Fizilal-İl Kuran Tefsiri - Mearic Suresi Tefsiri ( Seyyid Kutub )

Fizilal-il Kuran Tefsiri - Mearic Suresi Tefsiri ( Seyyid Kutub )

1- Bir isteyen, inecek azabı istedi
2- Kafirlerin başına; ki onu savacak yoktur
3- Yükselme derecelerinin sahibi Allah'tandır
4- Melekler ve ruh, miktarı elli bin yıl süren bir gün içinde O'na yükselir
5- Şimdi sen güzelce sabret
6- Onlar onu uzak görüyorlar
7- Biz ise onu yakın görüyoruz
8- O gün gök, erimiş bakır gibi olur
9- Dağlar, atılmış renkli yün gibi olur
10- Dost dostun halini sormaz
11- birbirlerine gösterirler Suçlu ister ki o günün azabından kurtulmak için fidye versin: oğullarını,
12- eşini ve kardeşini,
13- kendisini barındıran, içinde yetiştiği tüm ailesini
14- Ve yeryüzünde bulunanların hepsini versin de tek kendisini kurtarsın
15- Hayır! O alevden bir ateştir
16- Deriler kavurur, soyar
17- Kendine çağırır; sırtını dönüp gideni
18- Mal toplayıp kasada yığanı
Her halûklarda sure, azabın ne zaman gerçekleşeceğini soran ve bu konuda oldukça aceleci davranan bir kişiden söz ediyor Yine bu azabın fiilen gerçekleştiğini anlatıyor Çünkü bu azap bir açıdan yüce Allah'ın evrensel planında fiilen gerçekleşmiş gibidir Bir diğer açıdan da gerçekleşmemiştir Fakat gelişi yakındır Yine sure, hiç kimsenin bu azabı savamayacağını, engelleyemeyeceğini vurguluyor Azap gerçekleştiği ve geri savma imkanı da olmadığı halde azabın ne zaman gerçekleşeceğine ilişkin soru, üstelik bir an önce gerçekleşmesi için acele etmek, bu soruyu soran aceleci fert veya toplumun iyiden iyiye kuşku içinde kıvranmasının göstergesidir
Azap bütün kafirleri kapsamaktadır Bütün kafirleri kapsamına aldığı gibi bu soruyu soran acelecileri de kapsıyor Bu azabı "Yükselme derecelerine" sahip Allah gerçekleştirecektir Bu ifade yüksekliği, yüceliği anlatmaktadır Nitekim bir diğer surede de şöyle denmektedir: "Dereceleri çok yüksek, arşın sahibi"
Azap konusu, gerçekleşmesi, azabı hakkedenler, azabın kaynağı, kaynağın yüceliği ve üstünlüğü ile ilgili kesin ve doyurucu ifadeler içeren ve azapla ilgili kararı yüce, geçerli, karşı konulmaz ve geri çevirilmez bir olgu olarak sunan bu girişten sonra, surenin akışı, içinde bu azabın gerçekleşeceği günün niteliklerini sıralamaya başlıyor Bu gün çok yakınlarında olduğu halde acele ediyorlar ve ne zaman gelecek diye soruyorlar Ne var ki, Allah'ın değerlendirmesi insanlarınkinden farklıdır Onun koyduğu ölçüler insanların ölçülerine benzemez:
"Melekler ve ruh, miktarı elli bin yıl süren bir gün içinde O'na yükselir Şimdi sen güzelce sabret Onlar onu uzak görüyorlar Biz ise onu yakın görüyoruz" Burada işaret edilen günün, kıyamet günü olması kuvvetle muhtemeldir Çünkü surenin akışında bu anlam adeta belirginleştiriliyor İşte bu günde melekler ve ruh Allah'ın katına yükseliyorlar Büyük bir ihtimalle burada sözü edilen ruh, Hz Cebrail'dir Nitekim başka yerlerde de Hz Cebrail bu isimlerle anılmıştır Burada meleklerden ayrı olarak anılması özel statüsünden kaynaklanıyor Öte yandan bu günde Meleklerin ve ruhun Allah'ın katına çıkışından sözedilmiş olması da bu olayın o gün için son derece önemli ve özel olduğunu göstermektedir Çünkü melekler ve ruh bu günün önemli meseleleri için Allah'ın katına çıkıyorlar Ama bu önemli meselelerin mahiyetini bilmiyoruz -bilmek zorunda da değiliz- Meleklerin nasıl ve nereye çıktıklarını da bilmiyoruz Bunların hepsi gaybın kapsamına giren ayrıntılardır Ayetin arka planında yatan hikmetin anlaşılması konusunda bir katkısı da olmaz üstelik bu hikmeti kavrama imkanına ve bu konuda yolumuzu aydınlatacak bir kanıta da sahip değiliz Dolayısıyla bu sahne aracılığı ile o günün önemini kavramamız yeterlidir Bu büyük günün önemli olayları ile uğraşan meleklerin ve ruhun davranışlarından yola çıkarak o günün önemli ve büyük birgün olduğunu kavrayabiliriz istenen de budur
"Miktarı elli bin yıldır" deyimine gelince; bununla o günün uzunluğu vurgulanmış olabilir Nitekim araplar bir zaman diliminin uzunluğunu vurgulamak için böyle ifadeler kullanırlar Bununla o günün gerçek miktarı da anlatılmış olabilir Aslında bir gün olduğu halde süresi dünyadaki zaman ölçü birimlerine göre elli bin yıl olabilir Şu anda bu gerçeği kavramak daha kolaydır Çünkü dünyadaki bir zaman ölçü birimi olarak gün, dünyanın yirmidört saatte bir kendi ekseni etrafında dönmesi sonucu oluşur Oysa kendi eksenleri etrafında dönüşleri binlerce gün (dünya günü) olan yıldızlar mevcuttur Burada sözkonusu edilen elli bin günle amaç budur, demek istemiyorum Fakat iki ayrı gün arasındaki ölçüm farklılığını düşünmeyi kolaylaştırmak için bu gerçeği hatırlattık
Allah katındaki bir tek gün elli bin seneye eşit olduğuna göre onların çok uzak gördükleri kıyamet gününün azabı Allah'a göre yakındır demektir Bu yüzden yüce Allah, kafirlerin acele etmelerine ve çok yakın bir zamanda gerçekleşecek olan bu azaba yakalanmalarına karşı peygamberini güzelce sabretmeye çağırıyor:
"Şimdi sen güzelce sabret Onlar onu uzak görüyorlar Biz ise onu yakın görüyoruz"
Sabretmeye ilişkin çağrı ve direktif, her davet hareketi ile birlikte gündeme gelmiş, her peygamberin gönderilişi ile bu çağrı tekrarlanmış ve peygambere uyan her müminden sabretmesi istenmiştir Çünkü yükün ağırlığı, yolun meşakkati karşısında sabır bir zorunluluktur Uzak bir hedefe yönelmiş, engin ufuklara doğru yol alan ruhları hoşnut ve birbirine bağlı tutmak için sabır kaçınılmazdır Güzel sabır, insana huzur veren sabırdır Öfkenin, sıkıntının, vaadin doğruluğuna ilişkin herhangi bir kuşkunun insanın içinde yer etmediği sabırdır Sonuçtan emin olarak, Allah'ın kaderinden hoşnut olarak imtihanın arka planında bir hikmetin yattığının bilinci ile, herşeyin ondan geldiğini hesap ederek ve Allah'a bağlı kalarak sabretmektir
İşte dava adamına yakışan bu tür bir sabırdır Çünkü bu dava Allah'ındır Çağrı Allah'a yöneliktir Dava adamının bir çıkarı sözkonusu değildir Bu çağrının arka planında dava adamının şahsına ilişkin bir amaç yatmaz Şu halde bu hedefe doğru yol alırken karşılaştığı herşey Allah yolundadır Dava ile ilgili olan herşey Allah'ın emridir Şu halde güzel sabır hem bu gerçekle, hem de vicdanın derinliklerinde yer alan bu gerçeğe ilişkin bilinç ile uyuşmaktadır
Yalanlayanların karşısına dikildiği davanın sahibi Allah'tır Kafirlerin bir an önce gerçekleşmesini istedikleri, bu arada yalanladıkları vaadin sahibi de O'dur Kendi belirlediği bir hikmete ve evrensel plana göre olayları ve olayların vakitlerini planlayan O'dur Fakat insanlar bu planı ve tasarıyı bilmezler, bu yüzden acele ederler Uzun süre beklediler mi kuşkuya düşerler Zaman zaman dava adamlarının içine de sıkıntı düşebilir Allah'ın vaadinin bir an önce gerçekleşmesi arzu ve temennisi onlarında hatırına gelebilir İşte böyle bir durumda her şeyden haberdar olan ulu Allah'tan bunun gibi güvenceler ve direktifler gelir "Sen güzelce sabret"
Burada hitap Peygamber Efendimize yöneliktir Amaç, karşılaştığı kıt anlayışlıktan, kaypaklıktan ve yalanlamadan dolayı kalbine güven aşılamaktır Bunun yanısıra bir başka gerçek de vurgulanıyor: Buna göre yüce Allah'ın olaylara ilişkin planı insanlarınkinden farklıdır Onun sınırsız ölçüleri insanların dar kapsamlı, küçük ölçülerine benzemez:
"Onlar onu uzak görüyorlar Biz ise onu yakın görüyoruz: '
Ardından, gerçekleşmesi kaçınılmaz olan o korkunç azabın yer aldığı, onların uzak, ama Allah'ın yakın gördüğü kıyamet gününden bazı sahneler sunuluyor Busahneler evrenin uçsuz bucaksız alanlarında, insan ruhunun dipsiz derinliklerinde gösteriliyor Bunlar hem evrende, hem de insan ruhunda şaşırtıcı ve sarsıcı etki bırakan dehşeti gözler önüne seren sahnelerdir:
"O gün gök, erimiş bakır gibi olur Dağlar atılmış renkli yün gibi olur"
Ayetin orijinalinde geçen "el-Muhl" kelimesi; madenlerin erimiş halidir, tıpkı yağın tortusu gibi "el-ihn" ise, dağınık, kabarık yün demektir Kur'an-ı Kerim, birçok yerde, kıyamet günü olağanüstü olayların meydana geleceğinden, evrensel cisimlerin yer, nitelik, dayanak ve bağlantılarının değişeceğinden sözeder Kıyamet günü gerçekleşecek olaylardan biri de gökyüzünün erimiş madenlere benzeyecek olmasıdır Doğa ve astronomi bilimleri ile uğraşanların bu ayetler üzerinde düşünmeleri gerekir Çünkü onlarca genel kabul gören görüşe göre gök cisimleri gaz düzeyine gelene kadar eriyen madenlerden meydana gelmişler -Bu, belli bir süreç içinde gerçekleşen erime ve akma aşamalarından sonraki bir aşamadır- Belki de bu cisimler kıyamet günü söneceklerdir Nitekim yüce Allah şöyle buyuruyor: "Yıldızlar kararıp döküldüğü zaman" (Tekvir suresi 2) Soğuyup ısınan madenler hâline geleceklerdir Böylece şimdiki durumları, yani gaz hâlinde olmaları durumu ortadan kalkacak yeni bir şekil alacaklardır
Her halükarda bu, doğa ve astronomi bilimleri ile uğraşanların yararlanabilecekleri bir ihtimaldir Bize gelince; bu ayetin önünde duruyor, gökyüzünün erimiş maden tortusuna dönüştüğü, dağların etrafa saçılmış kabarık yünler gibi savrulup atıldığı, bu dehşet verici sahneyi düşünüyoruz Bu sahnenin arka planında ruhları kıskıvrak yakalayan, şaşkına çeviren korkuyu düşünüyoruz Kur'an-ı Kerim bu korkuyu şu derinlikli ifadeyle dile getiriyor:
"Dost dostun halini sormaz Birbirlerine gösterirler Suçlu ister ki o günün azabından kurtulmak için fidye versin: oğullarını, hayat arkadaşım ve kardeşini, kendisini barındıran, içinde yetiştiği tüm ailesini ve yeryüzünde bulunanların hepsini versin de tek kendisini kurtarsın"
insanların dertleri başlarından aşkın Kendisinden başkasına aldıracak durumu olmaz Zaten kafasında da Kendisinden başkasına yer yoktur "Dost dostun halini sormaz" Çünkü dehşet saçan korku bütün bağları koparmıştır Her kişiyi, kendi canının telaşına düşürmüştür Başkasını düşünmesine imkan kalmamıştır O dehşetli günde dostlar karşı karşıya getirilirler: "Birbirlerine gösterilirler" Sanki bilerek ve kasden birbirlerine gösterilirler Ne yazık ki her birinin başından aşkın derdi vardır Her birinin vicdanı kendi haliyle meşgul Dostunun durumunu sormak veya yardımını istemek hiç kimsenin aklına gelmez Çünkü sıkıntı hepsini kuşatmıştır Dehşet tümünü çepeçevre sarmıştır
Acaba "suçlu" ne durumdadır? Korkudan donakalmış, duygusuz hale gelmiştir Dehşetten kendini kaybetmiştir Şu anda azaptan kurtulmak için en çok sevdiği; uğruna hayatını feda etmeye hazır olduğu, onlar için mücadele ettiği, onlar için yaşadığı oğlunu, karısını, kardeşini, içinde yetiştiği kendisini barındıran yakın aşiretini fidye vermek ister Daha doğrusu kurtuluş çırpınmaları, kendisinden başkasını düşünme duygusunu ortadan kaldırmıştır Bu yüzden yeryüzünde bulunan her şeyi vermek ister, tek kendisi kurtulsun diye Burada önü alınmaz bir hırsın, insanı şaşkına çeviren bir paniğin ve ipini koparmış serkeş bir arzunun tablosu çiziliyor Derin anlamlar yüklü Kur'an ayetlerinin satır aralarında üzerine korku sinmiş, sıkıntı bulaşmış, dehşetle renklendirilmiş bir tablo canlandırılıyor
Suçlu bu durumdayken, gerçekleşmesi mümkün olmayan bu dilekte bulunuyor Ama içini karartan, tüm ümidini yok eden veya içinde geçen ve kendisine güç veren tüm yanıltıcı sözleri silip süpüren bir cevap işitiyor Onunla birlikte herkes ortamın gerçek mahiyetini, olup bitenlerin özünü ortaya koyan bu açıklamayı işitiyor:
"Hayır! O alevlenen bir ateştir Derileri kavurur soyar Çağırır; sırtını dönüp gideni, mal toplayıp kasada yığanı!"
Ortamın sıkıntı ve dehşetinden şaşkına döndükten sonra insan ruhunun her aydınlık ümidiyle koştuğu bir sahnedir bu Ama "Hayır!" Bu sahne onun gerçekleşmesi imkansız olan arzusunu söndürüyor Oğullarını, eşini, kardeşini, aşiretini ve yeryüzünde bulunan herkesi fidye verip azaptan kurtulma ümidini kırıyor "Hayır! O alevlenen bir ateştir" Alevlenen ve yakan bir ateştir "Derileri kavurur soyar" Yüz ve kafa derilerini soyar Bu, dehşeti ile insanı çıldırtan bir ateştir Canlı bir kişiliği vardır isteyerek ve kasden korku ve azap atmosferine katkıda bulunuyor: "Çağırır; sırtını dönüp gideni, mal toplayıp kasada yığanı" Daha önce doğru yola girmeye çağırdığı ve bu çağrıya sırtını dönüp gittiği gibi çağırır onu Fakat bugün cehennem onu çağırdığı zaman arkasını dönüp gidemez Dünyadayken mal toplayıp kasalarda saklamakla meşgul olduğu için Allah'ın dinine uymaya ilişkin çağrıya kulak vermemişti Fakat bu gün cehennemin çağrısını kulak ardı edemez Yeryüzündeki her şeyi verip te ondan kurtulma olanağına da sahip değildir
Bu surede, önceki "Hakka" ve "Kalem" surelerinde küfür, Allah'ın ayetlerini yalanlama ve Allah'ın emrine karşı gelmenin yanısıra ısrarla iyiliğe engel olmaktan, yoksulu doyurmaya teşvik etmemekten, mal yığıp kasalarda toplamaktan sözedilmesi, islam davasının Mekke ortamında küfür, yalanlama ve sapıklığın yanısıra cimrilik, mal hırsı ve açgözlülük unsurlarını da barındıran özel durumlarla karşılaştığını ortaya koymaktadır O kadar ki bu duruma sık sık işaret edilmesi, akıbetinin korkunçluğunun vurgulanması Allah'a ortak koşmaktan ve küfürden sonra azabı hakkeden bir suç olduğunun belirtilmesini gerektirmiştir
Bu anlamı pekiştiren, islam davasının karşısına dikildiği Mekke toplumunun karakteristik özelliklerini yansıtan başka işaretler de vardır surede Mekke toplumu ticaret ve faiz yoluyla mal toplama peşindeydi Bu işleri de kureyş kabilesinin ileri gelenleri tekellerine almıştı Ticaret amaçlı yaz ve kış yolculuklarına çıkan kervanlar onlara aitti Servete yönelik azgın istek ve cimrilik fakirleri yoksun, duruma düşürmüştü Yetimler her şeylerini kaybetmişlerdi Bu yüzden meselenin üzerinde ısrarla duruluyor, bu tutum içinde olanlar sakındırılıyorlardı Kur'an-ı Kerim Mekke'nin fethinden önce ve sonra ruhların derinliklerindeki ihtiras ve doyumsuzluğa karşı savaştığı gibi kesintisiz olarak mal hırsına ve açgözlülüğe karşı da savaşmıştır Faizden uzak durmaya, haksız yere insanların mallarını yememeye, yetimlerin mallarını onların büyümelerini beklemeden har vurup harman savurmamaya, yetim kızlara zorbalık etmemeye, mallarına konmak için onları isteksizce evlenmeye zorlamamaya ilişkin uyarıları inceleyenler bunu açıkça görebilirler Yine, ihtiyacından dolayı isteyeni reddetmemeye, yetimi itip kakmamaya, yoksulların haklarına el koymamaya ilişkin uyarılar da bu yönde başlatılan savaşın belirtileridirler Bu savaşta bunun gibi toplumun karakteristik özelliklerine işaret eden daha bir çok sert karakterli saldırılar ardarda sıralanmıştır Bunlar aynı zamanda her toplum için geçerli olan psikolojik tedavi amaçlı direktiflerdir Mal sevgisi, servet hırsı, cimrilik ve süslenme arzusu insan ruhuna dizgin vuran bir afettir Bu afetin dizgininden, kementinden, boyunduruğundan kurtulmak gerekir Bunun içinde kesintisiz bir savaşa, uzun bir tedaviye ihtiyaç vardır
Bununla surenin akışı o günkü sahnelerin ve o günkü azab tablosunun tasvirini tamamlamış oluyor Şimdi de, insan ruhunun mümin veya imansız olması durumunda kötülük ve iyilik karşısındaki tutumuna ilişkin bir gerçeği dikkatimize sunuyor Bu arada müminlerin akıbetini de vurguluyor Nitekim bundan önce suçluların uğrayacakları akıbeti vurgulamıştı

19- Doğrusu insan hırslı ve huysuz yaratılmıştır
20- Kendisine kötülük dokundu mu sızlanır
21- Kendisine hayır dokundu mu yoksullara yardım etmez
22- Ancak namaz kılanlar bunun dışındadır
23- Onlar ki: Namazlarını sürekli kılarlar aksatmazlar
24- Mallarında belli bir hisse vardır
25- Saile ve mahruma
26- Ceza gününü tasdik ederler
27- Rabblerinin azabından korkarlar
28- Çünkü Rabblerinin azabına güven olmaz
29- Irzlarını korurlar
30- Yalnız eşlerine ya da ellerinin altında bulunan cariyelere karşı korumazlar Bundan ötürü de onlar kınanmazlar
31- Ama kim bundan ötesini ararsa, onlar sınırı aşanlardır
32- Emanetlerini ve ahidlerini gözetirler
33-Şahidliklerini yaparlar
34- Namazlarım korurlar
35- İşte onlar cennetlerde ağırlanırlar
Kalbi imandan yoksun bulunan bir insanın tablosu, Kur'an-ı Kerim'in çizdiği şekliyle, gerçekliği, özenle çizilmiş olması ve bu yaratığın sahip bulunduğu temel karakteristik çizgileri anlatan ifadeleriyle son derece ilginç bir tablodur insan bu tabloda sergilenen temel olumsuz karakterlerinden ancak iman sayesinde kurtulabilir iman insanı öyle bir kaynağa bağlar ki, kötülük karşısında sızlanmayacak, iyilik bulunca da cimrilik yapmayacak şekilde ona bir anlayış aşılar
"Doğrusu insan hırslı yaratılmıştır Kendine kötülük dokundu mu sızlanır Kendisine hayır dokundu mu vermez"
Sanki her kelime harikalar yaratan sanat fırçasının bir darbesiymiş gibi her defasında şu insan denen yaratığın temel bir özelliğini çiziyor Birkaç kelimeden meydana gelen bu üç kısa ayetin sonunda tablo dile geliyor, canlanıveriyor içinden karakteristik özellikleri ile, temel çizgileri ile bir insan beliriveriyor Hırslıdır Kötülük dokundu mu sızlanır Acısı karşısında ahlar, vahlar Kötülüğe uğradım diye dövünüp durur Bu durumun sürekli olduğunu, bir gün düze çıkmayacağını sanır içinde bulunduğu anın ebedi olduğunu, bu durumu değişmez kaderi zanneder Bu an ve bu anda başına gelen kötülüğün girdabında içinde uyanan kuruntularla ruhunu hapseder Bir çıkış yolunun olabileceğini tasavvur edemez Yüce Allah'ın bu durumu değiştirebileceğini beklemez Bu yüzden ahlayarak, vahlayarak yer bitirir kendini Hırs içini kemirir Çünkü gücünden destek alacağı sağlam bir yere yaslanmamıştır Umut bağlayacağı, yardımını umacağı bir merciye yönelmemiştir Bir iyilik görmesi takdir edilince de dört elle sarılır, kimseye bir şey vermez olur Bu iyiliğin kendi emeğinin ürünü, kendi kazancı olduğunu sanır Bu yüzden başkasına vermeye kıyamaz sırf kendisi için biriktirir Gitgide sahip bulunduğu malın esiri olur Servet hırsının kulu kölesi olur Çünkü rızkın gerçek mahiyetini ve rızk üzerindeki kendi rolünün, etkinliğinin farkında değildir Rabbinin katında ondan çok daha hayırlı ve kalıcı olan nimetlerden haberi yoktur Çünkü Rabbinden kopuk durumdadır Kalbi Rabbine ilişkin duygulardan yoksundur Bu insan her iki durumda da hırslıdır Zarar dokunmasın, iyilik sürekli olsun diye hep kendini yer bitirir İşte bu imandan yoksun bir kalbe sahip insanın iç karartıcı tablosudur
Böylece Allah'a inanma meselesinin insan hayatındaki önemi ortaya çıkmış oluyor Kuşkusuz dille söylenen bir sözü veya yerine getirilen sembolik kulluk davranışlarını kastetmiyoruz iman bir ruh hali, bir hayat sistemi, değerlere, olaylara ve durumlara ilişkin eksiksiz bir düşünce sistemidir insan kalbi bu dayanaktan yoksun olunca sarsılır, sağa sola yalpa vurur Rüzgarların önünde bir tüy gibi savrulur durur ister kendisini bir kötülük dokunsun da sızlansın, ister bir iyilik dokunsun da dört elle sarılsın o, her zaman derin bir endişe, ölümcül bir sıkıntı içinde yaşar Ama kalp iman tarafından onarıldığı zaman sürekli bir güven ve esenlik içinde olur Çünkü olayların kaynağına, durumları yönlendiren merciye bağlanmıştır Bu yüce mercinin takdirine güvenir Rahmetinin bilincindedir Sınamasını değerlendirir Sürekli kendisine bir çıkar yolu göstereceğini umar Kendisini zorluktan kolaylığa çıkaracağını bekler O'na, iyilik yaparak yönelir O'nun kendisine verdiği rızktan infak ettiğini ve onun uğrunda yaptığı hayır amaçlı harcamaların karşılığını vereceğini dünya ve ahirette yerini daha iyisiyle dolduracağını bilir Çünkü iman, ahiretteki ödülden önce dünyadayken elde edilen bir kazançtır Dünya yolculuğu boyunca rahat, güven, dayanıklılık ve istikrar bahşeder insana
