Rusya'nın Tarihî Misyonu: Entrikacılık

Rusya'nın Tarihî Misyonu: Entrikacılık

İgnatiyev'in Terfî Sebebi

Albay Nikolay Pavloviç İgnatiyev'e verilen görev, Rusya'nın, Türkistan'ı yutma planının fizibilite çalışmasını yapmaktır Ona göre, Çar bu ülkeyi derhal işgal etmelidir Bu iş için Rus kanının dökülmesine de pek gerek yoktur Zira Türkistan Türk hanlıkları, zaten birbirlerini yemektedir Yapılacak tek iş, bu fitneyi körüklemektir Bu fikirler doğrultusunda adımlar atılır

Kırım Savaşı'ndan sonra Rusya, Deli Petro'dan beri ele geçirmeye çalıştığı Türkistan'ı kararlı, sistemli ve programlı bir şekilde işgal etmişti Komutanlara geniş yetkiler verilmesi gibi köklü askerî reformları gerçekleştiren Prens Baryatinskiy, Rusya'nın hareket alanının Türkistan olması gerektiği hususunda Çar'ı ikna etti Çar, Baryatinskiy'nin yetiştirmelerinden Albay İgnatiyev'i, bölge hakkında rapor hazırlamak ve meseleyi yeniden tetkik etmek üzere görevlendirdi forumuzbiz'den alınmıştır

General İgnatiyev, 1865-1876 yılları arasında, İstanbul'da Çarlık Rusyası'nın elçisi olarak bulunmuştur Bu esnada Balkanlar'ın kan gölüne çevrilmesi için elinden geleni yapmış ve tarihimizin acı sayfalarından birini teşkil eden 93 Harbi'nin (1876-1877) çıkmasını sağlamıştır

Nedimof Paşa

Son dönem Osmanlı tarihiyle ilgilenenler, genellikle İgnatiyev ile Mahmud Nedim Paşa'yı birlikte hatırlarlar Hattâ zihinlerdeki bu yakınlık sebebiyle Mahmud Nedim Paşa'ya "Nedimof" lâkabı takılmıştır Gerçekten de arkalarına İngiltere ve Fransa'yı alan Tanzimat paşaları Âli ve Fuad Paşalara karşı, Mahmud Nedim Paşa da Rusya'ya dayanmıştır İgnatiyev'le samimiyeti son derece ileri ve meşhur olduğu için, Nedim Paşa'nın sadareti, içeride ve dışarıda Osmanlı İmparatorluğu'nun, Rusya'nın tesiri altına girmesi şeklinde telâkkî edilir olmuştur

İgnatiyev'in kısaca temas ettiğimiz bu hususiyetinden başka, Türk dünyası ile alâkalı son derece mühim bir sicil kaydı daha vardır ki, tarih kitaplarımızda buna pek temas edilmediğini müşahede ediyoruz

İstanbul bu yıllarda, Düvel-i Muazzama için en büyük başkentlerden birisidir Bu yüzden birinci sınıf, tecrübeli ve en gözde diplomatlar, İstanbul'da görev yapmıştır Acaba İgnatiyev, hangi başarısı sebebiyle bu mühim sefarete tayin edilmiştir? Bu sorunun cevabı, Albay İgnatiyev'in generalliğe terfii neticesini doğuran faaliyetleriyle ilgilidir

16 yüzyılın ortalarında Kazan ve Astrahan'da bulunan Türk hanlıklarını yıkarak bu ülkeleri işgal eden Rusya, bundan sonra da mütemadiyen Türkistan ve Kafkaslar'da ilerlemeye devam etmiştir 1800'lü yılların ortalarına gelindiğinde, Batı Türkistan'da üç Türk devleti bulunmaktaydı Batı Türkistan, bugün Çin işgali altındaki Doğu Türkistan'ın dışında kalan Türkistan topraklarıdır Bu devletler, Buhara, Hive ve Hokand hanlıklarıdır Bu devletlerin yerlerini, bugünkü siyasî haritaya bakarak, yaklaşık olarak şöyle tarif edebiliriz: Özbekistan'ın yerinde Buhara Hanlığı, Kırgızistan'ın yerinde Hokand Hanlığı ve Türkmenistan topraklarının bir kısmı üzerinde kurulmuş olan Hive Hanlığı

Bir gasp'ın anatomisi

Türkistan topraklarına doğru ilerledikçe, sıcak iklim ile bu toprakların zenginlikleri ve bereketi karşısında iştahı kabaran ve daha önce işgal ettiği toprakları garanti altına almak isteyen Rusya, bu ülkelere ardı arkası kesilmeyen seferler tertip ediyor, bazen zorlanıyor, bazen ilerliyordu Buraların ekonomik, sosyal ve stratejik özelliklerini yakînen tetkik edip, Rus nüfuzu ve Rus idaresi altına almak için gerekli raporu hazırlamak üzere Albay Nikolay Pavloviç İgnatiyev'e (1832-1908) görev verildi 1858 Mayıs ayında yola çıkan, İgnatiyev başkanlığındaki Rus heyeti, on altısı coğrafyacı, jeolog, etnograf, zoolog, şarkiyatçı ve tarihçi olmak üzere toplam 82 kişi idi Heyette bulunan subaylar ve diğer mütehassılar Türkistan'ın ekonomik, siyasî, içtimaî ve stratejik hususiyetlerini yerinde tetkik ederek, burada bulunan ülkeler hakkında geniş malumat toplamışlardır

