkilere dayanıklığı ile x ve gama ışınlarını absorblayıcı özellikleri nedeniyle yaygın bir kullanım alanı vardır Filon dolgusu, gang minerali veya sedimanter halde oluşur İkincil mineral olarak kurşun-çinko, fluorit, demir, bakır ve gümüş cevherleri içinde bulunur Baritin % 75-90 kadarı petrol ve gaz arama ve geliştirme sondajlarında tüketilir Sondaj çamurunda kullanılacak barit OCMA (Oil Companies Mineral Association) veya API (American Petroleum Institute) standardlarına göre ticari işlem görür Bu standardlarda özgül ağırlık (en az 420 gr/cm3), yaş elek analizi, suda çözülebilir katı maddeler, çözünebilir toprak alkaliler ve fan viskozitesi belirlenmiştir Türkiye?de TSE tarafından ? Sondaj çamuru katkı maddesi Barit ? adı ile TS 919 numaralı standart 14101 sayısı Resmi Gazete?de yayınlanmıştır
Barit; %60 ZnS ve % 40BaSO4 karışımından oluşan beyaz boyaların ana maddesi olan litopon?u oluşturur ve en çok %15 oranında konulur Boya sanayiinde kullanılacak baritin BaSO4 oranı %94'ün üzerinde ve 20 mikrona kadar öğütülmüş olması gerekir Renk bozucu olarak kabul edilen Fe2 O3 oranın ise %0,05?den az olması gerekir
Cam sanayi için kullanılacak baritin %98 BaSO4, en çok % 0,15 Fe2O3, % 15 Al2O3 ve %1,5 SiO2 içermesi ve 16-140 mesh arasında öğütülmüş olması istenir Kimya sanayii için BaSO4 oranı en az %94, Fe2O3 ençok %1, Si SO4 en çok %2, CaF2 en çok %0,5 ve öğütme inceliği 4-20 mesh arasında olmalıdır
BARİYER, ?> Karakol
BARKOD, Ambalajların üzerindeki dikdörtgen şeklindeki çubuklar ve aralıklardan oluşmuş çubuk kodların adı Çubuk kod, ( çizgili kod ) mamulü belirleyen bir sayıdır Daha önce belirlenen bir yapı ve standardı temsil eden aralıklardan oluşmaktadır Bu sembol elektronik olarak bir ışıklı kalem yardımı ile veya bilgisayara bağlantılanmış düşük şiddetli lazer tarayıcı ile okunabilmektedir
Muntazam ( standard) bir çubuk kod, kodu temsil eden çubuklarla birlikte sağda, solda ve merkezde koruyucu çubuklardan ( guard bars) oluşmaktadır Tarayıcı, soldaki koruyucu çubukları geçince okumaya başlar ve sağdaki koruyucu çubukları geçince durur Merkezdeki koruyucu çubuklar ise soldaki üreticinin kodu ile sağda bulunan ( üreticinin) mamul kodunu ayırır
Dünya çapında iki çubuk kodlama sistemi kabul edilmektedir Bunlardan biri MAMUL KODU (Uniform Product Code) UPC, diğeri de AVRUPA EŞYA NUMARASI ( European Article Number) EAN dır UPC ABD?de ve Kanadada kullanılmakta ve bazen de evrensel bir sistem olarak değerlendirilmektedir Bu sistemin normal uygulaması on rakamdan meydana gelmiştir ?> Şekil EAN ise ?> Şekil onüç sayıdan oluşan eşya numarasını geliştirmiştir Bu sistem Avusturya, Avustralya, Belçika, Fransa, İrlanda, Çekoslovakya, Danimarka, İtalya, Japonya, Lüksemburg, Hollanda, Yeni Zelanda, Norveç, Güney Afrika, İspanya, İsveç, İngiltere, Almanya ve Yugoslavya tarafından kabul edilmiştir

BAROGRAF, Belirli bir süre içerisinde, mutlak hava basıncını m bar (0,750062 mm Hg) veya tor (1 mm Hg) cinsinden yazılı olarak kaydeden basınç ölçü cihazı