İnsanın genel karakterleri arasında yer alan hırstan istisna edilen müminin sıfatlarını surenin akışı burada ayrıntılı olarak ve birer birer sıralıyor:
"Ancak namaz kılanlar bunun dışındadır Onlar ki; Namazlarına devam ederler"
Namaz, islamın şartı ve imanın 'belirtisi olmasının yanısıra, Allah'la iletişim kurmanın, bu sonsuz kaynaktan güç almanın aracıdır Rabblık ve kulluk makamlarının açık ve belirgin olarak birbirlerinden kesin çizgilerle àyrıldığı katışıksız kulluğun görüntüsüdür "Onlar ki, namazlarına devam ederler" ayeti ile özellikle vurgulanan süreklilik niteliği, istikrar ve devamlılık ifade etmektedir Şuhalde onların kıldığı namaz, terk etmek, ihmal etmek veya tembellik göstermekle kesintiye uğramaz Namaz, Allah'la kurulan kesintisiz bir iletişimdir, sürekli bir bağdır Peygamber Efendimiz bir ibadete başladığı zaman artık devamlı o ibadeti yapardı Şöyle diyordu Peygamberimiz: "Allah katında amellerin en sevimlisi az da olsa sürekli olanıdır" (Altı sahih hadis kitabında yer alan bu hadis Hz Aişeden rivayet edilmiştir) Kuşkusuz vurgulanmak istenen kararlılık,istikrar ve Allah'la iletişim halini kesintisiz sürdürmedir Bu iletişimin saygınlığına da bu yaraşır zaten Çünkü bu iletişim, istendiğinde kurulan, istendiğinde koparılan bir oyuncak değildir
"Mallarında belli bir hisse vardır İsteyene ve yoksula"
Burada kastedilen hak, özellikle zekat ve öteki miktarı belirlenmiş sadakalardır Bu, müminlerin mallarındaki bir haktır Veya bundan daha kapsamlı ve daha büyük bir anlam kastedilmiştir Buna göre onlar, mallarında belli bir pay ayırırlar ve bunun isteyenler ve yoksullar için bir hak olduğunu bilirler Bunun altında cimrilikten kurtulma, ihtirasları yenme yatar Ayrıca bu davranış, karşılıklı dayanışma ve yardımlaşma içindeki bu ümmette varlıklının yoksula karşı görevleri olduğuna ilişkin bilincin de somut ifadesidir Ayette "seul" olarak isimlendirilen, isteyen kimsedir "mahrum" ise, istemeyen, ihtiyacını dile getirmeyen dolayı siyle yoksun kalan kimsedir Belki de "mahrum" olarak nitelendirilen kimse, başına bir musibet gelip te bu yüzden yoksul kalan ve isteyemeyen kimsedir Mallarda ihtiyaç sahiplerinin ve yoksulların hakkının olduğuna ilişkin düşünce, bir yandan Allah'ın lütfuna yönelik duyguyu, öte yandan insanlık bağlarının önemini yansıtır Bunun yanısıra hırs ve cimriliğin boyunduruğundan kurtuluş ta bu sayede mümkündür Bu duygu aynı zamanda bütün ümmetin dayanışması ve yardımlaşması için bir sosyal güvencedir Çünkü bu, hem vicdan aleminde hem de realite dünyasında değişik fonksiyonlar icra eden bir yükümlülüktür, bir farzdır Mümin ruhun karakteristik özelliklerinden biri olarak bu tabloda çizilmesinin yanısıra bu duygu, surede amaçlanan cimrilik ve mal hırsına yönelik tedavinin bir halkasını da oluşturur
"Ceza gününü tasdik ederler"
Busıfatın surenin asıl konusu ile doğrudan bir ilişkisi vardır Ama aynı zamanda mümin ruhun karakteristik özelliklerine ilişkin temel bir çizgi de çiziyor Çünkü hesaplaşma ve karşılık görme gününe inanmak, bununla ilgili uyarıları doğrulamak imanın bir yanını oluşturur Bu anlayışın, duygu ve davranış açısından hayat sistemi üzerinde derin etkisi vardır Çünkü, ahirette hesaplaşmanın olacağına ilişkin uyarıyı doğrulayan birinin elindeki hayatı, değerleri, amelleri ve olayları ölçen terazi bunu yalanlayan veya bu konuda kuşkusu bulunan birinin elindeki hayatı, değerleri, amelleri ve olayları ölçen teraziden farklıdır Ceza gününü (ahiret günü hesaplaşma) doğrulayan kişi, yeryüzünün değil gökyüzünün terazisini, dünya hesaplaşmasını değil ahiret hesaplaşmasını gözeterek hareket eder iyi-kötü her olayı teslimiyet duygusu içinde karşılar; bu olayların sonuçlarının öteki dünyada alınacağını bilir Bu yüzden olayları değerlendirirken beklenen sonuçlarını da hesaba katarak değerlendirme yapar
Ahiretteki hesaplaşmayı (din gününü) yalanlayan kimse ise, olayları kısa ve sınırlı dünya hayatındaki görünümleri ile hesaplar Yeryüzünün ve insan ömrünün daracık sınırları içinde hareket eder Bu yüzden hesabı değişir, ölçülerinin sonuçları farklı olur Zaman ve mekanın dar kalıpları içine hap solmasının yanısıra yanlış sonuçlar elde eder Sürekli düşüncesini, hesabını ve değerlendirmesini sınırlandırdığı bu dünya hayatında olup bitenler tatmin etmez kendisini, hiçbir zaman rahat yüzü göremez, çünkü elde edilen sonuçlar adil ve makul değildir Hiç kuşkusuz bunun nedeni olayları hesaplarken daha büyük ve daha uzun olan öteki yönünü hesaba katmamasıdır Bu yüzden ahireti hesaba katmayan insan, olup bitenlerden dolayı mutsuz olur, veya çevresini mutsuz kılar Karşılığını bu dünyada net olarak göremediği için üstün ve onurlu bir hayat yaşaması imkansızlaşır Bu yüzden ahiret gününü doğrulamak islam hayat sisteminin dayanağı olan imanın bir bölümünü oluşturur
