Şiir Ve Zihniyet

Şiir ve Zihniyet

şairin şiirde işlediği tema - şiirin söyleyiş özelliği - yazıldığı dönemin şiire etkisi

Zihniyet denildiği zaman aklımıza bir dönemin,

? sosyal ve siyasî olayları,
? kültürü
? sanat zevki,
? insanlar arası ilişkileri
? bilimsel ve teknik düzeyi
? sürdürülen yaşama biçimi
? eğitim anlayışı
? gelecek kaygısı
? inanç sistemleri gelmelidir

Her eser yazıldığı dönemin (yukarıda belirttiğimiz unsurların) izlerini taşır
Şairin şiirinde işlediği tema, şiirinin ses ve söyleyiş özellikleri ve dili dönemin özellikleriyle iç içedir Bu yüzden her şiirde yazıldığı dönemi çağrıştıran ipuçları vardır:

İLAHİ

Doğru yola gittin ise
Er eteğin tuttun ise
Bir hayır da ettin ise
Birine bindir az değil

Yunus EMRE

Yunus Emre 13 yy'da Anadolu'da yaşamış, şiirlerinde Allah aşkını işlemiş bir şairimizdir Yukarıdaki şiirinde bize o dönemin zihniyetini yansıtan söz ve söz grupları şunlardır:

? doğru yola gitmek (yaşama biçimi, inanç sistemi)
? er eteğin tutmak (ermiş kişiden eğitim almak, eğitim anlayışı)
? hayır etmek (insanlar arası ilişki)
? birine bin (inanç sistemi)

GAZEL

Beni candan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı
Felekler yandı âhımdan muradım şem'i yanmaz mı

Gül-i ruhsarına karşu gözümden kanlı akar su
Habîbim fasl-ı güldür bu akar sular bulanmaz mı

FUZULİ

Günümüz Türkçesiyle:

Sevgili beni candan usandırdı, cefa etmekten usanmaz mı?
Ahımdan gökler yandı, dileğimin mumu yanmaz mı?
Gül yanağına karşı gözümden kanlı su akar;
Ey sevgilim bu gül mevsimidir, akar sular bulanmaz mı?

Bu şiirde dönemin izlerini taşıyan söz ve söz grupları şunlardır:

? âh etmek, candan usanmak, cefâ etmek (yaşama biçimi, sevginin çok güçlü olması)
? Felekler (dokuz kat gök anlayışı) mum yakmak (bilim - teknik seviyesi) gül yanak (benzetme - sanat zevki)

GARİBİM

Ne bir güzel var avutacak gönlümü,
Bu şehirde
Ne de bir tanıdık çehre;
Bir tren sesi duymaya göreyim,
İki gözüm iki çeşme

Orhan Veli Kanık

Şiirde dönemin zihniyetini yansıtan söz ve söz grupları şunlardır:

? gönlünü avutmak (yaşam biçimi)
? tanıdık çehrenin (dostun) olmaması (insanlar arası ilişki)
? tren sesi (bilim - teknik düzeyi)
? iki gözüm iki çeşme (benzetme - sanat zevki)

Dönemlerin Sanat Anlayışlarının Şiirlerdeki İzleri:

İlahi: Dörtlüklerle yazılmıştır Düzenli ve kulağa hoş gelen bir söyleyişi vardır Tasavvuf (İslamiyet?i hal ve hareketlerle yaşama) konusunu işler Dili oldukça sadedir Halk söyleyişleri vardır Halkı yakından ilgilendiren bir konu işlenmiştir Amaç, halka öğüt vermektir

Bu şiir; işlediği konu, dili ve yazılış biçimiyle bir bütün olarak değerlendirildiğinde şiirin tasavvuf geleneğine bağlı olarak yazıldığı görülür

Gazel: Bu şiir, ilahiden farklı olarak beyitlerle yazılmıştır ve mısraları ilahiye göre daha uzundur Öyleyse biçim yönüyle ilahiden farklıdır Dil yönüyle de ilahiden farklıdır Arapça - Farsça sözcükler ve tamlamalar yoğunluktadır Şiiri, ilahi kadar rahat anlayamıyoruz İlahi, halkı eğitmeyi amaç edindiği halde bu şiirde kişisel duygular işlenmiştir Şiirde yoğun olarak benzetmeler yapılmış, imgeler kullanılmıştır Şiir tüm bu özellikleriyle klasik şiir geleneğinin özelliklerini taşır

Garibim: Bu şiirde diğer iki şiirden farklı olarak mısra sayısının belli bir düzene göre gruplanmadığını, mısralarının uzunluklarının eşit olmadığını görüyoruz Öyleyse şiir, biçim yönüyle diğerlerinden ayrılmaktadır Şiirin, yine diğerlerinden farklı olarak özel bir adının olduğunu da görüyoruz Teknoloji şiire daha çok girmiştir Duygusal bir şiirdir ve şair tamamen kendi duygularını işler Şair, kalabalığın içindedir (Tanıdık çehre yok; ama başka çehreler vardır) ama yalnızdır ve mutsuzdur Şiirde kullanılan dil, günlük konuşma diline çok yakındır Tüm bu özellikleriyle şiirin serbest nazım geleneğine bağlı olduğunu görüyoruz

? Her üç şiirde de şairler, içinde bulundukları sosyal - kültürel yaşamı yansıtmışlardır
? Şairler, dönemlerinin sanat anlayışlarını benimsemişlerdir ve temsil ettikleri geleneğin özelliklerini yansıtmışlardır Yani şairlerin bağlı oldukları bir şiir geleneği vardır

Not: Şairlerin gelenekten yararlanma ölçüleri farklıdır: Kimileri çok, kimileri az yararlanır, kimileri de hiç yararlanmaz, yani geleneğin dışındadır