Toplu Işçi çıkarma, Toplu Işçi çıkarmanın Kapsam ve Süresi, Toplu Işçi çıkarma Nedenleri,toplu Işçi çıkarmanın Bildirileceği Birimler

I- GİRİŞ

İş Kanunu’nun 29 maddesine göre işveren; ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri işletme, işyeri veya işin gerekleri sonucu toplu işçi çıkarmak istediğinde, durumu işyeri sendika temsilcilerine, ilgili bölge müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumu’na bildirmek zorundadır Madde, işine son verilen işçilerin ihtiyaç durumunda tekrar işe çağrılması yöntemini benimsemiştir Bu yazıda İş Kanunu’nu bağlamında toplu işçi çıkarma konusu ele alınacaktır

II- YASAL ALTYAPI

İş Kanunu’nun 29 maddesine göre işveren; ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri işletme, işyeri veya işin gerekleri sonucu toplu işçi çıkarmak istediğinde, bunu en az otuz gün önceden bir yazı ile işyeri sendika temsilcilerine, ilgili bölge müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumu’na bildirir
İşyerinde çalışan işçi sayısı:
a- 20 ile 100 işçi arasında ise, en az 10 işçinin,
b- 101 ile 300 işçi arasında ise, en az yüzde on oranında işçinin,
c- 301 ve daha fazla ise, en az 30 işçinin
işine 17 madde uyarınca ve bir aylık süre içinde aynı tarihte veya farklı tarihlerde son verilmesi toplu işçi çıkarma sayılır
Birinci fıkra uyarınca yapılacak bildirimde işçi çıkarmanın sebepleri, bundan etkilenecek işçi sayısı ve grupları ile işe son verme işlemlerinin hangi zaman diliminde gerçekleşeceğine ilişkin bilgilerin bulunması zorunludur
Bildirimden sonra işyeri sendika temsilcileri ile işveren arasında yapılacak görüşmelerde, toplu işçi çıkarmanın önlenmesi ya da çıkarılacak işçi sayısının azaltılması yahut çıkarmanın işçiler açısından olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi konuları ele alınır Görüşmelerin sonunda, toplantının yapıldığını gösteren bir belge düzenlenir
Fesih bildirimleri, işverenin toplu işçi çıkarma isteğini bölge müdürlüğüne bildirmesinden otuz gün sonra hüküm doğurur
İşyerinin bütünüyle kapatılarak kesin ve devamlı suretle faaliyete son verilmesi halinde, işveren sadece durumu en az otuz gün önceden ilgili bölge müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumu’na bildirmek ve işyerinde ilan etmekle yükümlüdür İşveren toplu işçi çıkarmanın kesinleşmesinden itibaren altı ay içinde aynı nitelikteki iş için yeniden işçi almak istediği takdirde nitelikleri uygun olanları tercihen işe çağırır
Mevsim ve kampanya işlerinde çalışan işçilerin işten çıkarılmaları hakkında, işten çıkarma bu işlerin niteliğine bağlı olarak yapılıyorsa, toplu işçi çıkarmaya ilişkin hükümler uygulanmaz
İşveren toplu işçi çıkarılmasına ilişkin hükümleri 18, 19, 20 ve 21 madde hükümlerinin uygulanmasını engellemek amacıyla kullanamaz; aksi halde işçi bu maddelere göre dava açabilir

III- TOPLU İŞÇİ ÇIKARMANIN KAPSAMI VE SÜRESİ

İş Kanunu’nun 29 maddesinde “toplu işçi çıkarma” olarak düzenlenen hal, “işverenin belli bir süre içinde belli sayıda işçinin iş sözleşmesini belli nedenlerle feshetmesi” anlamını taşır (1)
Öncelikle belirtilmedir ki, toplu işçi çıkarım ancak belli şartlar altında söz konusu olabilir Başka bir ifadeyle, işyerindeki işçi sayısı;
“a) 20 ile 100 işçi arasında ise, en az 10 işçinin,
b) 101 ile 300 işçi arasında ise, en az yüzde on oranında işçinin,
c) 301 ve daha fazla ise, en az 30 işçinin”
işine 17 madde uyarınca ve bir aylık süre içinde aynı tarihte veya farklı tarihlerde son verilmesi toplu işçi çıkarma sayılır Buna göre,

