İliryalılar Hakkında Çeşitli Resimler Ve İlirya Haritaları

İllirya ismi ilk kez eski yunanlı tarihçilerince kullanıldı Eski Yunanlıların İlliryalıların kökenine ilişkin anlatımları söylenceler ve mitoloji ile karışıktır Appaian, İlirya adının Kiklop Polyphemos ile deniz perisi Galatecia’nın oğlu İllyricos’tan geldiğini yazar Bir başka eski yazar Apollodorus, Kadmos ile Harmonia’nın oğlu olduğunu belirttikleri İllyricos’un Sicilyadan gelerek doğu Adriyatik kıyılarına yerleştiğini ve buralara ismini sunduğunu anlatır, bu mitolojik anlatımıdır



İliryalı bir kral giysisi



İlirya Savaş Silahları



İlirya Geçit Töreni

İlirya Savaşları



Coğrafik konumu için eski tarihçi Appian, Chaonia ve Thesprotia (Batı Yunanistan)’dan Danube(Ister) nehrine (Sırbistan) kadar Makedonya ve Trakya’nın ötesine uzanan ve batıda Pannonia ve Adriatik denizine yayılan bu bölgeyi sosyo-politik ve kültürel bir varlık halinde görülen İlirler’in yaşadıkları bölge olarak tanımlar İlirya’nın (İliré veya İ lire, hür kişi anlamına gelmektedir) sınırları, Makedonya ve Trakya dağlarından Pannonia’ya, Adriatik’ten Alplerin alt tepelerine kadardır Grek yazarlar, genişliğinin 5 günlük ve uzunluğunun 30 günlük bir seyahati kapsadığını belirtirler Ülkenin ölçümünü yapan Romalılar, uzunluğunu 6000 stad*’dan fazla ve genişliğini yaklaşık 1200 olarak tespit etmişlerdir (Herod, iv 101 ; Pausan x 33 ; Ptol i 9) Bununla beraber, İllirya sınırları çok net bir şekilde açıklanamadı İlirya MÖ 168 -33 yıllarında yaptığı çetin savaşlar sonucunda Roma idaresine girince, İliricum adını aldı Roma eyaleti İllyricum, İlirya ile sinonim (eş anlamlı) değildi Sınırlar sıklıkla değiştiğinden aslında kapsadığı alan yalın İlirya’dan çok daha uzağı içerirdi Romalılar imparator Dioclection vaktinde (284 de ) idare merkezi İşkodra olan Kuzey yöresine Prevalitan; başkenti Durrés (Dıraç) olan Orta Arnavutluğa Pirus Nova (Yeni Epir) ve Preveze’ye kadar uzanan Güney bölgesine de Epirus Votus (Eski Epir) adlarını verdiler Bu durum XII-XVII yy’a kadar devam etti (Epir : İlir dilinde Epér Sipér , Hipur, Hipér olarak “Yüksek kara parçası” demektir) Doğu İlirya’ya şimdiki Kosova çevresine takılan Dardania ve komşu ülkelerden Makedonya Mesya vb isimler coğrafi terimlerdi, yani etnik isimler değildi Daha modern bir açıklama ile İlirya eski Yugoslavya ve Arnavutluk’u kapsamaktadır Ve İlirya, Epirus, Albania terimleri değişik söyleyiş farkları ile ortaçağın sonuna kadar kullanılagelmiştir

(( Dip Not: *stadia : Bir günlük yürüyüş 200 veya 180 stadia’dır, bu askerlerde 150 stadia’dır Bir stadia; 185 m’dir ))

İliryalıların kökenine dair çeşitli tezler ve varsayımlar mevcuttur Genellikle İlliryalıların Bronz Çağı’nın sonuna, Demir Çağı’nın başlangıcına denk gelen bir dönemde Balkan Yarımadası’nın batı kısmında ortaya çıkmış Hint-Avrupa asıllı kabileler düzeninde bir halk olduğu görüşü yaygın tezler arasındadır Bazı Arkeologlar ise, İliryalılar’ı kanat biçiminde kabzaları olan demir ve bronz kılıçlar yapmalarına ve atları evcilleştirmelerine dikkat çekerek bir Demir Çağı halkı olarak Hallstadt kültürü ile de ilişkilendirmektedirler

