Kurân'da Yansıma (Onomatopoeia) Sanatı

Kurân'da Yansıma (Onomatopoeia) Sanatı

Yansıma" (Onomatopeia), doğadaki seslerin insanlar tarafından taklit edilmesine [1], bir hadiseyi ses unsurunu kullanarak zihinde kullanarak zihinde tablolaştırma sanatına verilen addır[2] Başka bir deyişle; anlatılan şeyin, kelimelerdeki ses unsurunu kullanarak zihinde canlandırılması demektir[3] Bu terim, Osmanlı Türkçesinde "lafz-ı taklîdî", "savt-ı taklîdî"; giderek "taklidi kelimeler" biçiminde kullanılmıştır
Grekçe olan bu terim, Latinceye oradan da Batı dillerine geçmiştir Grekçe "onoma" ve "poein" kelimelerinden bu bileşik kelimede "onoma" ad veya kelime, "poein" ad verme ya da ad kurma diye çevrilebilir Bunun dışında İngilizcede bu alanla ilgili olarak "echo words", "reduplicative words", "imitative words" ve "sound symbolism" terimlerini bulmaktayız Bu terimler, küçük ses değişmeleriyle öteki Batı dillerinde de kullanılmaktadır Bunlara Almancada kullanılan "Lautbild", "Lautmaerei" terimlerini de ekleyebiliriz

Onomatope terimini Marouzaeau, "Bir şeyin çıkardığı sese benzeyen, o sesi andıran seslerle yapılan kelime" diye tanımlar[4][5]
Onomatope (yansıma) kelimeler, canlı ve cansız varlıklardan çıkan seslere benzetilerek çıkarılan seslerdir Mee, möö vb Doğrusu ineğin mölemesi koyunun melemesi ve tabancanın tars (tabancanın ateş almasıyla çıkan ses yansıması) etmesi, yansıtılarak söylenen (ee, möö) kelimenin tam kendisi değildir Bunlar, taklit edilip çıkarılan yalnızca tespit edilmiş birer benzer seslerdir[6]
Meselâ, Alfred Lord Tennyson, "The Princess" isimli şiirinde M sesini tekrar ederek okura bir arı sesinin vızıltısını duyurur: [7]
«So waste not thou; but come; for all the vales
Await thee; azure pillars of the hearth
Arise to thee; the children call, and I
Thy shepherd pipe, and sweet is every sound,
Sweeter thy voice, but every sound is sweet;
Myriads of rivulets hurrying thro' the lawn,
The moan of doves in immemorial elms,
And murmuring of innumerable bees» [8]
Bu vızıltıları şiirin çevirisinde de duymak, çok zordur[7]
Bir "Onomatopoeia" örneği de Lee Emmett'in "RUNNING WATER" şiirinden:
«water plops into pond
splish-splash downhill
warbling magpies in tree
trilling, melodic thrill

whoosh, passing breeze
flags flutter and flap
frog croaks, bird whistles
babbling bubbles from tap» [9]
Türkçede de yansıma ile türetilmiş pek çok kelime mevcuttur Örneğin: gürültü, hırıltı, şırıltı, vızıltı, bıngıldak, güm güm, vızıldamak vb[10]
Kurân-ı Kerîm'de "yansıma" sanatını birçok âyette görmek mümkündür Şimdi bu örneklere kısaca göz atalım: [7]
(بسم الله الرحمن الرحيم)
فَأَلْقَاهَا فَإِذَا هِيَ حَيَّةٌ تَسْعَى
Feelgâhē feizē hayyetün tes'â
«Mûsâ da onu attı Bir de ne görsün o, hızla akan bir yılan olmuş!» (Tâhâ Sûresi, 20) [11]
