Aşık Edebiyatının Genel Özellikleri - Aşık Olma Geleneği

Aşık Edebiyyatının Genel
Özellikleri
- Aşık Olma Geleneği
Aşık Tarzı Halk Edebiyyatı - aşık tarzı halk şiirinin türleri ve özellikleri - Aşık olma geleneği

Âşık edebiyatı, bir yanıyla toplumsal işbölümünün arttığı, bir yanıyla da özellikle XV yüzyılın sonları ve XVI yüzyılın başlarında Osmanlı toplumsal düzeninde belirginleşen farklı kültür daireleri sonucunda oluşmuş bir edebiyat koludur

Âşık edebiyatı, bireysel yaratmayla olur Saz şairi ve âşık kavramları anlamdaş kavramlardır Bu bakımdan zaman zaman saz şairlerinin, âşıkların, halk edebiyatı kapsamında değil de edebiyat tarihi içerisinde ele alınmaları yönünde yaklaşımlar olmuşsa da genel eğilim bu edebiyat kolunun da halk edebiyatı kapsamı içerisinde ele alınması yönündedir

Âşık edebiyatı ürünlerinin en belirgin özelliği mani, ninni, ağıt, tekerleme gibi halk edebiyatının diğer türlerine göre söyleyeninin belli oluşudur Kuşkusuz mani, ninni, ağıt gibi halk edebiyatı ürünlerinin de bir ilk yaratıcısı vardır Ne var ki bu ürünlerözellikle söylendikleri mekanlar ve söyleniş biçimleri ilk söyleyenin adını kayda geçirecek biçimde olmadığından, zamanla ortak bir yaratıya dönüşerek anonimleşmektedirler

Âşık şiirlerinde ise "tapşırma" denilen son dörtlük ya da bentte söyleyenin adı anılarak bu ürünün kime ait olduğu kayda geçirilmiş olur

16 yüzyılda âşık tarzına dönüşen ozan şiiri, bu tarzdaki yetkin ürünlerini 17 yüzyılda verir Halk, divan ve tekke edebiyatındaki unsurları bünyesinde birleştiren âşık tarzı, ozan şiir geleneğini kendine özgü bir kimlikle Cumhuriyet'e değin sürdürür

19 yüzyıl başlarında büyük kentlerde eski önem ve etkinliğini yitiren âşık tarzı, varlığını özellikle oba, köy ve kasaba gibi kentdışı mekanlarda sürdürür Cumhuriyetle birlikte, devletin halkçılık politikası paralelinde halk edebiyatına gösterdiği ilgi yeni bir heyecanı yaratmış olsa da, Âşık Veysel, Âşık Ali İzzet, Âşık Müdami gibi yer yer gelenekle buluşan ama değişen şartlarla birlikte yeni bir içerik de kazanan temsilciler bulmuştur

Özellikleri:

1
Aşık veya ozan denilen kişilerin, saz eşliğinde söyledikleri şiirlerden oluşur
2
Genelde sözlü olmasına rağmen şairler, şiirlerini ?cönk? dedikleri defterlerde toplamışlardır
3
Şairler, sazlarını omuzlarına alarak köy köy, kasaba kasaba, şehirşehir dolaşmışlardır
4
Şiirlerde anlatım içten, canlı ve yalındır
5
Şairler, halkın içinden çıktığından halk dilini kullanmışlardır Bu sade dil 18 ve 19 yüzyıllarda bazı şairler tarafından Divan Edebiyatı?nın etkisinde kalmasıyla eski arılığını kaybetmiştir
6
Nazım birimi dörtlüktür
7
Koşma, semai, destan, varsağı gibi nazım şekilleri kullanılmıştır
8
Hece ölçüsünün 7?li, 8?li ve 11?li kalıplarına ağırlık verilmiştir
9
Aşk, tabiat, gurbet, ayrılık, ölüm, özlem, kıskançlık, yiğitlik, toplumun sorunları, insan davranışları, bunlarla ilgili eleştiriler konu olarak işlenmiştir
10
Şiirlerin son dörtlüğünde şairin adı veya mahlası geçer
11
Göz kafiyesi anlayışı yerine, kulak kafiyesine ağırlık verilmiştir Yani kafiye için aynı sesin kullanılmasına gerek yoktur Buna göre p/b , ç/ş, t/d, l/ n gibi seslerle de kafiye yapılmıştır
12
Genellikle yarım ve cinaslı kafiye kullanılmıştır
13
Benzetme (teşbih) ve kişileştirme (teşhis) dışında edebi sanatlara fazla yer verilmemiştir
14
Bazı ürünlerde yöresel özellikler görülür
15
Şiirler genellikle hazırlık olmaksızın irticalen yani içe doğduğu gibi söylenir
16
Divan Edebiyatı?nda görülün kalışlaşmış benzetmeler (mazmun) Halk Edebiyatı?nda da vardır Buna göre sevgili anlatılırken yeşil başlı ördek, inci diş, elma yanak, badem göz, kiraz dudak, keman kaş, sırma saç, selvi boy gibi benzetmeler kullanılmıştır
17
Divan Edebiyatı daha çok düşünceye önem verdiği için soyut bir edebiyattır Halk Edebiyatı?nda ise şair gördüğünü, yaşadığını anlatır Bu nedenle Aşık Edebiyatı, somut bir edebiyattır Ayrıca Divan Edebiyatı?nda sevgilinin tipi çizilir, adı söylenmez Halk Edebiyatı?nda ise sevgilinin adı (Elif, Ayşe) vardır
18
Şiirler, işlenen konulara göre ?koçaklama, güzelleme, taşlama, ağıt? gibi adlar alır
19
Aşık Edebiyatı hayali olaylardan çok, gerçekçiliğin ön plana çıktığı bir edebiyattır

Halk Şairlerinde Âşık Olma Geleneği, Aşıklık Geleneği

Dinin büyüden sıyrılmaya ve kurumlaşmaya başladığı süreçte siyasal otorite topluluklar içinde birinci plana geçer Artık büyücü şairler yalnız dinsel görevlerle sınırlı ve onlardan sorumludur Gelenekten getirdikleri sihirbazlık, halk hekimliği gibi yetileri işlevini yitirmiş, sürdüregeldikleri toplumsal konum da önemini kaybetmiştir

İslami çerçeve içerisinde güzel sanatlarla birlikte saza ve söze getirilen sınırlamalar, siyasal otoriteyle eklemlenmiş dinsel otoritenin şaman geleneğinden gelen ozan şiirini etkilemesi ve yeni sosyo kültürel koşulların dayatmasıyla âşık tarzı oluşmuştur Âşıkların, saz çalıp şiir söylemeyi bir mürşidin, pirin ya da Hızır Peygamber'in görünmesi ile öğrendiklerini anlatan öyküler, eski büyücü ozanların topluluk üzerindeki etkilerinden yararlanabilmek için yeğledikleri, topluluklara kendilerini sunuş ve onlar tarafından algılanış biçimlerinin günümüze kalmış izleridir Bu etkiyi özellikle şehir merkezinde yetişmiş âşıklarda çok daha belirgin görürüz