Ancak tarih değişik kaynaklara göre olarak kesin değil, itilaflıdırYapılan her yeni Arkeolojik kazı ile bulunan bulgular eski bazı bilgileri tekrar gözden geçirme gereği hissettirmektedir İliryalıların Bronz çağı sonunda ve Demir Çağının başlangıcında MÖ ikinci milenyum ortasında Balkan yarımadasında yerleşik oldukları görülse de daha erken tarihte İliryalıların tarzında benzer tarihi eserlerin büyük kanıtları vardır Yapılan arkeolojik bulgular sonucunda Arnavutluk 'ta en eski barınma izleri Saranda 'da ve Shkoder’da Paleolitik çağa aittir 30,000-10,000 senelerine ait daha fazla yerleşim kalıntıları bulunmuştur Bu yerleşim yeri bulguları bugünkü Arnavutluğun bütününü kapsamaktadır MÖ 7000- 3000 yıllarında Arnavutluğun populasyonu daha da artmıştır, bunu mağaralarda tarlalarda ve nehir kıyılarında keşif edilen yerleşim yerleri de ispat etmektedir Bu dönemde yaşamış olan insanların evleri basit boyanmış ve çamurla döşenmiş evlerdi Korça’nın Maliq ilçesinde odunların üzerinde inşa edilmiş evler bulunmuştur Bu tür yapı tarzı o dönem için gerçekten teknik gerektiren bir işti Bu dönemde seramik ve tarıma yönelik bir hayat tarzı benimsemişlerdi Bölge insanın yakın komşularıyla ticaret içinde olduğu da Dunaveç'te bulunan, üzerinde çizimler olan, o dönem için değerli sayılan ve Thesali’den ticaret yoluyla geldiği tespit edilen kaplardan anlaşılmaktadır Bu bulgular ise bizi bu bölgedeki insan populasyonun İliryalıların ortaya çıktığı söylenen dönemden çok öncelerine götürüyor

Bir başka tez ise İliryalıların Batı Anadolunun yerli halklarından birini teşkil ettiği yönündedir Homeros’un İlyada’sı Truvalıların, Truva Savaşı vaktinde Akha’lılardan (Grekler) onları korumada yan yana savaşarak müttefik olduklarını belirtir Bu müttefiklerin Dardanyalılar ve Paeonyalılar olduğu kaydedilir İlirya’da aynı adlı kabileler dışında başka hiçbir halk böyle adlandırılmadı Bu İliryalılar, Truvalılarla bir yakınlığı paylaşmıştır veya Truva’nın mitik kurucusu ve İlyada’da bildirildiği gibi Dardanyalılara ata olan Dardanus olarak Truvalıların kendileriydi Ek olarak, eski Truva civarında bulunan bazı tarihi eserler İlirya prototipi olarak kabul edilmiştir İlirya kökenlerinin Türkiye’de olduğu iddiasını destekleyen başka bir eski yazı parçası eski Mısır hiyerogliflerinden gelir

MÖ 13 yy’da Mısırlı Büyük Ramses, Hititlerle Suriye’nin kontrolü üzerine bir savaş yaptı Hititler ayrıca, müttefiklere sahipti ve Mısırlılar bu hiyerogliflerde Hititlilerin müttefiki olan bu halkı “Drdny” olarak kaydetmiştir

Dardanyalılar, Hititlerle bir akrabalık yakınlığında değildiyse de onlarla yakın ikamette olmuş olmalılardır, böylece onlarla birlikte oldular Bundan başka, eski zamanın Küçük Asya’lı Frigler ve İliryalıların dilleri arasında ayrıca bir bağlantı kurulmuştur ve eski İlir-Trak kabilesi Bryges’in (Makedonya veya Trakya’nın eski yerleşimcileri) bir ve aynı halk olduğuna inanılır

Bu iddia, sonunda İliryalıların balkanlardaki hareketlenmeleri, Truva’nın düşüşü, Hitit krallığının ölümü ve Bronz Çağında halkların doğu Akdeniz’den geniş ölçüde hareketi ile yaklaşık aynı zamana (MÖ 13 yy) gelmesiyle desteklenir