A- İŞYERİNDE EN AZ 20 İŞÇİNİN ÇALIŞTIRILMASI

Toplu işçi çıkarmadan bahsedebilmek için öncelikle işyerinde en az 20 işçinin çalıştırılması gereklidir Bu bağlamda örneğin, 17 işçinin çalıştırıldığı bir işyerinde bütün işçilerin iş sözleşmelerinin işveren tarafından feshedilmesi halinde bile toplu işçi çıkarımından bahsedilemez (2)

B- EN AZ 10 İŞÇİNİN İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHEDİLMESİ

Toplu işçi çıkarımında işçi sayısına bağlı diğer bir sınırlama da işten çıkarılan işçi sayısına yöneliktir İşyerinde çalışan işçi sayısına göre değişmekle birlikte, toplu işçi çıkarımından bahsedebilmek için en az 10 işçinin iş sözleşmesinin feshi söz konusu olmalıdır

C- TOPLU İŞÇİ ÇIKARIMINA DAHİL OLMAYAN İŞÇİLER

Kanun’da toplu işçi çıkarmanın, İş Sözleşmelerinin 17 maddesi uyarınca feshedilmesi halinde söz konusu olacağı belirtilmiştir Buna göre, aşağıda belirtilen işçiler toplu işçi çıkarmadaki sayıya dâhil edilmeyeceklerdir (3);
a- 4857/10 maddesinde yer alan nitelikleri yönünden en çok 30 işgünü süren süreksiz işlerde istihdam edilen işçiler,
b- 4857/15 maddesine göre deneme süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçilerin deneme süresi içerisinde iş sözleşmelerinin feshedilmesi suretiyle işten çıkarılanlar,
c- 4857/25 maddesi gereğince işverenin derhal fesih hakkını kullanarak işten çıkarttığı işçiler,
d- Mevsim ve kampanya işlerinde çalışan işçiler (işten çıkarma bu işlerin niteliğine bağlı olarak yapılıyorsa),
e- İş sözleşmesi tarafların anlaşmasıyla feshedilen işçiler,
f- İş sözleşmesi işçi tarafından feshedilen işçiler

D- TOPLU İŞÇİ ÇIKARIMININ BİR AYDA GERÇEKLEŞMESİ

Bir aylık süre “takvim ayı” olarak değerlendirilmemelidir Bir aylık süre son işçi çıkarma tarihinden itibaren geriye doğru bir ay gidilerek hesaplanan zaman dilimidir (4) Mesela, 95 işçinin çalıştığı bir işyerinde, 11012007’de 5, 19012007’de 3 ve 09022007’de 2 işçinin işine son veren işveren, 29 madde hükümlerine göre uymak zorundadır Başka bir ifadeyle, “toplu işçi çıkarma” sayılan bu halde bildirim yükümlülüklerine uyulmaması halinde fesihleri geçersiz olacak ve idari para cezası uygulaması söz konusu olacaktır Zira, fesih bildirim süreleri, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Bölge Müdürlüğü’ne yapılan bildirimden sonra 30 gün geçtikten sonra işlemeye başlayacaktır (5)

IV- TOPLU İŞÇİ ÇIKARMA NEDENLERİ

29 maddede “işveren, ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri işletme, işyeri veya işin gerekleri sonucu toplu işçi çıkarmak istediğinde” hükmüne yer verilmiştir Söz konusu nedenler, işletme içi ve dışı olmak üzere iki kategoriye ayrılabilir: İşletme içi nedenler; işyerinin küçültülmesi, yeni teknolojilerin kullanılması vb sayılabilir İşletme dışı nedenler ise; ülkede yaşanan ekonomik kriz, satış imkânlarının azalması, enerji ve hammadde sıkıntısı vb hususlar olarak sıralanabilir (6)