Heyet, önce, Hîve Hanlığı bölgesinde yaşadığı halde, emîre karşı isyan etmiş olan Yamud Türkmenleri ile görüşüp, yeniden isyan ettikleri takdirde kendilerine yardım vaadinde bulunur Hîve Hanının, Rusya ile herhangi bri ticarî antlaşmayı reddetmesi üzerine, Orenburg'a talimat göndererek, oradaki bütün Hîveli tüccarların tevkif edilmesini bildirir "Böylece, medenî sayılan Rusya, savaş şartları olmadığı halde, çapul kanunu uygulayarak, tesadüfen bölgesinde bulunan suçsuz tüccarları tevkif etmektedir" Ağustos ayında Buhara'ya gelen İgnatiyev, Rus elçisi sıfatıyla, Emîrden bazı taleplerde bulunur Emîr de, bütün isteklerini kabul eder Bundan Rus tüccarları daha az gümrük vergisi ödeyecek, Âmu Derya'da Rus gemileri yüzecek ve Buhara'da Rus tüccarları için özel bir pazar yeri kurulacaktı Buna karşılık Rusya, Buhara'yı Hokand'a karşı mücadelesinde destekleyeceğini bildirmiştir

Gezi sonucu, heyette bulunan uzmanlar, bölgenin, kendi alanlarıyla ilgili özelliklerini ihtiva eden raporlar hazırlamışlardır Ayrıca, İgnatiyev, bölgenin istilası ile ilgili bir raporu, ileri gelenlere takdim etmiştir İgantiyev, raporunun en mühim kısımlarında kısaca şöyle demektedir:

"Rusya, bu ülkeleri işgale derhal başlamalıdır Yalnız, bunun için Rus kanının dökülmesine pek de lüzum yoktur Zira, buradaki üç Türk hanlığı arasında yeteri kadar ihtilaf vardır Rusya'nın yapması gereken bu ihtilafları körükleyerek, devletleri birbirine düşürmektir İhtilafların savaşa dönüşmesi için de, uygun olan devlete silah ve mühimmat yardımı vaad ederek savaşın çıkmasını sağlamaktır" Bu rapor istakametinde, önce Buhara Emîrliği ile Hokand arasında savaş çıkmış ve Hokand, askerî ve siyasî bakımdan tamamen zayıflatıldıktan sonra, 1864 yılında, Rus birlikleri tarafından işgal edilmiştir Zaten İgnatiyev de raporunda Buhara Emîrliği ile Hokand Hanlığı'nın önce birbirlerine düşürülerek Rus nüfuzu altına alınmalarını, sonra da fiilen işgal edilmelerini tasrih eder 1865 senesinde Hokand, 1868 senesinde Buhara Emîrliği ve 1873 senesinde ise Hîve Hanlığı ortadan kaldırılarak, Batı Türkistan'ın işgali tamamlanır

1858 yazında, Batı Türkistan'a seyahatini tamamlayıp, yukarıda özetlemeye çalıştığımız raporunu hazırlayan İgnatiyev'in bu çalışması, Rusya hükümeti tarafından son derece takdirle karşılanır 1860'ta ise fevkalâde yetkilerle Çin'e gönderilerek, bu ülkeyle dostluk ve ticaret antlaşması imzalar İgnatiyev, bu faaliyetlerinden sonra, generalliğe terfi ettirilir ve Rus Hariciye Nezareti'nde Asya Masası'nın başına getirilir Böylece İgnatiyev, Hariciye Nezareti'ni de nüfuzu altına alarak, raporu istikametinde işgali gerçekleştirmeye başlar

Rus saldırılarına karşı koymaya çalışan Türkistan devletleri zaman zaman Osmanlı İmparatorluğu'na elçiler göndererek yardım taleplerinde bulunurlar Ancak, mesafenin uzunluğu ve Osmanlı Devleti'nin içinde bulunduğu şartlar sebebiyle, sadece nasihatte bulunulmuştur Osmanlı'nın, Doğu Türkistan'da kurulan Kaşgar Devleti'ne silah, mühimmat ve düzenli bir ordunun kurulması yolunda yaptığı yardımları ve bunun neticelerini daha önceki bir yazımızda ele almıştık Ancak, generalliğe ve Asya Masası şefliğine terfi edip, Türkistan'ın işgali istikametinde ihtisas sahibi olduğu halde bu istilâ henüz gerçekleşmeden, İgnatiyev'in İstanbul Sefareti'ni tercih etmesi, son derece dikkate değer bir husustur forumuzbiz'den alınmıştır