Ekler Ve Yapısına Göre Sözcükler Türkçe Dersi Konu Anlatımı Çözüm Ve Örnekler

EKLER ve YAPISINA GÖRE SÖZCÜKLER

Sözcüklere eklenerek onlara yeni anlam kazandıran veya onların cümle içerisindeki görevlerini değiştiren söz parçacıklarına EK denir

NOT: Ekler;

* Sözcüklere eklenirken BÜUK'na uyarlar

* Ünsüzlerin benzeşmesi ve sertleşmesi kurallarına uyarlar

Genel olarak ekler iki ana kısma ayrılı: 1 Çekim ekleri

2 Yapım ekleri

1 ÇEKİM EKLERİ ve BASİT YAPILI SÖZCÜKLER: Eklendiği sözcüğün cümle içerisindeki görevini değiştiren eklere ÇEKİM EKLERİ denir Çekim eki alan sözcüklere Basit Yapılı Sözcükler denir

Çekim Ekleri ve Basit Yapılı Sözcüklere Örnekler:

a) Çoğul Ekleri:-ler, -lar ( evler, arabalar )

b) İsmin Hal Ekleri: -i, -e, -de, -den ( evi, eve, evde, evden )

c) İyelik Ekleri : -im, in, -i, -imiz, -iniz, -leri (evim, evin, evi, evimiz, eviniz, evleri )

d) Tamlama Ekleri: -nın, -ı ( Arabanın kapısı, Evin bacası, Sokağın tozu )

e) Kip Ekleri: -di, -miş, -ecek, -ar, -ıyor ( yazdı, yazmış, yazacak, yazar, yazıyor )

2 YAPIM EKLERİ ve TÜREMİŞ YAPILI SÖZCÜKLER: Sonlarına eklendikleri sözcüklerin anlamını değiştiren eklere YAPIM EKLERİ denir Yapım eki almış olan sözcüklere ise TÜREMİŞ sözcük denir

NOT: Hiçbir ek almamış olan sözcüklere KÖK sözcükler denir Çekim eki almış olan sözcüklere ise basit sözcükler denir Kök sözcüklere de bazan basit yapılı sözcükler denir

Yapım Ekleri ve Türemiş sözcüklere Örnekler:

a) -ci = Çilekçi, madenci, halıcı, işçi, bulaşıkçı, yolcu, gözcü

b) -li = Şekerli, tuzlu, yollu, selli, sözlü, gözlü

c) -siz = Şekersiz, tuzsuz, arabasız, sütsüz

d) -lik = Şekerlik, tuzluk, gözlük, sözlük, yolluk, sazlık

e) -gi = Sevgi, saygı, içki, bilgi, sergi, sorgu, sürgü

f) -gin = Bilgin, saygın, üzgün, vurgun

g) -daş = Yurttaş, meslektaş, sırdaş, vatandaş

h) -sal = Kumsal, kırsal, belgesel, bilimsel, sanatsal

NOT: Bir sözcüğün türemiş sözcük olup olmadığını anlamak için;

Sözcükte, ek olarak kabul ettiğimiz ses parçasını veya parçalarını sileriz Geriye kalan kısım anlamlı ve eski haliyle anlam yönünden bağlantılı ise sözcüğümüz türemiş yapılıdır

Aksi halde türemiş yapılı olmayıp, basit yapılıdır

ÖRNEK(1): " Perde " sözcüğünü ele alalım Bu sözcükteki "-de " ses parçasını silelim Geriye " per " sözcüğü kalır " Per " diye Türkçe bir sözcük yoktur Dolayısı ile "-de " ses parçası yapım eki değildir " Perde " sözcüğü de kök sözcüktür Yani basit yapılıdır

ÖRNEK(2): " Perdelik " sözcüğünü inceleyelim Bu sözcükteki "-lik " ses parçasını silelim Geriye " Perde " sözcüğü kalır " Perde " diye Türkçe bir sözcük vardır Ayrıca " Perde " ile " Perdelik " sözcükleri arasında anlam yönünden bir bağlantı vardır

" Perde : Pencereleri örtmek için asılan kumaş

Perdelik: Pencereleri örtmek, perde yapmada kullanılan kumaş " anlamındadır Bu da bize " Perde " ile " perdelik " sözcükleri arasında anlam bağı olduğunu gösterir

Dolayısı ile " Perdelik " sözcüğü türemiş yapılıdır "-lik " ses parçası ise yapım ekidir

ÖRNEK(3): Şimdi de " Balta " sözcüğüne bakalım Bu sözcükteki " -ta " ses parçasını atalım Geriye " Bal " sözcüğü kalır " Bal " diye Türkçe bir sözcük vardır Ancak, " Balta " ile " Bal " sözcükleri arasında anlam yönünden herhangi bir bağlantı yoktur

Balta: Toprağı kazmak için kullanılan bir araç iken,

Bal: Bir besin maddesidir

Dolayısı ile " Balta " sözcüğü türemiş yapılı olmayıp, kök sözcüktür " -ta " ses parçası ise yapım eki veya çekim eki değildir Sözcüğün hecelerinden biridir

3 BİLEŞİK YAPILI SÖZCÜKLER: Hiçbir ek almadan, iki veya daha fazla sözcüğün birleşip kaynaşmasından oluşan yeni anlamlı sözcüklere Bileşik Yapılı Sözcükler denir

ÖRNEK: Güzel + yurt = Güzelyurt

Afyon + kara + hisar = Afyonkarahisar

Yeşil + ırmak = Yeşilırmak

Sivri + sinek = Sivrisinek

Kara + sinek = Karasinek

Ata + türk = Atatürk