V- TOPLU ÇIKARMANIN BİLDİRİLECEĞİ BİRİMLER

İşveren, ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri işletme, işyeri veya işin gerekleri sonucu toplu işçi çıkarmak istediğinde bunu en az otuz gün önceden bir yazı ile
- İşyeri sendika temsilcilerine,
- İlgili bölge müdürlüğüne ve
- Türkiye İş Kurumu’na
bildirir
Fesih bildirimleri, işverenin toplu işçi çıkarma isteğini bölge müdürlüğüne bildirmesinden otuz gün sonra hüküm doğurur İlgili Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Bölge Müdürlüğü’ne bildirim yapılmaması fesih işlemini hükümsüz kılar (7)
4857 sayılı İş Kanunu, “fesih bildirimleri işverenin toplu işçi çıkarma isteğini bölge müdürlüğüne bildirmesinden otuz gün sonra hüküm doğurur” (md 29/6) hükmüne yer verdiği için, burada 17 maddedeki “fesih süreleri” (ihbar önelleri) 30 günle sabitlenmiş ve otuzuncu günün sonundan itibaren iş sözleşmeleri sona ermiş gibi bir anlam çıkmamalıdır Zira, kanunda böyle bir amacın güdülmediği, amacın bölge müdürlüğüne otuz gün önceden yapılan toplu işçi çıkarma bildirimi süresinin bitimini müteakip işçilerin münferit fesih bildirimleri (ihbar önelleri) süresinin başlatılması olduğu gözden kaçırılmamalıdır Başka bir ifadeyle, işçilerin 17 maddeye dayanılarak yapılacak iş sözleşmesi fesihlerinde uyulması gereken fesih bildirim süreleri (ihbar önelleri), bölge müdürlüğüne otuz gün önceden yapılan bildirim süresi içinde işlemeyecek, otuz günlük sürenin sonundan itibaren işlemeye başlayacaktır Bundan dolayı, işçilerin kıdemleri de ya bildirim süresine (ihbar öneline) ait ücretin peşin ödenmesi halinde otuzuncu günün sonu itibariyle veya bildirim süresinin (ihbar önelinin) iş arama izinli kullandırılması halinde önel sonu itibariyle hesaplanarak ödenecektir (8) Tekrarlamak gerekirse, otuz günlük sürenin bitiminden itibaren fesih bildiriminin süresi işlemeye başlayacak veya bildirim süresine ait ücret peşin ödenmek şartıyla sözleşme sona erdirilebilecektir (9) Örnek vermek gerekirse, 53 işçi çalıştıran işverenin 11 işçiyi işten çıkartmak istediğini, Bölge Müdürlüğü’ne bildirim 10042007 tarihinde yapıldığını varsayalım: işçilere yapılacak fesih bildirimleri, 30 gün geçtikten sonra, yani 11052007 tarihinden itibaren başlayacaktır 11052007 tarihi itibariyle ihbar sürelerine ilişkin ücretleri ve diğer hakları ödenerek işçilerin işyeri ile ilişkisi kesilebilir (10)
1475 sayılı eski İş Kanunu’nun 24 maddesine göre toplu çıkarım, yalnız Türkiye İş Kurumu’na bildirilmekteydi Bildirimin yapılmaması halinde bir fiil ihlali kabul edilerek aynı Kanun’un 107 maddesine göre işveren veya işveren vekillerine para cezası uygulanmaktaydı (11) Ayrıca, 1475 sayılı Kanun’un 98 maddesinin (B) fıkrasına göre, 24 maddesindeki hükümlere aykırı olarak işçi çıkaran veya işyerine yeni işçi alan işveren veya vekiline işten çıkardığı veya işe aldığı her işçi için, idari para cezası uygulanmaktaydı

VI- YAPILACAK BİLDİRİMDE BULUNMASI GEREKEN HUSUSLAR

İşverenin yapacağı bildirimde bir takım hususların bulunması gereklidir Bunlar;
- İşçi çıkarmanın sebepleri,
- Bundan etkilenecek işçi sayısı ve grupları ile
- İşe son verme işlemlerinin hangi zaman diliminde gerçekleşeceğine ilişkin bilgilerdir

VII- GÖRÜŞMELER

Bildirimden sonra işyeri sendika temsilcileri ile işveren arasında yapılacak görüşmelerde, toplu işçi çıkarmanın önlenmesi veya çıkarılacak işçi sayısının azaltılması yahut çıkarmanın işçiler açısından olumsuz etkilerinin en aza indirilmesi konuları ele alınır Görüşmelerin sonunda, toplantının yapıldığını gösteren bir belge düzenlenir (4857/29 md)
Kanun’da “görüşmeler”den bahsedildiğinden işyeri sendika temsilcileri ile yapılacak görüşme bir defa ile sınırlı değildir, ihtiyaç halinde birden fazla görüşme yapmak da mümkündür (12)
İşveren ile işyeri sendika temsilcilerinin ne kadar süre içerisinde toplantıyı sonuçlandıracaklarına ilişkin Yasa’da bir süre öngörülmemektedir Bildirimler 30 gün sonra hüküm ifade edeceğinden işveren ile işyeri sendika temsilcileri arasındaki görüşmeler bu süre içerisinde tamamlanmalıdır Aksi takdirde ilgili kurumlara işten çıkarılacağı bildirilen işçilerin iş sözleşmeleri feshedilmiş ve dolayısıyla toplantıdan beklenen gaye gerçekleşmemiş olacaktır (13)