BAROLUKS, Maden işletmelerinde yeraltı ve yerüstü hava basıncını m bar (0,750062 mm Hg) veya tor (1 mm Hg) olarak gösteren mutlak hava basıncı ölçme cihazı Baroluks ile hava şebekesinin belirli noktalarında ölçme yapılır ve bulunan basınç değerleri vasıtasıyla ölçülen noktalar arasındaki basınç farkı tesbit edilir
BAROMETRE, 1) Hava basıncını ölçmeye yarayan cihaz 2) Basınçölçer
BAROMETRİK YÜKSEKLİK TAYİNİ, Açıkhava basıncı kullanılarak yapılan yükseklik tayini Deniz seviyesinden itibaren, 20½C ısı ortamında her 11m yükseklik için civa seviyesi 1 mm düşer Yükseklik arttıkça bu rakam değişir Örneğin 3000 m den sonra civa sütununun 1 mm değişmesi için yaklaşık 14 m yükseğe çıkılması gerekir Havanın nem durumu ile enlem derecesi ve özellikle meterolojik koşulların değişmesi bu olayda etkili olur Bu yüzden önemli düzeltmeler yapılır İki tip barometre mevcuttur Madeni ve cıvalı, cıvalı olanları ise üç tiptir
BARUT, Patlama hızı düşük, güherçile (NaNO3 veya KNO3 - %70-80), kükürt (% 3-14) ve odun kömürü tozu (% 12-20) karışımından meydana gelen patlayıcı madde Buna ?karabarut? veya ?madencilik barutu? da denir Oldukça yavaş yanar; bu nedenle itici bir etki yapar Fazla duman çıkarır Bir patlama deliğine hapsedilmiş barut ateşlendiğinde 400m/s hızla yanar fakat şok dalgası oluşmaz Âni yanma sonucu oluşan gazlar kaya kütlesine baskı yaparak delik boyunca kayacı blok şeklinde kırar; ayrılan kaya blok kütlesinde daha fazla hasar oluşmaz Bu sebeple barut tercihen dekorasyon taşlarını büyük bloklara ayırmada kullanılır Bu patlayıcı suya karşı çok hassastır; bu yüzden su içeren patlatma deliklerinde kullanılmaz ?> Pamuk barutu, Dumansız barut
BARUTÇU, Kayaçları ve madenleri kolay kazılabilir hale getirmek için patlatılmak amacı ile delinen deliklerin, patlayıcı madde ile doldurulması ve ateşlenmesi işlerini yapabilen eğitilmiş, ehliyetli kişi Patlayıcı maddenin kullanılması ve taşınması yalnız barutçu tarafından yapılır
BARUT HAKKI, ?> İmla hakkı
BASAMAK, 1) Küçük atımlı fay ?> Kerti 2) Açık işletmelerde, örtükazı ve üretim işinin verimli ve güvenli yapılabilmesi için oluşturulan teras şeklindeki kademelerde oluşturulan düzlük 3) Graden
BASAMAK EĞİMİ, Basamağın üst noktası ile dip noktasını birleştiren düzlem ile basamak düzlemi arasındaki açı değeri
BASAMAK YÜKSEKLİĞİ, Açık işletmede basamak üst seviyesi ile alt seviyesi arasındaki dikey mesafe
BASAMAK TAŞI, Mermer işletmeciliğinde, merdiven genişliğinde veya en az boyu 80 cm olan ve basamak profili kesidinde masif ve yekpare olan taşlar
BASIC, (Beginneer?s All-purpose Symbolic Instruction Code) Bilgisayar veya elektronik veri işleme sisteminde programlama öğrenmeye yeni başlayanların kolayca kullanabileceği genel amaçlı bir programlama dili En büyük özelliği etkileşimli (interactive) olmasıdır BASIC yorumlayıcısı, bir programı doğrudan işletebileceği gibi, tek bir program komutunu da işletebilir Program, yazılım esnasında söz dizim hatası varsa hangi satırda olduğunu ekranda anında bildirir ve kullanıcıya düzeltme şansı verir BASIC dili iki önemli kısım ile tanımlanabilir Bunlar, kaynak program ve programı oluşturan satırlar ile sistem komutlarıdır Bu iki kısım kullanıcıya denetleme ve biçimleme olanağı sağlar?> Bilgisayar
