 |
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi |
 |
11-04-2012
|
#1 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ HarfiOsmanlıca Sözlük Lügat I-İ Harfi IBARE Beyan etmek, açıklamak  IBB (C : E´bâ) Yük dengi, ağır yük IBLIK Erkek IBT (Ibıt) Koltuk Omuzun alt ve iç tarafı ICAN Kubl ile dübür arası * Ahmak kimse ICAZ İnat etmek ICRE Başına tülbent sarmak * Besili ve semiz olmak ICRİM Kısa boylu bodur adam IDA´ Bir şeyi birbiri ardınca yapmak IDAA (Bak: İdaa) IDAD Hazırlamak * Ses, sada IDAD Isırmak * Geçinmekte darlık, maişet zorluğu IDAE Parlamak veya parlatmak Ruşen etmek veya ruşen olmak ID´AF Zayıf etmek, zayıflamak * Muzaaf etmek, fazlalaştırmak İki kat yapmak IDAFE Misafir edinmek * Ulaştırmak * Tâbi olmak, uymak IDAKA Darlık vermek IDAT (Bak: Izat) IDBAB Yaş olmak, ıslanmak * Kin tutmak IDCA´ Yatırmak IDCAC Çağırmak, çağırtmak IDCAR Gönül kırmak Iztırab vermek Darıltmak IDD (C : Adât) Pınar ve kuyu suları gibi aktıkça kesilmeyen, devamı gelen su * Çokluk, kesret IDFE Ondan elliye varana kadar olan erkekler * Kıt´a * Akşam vakti IDGAN Kalbinde bir kimseye kin ve adavet olmak IDGAS Karıştırmak * Otu eliyle tutamlamak IDHA´ Kuşluk vaktine girmek IDHAK Güldürmek Güldürülmek IDHİYAN Nurlu, ruşen, parlak IDİN Dağılmış, perâkende olmuş IDK (C : Adâk-Uduk) Hurma salkımı IDL Yük dengi, misil, eşit IDLA´ Çok yemekten dolayı midenin dolması ve hasta olmak IDLAL (İdlâl) Hak dinden, imân ve islâmiyetten saptırmak Doğrudan, Hak ve hakikat caddesinden ayırmak Azdırmak İDLÂLİYYÂT İnsanı doğru yoldan saptıracak fikirler, azdıracak mevzular Kur´ânla muaraza eden safsata ve bâtıl felsefi nazariyeler IDMAME (C : Ezâmim) Cemaat, topluluk IDNA´ Hastalığın hastayı zayıflatması IDRAR Zarar vermek * Avret üstüne avret almak, evli iken bir daha evlenmek IDRİC İbrişim kilim IDTIBA´ Hacıların ihramlarını sağ koltukları altından çıkarıp sol omuzlarına örtmeleri IDTICA´ Yan yatmak IDTIGAN Ayağıyla kendi kendine vurmak IDTIHAD Zulmetmek, cefâ vermek IDTILA´ Kuvvetlendirmek IDTIMAR İnce belli, karınsız olmak IDTIRAB Deprettirmek, hareket ettirmek Izdırap IDTIRAM Ateş yakılmak * Şule vermek, ışıklandırmak IDVA´ Azık yapmak IDVE (C : Udât) Yüksek yer * Dere kenarı IFA´ Devekuşunun yeleği * Devenin yükünün çok olması IFAS Şişe ve divit ağzını kapatmakta kullanılan deri IFDAC (C : Ufâzic) Semiz, besili hayvan * Yumuşak nesne IFLIK Eski çalgılardan birinin adıdır IFRAT Davarın alın saçı * İnsanın ense saçı IĞLAK (Bak: İğlâk) IĞRAZ (Bak: İğraz) IĞVA (Bak: İğva) IH Deveyi çökertmek için kullanılır sestir * Yorgunluk ve heyecanla hızlı nefes vermeği tasvir eder IHAFE Korkutmak IHAZE (C : İhâzât-İhâz) Su birikip toplanacak yer * Bir kimsenin kendisi veya sultanı için hıfzedip gözlediği yer IHBAS İfsad etmek Bozmak * Yaramazlık öğretmek IHBAT Huşu ve tevazu´ etmek, alçak gönüllülük yapmak IHDAC Doğan çocuğun bir yerinin eksik olması IHDAR Kendini gözlemek * Bir yerde durmak, ikâmet IHDI Deve çöktü IHDILAL Yaş olmak, ıslanmak * Ağacın budak ve yapraklarının çok olması IHDIRAR Yeşillik IHFAK Gazâda ganimet malından pay almamak * Avcıların av yakalayamaması IHFAS Çirkin olmak IHLA´ Çıkarmak IHLA´ Hâli etmek, boşaltmak IHLAD Meyletmek, yönelmek, eğilmek * Sonsuzlaştırmak, ebedi kılmak * Geç ihtiyarlamak IHLAF Su aramak Yerine halef etmek * Kılıç çıkarmak için elini uzatmak IHLAK Elbise eskimek veya eskitmek IHLAL Terketmek IHLAMAK Ih diyerek deveyi çökertmek * Ih diyerek yorgunluk ve heyecanla hızlı nefes vermek IHLAMUR Kerestesi marangozlukta kullanılan ve çiçeği haşlanıp çay gibi içilen ağaç * