İmale - Çekme

İmale - Çekme

imale nedir - divan edebiyatı - aruz vezni

Arap ve özellikle Fars dillerinde uzun heceli kelime pek çoktur Onun için aruz ölçüsüne yatkınlıkları vardır Fakat Türkçe kelimelerde uzun ve kısa hece diye bir problem yoktur Bu bakımdan eski şairlerimizin elinde Türkçe çok sıkıntı çekmiştir Birtakım yerli yersiz imalelerle eğilip bükülmüş, çekilip sündürülmüştür Buna rağmen Türkçemiz aruza direnmesini bırakmamış, Tevfik Fikret ve Mehmet Akif'le dâvasını kazanmış, aruzu kendi yapısına uydurmuştur

İmale, aslında kısa olan hecenin vezin gereğince çekilmesidir Arapça ve Farsça'da kısa hecelerin çekilmesi yasaktı Çünkü bu dillerde uzun hece çoktu Fakat bizim şairlerimiz, ünlü harfle yazılan hecelerimizi uzun hece saydılar Böylece Türkçe, Arap ve Acem dillerine uyduruldu Aruz kalıplarının uzun hecelerine göre çekilip sündürülen Türkçemiz, çok acayip kılıklara girdi Bu durum bütün Divan Edebiyatı süresince uzayıp geldi Batı yönlü Tanzimat edebiyatı bile bu kusurları işlemekten kendini geri çekemedi

İmalenin bir koyusu, yani kulağı fazla tırmalıyanı var; bir de hafifi, yani pek rahatsız etmeyeni vardır Örneğin koyu imaleyi, Bâkî'nin «Fâilâtün» vezniyle yazdığı şu mısraında açık olarak görmekteyiz :

Görelim âyine-i devran ne suret gösterir

Bu mısrada ilk kelime Türkçedir Hiç bir uzun hecesi yoktur Fakat «Fâilâtün» kalıbına uymak zorunda bırakıldığı için, ilk hecesi «Gööö» şeklinde sunmuştur Mısraın taktii şöyledir:

Gö re lim â/yi ne-i dev/ ran ne sû ret/ gös te rir

Fâ i lâ tün/fâ i lâ tün/ fâ i lâ tün/ fâ i 1ün

- - /- - - /- - - /- -

Hafif imaleye de şu mısraı örnek lolarak gösterebiliriz :

Kenarın dilberi nazik de olsa nazenin olamaz

Bu mısrada da dilberi kelimesinin ri hecesiyle olsa kelimesinin sa hecesi imale edilmiş, yani çekilmiştirimaleyi usta şairler biraz tatlılaştırabilmişlerdir

Örneğin Fuzulî «Su Kasidesi »ndeki şu beytinde tatlı bir imale kullanmış, birinci mısraın ilk iki kelimesi olan suya vermek sözlerinin kavram bakımından kuvvetlenmesini sağlamıştır : Suya versin bağban güIzârı zahmet çekmesün Bir gül açılmaz yüzün tek verse bin gülzâre su Bu beyitte «Suya versin» 'sözlerinin taktii şöyledir :

Su ya ver sin

Fâ i lâ tün

Bir manzumede imaleleri tanımadıkça vezni doğru okumak mümkün değildir İmalelerin yalnız Türkçe kelimelerde yapıldığını hatırdan çıkarmamalıdırİmalenin bir de Arkaik cinsi vardır Bunu daha çok son zaman şairlerimiz yapmışlardır Yalan zamanda aruz vezniyle şiir yazan şairlerimizin hemen hepsi imaleyi şiirden kaldırmışlardır Fakat bunlar arasında Yahya Kemal Beyatlı ve Faruk Nafiz Çamlıbel gibi şairlerimiz, maksatlı olarak özel imaleler yapmışlardır Artık bu kusur sayılmıyor, hattâ sanatkârca bir tutum olarak gözetiliyior Arkaik imale, geçmişten ses verme maksadıyla yapılır Örneğin Faruk Nafiz Çamlıbel'in şu beytindeki arkaik imale çok başarılı olmuştur

Manend-i İlâh perde-pûşuz

Asar üzerinde âdımız yok