"Rabblerinin azabından korkarlar Çünkü rabblerinin azabına güven olmaz"
Bu da, din gününü sadece doğrulamanın ötesinde bir derecedir Keskin bir duyarlılık, uyanık bir gözetim ve çok ibadete rağmen Allah'a karşı görevi tam yapamamanın bilinci gibi unsurların etkin olduğu bir derecedir bu Bu derecede sürekli kalbin bir an için kayabileceği, dolayısiyle azabı hakkedeceği endişesi ve Allah'ın koruması ve gözetimi umudu taşınır
Allah katında seçkin bir yere sahip bulunan, Allah'ın kendisini seçip gözettiğini bilen Peygamber Efendimiz sürekli Allah'ın azabından sakınır, hep azaba çarpılma endişesini taşırdı Allah'ın lütfu ve merhameti olmadıkça amellerinin kendisini koruyamayacağını, cennete girmesine neden olamayacağını kesin olarak biliyordu Arkadaşlarına şöyle diyordu: "Hiç kimseyi ameli cennete girdirmez" Seni de mi ey Allah'ın elçisi? diye sorulduğunda: "Evet beni de Ancak Rabbinin rahmeti ile beni kuşatması sayesinde cennete girebilirim"(Buhari, Müslim ve Nesai)
Yüce Allah'ın: "Çünkü Rabblerinin azabına güven olmaz" şeklîndeki sözü, bir an bile devre dışı kalmayan sürekli bir duyarlılığa yönelik bir mesajdır Çünkü azabı gerektirici davranışlar bu gaflet anında sergilenebilir, dolayısiyle azap hakkedilebilir Yüce Allah insanlardan sadece bu duyarlılığı ve uyanıklığı istiyor Buna rağmen insan olmalarından kaynaklanan zaaflarına yenik düşecek olurlarsa, O'nun rahmeti geniş ve bağışlaması hazırdır Tevbe kapısı açıktır ve üzerinde hiçbir kilit yoktur İşte islama göre gaflet ile endişe arasındaki denge budur İslam ne gafleti ne de endişeyi onaylar Allah'a bağlanmış olan bir kalp hem sakınır hem umar Hem korkar hem ümit besler Ve o her halûklârda Allah'ın rahmetine güvenir
"Irzlarını korurlar Yalnız eşlerine ve ellerinin altında bulunan cariyelerine karşı korumazlar Bundan ötürü de onlar kınanmazlar Ama kim bundan ötesini ararsa, onlar sınırı aşanlardır"
Bu ayetler, ruh ve toplum temizliğini ifade etmektedirler Çünkü islam tertemiz bir toplum kurmayı arzular Butoplumun aynı zamanda acık ve sade olmasını da ister Bu toplumda bütün yükümlülükler coşkuyla yerine getirilir, insanın öz yaratılışından kaynaklanan bütün ihtiyaçlar karşılanır Fakat kesinlikle güzel hayatı yiyip bitiren başıboşluğa, tertemiz açıklığı öldüren çarpıklığa izin vermez islamın arzuladığı toplum, sağlam, güçlü ve yasal aile esasına dayanır Bu toplumun çekirdeğini işaretleri belirlenmiş, gözler önünde ve herkesçe tanınan ev oluşturur Bu toplumda her çocuk babasının kim olduğunu bilir ve doğum şeklinden dolayı kendinden utanç duymaz Yüzlerde ve ruhlarda utanma duygusu yok olduğu için değil elbette Fakat cinsel ilişkiler temiz, açık, uzun süreli ve belli bir amaç esasına dayandığı için insani ve toplumsal bir görevi yerine getirmeye yönelik olduğu için Sırf hayvansal içgüdüleri, cinsel arzuları tatmin amacına yönelik olmadığı için
İşte bu yüzden Kur'an-ı Kerim, burada müminlerin bu niteliğinden sözediyor: "Irzlarını korurlar Yalnız eşlerine ya da ellerinin altında bulunan cariyelerine karşı korumazlar Bundan ötürü de onlar kınanmazlar Ama kim bundan ötesini ararsa, onlar sınırı aşanlardır"
Böylece islam eşlerle ve el altında bulunan cariyelerle kurulan temiz ilişkiyi onaylıyor -Cariyeler, yasal bir nedenden dolayı sahip bulunulan kadınlardır- islamın kabul ettiği tek yasal gerekçe de Allah yolunda yapılan savaşta esir almaktır Çünkü islamın onayladığı tek savaş Allah yolunda olanıdır Savaş esirleriyle ilgili asıl hüküm, Muhammed suresindeki şu ayette vurgulanmıştır: "Savaşta kafirlerle karşılaştığınız zaman onların boyunlarını vurun Sonunda onlara üstün geldiğinizde onları esir Alin Savaş sona erince, onları ya karşılıksız, ya da fidye ile salıveriniz" (Muhammed suresi 4) Fakat bazan günün koşullarından dolayı esirler ne karşılıksız ne de fidye karşılığı serbest bırakılmayabilirler Çünkü karşı taraf -başka bir isim altında da olsa- herhangi bir şekilde Müslüman esirleri köleleştirirse Müslümanların ellerindeki esirler de köleleştirilirler Bu durumda islam, sadece sahiplerinin cariyelerle ilişki kurmalarına izin verir Onların özgürlüklerini ise, islamın bu kaynağın kuruması için öngördüğü birçok yola havale eder islam bu konuda açık ve temiz ilkelerini belirleyerek, bu kadın esirlerin iğrenç bir cinsel kargaşaya neden olmalarını önler Nitekim eski-yeni savaşlarda esir düşen kadınlar hep bu iğrenç bataklığa düşmüşlerdir Bu yüzden islam aldatmaca yönüne gitmiyor, meseleyi olduğundan başka türlü göstermiyor Savaş esiri kadınlar düpedüz cariye oldukları halde bunlar özgürdürler diye göz boyamaya kalkışmıyor
"Ama kim bundan ötesini ararsa, onlar sınırı aşanlardır"
Bununla islam, bu açık ve dolambaçsız şekilden başka her türlü cinsel pisliğin yüzüne kapıyı kapıyor Aslında islam bu doğal görevin kendisinde bir pislik görmüyor pislik bunu çarpıtmakta, iğrenç bir ilişkiye döndürmektedir islam ise, temizdir, açıktır, tutarlıdır
