Rusya, Gürcistan’A Nasıl Yerleşti?

Tarih boyunca Eski Yunan ve Roma’nın Perslerin ve Moğolların daha sonra İran’ın ve ardından da Osmanlı ile Rusya’nın egemenliği altına giren Gürcistan toprakları bu eski Kafkasya krallığı 1780’lerden beri karşılıklı olarak rejimler ve dengeler değişse de Rusya’nın yörüngesinde kalmıştır
Ancak Gürcistan’ın 1991’deki bağımsızlığının mimarı Şevardnadze’nin yerine devlet başkanlığına Saakaşvili’nin gelmesi de dengeleri etkilemiş; Washington ile ilişkileri güçlendirme yolunu açmıştır
Fakat Rusya’daki Putin yönetiminin Gürcistan üzerindeki baskıları giderek artarken bunun en açık göstergeleri de Riga’da eski Sovyet topraklarında yapılan ilk NATO zirvesinde yaşanmıştır
Moskova Tiflis’i NATO’dan uzak tutmak istemektedir… Şimdi biz bugünü siyaset bilimcilerine bırakıp geçmişe dönelim… Gürcistan’ın bitmez tükenmez ‘yeniden yapılanmalar’ ile dolu tarihinde elbette bitmez tükenmez savaşlar da vardır
Üç büyük imparatorluğun Rusya Osmanlı ve Safevî (İran) sınırlarının birleştiği koordinatlarda yer alan bu topraklar için böyle bir kader kaçınılmazdı…
Bir zamanlar bu toprakların doğusunda Kartliya ve Kahetiya krallıkları vardı Batısında ise Kolhis (bugünkü Mingrelya ile İmeretiya) adıyla anılan bölge yer alırdı Bu topraklar için ‘Gürcistan’ sözcüğü ancak 11 Yüzyıl’da Araplarla Türk ve Moğollara karşı zaferler kazanan Gorgaslaniy vaktinde kullanılmaya başlandı
Hıristiyanlık bu topraklarda 335 yılında Kartliya kralı Mirian vaktinde yayıldı ve daha o tarihlerde Kilise Gürcistan’ın ekonomik ve politik yaşamında yönlendirici bir rol üstlendi
Gürcistan’ın çok sayıdaki irili ufaklı prenslikleri Tamara adlı kraliçe döneminde en parlak çağlarını yaşadılar Moğolların bölgeye girişi ise 1220’lerde başladı ve Timur yönetiminde 1386’dan 1403’e kadar Gürcistan istilaları sürdü
1555’teki Amasya Antlaşması’yla bugünkü Gürcistan topraklarının batısını oluşturan bölgeler Osmanlı etkisi altına girerken doğusu da İran’ın etki alanına sokulacaktır
Ama bu arada Rusya’nın Gürcistan topraklarına ilgisi de bitmeyecekti: 1564’te ‘Korkunç İvan’ kendisini “Kahetiya’nın koruyucusu” ilan edip bölgeye birkaç birlik gönderecekti

1578’de ise Osmanlı kuvvetleri bütün Transkafkasya’yı ve Tiflis’i alacaklardı Ancak Sultan III Murad döneminde Lala Mustafa Paşa’nın serdarlığında yapılan bu ‘Gürcistan Seferi’ İran ile uzun süren aralıklarla devam edecek yeni bir savaşa yol açacaktı
İran’da Safevî devletinin başındaki Şah Abbas (1587-1629) sonunda bu bölgeye egemen olacak ve binlerce Hıristiyan Gürcü’yü İran’ın uzak bölgelerine sürecekti
1720’lerin başına kadar da Gürcitan Safevî Hanedanı şahlarının egemenliği altında genel valiler tarafından yönetilecekti
1722’de Safevî Hanedanı çöktüğünde hem Osmanlı hem de Rus yönetimleri Gürcistan toprakları için harekete geçecekti
Rus çarı ‘Büyük Petro’ birliklerine İran’ın egemenliği altındaki Gürcistan’ın doğusundaki toprakları istila emri verecek ve Kartli kralı VI Vahtang da Ruslara yardımcı olacaktı
Ancak Rus birlikleri geri püskürtüecek; İran şahı da ülkenin tahtını Kahetiya kralına bırakacak Kartli kralı VI Vahtang da tam bin 200 adamıyla birlikte 1724 Temmuz’unda Rusya’ya sığınacaktı
İşte bu Kafkas kökenli savaşçılar Rus ordusunun komutanları tarafından kurulan özel bir alayın birliklerinin başlarına subay olarak atandılar Vahtang’ın iki oğlu ise Rus ordusunda general oldular
Daha sonraları Rusya İran’ın bölüşülmesi için Osmanlı ile İstanbul Antlaşması’nı imzaladı ve 1734’e yani Kırım hanlarının Gürcistan üzerinden İran Seferi’ne katılmalarına Rusya’nın engel oluşuna kadar çarlık Gürcistan’a ilgisini azalttı Gözlerini güneydoğu Avrupa’ya çevirmişti
