Harput - Elazığ

Harput, Elazığ yakınlarında bulunan bir antik kenttir MÖ 20 yüzyıldan kalıntılar bulunmaktadır Antik Harput yerleşim alanı, bir açık hava müzesi gibidir Müzesi, kalesi, camileri ve Buzluk Mağarasıyla günümüzde bir turizm merkezidir

Tarihçe

Mevcut tarihi kaynaklara göre Harput'un en eski sakinleri MÖ 2000 yıllarından itibaren Doğu Anadolu'ya yerleşen Hurrilerdir Hurrilerden sonra bölge Hitit hakimiyeti altına girmiştir Çok uzun sürmeyen Hitit hakimiyetinden sonra MÖ 9 Asırdan itibaren Doğu Anadolu'da devlet kuran Urartular Harput'ta uzun süre hüküm sürmüştür

Harput ve çevresi, 1085 yılında Türklerin eline geçmiştir Bundan sonra İlhanlıların Dulkadiroğullarının, Akkoyunluların, Safevilerin eline geçmiş ve 1516 yılında Çaldıran Savaşı'ndan sonra Osmanlı Ordusu tarafından fethedilmiştir

Adının kaynağı

Harput adının kaynağı hususunda öne sürülen düşünceler arasında, yoğunluğu "Kar/Har=taş", "Pert/berd=kale"den oluşan "Taşkale" açıklaması alırken Evliya Çelebi Seyahatnamesinde, konuya ilişkin farklı açıklamalar görülür Birinci açıklamaya göre; yörede meşhur dikenli bir söğüt ağacı varmış, bu nedenle de kente "Har-Bid" demişler Diğer açıklamaya göre, bölgede bol miktarda diken yetiştirildiğinden, diken getirici anlamında "Har-Berid" denilmektedir

Evliya Çelebi'nin rivayetleri dışında kalan ve yoğunlukla yapılan "Taş-Kale" açıklamasına katılmayan Surguroğlu; Harput adının kökeninin "Har-pu-ta-va-nas" veya "Har-pu-ta-aş" kelimelerinden türediğini, bu kelimelerin ise "Ga-ar-ba-ta" veya "Har-pu-ta-aş" adlı bir tanrı/tanrıça veya lider adından gelme olabileceğini belirtirse de, bu isimlerin nerede yer aldığını ve hangi kültüre ait olduğunu belirtmez Bütün bu açıklamaların aksine Nurettin Ardıçoğlu, Harput'un en eski adının "Carcathiocerta" olduğunu belirtirken; "Carcath=şehir", "Certa=kale" anlamlarını koyarak, Carcathiocerta / Karkathiokerta adının "Şehir kale" anlamına geldiğini söylemektedir

Net ve bilimsel olmayan bu isim kökeni açıklamaları ile birlikte, tarihsel gelişim sürecinde Harput kenti; çeşitli kaynaklarda Hartabert / Hartabird / Khartabirf, Haratparat, Hısn-ı Ziyad / Hisn Ziyad / Hısn Zait / Hesna de Ziyad, Zaid / Zait, Ziata Castellum, Karkathioker-ta/Carcathiocerta , Hasan Ziyad, Kharpot/ Kharpote/ Kharpeta/ Karpata", Quartapiert/Quart-Piere, Harputaş, Kharpert/ Kharberd/ Karbed/ Harberd/ Garpert/ Harbert/ Hoiberd, Harpote, Kharput/Karput, Hayr al-buyut, Harputauanas, Harpurt/Harpurd, Hartpirt/ Hargirt/ Harbit/ Harbirt/ Harbid/ Harbut, Herburt/ Herbrut/ Herput/ Herprut, Handzit/Hinzit, Ilüsnüziyad gibi adlarla anılmıştı

Bu isimlerin pek çoğu birbirine benzer Özellikle "Har", "Her" veya "Khar" kökenli isimler, tek grupta bir araya gelebilir Hatta biraz zorlamayla "Quar" köklü isimleri de bu gruba eklemek mümkündür "Hısn-ı Ziyat/ziyad" ve "Ziata Castellum" isimlerindeki "Ziyat/ziyad/ziata" kelimeleri, "kale" anlamına gelen "Castellum" ve "Hısn" kelimeleri ile birleşerek, "Ziyad kalesi" anlamında kullanılmıştır Üç kaynakta rastlanılan "Hasan Ziyad" ismi ise, olasılıkla "Hısn-ı ziyad" dan bozularak kullanılmış olmalıdır

Bütün bu isimler dışında olup, en farklı isimleri oluşturan "Carcathiocerta / karkathiokerta", Sophane bölgesinde bir kent adı olarak anılsa da"; bunu kanıtlayacak verilerimiz yoktur "Hayr al-buyut" ve "Handzît/Hinzit" isimlerinin kökeni anlaşılamamıştır "Hüsnü ziyad" adı ise, Muaviye Döneminde Harput'ta valilik yapan "İbni Ziyad "a bağlanmaktaysa da, konuya ilişkin net bilgi bulunmamaktadır

Çok farklı isimler ve açıklamalar verilmesine karşın, Harput adı ve anlamı hususunda ortaya net bir şeyler konulamamaktadır