Herhangi bir durumda, doğudaki bu bölgeyle bağlantının varlığı çürütülemez Ancak gerçek İlirya bölgesindeki daha eski kalıntılar İliryalı bazı kabilelerin sosyal ilişkileri ve savaşlar çerçevesinde Anadoluya yani doğuya doğru bir harekette bulunmuş olabileceklerini de düşündürür Ayrıca güney İtalyada bulunan İliryalılardan bir kabile olan Messapi’lere ait yazıtlar, bu dilin Hint Avrupa kökeni taşımadığını göstermektedir ve Şemseddin Sami Frasheri’ninde aralarında bulunduğu farklı yıllarda yaşamış bazı tarihçilerin İliryalıların Avrupanın en eski halkı olan Pelasgların soyundan geldiklerini söylemesi , ilk Avrupaya hareket eden Hint-avrupalı kavim olan keltlerden de önce burada olmaları, tam olarak geldikleri istikametin belli olmaması gibi bir çok soruyla İlliryalılar hala gizemini korumaktadır Hint-avrupa kökenlerden de gelmiş olsalar Pelasg kökeninden de gelmiş olsalar bugün çoğu bilim çevresi tarafından kabul görünen İliryalıların bulundukları coğrafya içerisinde yaşamış olan en eski halklardan biri olduğu yönündedir

İliryalılar komşularıyla sürekli ticaret ve savaş halinde olagelmişlerdir Değişik zamanlarda Yunanistan’a olduğu kadar kara ve deniz yoluyla İtalya’ya geçmişler ve güneyinde yerleşimler oluşturmuşlardır Ayrıca bugünkü Makedonlardan ayrı bir millet olan Antik Makedonlar’ın İliryalı kökeni bulunmaktadır, ancak hakim sınıflarının Yunan kültürünün karakteristiklerini benimsemiş olmaları çoğu zaman itilaf yaratır İliryalılar, sığır, at, tarımsal ürünler yetiştirip, yerel olarak çıkarılan demir ve bakırdan eşyalar yapıp bunların ticaretini yapmışlardırArkeolojik bulgularda elde edilen bir diğer bilgi ise Toplu mezar örnekleridir Elbasan, Korçë ve Permet’te toplu mezar ritueli bronz çağında hep kullanılıyordu ve demir çağında da İliryalıların özelliği haline gelmişti İkinci asrın sonlarında ve birinci asrın tamamında İliryalılar kentlerini tepe üzerine kuruyor ve etrafında da çok kuvvetli duvarlar inşa ediyorlardı (Shkoder, Korçë, Saranda da gibi şehirlerde bu yapılara rastlanmaktadır)

İliryalılarda kan davası ve savaşlar İlirya kabileleri için hayatın değişmez gerçekleri olmuştur ve İliryalılar, yağmacılık ve talancılıkla da uğraşmışlar ve sonunda korsanlığın başarılı sanatında ustalaşmışlardır Sayısız İlirya kabilesinin herbirine liderlik eden reisleri, yaşlılar heyeti tarafından seçilmiştir Zaman zaman bu yerel reisler hakimiyetlerini diğer kabileler üzerinde genişletmiş ve kısa ömürlü krallıklar kurmuşlardır MÖ 5yy boyunca, şimdiki Slovenya olan yukarı Sava Nehri vadisine kadar kuzeyde gelişmiş bir İlirya nüfus merkezi var olmuştur Bugünkü Sloven şehri Ljubljana civarında bulunan İlirya duvar süslemeleri kurban törenlerini, kutlamaları, savaşları, sportif etkinlikleri ve diğer etkinlikleri resmetmektedirTek biçimli bir halk olmayan İliryalıların, şefler tarafından yönetilen kabilesel bir halk oldukları anlaşılmıştır Ancak pek çok bağımsız kabileler kümesi ırksal ve dilsel olarak bağlantılıdır Komşu oldukları coğrafi yerleşim ve buna bağlı sınırlarının yakın olduğu diğer milletler ile olan yakınlaşmalarına bağlı olarak asimilasyonla birlikte İlirya kabileleri şu şekilde kategorize edilebilmektedir: İlir-İtalik kabileler, İlir-Keltik kabileler, İlir-Trak kabileler, İlir-Helenik kabileler, İlir-Öncül kabileler