Fakat 1795’te İran kuvvetlerinin Tiflis’i yağmalaması sonrasında Ruslar Kartliya krallığına yardım ellerini uzattılar 1800’ün Aralık ayında da Rus çarı I Pavel Doğu Gürcistan Krallığı’nın ortadan kaldırılmasına karar verdi
Ondan sonra gelen I Aleksandr’ın bu kararı uygulamaya koyması bölgede yeni dengeler oluşturdu… 1783 Antlaşması’na aykırı olarak bölgeye Rus askerî valileri atanmaya başlandı
24 Temmuz 1783’te Rusların çariçesi Büyük Katherina (1729-1796) ile Nadir Şah’ın Kartliya kralığının başına getirdiği Bagratlıların Kakia Hanedanı’nından Teymuraz’ın (1744-1762) oğlu II Erekle’nin Georgievsk’te yaptıkları antlaşma bir himaye akdiydi
Bu antlaşmaya göre Rusya Gürcistan’ın bağımsızlığını ve toprak bütünlüğünü garanti altına alıyor Erekle de Rusların uyruğu olmayı kabul ediyordu
Erekle’nin Rusya’ya dönük bu siyasetinin altında da belirli ölçülerde Dağıstan’dan Lezgilerden gelen baskı ve akın tehditleri yatıyordu
Kartliya ve Kahetiya krallıklarını birleştirerek merkezi Gürcistan olan bir Kafkas devletleri birliği kurmaya çalışıyordu…
Rus çarı I Aleksandr’ın atadığı askerî valiler de Gürcistan’da halk ayaklanmalarına yol açacak aaafî yönetimler uygulayacaklardı
1803-1804 yıllarında Gürcistan’ın üç batı eyaleti de Rusya’ya bağlandı Bu arada 1798’den itibaren İran’a karşı Osmanlı ile ittifak kurmuş olan Rusya bu ittifakın bozulmasıyla Kafkasya Müslümanlarının baş kaldırabileceği olasılığını gündeme getirdi
Bu tavır Rusya’yı Kafkasya’ya ve özellikle de Gürcistan’a bir ‘özel kuvvet’ gönderme noktasına getirdi Ermelof adındaki bir komutanın başında bulunduğu bu kuvvetler 1816’da Çerkezlere Kabardaylılara Çeçenlere Lezgilere ve Osetyalılara ve bu arada kendi kiliselerinin Rus Kilisesi’ne bağlanmasını istemeyen Gürcülere gözdağı verdi
Kafkasya’yı dev bir hapishane olarak gören bu komutan ilk baskınını “hırsızların en kötüsü” olarak adlandırdığı Çeçenlere yaptı 1825-26 yıllarında Dağıstan ve Batı Gürcistan’a sefer düzenledi Çeçen isyanını bastırdı
Ermelof’un ardından gelen Rus generali Paskiyeviç de Kafkasya’yı Rus otoritesi altına sokmakta pek çok sıkıntıyla karşılaştı
İran’la daha sonra da Osmanlı ile yeni savaşlara girişen Rusya özellikle 1830’dan itibaren efsanevî Şeyh Şamil’in başkaldırısıyla uğraştı
Şeyh Şamil 1859’da Rusya’ya boyun eğmek zorunda kaldı 1864’te ‘son dağlılar’ yenilgiye uğratıldı 400 bin Çerkez Osmanlı topraklarına göç etmek zorunda bırakıldı 1829’dan 1864’e uzanan süreçte Guria Mingrelia Svanetia ve Abhazya birer birer Çarlık Rusya’sına katıldılar
1914’ e kadar Kafkasya sakin yıllar geçirdi I Dünya Savaşı’nın sonunda Mayıs 1918’de Ermenistan ve Azerbaycan ile birlikte Gürcistan da bağımsızlığını ilan etti Ancak üç yıl sonra Bolşevikler bu üç cumhuriyeti de Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ne kattılar
1924’teki Menşevik isyanı bastırıldı ve daha sonraları toprakları kolektifleştirme siyaseti birçok karışıklığa yol açtı Bu arada 60 bin kişi öldürülürken 200 bin kişi de sürgün edildi 1944’te Almanlara yataklık yaptıklarından şüphelenilen 150 bin Misket de sürgüne yollandı
Böylesi bir geçmişe sahip olan Gürcistan’ın Sovyetler Birliği’nin daha ilk çatırdamalarında bağımsızlık ilanı talebinde ilk sıralarda yer almasına şaşırmak gerekir: Mart 1991’de Gürcistan yüzde 99 oranında bağımsızlıktan yana oy kullandı
Ancak bu yeni dönemde gerek Abhazların gerekse Güney Osetya ve Acaristan’ın sorunları Gürcistan’ın yakasını bırakmayacaktı