Yukarıda, Hz Mûsâ'nın asasının yılan hâline gelme mûcizesiyle alakâlı olan âyette, "Hayyetün tes'â" ifâdesinde, "tes'a" (تَسْعَى) yerine "tecrî", "tağdu" gibi ifâdeler de kullanılabilirdi Fakat bu kelimeler yerine "tes'â"nın seçilmesi, enteresandır Çünkü yılanın bir yayın kıvrılıp büküldükten sonra ileri fırlayışı gibi TISLAYARAK ilerleyişini (hareketin karakteristik yönleri ile) gözümüz önüne sermektedir[12][2] (Sin, cezimli yâmi sâkin olduğu için "tesâ" diye açık + açık hece (her ne kadar ârûz vezninde uzatan - ince â harfi, kapalı harf olsa da) değil; "tes â"; yani kapalı hece + açık hece olarak ve imâlesiz okunur Yansıma ses, TESSS'tir ve bize bir yılan TISLAMASINI verir Akhenaton notu)
قَالَ هِيَ عَصَايَ أَتَوَكَّأُ عَلَيْهَا وَأَهُشُّ بِهَا عَلَى غَنَمِي وَلِيَ فِيهَا مَآرِبُ أُخْرَى
Gâle hiye asâye etevekkeü aleyhē ve ehüşşü bihē alē ğanemî ve liye fîhē meâribu u[k]hrâ
«Mûsâ dedi ki: “O, benim değneğimdir Ona dayanırım, onunla koyunlarıma yaprak silkelerim Onunla başka işlerimi de görürüm”» (Tâhâ Sûresi, 18) [11]
Üstteki âyette de gördüğümüz gibi, Mûsâ Aleyhisselâm, "Elindeki nedir yâ Mûsâ" sorusuna; "O, benim değneğimdir Ona dayanırım, onunla koyunlarıma yaprak silkelerim" diye cevap vermiştir Silkme mânâsına Kurân'da seçilen fiil, "eheşşü"dür ki, yaprak hışırtılarını ve silkme manasını NAĞMESİYLE vermektedir[12][2]
وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناً عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ
Vevessaynel insēne bi vēlideyhi hamelethu ümmühû vehnen alē vehniv-ve fisâluhû fî âmeyni enişkurlî velivâlideyke ileyyel masîr
«İnsana da, anne babasına iyi davranmasını emrettik Annesi onu her gün biraz daha güçsüz düşerek karnında taşımıştır Onun sütten kesilmesi de iki yıl içinde olur (İşte onun için) insana şöyle emrettik: “Bana ve anne babana şükret Dönüş banadır”» (Lokmân Sûresi, 14) [13]
Üstteki âyetin bir kısmının Arapça okunuşu şöyle: "Hamelethu ümmühû vehnen alē vehn" Eğer bu âyeti Mısırlı meşhur hâfız Mustafa İsmail gibi bir üstâddan diniyorsanız, hâmile bir kadının iniltisini çok rahat duyabilirsiniz[7]
يَاأَيُّهَا النَّاسُ كُلُوا مِمَّا فِي الْأَرْضِ حَلَالًا طَيِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّيْطَانِ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ
Yē eyyühennēsü külû mimmē fil ardi halēlen tayyibev-ve lē tettebiû [k]hutuvētiş-şeytân İnnehû leküm aduvvum-mübîn
«Ey insanlar! Yeryüzündeki şeylerin helal ve temiz olanlarından yiyin! Şeytanın izinden yürümeyin Çünkü o sizin için apaçık bir düşmandır» (Bakara Sûresi, 168) [14]