Tarihi kaynaklara göre İliryalıları birleştirdiği bilinen en eski kral Hylli’dir Daha sonraki kral ve prensler her ne kadar kabileleri bir araya getirip, birleşik bir İlirya kurmaya çalıştılarsa da çoğu birbirinden bağımsız olan bu kabileler topluluğu aralarındaki sürekli kan davaları nedeniyle gerçekleştirilen birleşmeler çok uzun ömürlü olamamıştır İlirya kralı Bardhyllus MÖ 4yy’da heybetli bir yerel güç olmuşsa da, MÖ 358’de Büyük İskender’in babası Makedonya Kralı II Philip, İliryalılar’ı bozguna uğratmış ve Ohrid gölüne kadar olan bölgelerinin kontrolünü ele geçirmiştir MÖ 335’te İskender bizzat kendisi İlirya reisi Clitus’un kuvvetlerini yönlendirmiştir ve İliryalı kabile reisleri ve askerleri Pers topraklarının fethinde İskender’e eşlik etmişlerdir MÖ 323’te İskender’in ölümünden sonra, bağımsız İlirya kralları yeniden ortaya çıkmıştır



İlliryalıları tekrar bir araya getiren kral Pyrros, Herakleia ve Ausculum'da Romalıları yenmiştir (MÖ 279) Ama yaptığı savaşın sonuçları çok acı olmuştur Karşısındaki Roma ordusunu yok etmesine karşın kendi ordusundan sadece yedi kişinin kaldığı söylenmektedir Ve bu zafer her iki tarafın yenilgisini anlatan Pyrros zaferi olarak literatüre geçmiştir MÖ 3 yy da Makedonyalılarla iş birliği yapan İlirya kralı Agron, ülkesi nin sınırlarını Epiros ve kuzey batı Yunanistan' a kadar genişletti İliryada siyasi birlik kuruldu Agron'un ölümünden sonra yönetimi eline alan eşi Teuta deniz egemenliği kurmak isteyince Roma’ya Balkanlar’ı istila etmek için bir bahane vermiş oldu
Roma, İlirya'ya iki savaş açtı (İÖ 229-228 ve İÖ 219) Teuta savaşta yenildi Böylece İlirya, Romalıların doğuda ele geçirdikleri ilk ülkelerden biri oldu Romalılar Makedonyalı Perseus ile İliryalı bağlaşıklarına karşı kazandıkları kesin zaferle (İÖ 169) İlirya krallığını üçe böldülerse de güney İlirya daha sonra Makedonya topraklarına katıldı