"Emanetlerini ve ahitlerini gözetirler"
islamın toplumsal düzenini dayandırdığı ahlaki ilkelerden biri de budur İslamda emanet ve ahitleri gözetme olgusu, yüce Allah'ın göklere, yeryüzüne ve dağlara sunduğu, ama onların taşımaktan kaçındığı buna karşın insanın omuzladığı en büyük emaneti gözetmekle başlar Bu en büyük emanet, inanç sistemidir, zorla değil isteyerek inanç sistemine uyma yükümlülüğüdür Emanet ve sözleşmeleri gözetmek, henüz babalarının sülbünde yer alıyorlarken insanın öz yaratılışı ile yüce Allah'ın tek ve ortaksın Rabb olduğuna ilişkin imzalanan ilk sözleşme ile başlar İnsanlar yaratılışları ile bu sözleşmenin tanıklarıdırlar İşte yeryüzündeki diğer ilişkilerde emanet ve sözleşmelere bağlı kalma ilkesi bu ilk emanet ve sözleşmeden kaynaklanır islam emanet ve sözleşme konusunu sıkı tutmuş, ısrarla üzerinde durmuştur Amaç, toplumsal düzeni, ahlak, karşılıklı güvén ve huzur gibi sağlam esaslara dayandırmaktır Bu yüzden islam, emanet ve sözleşmeleri gözetmeyi mümin ruhun temel bir özelliği olarak öngörmüştür Nitékim emanete ihaneti, sözleşmelere bağlı kalmamayı da münafık ve kafir ruhların bir özelliği olarak vurgulamıştır Bu Kur'an ve sünnette defalarca belirtilmiştir islam geleneğinde önemli bir yer işgal eden bu ahlak kuralı hakkında hiçbir kuşkuya yer bırakmamıştır
"Şahitliklerini yaparlar"
Yüce Allah birçok hakkın yerini bulmasını şahitlik görevinin yerine getirilmesine bağlamıştır Daha doğrusu şahitliğin eksiksiz yerine getirilmesi ile çiğnenmesi önlenen Allah'ın belirlediği sınırları ahitliğe bağlı kılmıştır Yüce Allah'ın şahitliğin üzerinde ısrarla durması, başlangıçta şahitlik yapmaktan kaçınmayı yasaklaması, yargılanma esnasında şahitliği gizlemekten sakındırması, bir tarafa eğilim göstermeden ve gerçeği saptırmadan doğrunun yerini bulması için şahitlik yapmayı emretmesi bir gerekliliktir Yüce Allah şahitliği kendisine yönelik itaate bağlamak için onu kendine özgü kılmış ve şöyle buyurmuştur: "Şahitliği Allah için yerine getirin" (Talak suresi 2) Burada da şahitliği mümin ruhun karakteristik bir özelliği olarak sunmuştur O da gözetilmesi gereken bir emanettir Yüce Allah önemini vurgulamak, büyük bir mesele olduğunu belirtmek için burada ondan ayrıca söz etmiştir
Mümin ruhun karakteristik özellikleri namazla başladığı gibi yine namazla bitiyor:
"Namazlarını korurlar"
Bu, başlangıçta vurgulanan namaza devam etmekten ayrı bir sıfattır Bu sıfat, namazları vaktinde, farzını, sünnetini gözeterek, şekil ve ruhuna bağlı kalarak kılmakla gerçekleşir İhmal ederek veya tembellik göstererek namazlarını kaçırmazlar Normal şeklini gözetmeden kılmak suretiyle de namazlarını kaçırmazlar Hem başta hem de sonda namazdan sözedilmesi namazın önemine ve namaza gösterilen özene bir işaret niteliğindedir Bununla müminlerin karakteristik özellikleri son buluyor
Ayetlerin akışının geldiği bu noktada, insanlar arasında yer alan bu grubun akıbeti açıklanıyor Nitekim bundan önce de öteki grubun akıbeti açıklanmıştı: "İşte onlar cennetlerde ağırlanırlar"
Bu kısacık ayet-i kerime somut ve soyut nimet türlerini bir arada anıyor Buna göre onlar cennetlere girerler Bu cennetlerde saygıyla ağırlanırlar Nimetin ve saygıyla ağırlanmanın zevkini birlikte tadarlar Hiç kuşkusuz bu, müminleri ayrıcalıklı kılan saygın ahlakın ödülüdür
Ardından surenin akışı, Mekke'deki islama davet hareketinin sahnelerinden birini sunuyor Burada müşrikler hızlı adımlarla Hz Peygamberin Kur'an okuduğu yere doğru yürüyorlar Sonra etrafında gruplar oluşturuyorlar Ayet-i kerime, onların bu koşuşmalarında ve toplanmalarında dinledikleri ile doğru yolu bulma isteği olmadığı için onları kınayıcı bir ifade tarzına sahiptir:

36- O nankörlere ne oluyor ki sana doğru koşuyorlar
37- Sağdan, soldan, ayrı ayrı gruplar halinde gelip etrafını sarıyorlar
Ayetin orjinalinde geçen "Muht'i" kelimesi, boynundan bir iple çekiliyormuşçasına hızlı adımlarla yürüyen demektir "iziyn" kelimesi "izeh"in çoğuludur kalıp olarak "fiah" kelimesine benziyor ve "grup" anlamına geliyor Ayet-i kerime üstü kapalı olarak onların kuşkulu hareketlerini alaya alıyor Bu davranışlarını ve bu davranışları sergiledikleri ortamı tasvir ediyor ve tutumlarının Hayret vericiliğini dile getiriyor Böylesine ilginç bir tutumu sergilemelerinin nedenini soruyor Çünkü onlar sözlerini dinlemek ve bu sözler aracılığı ile doğru yolu bulmak için Peygamber Efendimize doğru hızlı adımlarla gitmiyorlar Tersine, gidip dehşetle onu dinliyor, sonra kafa kafaya verip dinledikleri sözlerin etkisinden nasıl kurtulacaklarını, bunlara nasıl cevap vereceklerini konuşuyorlar Peki ne oluyor onlara?
38- Onlardan her biri, nimet cennetine sokulacağını mı umuyor yoksa?