Üstteki âyette geçen, "ve lē tettebiû [k]hutuvētiş-şeytân" ifâdesi, "Şeytân'ın adımlarına tâbi olmayın, onun izinden yürümeyin" anlamına gelmektedir Buradaki "hutuvât" kelimesi, özel bir hareket düşündürmektedir Şeytân, adım adım hareket ediyor İnsanların, babalarını cennetten çıkaran Şeytân'ın peşinden gitmeleri, garip görünüyor Ayrıca "hutuvât" kelimesinin insan zihnine attığı, hayâle hissettirdiği şekil ve gölge yanında, telaffuzundaki nağme de işitme duygusunda kendine düşeni yapmakta, adımların sesini kulağa hissettirmektedir[15][7] Yine "[k]hutuvētiş-şeytân" diziminde yan yana gelen iki "Ş" harfi ise, kalbe sinsice yaklaşıp vesvese veren, fısıldayan (Şişşşşş) Şeytân'ı ses hâfızamızda daha da canlandırarak betimlemeye canlılık katmaktadır(Akhenaton notu)
حُنَفَاء لِلَّهِ غَيْرَ مُشْرِكِينَ بِهِ وَمَن يُشْرِكْ بِاللَّهِ فَكَأَنَّمَا خَرَّ مِنَ السَّمَاء فَتَخْطَفُهُ الطَّيْرُ أَوْ تَهْوِي بِهِ الرِّيحُ فِي مَكَانٍ سَحِيقٍ
Hunefēi lillēhi ğayra müşrikîne bih(î) Ve mey-yüşrik billēhi fekeennemē [k]harra mines-semēi feta[k]htafuhut-tayru ev tehvî bihîr-rîhu fî mekēnin sehîg
«Allah'a yönelen, ona ortak koşmayan kimseler (olun) Kim Allah'a ortak koşarsa, sanki gökten düşmüş de kendisini kuşlar kapışıyor veya rüzgar onu uzak bir yere sürüklüyor gibidir» (Hac Sûresi, 31) [16]
Ayet, Allah'a şirk koşanın kökü ve dalları olamayacağını, bekâ ve istikrârının kalmayacağını açıklamak istiyor Bu mânâ için de çabuk adımlı, şiddetli harekete sahip bir resim seçiyor "Kim Allah'a eş koşarsa; o, yüksekten düşüp de kendisini kuş kapmış ya da rüzgâr(ın) kendisini uzak bir yere atmış (olduğu şey) gibidir"
Bir anda cereyân eden bir olay Kimsenin bilmeyeceği bir zamanda gökten düşüyor ve yeryüzünde bir ân bile kalmıyor Derhal onu kuş kapıyor ya da rüzgâr onu savurup uzak bir yere atıyor Kimsenin bilemeyeceği bir yere Kastedilen de budur Burada çizilen resimde, fırçanın çizgileri, çok süratli Bu mûcizeli fırça, bir darbe oraya bir darbe buraya vuruyor, sonra da tabloyu topluyor Sanki hiç açmamış gibi Artık hayâl, tabloyu görmek istiyor, arıyor; ama bulamıyor Yani, bak işte gökten düştü; işte bir kuş kaptı ve işte rüzgâr, onu kaldırıp uzak bir yere attı Bak, sahne kapandı İçindekiler, kayboldu Bu sürat, hiç kimse Allah'a şirk koşanın bir kökü, bir varlığı, bir karârı, bir KALIŞI var zannetmesin diyedir Ne kadar kuvveti, mansıbı, evlâdı olursa olsun; bütün bunlar, BİR ANDA MEÇHULDEN GELMİŞTİR VE YİNE BİR ANDA DA MEÇHULE GİDİVERİRLER!
"[K]harra" kelimesi, yüksekten düşmeyi ifâde eder Kapmak mânâsında olan "feta[k]htafühû" kelimesinin birinci "hı"sı, boğazdan hırlayarak çıkmaktadır Kelimenin telaffûzu, kaptıkları şeyi parçalayıp yiyen kartalların çıkardıkları gürültüyü ses olarak hissettirmektedir "Tehvî" kelimesi ise yukarıdan aşağıya düşerken nefesin kesiliş hâlini içimizde bilfiil hissedişin karakteristik telaffuzunu vermektedir[17]
وَاتْلُ عَلَيْهِمْ نَبَأَ الَّذِي ءَاتَيْنَاهُ ءَايَاتِنَا فَانْسَلَخَ مِنْهَا فَأَتْبَعَهُ الشَّيْطَانُ فَكَانَ مِنَ الْغَاوِينَ
«Kendisine âyetlerimizi verdiğimiz halde onlardan sıyrılıp da şeytanın kendisini peşine taktığı, bu yüzden de azgınlardan olan kimsenin haberini onlara anlat» (Araf Sûresi 175) [18]