BASINÇLI AKIŞKAN YATAKLI YAKMA SİSTEMİ,?> Akışkan yataklı yakma sistemi
BASINÇLI AKİFER, Altı ve üstü su geçirmez tabakalarla sınırlanmış akifer
BASINÇ ÇATLAKLARI, ?> Oturuşma çatlağı
BASINÇLI FİLTRE, Linyit, kil ve kaolan şlamı gibi süzmesi zor sıvıların süzme hızını artırmak için münavebeli olarak vakum ve basınç (pres) uygulanan, kesintili çalışan filtre
BASINÇLI HAVA, 1) Havanın, pistonlu, santrifuj veya turbo kompresörlerle sıkıştırılması ile elde edilen, daha ziyade patlayıcı gaz ortamı olan yerlerde ve özellikle madencilikte grizu tehlikesi olan yerlerde vinç, martopikör, martoperforatör, vantilatör vb makineleri çalıştırmakta kullanılan; emniyetli fakat elektrik enerjisi kullanımına nazaran çok daha pahalı olan güç kaynağı 2) Sitim 3) Tazyikli hava 4) Muzayyik hava 5) Sıkıştırılmış hava
BASINÇLI HAVA ALTINDA TUNEL AÇMA, ?> Keson
BASINÇLI HAVA İLE PATLAMA (AIR-DOX), Çok yüksek basınçlı (sıvı) havanın, lağım deliğine yerleştirilen çelik bir kovan içine basılmasından sonra aniden boşaltılması ile patlama yöntemi ?> Patlayıcı madde
BASINÇLI HAVA İLE RAMBLE, ?> Pnömatik ramble
BASINÇLI HAVA KAÇAĞI, Tesisatı iyi döşenmemiş veya peryodik bakımı yapılmamış basınçlı hava şebekesinden sızan basınçlı hava Basınçlı hava kaçakları aşağıda örnek olarak belirtilen güç kayıplarına sebep olur
Havanın Kaçan havayı
kaçtığı 7 Bar?da üretmek için
delik çapı hava kaçağı gereken güç
(gerçek
boyut)
mm dm3/sn kW
??????????????????????????????????????????
0,4 0,2 0,1
1,6 3,1 1,0
3,0 11,0 3,5
BASINÇLI HAVA TENEFFÜS İSTASYO-NU, Ani boşalma tehlikesi olan yerlerde ge-rektiği zaman kullanılmak üzere hazırlanmış basınçlı hava teneffüs tertibatlarının bulunduğu yer
BASINÇLI HAVA TENEFFÜS TERTİBA-TI, Ani boşalma tehlikesi bulunan işyerlerinde ocağın basınçlı hava şebekesinden faydalanılarak kurulan ve gazlı bir ortamda belirli bir süre orada bulunanların yaşamlarını devam ettirmelerini sağlayan teneffüs tesisi
BASINÇLI SU DÜZEYİ, Basınçlı akiferdeki suyun hidrostatik basınç altında yükselebileceği düzey
BASINÇ METAMORFOZU, Yalnız üst tabakaların basıncı ile meydana gelen başkalaşım ?> Metamorfoz
BASİT MAĞARA AÇIKAYAK İŞLETME METODU, Daha ziyade tavanı çok sağlam, şekli gayrimuntazam ve kalınlığı fazla olmayan maden yataklarına tatbik edilen hazırlık işleri bir kuyu ve rekuptan veya yalnız bir rekuptan ibaret olan, cevher kesildikten sonra ilerletimli veya dönümlü olarak çalışmak suretiyle gerektiği takdirde topuk da bırakılarak cevher yatağını oyup boşaltma esasına dayanan tahkimatsız yeraltı (üretim) işletme metodu Bu usulde cevherden kalan boşluk bir mağara teşkil eder Pratik, fazla yatırım gerektirmeyen, randımanlı olmakla beraber uygulanma sahası çok dar olan bir işletme metodudur