İklim

Harput' da karasal iklim egemen olup, kışlar soğuk ve yağışlı, yazlar ise sıcak ve kurak geçmektedir

Ulaşım

Harput'a karayolu ile her yerden rahat ulaşım sağlanır Demiryolu ulaşımı da mevcuttur Yöreye en yakın havaalanı Elazığ Havaalanıdır Elazığ - Bingöl Karayolu 8 Km sinde yer almaktadır Ulaşım Havaş Servisleri ile özel taksilerle sağlanmaktadır



Turistik yerler

Kaleler

Harput Kalesi (Süt Kalesi): Tarihi Harput şehrinin güneydoğusunda, Elazığ ovasına egemen bir konumda bulunan kalenin Urartular döneminde inşa edildiği bilinmektedir Kalenin Roma, Bizans ve Arapların eline geçtiği tarihi belgelerde mevcuttur Kale çeşitli dönemlerde onarım görmüştür Dikdörtgen planlı kale, iç kale ve dış kale olmak üzere iki bölümden yapılmıştır Görkemli burçları halen ayaktadır

Kale hakkında çeşitli efsaneler anlatılmaktadır Bir rivayete göre kalenin yapımı sırasında harcın hazırlanması sırasında su yerine süt kullanıldığı, bu nedenle Harput kalesinin bir adınında Süt Kalesi olduğu söylenmektedir

Camiler

Ulu Camii: Harputta Artuklu Hükümdarı Fahrettin Karaslan Tarafından M 1156-1157 yılında yaptırılan camii, Anadoludaki en eski ve en önemli yapılardan birisidir

Kurşunlu Camii: Harputta Osmanlı devri camilerinin en güzel örneğidir

Alacalı Camii: Harputta Kitapçıgil Parkının girişinde bulunan camide çeşitli yapı devirlerinin izleri görülmektedir Artukoğulları döneminde inşa edilen cami küçük ebatta dikdörtgen planlıdır

Ağa Camii: Harputa girişte ana yolun solunda yer alan camiinin kubbesi çökmüş olup, yalnızca zarif minaresi ayaktadır Harput müzesindeki kitabesine göre 1559 yılında Pervane Ağa tarafından inşa edilmiştir

Kiliseler

Meryem Ana Kilisesi: Harput kalesinin sol tarafında yer alır Arka duvarlarını kalenin kaya kütleleri teşkil ettiğinden kilise sanki kalenin kayalıkları içine gömülmüş gibidir İnşaa tarihi MS 179' dur Bu kilise Kızıl Kilise, Süryani Kilisesi ve Yakubi Kilisesi adlarıyla da anılmaktadır

Mağaralar

Kentin en önemli mağarası turizme açılmış olan Buzluk Mağarası'dır Mağara Harput'tan 4 kilometre uzaktadır Diğer bir özelliği bu mağaranın yazın serin, kışın ise sıcak olmasıdırEski tarihlerde başta Serince(Şüşnaz) Köyü olmak üzere civar köylerde yaşayan insanlar yiyeceklerini saklamak amacıyla bu mağarayı kullanmışlardırdeve marası:kentin 6 kilometre uzaklıgında ölbe vadisinin içinde bulunmaktadır eski zamanlarda burdan geçen kervanlar bu maraya develerini ve yüklerini burakarak konaklarlarmış

Müzeler

Harput Müzesi: (Nisan 2003'ta kapatılmış olup 2006 yılı itibariyle halen kapalıdır)Müzede Elazığ ve Harput civarında bulunan tarihi eserler sergilenmektedir Bunlar arasında kitabeler, İçme Höyüğü buluntuları ve çeşitli etnoğrafik eserler yer almaktadır

Açık olduğu günler: 2006 yılı itibariyle ziyarete kapalıdır Gelecekte yeni inşaa edilen "Kültür Evi" bünyesinde hizmet vermesi planlanmaktadır

Yöre mutfağı

Dilber dudağı adı verilen tatlı

Elazığ-Harput mutfağı yörenin özelliklerine bağlı olarak çok büyük çeşitlilik ve zenginlik gösterir İlin kendine has ve kendi ismiyle anılan pek çok yemeği vardır Bu yemekler Türkiye'nin birçok yöresinde Elazığ yemeği olarak yapılmaktadır Kellecoş, İşgene, Harput köfte,içli köfte, taş ekmeği, peynir ekmek, fodula, gömme, ufalama, sırrın, keşkek, tahana, orcik, dut pekmezi, tulum peyniri, şavak peyniri, söğürtme, ışkın, pirpirim, Heside, Gaygana, Pestilli Yumurta, Dolangel, Kalbur Hurması, dilber dudağı, Elazığ'a has yemek ve tatlılara örnek olarak verilebilir

Folklor

Yöreye ait üzüm ve cevizden yapılan orcik ve pestil, tulum peyniri, dut unu, çedene kahvesi veya lezzetli buzbağ şaraplarından, el sanatları ürünleri, iğne oyaları, yerel halılar, kilimler, bakır ve yemenilere

Kaynak : vikipedi Özgür Ansiklopedi