Yukarıdaki âyetin Arapça okunuşundaki "Fensele[k]ha = sıyrılıp gitti" kelimesi, soyunup sıyrılma mânâsının gölge ve nağme olarak haşin, hareketli bir resmini çizer[19]
يَوْمَئِذٍ يَتَّبِعُونَ الدَّاعِيَ لَا عِوَجَ لَهُ وَخَشَعَت الْأَصْوَاتُ لِلرَّحْمَنِ فَلَا تَسْمَعُ إِلَّا هَمْساً
«O gün kendisinden yan çizmek mümkün olmayan davetçiye (İsrâfile) uyarlar Sesler, Rahmânın azametinden dolayı kısılmıştır Artık sadece fısıltı işitebilirsin» (Tâhâ Sûresi, 108) [20]
İşte bir şükût ve sessizlik sahnesi "Ve [k]haşeatil esvâtü lir-Rahmēni felē tesmeu illē hemsē" "Rahmân'ın heybetinden sesler kısılmıştı Artık hışıltıdan başka bir şey işitemezsin"
Mahşerde Allah'ın huzurunda, artık korkunç sükût ve yaygın sükûn, her tarafı kaplıyor "S" harfinin tekrarı, aliterasyon güzelliği yanında seslerin kısılması hâdisesini çok güzel hissettiriyor Ayrıca burada Cenâb-ı Hakk'ın Kahhâr ve Cebbâr ismi zikredilmiş Yani Allah'ın Rahmâniyetine rağmen; durum, o kadar ciddî ve dehşetli ki, derhal sesler kesilip bir hışıltı hüküm sürüyor Bütün sahneye korku, sükûn ve huşû hâkim Söz, hışıltı; soru, gizli; huşû, derin; yüzler, boyun eğmiş Cenâb-ı Hakk'ın celâl ve heybeti, ağızları kapamış Muazzam bir ciddiyet ve dehşet, ortalığı kaplamış[21]
Türkçe'deki Yansıma Sözcük Örnekleri

Cangıl cungul, cazur cuzur, cazırtı, cazırdama, cazırdamak, cızır cızır, cızırtı, cızırdama, cızırdamak, çangıl çungul, çangır çungur, çıtır çıtır, domdom, efil efil, fıkır fıkır, fıkırtı, fıkırdama, fıkırdamak, fıkırdanmak, fıs fıs, fısıltı, fısıldama, fısıldamak, fısır fısır, fiskos, fokur fokur, fokurdamak, gıdak, gıdaklama, gıdaklamak, gır gır, gurul gurul, gurultu, guruldama, guruldamak, gür gür, gürleme, gürlemek, gürül gürül, gürültü, gürüldeme, gürüldemek, güm güm, gümleme, gümlemek, gümletmek, hav hav, havlama, havlamak, havlayış, hır hır, hırlama, hırlamak, hırlayış, hırıl hırıl, hırıltı, hırıldama, hırıldamak, hırıldanmak, hışır hışır, hışırtı, hışırdama, hışırdamak, homur homur, homurtu, homurdanmak, hor hor, horlama, horlamak, horul horul, horultu, horuldamak, hey, hay, harıl harıl, haşır huşur, hışır hışır, hüngür hüngür, ıslık, inlemek, katır kutur, küt küt, kütlemek, kütletmek, kütür kütür, kütürtü, kütürdeme, kütürdemek, löp löp, Lapır Lupur, meleme, meleyiş, mırıl mırıl, mırıltı, mırıldanmak, miyav miyav, miyavlama, miyavlayış, of, oh, öf, pat pat, patlama, patlamak, patır patır, patırtı, patırdama, patırdamak, pöf, pört pört, pörtleme, pörtlemek, pörtletmek, püfür püfür, rap rap, şakır şukur, şakırtı, şakırdama, şakırdamak, şapır şupur, şapırtı, şapırdama, şapırdamak, şıpır şıpır- şıpırtı, şıpırdama, şıpırdamak, şırıl şırıl, şırıltı, şırıldama, şırıldamak, takır tukur, takırtı, takırdama, takırdamak tık tuk, üf, üfleme, üflemek, üfür üfür, üfürüm, üfürmek, vız vız, vızıltı, vızıldama, vızıldamak, vızır vızır, zırlamak, zart zurt, zırt pırt