BASİT TAHKİMATLI AYAK İŞLETME METODU, Esas itibariyle çeşitli meyillerdeki ince damarlara (damar kalınlaşırsa ramble usulüne geçilir) tahkimatsız, ?> Başaşağı ve başyukarı açıkayak işletme metotlarının bir uygulaması olan; kabak direk, domuzdamı, beton ayak vb malzeme kullanılarak tavan göçmesinin önlenmesi esasına dayanan, aşağıdan yukarı mail (eğik) dilimli veya dik dilimli olarak çalışan, ağaç veya karışık tahkimatlı (üretim) işletme metodu Bu usulde tavan sadece direklerle tutulur Sonradan dolgu kullanmak gerekebilir Usulün hazırlık safhası başyukarı veya başaşağı çalışan açıkayak işletme metodlarının aynıdır Bu usulün bir de ufki (yatay) dilimli uygulaması vardır Ufki dilimli uygulama da, iki ana galeri arasında kalan cevher, ufki dilimlere ayrılır ve üstteki dilimden başlayarak dönümlü bir şekilde alınır; dilimlerdeki ayaklar dikkate alınarak teşkil edilen genel işletme düzeni yaklaşık 45½?lik bir açı yapacak şekilde yürütülür
BASİT SARIMLI DAMAR, Bir çelik halat sarım şeklini belirten ve damarı oluşturan her sıradaki tellerin ayrı operasyonlar ile aynı yönde, fakat farklı açı altında örülen konstrüksiyonları Sıra telleri ile diğer teller arasında küçük bir açı farkı bulunur?> Şekil
BASKI KUVVETİ, 1) Sondaj esnasında arazinin cinsine göre kesici uca verilmesi gereken kuvvet (kontrollu ağırlık) Graviteden dolayı gelen kuvvet fazla ise azaltılır, az ise artırılır Baskı kuvveti sondajda en önemli faktörlerden biridir Genelde baskı arttıkça ilerleme de artar Sert formasyonlarda artırılan baskı, ilerlemeyi artırır Ampirik olarak ilerleme, devir sayısının baskının k kuvvetiyle çarpımına eşittir Yani i (cm) = n (D/dk) pk (ton) Burada k yumuşak formasyon için 1,2, sert formasyon için 2,3 kabul edilmektedir Çeşitli şartlarda sınırlı olan baskı kuvveti sondajda kompleks bir karakter arzeder
2) Delik delme esnasında martoperforatöre tatbik edilen ilave kuvvet ?> Martoperfaratörün delme hızı
BAŞAŞAĞI, 1) Yan taşta veya damar içerisinde yukarıdan aşağı doğru sürülen meyilli yollar 2) Desandri
BASMA, ?> Tavan basması
BASTIRICI, ?> Reaktif
BAŞAŞAĞI AÇIKAYAK İŞLETME METO-DU, Bilhassa fazla yatımlı, tavan ve tabanı sağlam olan, cevheri sağlam olmayan filonlarla ince damarlarda ve kazılan cevheri sağlam olan kalın damarlarda alt katlarda hazırlık yapmadan cevheri aşağıdan yukarı taşımak, alt katta hazırlık yapılmışsa kazılan cevheri maden yatağı içinde sürülmüş başyukarıdan veya bürden aşağı akıtarak panodaki nakliyatı sağlamak esasına dayanan, alın iki tarafa doğru basamak şeklinde, tahkimatsız veya çok az tahkimatlı (üretim) işletme metodu Bu usulde gerekirse bir kısım cevher topuk olarak da bırakılabilir
BAŞKALAŞIM, ?> Metamorfoz
BAŞKALAŞMA, ?> Metamorfoz
BAŞKALAŞIM KAYAÇLARI,?> Petroloji
BAŞKALAŞIM MADEN YATAKLARI, ?> Metamorf maden yatakları
BAŞ LAMBASI, ?> Madenci baş lambası
BAŞYUKARI, Yan taşta veya damar içerisinde aşağıdan yukarı doğru sürülen meyilli yol Taş içerisinde sürülen meyilli yollar içinde nakliyat ünitesi yoksa taşbaşyukarı, vinç veya varagel gibi taşıma üniteleri varsa, vinç veya varagel diye isimlendirilir