MÖ 148-147’de Roma döneminde Apollonia bir kültür merkezi olmuştur ve Julius Caesar bizzat yeğenini, gelecekteki İmparator Augustus’u (Octavianus) eğitim görmesi için oraya yollamıştır Bu eğitiminin sonucunda İliryalıları iyice tanıyan ve bölgeyi denetim altına almak istiyen Augustus, ilk güçlü saldırısını Roma imparatoru olduğu dönemde yaptı (MÖ 27) Augustus'un generalleri kuzeyden Sava ırmağı vadisine kadar İlirya'yı aldılar Böylelikle Romalılar Balkan karayolunu ele geçirerek denetimlerini Tuna Irmağı’ na kadar genişletmiş oldular İlirya Tuna nehri kıyısında Dalmaçya olarak iki eyalete bölündü Bölge zengin demir madenleri ve gümüş yatakları nedeniyle giderek zenginleşti, ticaret merkezi oldu Bu dönemde Romalılar çok sayıda askeri kamp ve koloniler kurmuşlar ve kıyıdaki şehirleri büyük ölçüde latinleştirmişlerdir Su kanallarının, Durrës’tan Shkumbin Nehri vadisi yoluyla Makedonya ve Byzantium’a (o zamanki İstanbul) kadar uzanan ünlü bir askeri karayolu ve ticaret yolu olan Via Egnatia da dahil olmak üzere yolların yapımını idare etmişlerdir Dağdaki madenlerden bakır, asfalt ve gümüş çıkarılmıştır Ana ihraç malları şarap, peynir, yağ, Ohrid ve Scutari göllerinden gelen balık olmuştur İthal edilenler ise çeşitli aletler, madeni eşyalar, lüks mallar ve diğer mamuller olmuştur Roma ordusunun askerlerinin birçoğu savaşçı ruhlu İliryalılardan oluştu İliryalılar, Roma lejyonlarında savaşçı kimlikleriyle ön plana çıkmışlar ve Praetorian Muhafızları’nın önemli bir kısmını oluşturmuşlardır İlirya kökenli askerlere Roma yurttaşı olma statüsünün tanınması ve Dalmaçya kıyısında Spaltum'da (split) ünlü kule benzeri sarayını yaptıran Kurumsal reformlar getirerek imparatorluğu bölünmekten kurtaran İliryalı Diocletianus'un da (MS 284-313) imparator olması bu bölgelerin önemimini bir kez daha kanıtlar Hıristiyanlığı kabul edip imparatorluğun başkentini Roma’dan daha sonra Konstantinopol adını verdiği Byzantium’a (İstanbul) taşıyan Büyük Konstantin (324-337) dahil olmak üzere Roma Hukukunu düzenleyen ve Aya Sofya’yı inşa ettiren, imparatorluğun kaybedilen bölgelerdeki kontrolünü yeniden sağlayan İmparator Justinian da (527-565) bir İliryalı’dır
Ayrıca yine Romanın asker imparatorlarından Cladius Gothicu Aurelianusuc Probus 'da İliryalıydı Roma imparatorluğu yapmış bir çok asker kökenli İliryalının varlığı Roma kültürüne İliryalıların büyük katkılarını gözler önüne sermek için yeterli olacaktır

İliryalıların daha evvelki dinleri netlik kazanmasa da pagan oldukları bilinmektedir Hıristiyanlık İlirya topraklarına MS 1yy’da gelmiştir Aziz Paulus, Roma vilayeti Illyricum’da vaaz sunduğunu yazmaktadır ve menkıbesinde Durrës’ı ziyaret ettiği kaydedilmektedir MS 395’te Roma İmparatorluğu doğu ve batı olmak üzere iki parçaya bölündüğünde, şu anki Arnavutluk’u oluşturan topraklar Doğu Roma İmparatorluğu’nun yönetiminde ancak kilise olarak Roma’ya bağlı olmuştur Bununla birlikte, MS 732’de Isaurian lakaplı Bizans İmparatoru Leo, bölgeyi İstanbul Patrikliği’nin hakimiyeti altına almıştır Sonraki yüzyıllarda, Arnavut toprakları Roma ve İstanbul arasındaki kilise mücadelelerinin geçtiği bir alan olmuşturAyrıca takip eden yıllarda Got, Hun, Bulgar ve Slav akınları karşısında İllirya giderek gücünü yitirdi 6 ve 8 yy larda Slav kabileleri Adriyatik denizi kıyılarının büyük bölümünü ve iç kesimdeki dağlık bölgeleri ele geçirdiler İliryalıların daha güneye doğru çekilmeleriyle Sırbistan ile Arnavutluk arasındaki ayrım başlamış oldu Tarih boyunca Gotlar , Hunlar, Kumanlar, Sırplar (slavlar) ve diğer bir çok göçebe kavimin bu bölgelerde devletler kurmalarına rağmen slavlar harici diğer göçebeler buralarda kendi varlıklarını koruyamamışlar ve diğer halklara karışarak kaybolmuşlardır Fakat İliryalılar her zaman Arnavutluğun yüksek ve dağlık coğrafyasından yararlanıp bu tür akınlardan kendi benliklerini ve karakteristik özelliklerini, en önemlisi de dillerini koruyabilmişler ve ayakta kalan kabileleri ile bugünkü Arnavutların atalarını oluşturabilmişlerdir