Akarsu Ve Rüzgarlar

Akarsu ve rüzgarlar hakkında bilgi
Rüzgarların özellikleri
Akarsuların özellikleri

Rüzgarlar kopardıkları parçacıkları havalandırarak taşımak, bu parçacıkları çarptırarak aşındırmak ve gücü bitince de biriktirmek yoluyla yeryüzünde şekillendirme yaparlar Rüzgarların yerşekli oluşturabilmesi bazı faktörlere bağlıdır Bunlar;

? İklim,
? Bitki örtüsü,
? Arazinin yapısı,
? Rüzgârın hızı gibi faktörlerdir

Rüzgarlar, en fazla kurak ve yarıkurak bölgelerde etkilidirler Çünkü bu bölgelerde bitki örtüsü zayıf, arazi kuru, rüzgar hızlıdır Rüzgarların oluşturduğu şekiller, aşındırma ve biriktirme şekilleri olarak iki gruba ayrılır

RÜZGAR AŞINDIRMA ŞEKİLLERİ:

1) HAMADA (KAYAÇÖLÜ): Çöllerdeki aşırı aşındırma sonucu çöl zeminindeki kayaç ortaya çıkar Buna sert olmayan ve kolay aşınan kurak bölgelerin dirençsiz kayaları rüzgar tarafından aşındırılarak uzun yarıklar oluştururBu şekillere yardang denirhamada veya kayaçölü denir

2) YARDANG: Kil, marn, kumtaşı gibi

3) MANTARKAYA (DOĞAL MASA VEYA ŞEYTAN MASASI): Rüzgarlar sürükledikleri veya savurdukları taneleri yüzeylere çarparak aşındırma yaparlar Dikdörtgen yatay duruşlu tabakaların bulunduğu alanlarda rüzgar aşındırması ile oluşan kaya şekillerine mantarkaya adı verilir

4) RÜZGAR MAĞARALARI: Rüzgarlar taşıdıkları kum taneciklerini en fazla 1- 2 m Yükseğe çıkarabildikleri için kayaların alt kısımlarında aşınma fazla, üst kısımlarında ise az olur Sertlik düzeyleri farklı olan yatay duruşlu kayaların yumuşak kısmı, aşınma ile oyuklar oluşturur Bu oyuklara rüzgar mağarası denir

5) ŞAHİT TEPELER: Aşınıma karşı dayanıklılıkları farklı olan malzemelerin üst üste birikerek farklı tabakalar oluşturduğu bölgelerde görülürler Gerek rüzgarın aşındırması, gerekse mekanik çözülme ile gevşemiş ve zayıflamış malzemelerin rüzgar tarafından koparılıp taşınması sonucunda oluşan yüksekliklerdir

6) TAFONİ: Büyük kayalarda oluşan kekleuş yuvaları şeklindeki oyuklara tafoni denir

RÜZGAR BİRİKTİRME ŞEKİLLERİ:

1) LÖS: Yarı kurak bölgelerde bataklık ve göl kıyılarında biriken kum ve toz birikintilerine lös denir

2) BARKAN: Orta asyada rüzgarların taşıdıkları kum ve tozları hilal şeklinde biriktirmesine denir Çöllerde yaygın olarak görülür

3) KUMULLAR: Rüzgarların taşıdığı kumları hızının kesildiği yerlerde yada herhangi bir engelin gerisinde biriktirmesi ile oluşan kum tepeciklerine denir Okyanus yada denizlerin rüzgarlara açık kıyılarında ve çöllerde oluşur

Ülkemizde rüzgarlar, en fazla iç bölgelerimizde etkili olmaktadır Çünkü buralarda bitki örtüsü tahrip edilmiş, arazi çıplak bir hal almıştır Bunun sonucunda, iç bölgelerimizde rüzgar erozyonu etkisini arttırmıştır Rüzgar etkisiyle Konya Karapınar civarında kumullar oluşmuştur Ancak son yıllarda bu kumulların çevreye yayılmasını engellemek için ağaçlandırma faaliyetlerine hız verilmiştir Akarsularımızın denize döküldüğü delta sahalarında da rüzgarların etkisiyle oluşan kumullar görülür Bafra, Çarşamba, Çukurova ve Sakarya deltalarında Kum tepeleri ve kumul sırtları oluşmuştur

AKARSULAR
Akarsu, belirli bir yatak içinde sürekli veya en az bir mevsim boyunca akan sudur Akarsuyun doğduğu yere kaynak, döküldüğü yere ağız denir

AKARSU HAVZASI
Bir akarsuyun sularını topladığı ve boşalttığı bölgeye denir Havzası en geniş olan akarsu Amazon'dur Türkiye akarsularının havzası genelde dardır Sebebi; yer şekillerinin engebeli olmasıdır

AÇIK HAVZA
Sularını denizlere kadar ulaştırabilen akarsu havzalarıdır Türkiye?deki başlıca büyük akarsular buna örnektir
KAPALI HAVZA
Sularını denizlere kadar ulaştıramayıp kuruyan veya göle dökülüp kalan akarsulardır
Kapalı havzaların oluşmasında; yer şekillerinin oluşumu ve iklim etkilidir
Kapalı havzalar, genellikle iç kesimlerde ve kurak iklim bölgelerinde görülür Açık havzalar ise kıyı kesimlerde ve nemli iklim bölgelerinde görülür
Türkiye?deki başlıca kapalı havzalar; Van gölü, Tuz gölü, Göller yöresi, Konya ovası, Eber kapalı havzası gibidir
Aras ve Kura akarsularımız döküldükleri Hazar Denizi'nde (Dünyanın en büyük gölü) kapalı havza oluştururlar
SU BÖLÜMÜ ÇİZGİSİ
Bir akarsuyu komşu akarsu havzasından ayıran sınıra su bölümü çizgisi denir
Su bölümü çizgisi genellikle dağların en yüksek kesiminden geçer Su bölümü çizgisi, kalkerli arazilerde,kurak bölgelerde ve bataklık alanlarda belirsizdir İki ülke arasındaki doğal sınır dağlar ise orada sınır çizgisi su bölümü çizgisinden geçer Örnek: Türkiye-İran sınırı

TALVEG ÇİZGİSİ
Bir akarsu yatağının en derin noktalarını birleştiren çizgiye denir Burası aynı zamanda akarsuyun en hızlı akan kesimidirTürkiye-Yunanistan sınırını Meriç nehri çizmektedir Burada da sınır çizgisi talveg çizgisini takip eder

AKARSULARDA AKIM (DEBİ)
Akım, akarsu yatağının herhangi bir kesitinden 1 snde geçen su miktarıdır m ³/sn olarak ifade edilir Akımı en yüksek olan akarsu Amazon dur Türkiye?de ise Fırat tır
Akımda Etkili Olan Faktörler
Havzaya düşen yağış miktarı,
Yağış türü (kar veya yağmur)
Havzanın genişliği,
Araziyi oluşturan taş ve tabakaların geçirimliliği,
Sıcaklık : Sıcaklığın arttığı dönemlerde buharlaşma artacağından dolayı o dönemde akım düşmesi olur Ayrıca kış sıcaklıklarının çok düşük olduğu yerlerde yağışlar kar şeklinde düşer Bunlar kışın erimediği için akarsu bu dönemde beslenemez Dolayısıyla akım düşmesi görülür
Akarsu yatağı çevresindeki bitki örtüsü
Havzadaki dağların kar ve buzları,
Yer altı suları ve kaynakları,
Beşeri faktörler: Akarsulardan sulama amacıyla yararlanılması