BAŞYUKARI AÇIKAYAK İŞLETME ME-TODU, ?> Başaşağı açıkayak işletme meto-dunun aşağıdan yukarı uygulanması esasına dayanan ve panodaki nakliyat aşağıya doğru gravite ile sağlanan, hem aşağıda çalışan işçileri korumak ve hem de alt kılavuzun cevherle dolmasını önlemek için ayakla pano arasında ya topuk bırakılarak ya da çatal direklerle kapak yapılmak suretiyle çalışan tahkimatsız (üretim) işletme metodu Başaşağı açık ayak işletme metodunda olduğu gibi bu metodun tatbikinde de alın, ters merdiven, eğik veya düz olarak düzenlenebilir
BAŞYUKARI RAMBLELİ AYAK İŞLET-ME METODU, 5-6 m genişliği olan sağlam cevherli (tavanı ve tabanı sağlam olmayabilir) dik yatımlı maden yataklarında ?> Başyukarı açıkayak işletme metodunda olduğu gibi hazırlık yapılarak kazısı yapılan cevher alt ana nakliyat yolundan alınıp ramble malzemesi de üst ana nakliyat yolundan getirilmek suretiyle metal, kömür ve tuz maden yataklarında uygulanabilen rambleli (üretim) işletme metodu Bu usulde alın düz veya diyagonal dişli (ters graden), ters V veya piramit şeklinde olabilir Cevher nakliyatı ve insan inişi çıkışı için ramble içinde bırakılan (şütler) kelebeler ağaç, çelik, beton veya tuğladan yapılabilir Bu metot orta kalınlıkta ve kalın damarlarda da uygulanabilir
BATAK JİG, Batak yıkama kasası denir Sabit elekli jigler grubuna girer Batak (Batac) kelimesi Baum ve Tacub kasaları sözcüklerinden üretilmiştir Baum tip kasada olduğu gibi, kasası hava ve yıkama bölgesi halinde ikiye bölünmeyip ; kasanın tüm alanı yıkamaya tahsis edilmiş, böylece yıkama alanı genişletilmiş, kasası seri halde hava çemberleri ile donatılmış, bu çemberlerden iki adedi her bölmede sabit elek altında ve eleğin tüm genişliği boyunca uzatılarak kasaya verilen havanın kasada üniform dağılımla her noktada eşit pulsasyon sağlanmış yıkama (zenginleştirme) ünitesi ?> Şekil, Jig, Baum jig, Kömür yıkama yöntemleri
BATARLAMA, 1) Büyük atımlardan çıkan ve yüklemesi yapılamayan iri parçaları, martoperforatörlerle yeniden delerek yapılan ikinci bir ateşleme işlemi 2) Yeraltı işletmeciliğinde normal ateşleme ile kazılmamış kısımların kazısını sağlamak için kısa lağım delikleri delinmek suretiyle yapılan ateşleme 3) Batar atma
BATARYA, 1) Birbirine benzer birkaç ünitenin biraraya getirilerek belirli biçimde eklenmesinden oluşan takım 2) Akümülatör ?> Selül
BATIRMALI KUYU, ?> Keson kuyu
BATİYAL FASİYES, Denizlerin ışık geçirme-yen 200-800 m arasındaki derinliklerinde biriken çökeller
BAUM JİG, Malzeme ve yıkama suyunun verildiği kasada suyun, piston yerine hava basıncı ile aşağı yukarı hareketini sağlayarak zenginleştirme yapmaya yarayan yıkama (zenginleştirme) ünitesi Sabit elekli jiglerdendir ?> Şekil, jig, Batak jig, Kömür yıkama yöntemleri
BAYER YÖNTEMİ, Boksit cevherinden sodyum hidroksit katkısıyla otoklavlarda yüksek basınç (15 atm) ve sıcaklıkta (210°C) sodyum aluminat çözeltisi elde edilerek, bunun; buharlaştırıcı, seyreltici, durultucu (aluminat çözeltisinin çamurlardan ayrılması için), bozundurucu (aluminatın çözüşmesi ve alüminin yaklaşık % 55?nin çökmesi için), durultucu (hidratlı alüminin çözeltiden ayrılması için), döner süzgeç (hidratlı alüminin suyundan ayrılması) ve döner fırın (hidratlı alüminin 1200°C?de kavrulması ve alümina haline dönüşme için) gibi ünitelerden geçilerek ?> Alümina (Al2 O3)?nın elde edilmesi
