Bugut Anıtı.....

Kök Türk Devleti'nden kalan anıt (bark) ve yazıt (benggü taş bitig taş) ların biri dışında hepsi Kök Türkler'in ikinci kaganlık dönemine aittir Kök Türkler'in birinci kaganlık döneminden kalmış olan tek anıt niteliğini taşıyan âbide Bugut Anıtı'dır Bugut Anıtı ayrıca Kök Türkler'den miras kalmış en eski anıt ve yazıttır

Bugut Anıtı Kök Türkler'in birinci hanedan dönemine ait olup dört yüzünde de yazılar vardır Ama bu yazılar Orkun alfabesi ile yazılmamıştır Yazıt'ın üç yüzü Sogd bir yüzü de Brahmi harleri ile yazılmıştır Yazıt'ın dili bir Orta-İran dili olan Sogdça'dır Brahmi harfleri ile yazılmış olan üç bölüm daha okunamamıştır

Bugünkü Moğolistan'ın Bugut mevkiinde bulunmuş olan Bugut Anıtı Mahan Tigin adlı bir Türk şehzadesine aittir Mahan Tigin Kök Türk Kaganlığı'nın ilk hükümdarı olan Bumin Kagan'ın oğludur ve Bumin Kagan'dan sonra 553-572 yılları arasında Kök Türk tahtına çıkan Mukan Kagan'ın da inisi yani küçük kardeşidir (Bu paragraftaki bilgiler değerli Türkolog Osman Fikri Sertkaya'nın ''Göktürk Tarihinin Meseleleri'' adlı kitabından alınmıştır Fakat aynı değerli Türkolog Orkun dergisinin Mart 1998 tarihli birinci sayısında Bugut Anıtı'nın 5 Gök Türk kaganının mezar taşı olduğunu ve ilk beş Gök Türk kaganı ve devirleri üzerine bilgiler sunduğunu söylemektedir Herhalde yeni elde edilen bulgulara göre bir bilgi yenilemesi söz konusudur)

Bugut Anıtı yaklaşık olarak 581 yılında dikilmiştir ve Kök Türk Kaganlığı'nın 572-580 yılları arasındaki dönemi üzerine bilgiler vermektedir

Bu anıt Türk kültür ve tarihinde önemli bir yere sahiptir Anıt'ta Bozkurt Destanı konu olarak yer almaktadır Bugut Anıtı'nın Sogdça yazılmış bölümünün üzerinde Türklüğün Bozkurt/Ergenekon Destanı olarak bilinen efsanenin kabartması bulunur Sağ bölümü kırılmış olan bu kabartmanın geriye kalan bölümünde bir Bozkurt'tan süt emen elleri kesik bir çocuk tasvir edilmiştir

Bozkurt-Ergenekon Efsanesi'nin Eski Türkçe metni elimizde yoktur Bu efsane 629 yılında tamamlanmış olan ve 556-581 yılları arasındaki olayları anlatan Chou-shu adlı Çin kroniğine çok yaşlı bir Türk'ün verdiği bilgilere dayanılarak kaydedilmiştir Bu Çin kroniğinde de kayıtlı olan Bozkurt/Ergenekon Destanı Bozkurt Destanı adlı bölümde verilmiştir Bozkurt Destanı ayrıca Çin hanedanlarından Sui sülalesinin resmi tarihinde de kayıtlı durumdadır

Chou-shu adlı Çin kaynağından ve Sui sülalesinin resmi tarihinden edinilen bilgiler Bugut Anıtı ile birlikte incelendiğinde adına Bugut Anıtı dikilmiş olan Mahan Tigin'in Aşına (Bozkurt) sülalesine mensup olduğu anlaşılmaktadır Buna bağlı oalarak da bu anıtmezarın 550-630 yılları arasından yani Kök Türk Kaganlığı'nın birinci döneminden kaldığı ortaya çıkmaktadır

Bugut Anıtı bugünkü Moğolistan'da bulunan Çeçerleg'deki (Arhangay Aymag'ın merkezindeki) müzenin bahçesinde kaplumbağa kaidesi ile birlikte açık alanda durmaktadır