Akarsu Aşınım Ve Birikim Şekilleri

Akarsularda aşınım şekilleri
Akarsu aşındırma şekilleri hakkında bilgi
Akarsu birikim şekilleri hakkında bilgi

AKARSU AŞINIM ŞEKİLLERİ

Vadiler

a Boğaz Vadi (Yarma Vadi): Yüksek dağ sıralarını enine yarıp geçen akarsular bu tür vadiler oluştururlar Vadilerin yamaçları oldukça diktir ve vadi dardır

Türkiye'de, Kızılırmak, Yeşilırmak, Fırat, Sakarya, Seyhan ve Göksu nehirleri ile Zap suyu böyle vadilerden akarlar

b Kanyon Vadi: Yamaçlardaki farklı aşınma sonucu, basamaklı bir biçimde oluşan vadi tipidir Yamaçlar oldukça dik ve derindir Genellikle kolay aşınabilen kalın kalker tabakaları içerisinde oluşurlar

Kanyon vadiler, Türkiye?de pek yaygın değildir Akdeniz Bölgesi?ndeki Göksu vadisinde kanyonlar görülür

c Çentik (Kertik) Vadi: Akarsu yatağında aşındırma derine doğru sürüyorsa ?V? şekilli vadiler oluşur Bu tür vadilere çentik vadi adı verilir

Çentik vadiler ülkemizde en yaygın olan vadi tipleridir Dağlık alanlarda bu tür vadilere sıkça rastlanır

d Yatık yamaçlı vadi: Farklı aşınma sonucunda farklı yükseklikteki yamaçlara sahip olan vadi tipidir Akarsu yatağının eğiminin azaldığı yerlerde görülür

e Tabanlı vadi: Akarsu aşındırmasının ileri safhalarında oluşan vadi şeklidir Vadi tabanı ova özelliği kazanır Vadi yamaçları iyice yatıklaşır ve belirginliğini kaybeder

Türkiye?de özellikle Batı Anadolu?da bu tür vadiler yaygındır

Menderesler

Akarsular, eğimlerinin azaldığı yerlerde kıvrılarak akarlar Hem aşındırma, hem de biriktirme sonucunda, bu kıvrımlar daha da genişleyerek menderesleri oluştururlarHem aşındırma hem biriktirme şeklidir

Mendereslerde yana aşındırma fazla olduğu için sık sık yatak değiştirirler Ülkemizde, ovaların tabanlarında ve olgun vadilerdeki akarsular menderesler çizerek akarlar

Menderesler oluşturan bir akarsuyun;

Yatak eğimi azalmıştır
Akarsu hızı azalmıştır
Uzunluğu artmıştır
Aşındırma gücü azalmıştır
Biriktirme faaliyetleri yaygındır

Kırgıbayır (Badlands)

Şiddetli yağmurların oluşturduğu selinti suları, bitki örtüsünün bulunmadığı ve kolay aşınabilen arazileri aşındırır

Bunun sonucunda, arazi yüzeyi girintili çıkıntılı bir görüntü alır Bu tür arazilere kırgıbayır adı verilir

Kırgıbayır, özellikle sağanak yağışların görüldüğü, yarıkurak bölgelerde daha sık meydana gelir Türkiye?de, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yaygındır

Çağlayan ve Çavlanlar (Şelaleler)

Akarsu yataklarında, bazen bazı tabakalar aşınmaya karşı farklı direnç gösterirler Bunun sonucunda da basamaklar oluşur İşte, akarsuların bu basamaklardan akan kısımlarına çağlayan adı verilmektedir Eğer basamaklar yüksekçe ve düşen su miktarı fazla ise, böyle kısımlar da çavlan veya şelale olarak isimlendirilir Ülkemizdeki en tanınmışları, Manavgat Çağlayanı ile Düden, Muradiye ve Gürlevik şelaleleridir

Çağlayan ve çavlanlarda suların yüksekten düştüğü kısım aşınırsa, derin oyuklar oluşur Bu oyuklara dev kazanı adı verilir

Peribacaları

Volkanik arazilerde, selinti sularının, aşınmaya karşı farklı dirençteki tabakaları aşındırması sonucunda oluşan şekillerdirOluşumunda volkanik tüflü arazi,sel ve yağmur suları,bitki örtüsünün az olması ve rüzgar etkilidİR

Türkiye?de Nevşehir, Ürgüp, Göreme, Avanos çevresinde yaygındır

Peneplen (Yontukdüz)

Akarsuların ve akarsularla birlikte diğer dış kuvvetlerin, yeryüzünü aşındırması sonucunda deniz seviyesinde hafif dalgalı düzlükler oluşur Bunlara peneplen (yontukdüz) adı verilir

Ülkemiz yeryüzü şekilleri IV jeolojik zamanın başlarında toptan yükseldiği için, iç kısımlarda peneplen izlerini görmek mümkündür

AKARSU BİRİKİM ŞEKİLLERİ

1 Birikinti Konileri ve Yelpazeleri
Dağ yamaçlarından düzlüğe inen akarsular, taşıdıkları materyalleri eğimin azaldığı yerlerde yarım koni şeklinde biriktirirler Bunlara birikinti konisi denir

Akarsuların taşıdıkları maddeler ince ise, geniş bir alana yelpaze gibi yayılırlar Bunlara da birikinti yelpazesi denir Ülkemizde dağ eteklerinde, bu tip şekillere sıkça rastlanır

2 Dağ Eteği Ovaları
Dağ eteğinde, eğimin azaldığı yerlerde meydana gelen birikinti konileri ve yelpazelerinin zamanla yanlara doğru büyüyerek birleşmeleri sonucu oluşan ovalardır

Bursa ovası, Uludağ?ın eteğinde oluşmuş bir dağ eteği ovasıdır

3 Dağ İçi Ovaları
Dağ içlerinde, eğimin azaldığı yerlerde, akarsuyun taşıdığı malzemeleri biriktirmesi sonucu oluşan düzlüklerdir Engebeli ülkelerde daha fazla oluşur

Malatya, Muş, Elazığ ovaları bu şekilde oluşmuşlardır

4 Taban Seviyesi Ovaları
Akarsuların denize yaklaştıkları yerlerde taşıma gücü azdır Böyle yerlerde akarsular, taşıdıkları malzemeleri biriktirirler ve ova yüzeyini alüvyal dolgu alanı haline getirirler Böyle oluşan düzlüklere taban seviyesi ovası veya alüvyal taşkın ovası denir

5 Delta Ovaları
Akarsuların taşıdıkları malzemeleri, deniz içerisinde biriktirmesi sonucu, üçgene benzeyen düzlükler meydana gelir Bunlara delta ovası adı verilir

Delta ovalarının oluşabilmesi için,

-Akıntıların olmaması,
-Akarsu yükünün fazla olması
-Gel - git genliğinin az olması ,
-Kıyının sığ olması gerekir
Türkiye?de birçok delta ovası vardır Başlıcaları Çukurova, Bafra ve Çarşamba ovalarıdır

6 Taraçalar (Sekiler)
Aüvyal tabanlı vadi üzerindeki akarsuların, yeniden canlanarak, yatağını kazması sonucunda oluşan yüksekte kalmış eski vadi tabanlarıdır Türkiye?de, çeşitli zamanlarda epirojenik hareketler görüldüğü için, vadiler boyunca taraçalar görülür

7 Kum Adacıkları
Akarsu eğiminin azaldığı ve yatağın genişlediği yerlerde, taşınan alüvyonlar ve kumlar küçük adacıklar şeklinde biriktirilir Bunlara kum adacıkları dENİR