BAZ, 1) Nirengi şebekesinde hassas ölçülmüş kenar 2) Kazı işlerinde yapılan veya yapılan işi belirlemeye esas olarak alınan doğru parçası 3) Asitle birleşince tuz oluşturan madde 4) Hassas olarak ölçülen ve koordinat değerleri belli olan doğru parçası
BAZ LATASI, Optik yöntemle uzunluk ölçmede kullanılan ve hesaplama kolaylığı bakımından 2 m uzunluğunda olan özel gereç Baz latası, sehpası üzerinde olmak üzere uzunluğu ölçülecek doğrunun uç noktasına kurulur Diğer ucunda saniye teodoliti bulunur 75 m ye kadar olan uzunluklar hassas olarak bu yöntemle ölçülebilir ?> Şekil
BAZALT, Dar anlamda melafir ve diyabaz ile birlikte anılan ve tersiyerden günümüze kadar geçen jeolojik zamanda oluşmuş bazik volkanik kayaç Seyrek kullanılan bir terim olan melafir ve sık kullanılan diyabaz, mezozoik ve paleozoik devirlerinde oluşmuşlardır Diyabaz genellikle gang şeklinde tezahür ettiğinden farklı bir iç yapı gösterir Yapı taşı olarak tercih edilen bu kayaçlar, sağlam ve dayanıklı yapı özelliğinden dolayı eritilerek içi bazaltla kaplanan borular madencilikte ramble malzemesi naklinde, plaka halinde dökülmüş olanlar da aşındırıcı malzemelerin stoklandığı siloların ve olukların kaplanmasında kullanılır Ayrıca bazalt, parke taşı olarak yol kaplamalarında da kullanılır
BAZALTİK POMZA, ?> Pomza taşı
BAZALTLI BORU, Ramble malzemesi vb aşındırıcı malzemenin boru içinden geçmesi gibi durumlarda, sürtünmenin aşındırıcı etkisini azaltmak için sinterleme suretiyle ergitilmiş bazalttan (sinter-bazalt) dökülerek elde edilen ve dışına çelik zarf geçirilen özel boru
BAZİK BESSEMER METODU, ?> Thomas metodu
BAZİK KAYAÇ, Bileşiminde kuars bulunmayan ve silis miktarı % 40-52 olan, bünyesindeki minerallerin büyük kısmı magnezyum, kalsiyum ve demirli, koyu renkli kayaç (Örnek: Peridotit % 41-45 silis ihtiva eder)
BEKHU (BACK HOE), ?> Terskepçe
BEKLEME BARAJI, 1) Maden ocağında yangına müsait panoların, herhangi bir yangın vukuunda çabuk kapatılmalarını sağlamak üzere, bu panoların giriş ve çıkış yollarında önceden yapılmış, panoda çalışma süresinde geçişe imkan veren baraj gövdesi ve barajın kapanması için yeterli hazır malzeme 2) Su patlamasına karşı kapısı ile birlikte önceden inşa edilmiş baraj
BELÇİKA GRANİTİ, Küçük, beyaz lekeli siyah mermer çeşidi
BELİRLİ MÜMKÜN REZERV, 1) Cevher yatağı en az bir taraftan tesbit edilmiş veya 2-3 taraftan ortaya çıkarılmış olmasına rağmen cevher kalitesi genel durumu ile tesbit edilmemiş, işletme esasları yaklaşık olarak bilinen rezerv 2) Evvelce aranan ve kısmen işletilmiş maden yataklarında madenin çökmüş olması veya dökümanların yeterli olmaması halinde veya arama sıklığı muhtemel rezerv sınıfına alınmasına yeterli olmayan rezerv 3) Düzenli yataklarda 1600-400 m aralıklarla, düzensiz yataklarda da 400-100 m aralıklarla yapılan sondajlarla tesbit edilen rezerv