Zapatistalar

“Beş yüz yıllık sömürü, birbirini deviren iktidar heveslileri ile bitmek bilmeyen ekonomik ve sosyal sorunlar arasında sıkışmış Mayaların bardaklarına sona damla düşmüştü Taşıdıkarı, onlara sefalet getiren nedenin en son şekli neoliberalizme ve kendilerini yok sayan yönetime karşı açılan isyan bayrağıydı”

ZAPATİSTALAR

Eser Çengel

SBF - Uluslararası İlişkiler

1 Ocak 1994’te Meksika’nın Chiapas eyaletinde Zapatista ayaklanması başladı Ayaklanma EZLN tarafından hazırlanmıştı Tarih olarak NAFTA’nın yürürlüğe girdiği gün seçilmişti Ayaklananların kendilerine Zapatista demeleri ise Emiliano Zapata’nın yolunda yürüdüklerinin göstergesiydi Ağızlarında üç sözcük vardı: “özgürlük, adalet, demokrasi”

“() Biz mücadele ediyoruz; ama dünyayı kendimize benzetmek için değil, bu dünyada herkesin yeri olması gerektiğine ve insanlığın mutlu olmaya hakkı olduğuna inandığımız için mücadele ediyoruz”

Yardımcı Komutan Marcos

Meksika’nın Chiapas eyaletindeki bu mücadele nedenlerini geçmişten getiriyor

SÖMÜRÜNÜN TARİHİ MEKSİKA

Bugünkü Meksika topraklarında, Maya uygarlığının da aralarında bulunduğu büyük uygarlıklar MS 100-900 yıllarında yaşadı 1325’te Aztekler diğerlerini de kapsayacak şekilde bir imparatorluk oluşturdu Bu uygarlıkların tümü ileri durumdaydı 1517’de başlayan ve 1540’larda Meksika’nın neredeyse tamamının ele geçirilmesiyle sonuçlanan İspanyol yayılması, yerli uygarlıklara ölümcül bir darbe vurdu Artık buraya verilen isim “Nueva Espaňa / Yeni İspanya” idi Yeni İspanya topraklarının kuzey sınırı bir belirsizlik döneminden sonra, 1819 Adams Onís Antlaşması’yla kesin olarak çizildi ve bugünkü Texas, New Mexico ve California üzerindeki İspanyol egemenliği Amerika Birleşik Devletleri tarafından resmen tanındı İspanya Veraset Savaşı sonrasında, hanedanla birlikte Yeni İspanya’daki politika da değişti; sömürge sistemi kurulması amaçlandı Bununla beraber göçle gelen beyaz nüfus, etnik değişime yol açtı Yerli-İber karışımı “Mestizo”lar nüfusa katıldı Amerikan Bağımsızlık Savaşı ve Fransız İhtilalinin yayılan düşünceleri Meksika’da 1808’de bağımsızlık hareketlerini başlattı Mücadelenin sonucu 1821’de yapılan Córdoba Antlaşması idi ve böylece İspanyol sömürge yönetimi yıkıldı; meşruti monarşi ilan edildi1

Keyfi uygulamalar, iç çekişmeler ve sömürge kurumlarının ortadan kaldırılamaması, meşruti monarşinin ve daha sonra ilan edilen cumhuriyetin etkili olmasına imkân vermedi Kötüleşen ekonomi ile birlikte bu ortamı fırsat bilen ABD, sınıra ilişkin dayatmalarına hız kazandırdı Texas, 1836’da Meksika’dan koptu, 1845’te ABD’ye katıldı Nisan 1846’da ise Meksika Savaşı çıktı ABD’nin üstün geldiği savaş sonunda 1848 Guadalupe Hidalgo Antlaşması imzalandı; bugünkü New Mexico, Nevada, Arizona, California, Colorado, Utah ve Wyoming ABD’ye bırakıldı2

Meksika Savaşı sonrasında liberal görüşler yayıldı ve reform dönemine girildi Askerlerin ve din adamlarının ayrıcalıklarının kaldırılması, kilise topraklarının satışa çıkarılması sonrasında, reformlara yasal dayanak kazandıran ve özgürlükleri genişleten bir anayasanın yapılması, tutucuların büyük tepkisini çekti 1858’de İspanya, İngiltere ve Fransa’nın desteklediği tutucular ile Amerika Birleşik Devletleri’nin desteklediği iç savaş patladı Reform yanlılarınca kazanılan iç savaş sonrası Juárez 1861’de başkanlığa seçildi

Juárez’in mali sorunları çözmek için dış borçları iki yıllığına ertelemesini fırsat bilen Fransa, ABD’nin iç savaşta olmasından yararlanarak 1864’te İngiltere ve İspanya ile yönetimi “cezalandırmak” niyetiyle Meksika’yı kontrol altına aldı; fakat işgalci güçlere karşı zorlamalar üç yıl sonra Meksika’ya tekrar cumhuriyeti kavuşturdu3