39- Hayır! Öyle şey yok Aldatıcı akıbetten kurtulamazlar onlar Biz onları bildikleri şeyden yarattık
Onlar bu halleriyle nimet cennetlerine değil, suçların barınağı olan kavurucu cehennem ateşine girerler
Yoksa onlar, inkar ettikleri, peygamberi yalanladıkları, Kur'an'ı dinleyip te tuzaklar kurmak için kafa kafaya verdikleri halde Allah katında büyük bir saygınlıklarının mı olduğunu ve Allah'ın terazisinde ağır bastıkları için bütün bunlardan sonra halâ cennete gireceklerini mi sanıyorlar?
Onlar neden yaratıldıklarını biliyorlar Bildikleri o basit sudan yaratılmışlar Kur'an-ı Kerimin olağanüstü ifadesi, kırıcı tek bir sözcük kullanmadan, yaralayıcı tek bir ifadeye yer vermeden üstü kapalı ve derin uyarıyla ruhlarına dokunduğu gibi, bir anlamda gururlarını da törpülüyor, kibirlerini de kırıyor Öte yandan bu çarpıcı işaret, onların asıllarının basitliğini, önemsizliğini ve değersizliğini de kusursuz bir biçimde tasvir ediyor Kafir olmalarına ve kötü davranışlar sergilemelerine rağmen hala nasıl nimet cennetine gireceklerini umabiliyorlar? Üstelik onlar neden yaratıldıklarını da biliyorlar Delil oluşturacak hiç bir değerleri yoktur Allah katında Kavurucu ateş ilave nimet cenneti ile ilgili adil cezasını etkileyecek, yasasını bozmasına neden olacak kadar önemli değildirler
Basitliklerini, küçük ve önemsiz oluşlarını iyice vurgulamak, gururlarını kırmak için, ayet-i kerime yüce Allah'ın onlardan daha iyi kimseleri yaratabileceğini ve onların Allah a karşı gelemeyeceklerini, dolayı siyle hakkettikleri bu acıklı azabı gideremeyeceklerini dile getiriyor:

40- Yoo, doğuların ve batıların Rabbine yemin ederim ki bizim gücümüz yeter
41- Onları, kendilerinden daha hayırlı olanlarla değiştirmeğe Bizim önümüze geçilmez
Aslında mesele yemini gerektirmeyecek kadar açıktır Fakat doğulara ve batılara yönelik işaret yaratıcının yüceliğini göstermektedir Doğular ve batılar deyimi ile uçsuz bucaksız evrendeki sayısız yıldızların doğuş ve batış yerleri kastedilmiş olabilir Yeryüzünün değişik bölgesinde birbirini izleyen doğular ve batılar da kastedilmiş olabilir Bu iki olay her an birbirini izleyerek gerçekleşmektedir yeryüzünde Çünkü dünyanın güneşin önünde kendi ekseni etrafında dönüşümün her saniyesinde doğuş ve batış olayı yaşanmaktadır
Burada doğular ve batılar deyimi ile ne kastedilmiş olursa olsun, bu ifade de kalbe yönelik varlıklar aleminin yüceliğini ve varlıklar aleminin yaratıcısının yüceliğini gösteren bir işaret vardır Yüce Allah'ın onlardan daha hayırlı olanları yaratmaya gücünün yettiğini vurgulamak için neden yaratıldıklarını bilen bu insanlara doğuların ve batıların Rabbine yemin içmeye gerek var mıdır? Onların yüce Allah'ın buyruğunu önleyemeyeceklerini, onun gözünden kaçamayacaklarını, kaçınılmaz akıbetlerinden kurtulamayacaklarını anlatmak için böylesine büyük bir yemine bile gerek yoktur
Bir sahne şeklinde gözler önüne serilen kıyamet gününün azabının korkunçluğu, müminlere yönelik nimetlerin saygınlığı ve kafirlerin o günkü hakirlikten tasvir edilmesinin ardından gelinen bu noktada surenin akışı hitabı Peygamber Efendimize yöneltiyor Kafirleri o gün ile ve o günkü azap ile başbaşa bırakmasını istiyor Bu arada onların o günkü durumlarını bir sahne ile canlandırıyor iç karartıcı, aşağılayıcı bir manzaradır bu:
42- Bırak onları kendilerine va'dedilen günlerine kavuşuncaya kadar dalsın oynasınlar
43- O gün kabirlerden hızlı hızlı çıkarlar Onlar dikilen putlara yahut hedeflere doğru koşar gibi koşarlar
44- Gözleri düşük, yüzlerini alçaklık bürümüş bir durumda İşte onlara vaadedilen gün, bugündür
Bu hitapta korku ve heyecan uyandırıcı bir tonla onların basitlikleri anlatılmakta, bir yandan da tehdit edilmektedirler O günkü manzaraları, görünümleri ve hareketleri de insanda korku ve telaşa neden oluyor Aynı şekilde kendi şahısları ile övünmelerini, mevkileri ile gururlanmalarını alaya alan bir ifadedir bu
Şu kabirlerinden çıkanlar, dikilen putlara ibadet etmeye gidiyormuş gibi hızlı adımlarla yürüyorlar Bu ifadede dünyadaki durumlarını çağrıştıran bir alay göze çarpmaktadır Çünkü bayramlarda, törenlerde dikilmiş heykellere koşuyor çevrelerinde halka tutup saygı duruşunda bulunuyorlardı İşte bu günde koşuşup duruyorlar Fakat bu günle o gün arasında çok fark vardır
Sonra o günkü özellikleri şu ifadeyle tamamlanıyor:
"Gözleri düşük, yüzlerini alçaklık bürümüştür"
Biz bu cümlelerin satır aralarından tüm özelliklerini eksiksiz görüyoruz Onların endişeli yüzleri açık bir tabloda bize gösteriliyor Aşağılayıcı, küçük düşürücü bir manzaradır bu Daha önce dünya zevkine dalıp eğleniyorlardı, ama bugün yüzlerini zillet bürümüş alçalmışlardır
"İşte, onlara vaadedilen gün bugündür"
Bu günden kuşku duyuyorlardı, yalanlıyorlardı, sırf laf olsun diye bir an önce gerçekleşmesini istiyorlardı
Bununla surenin başlangıcı ve sonu buluşuyor Ölümden sonra diriliş ve ceza meselesine ilişkin uzun süreli tedavinin halkalarından biri tamamlanıyor Cahiliyenin hayat düşüncesi ile islamın hayat düşüncesi arasındaki kesintisiz savaşın bu yönü burada noktalanıyor