VIII- İŞYERİNİN BÜTÜNÜYLE KAPATILMASI

İşyerinin bütünüyle kapatılarak kesin ve devamlı suretle faaliyete son verilmesi halinde işveren;
- Sadece durumu en az otuz gün önceden,
- İlgili bölge müdürlüğüne ve
- Türkiye İş Kurumu’na bildirmek ve
- İşyerinde ilan etmekle yükümlüdür

IX- İŞÇİ ALINMASI HALİNDE

İşveren toplu işçi çıkarmanın kesinleşmesinden itibaren altı ay içinde aynı nitelikteki iş için yeniden işçi almak istediği takdirde nitelikleri uygun olanları tercihen işe çağırır “Tercihen işe çağrılma”, 1475 sayılı eski İş Kanunu’na göre esnetilmiş bir düzenlemedir Zira, 1475 sayılı İş Kanunu’nun 24 maddesinde işveren Kanun’da belirtilen nedenlerle iş akdi sona eren “işçilerin yerine, çıkma veya çıkarma tarihinden itibaren 6 ay içinde başka işçi alamaz” denilerek, işverenin yeni işçi almasını yasaklamıştı Ancak, yeni düzenlemeye göre, işine toplu işçi çıkarma nedeniyle son verilen işçilerden uygun olanlar “tercihen” işe çağrılacaktır

X- TOPLU İŞÇİ ÇIKARMA HAKKININ KÖTÜYE KULLANILMASI

Toplu işçi çıkarmaya ilişkin hükümler iş güvencesine yönelik 18, 19, 20, 21 madde hükümlerinin uygulanmasına engel olmak amacıyla kullanılamaz Böyle bir kötüye kullanma halinde işçiler, bu maddelerin kendilerine tanıdığı dava hakkını kullanarak, iş güvencesinden yararlanabilirler (md 29/son)

XI- MEVSİM VE KAMPANYA İŞLERİ

Mevsim ve kampanya işlerinde çalışan işçilerin işten çıkarılmaları hakkında, işten çıkarma bu işlerin niteliğine bağlı olarak yapılıyorsa, toplu işçi çıkarmaya ilişkin hükümler uygulanmaz

XII- CEZAİ MÜEYYİDE

İş Kanunu’nun 100 maddesine göre, Kanun’un 29 maddesindeki hükümlere aykırı olarak işçi çıkaran işveren veya işveren vekiline işten çıkardığı her işçi için 2007 yılında 336,00 YTL para cezası verilecektir
XIII- SONUÇ
İşverenin belli bir süre içinde belli sayıda işçinin iş sözleşmesini belli nedenlerle feshetmesi anlamını taşıyan toplu işçi çıkarma İş Kanunu’nun 29 maddesinde ele alınmıştır
İş Kanunu’nun 29 maddesine göre,
a- İşveren; ekonomik, teknolojik, yapısal ve benzeri işletme, işyeri veya işin gerekleri sonucu toplu işçi çıkarmak istediğinde, bunu en az otuz gün önceden bir yazı ile işyeri sendika temsilcilerine, ilgili bölge müdürlüğüne ve Türkiye İş Kurumu’na bildirir
b- İşyerinde çalıştırılan işçi sayısı ile işten çıkarılan işçi sayısına göre farklılık gösteren toplu işçi çıkarma, işveren tarafından işçilerin işine 17 madde uyarınca ve bir aylık süre içinde son verilmesi halinde ortaya çıkar
c- Fesih bildirimleri, işverenin toplu işçi çıkarma isteğini bölge müdürlüğüne bildirmesinden otuz gün sonra hüküm doğurur
d- İşveren, toplu işçi çıkarılmasına ilişkin hükümleri iş güvencesi hükümlerinin uygulanmasını engellemek amacıyla kullanamaz; aksi halde işçi ilgili maddelere göre dava açabilir
e- İşveren, belli şartlarda toplu çıkarılan işçileri “tercihen” işe çağırmalıdır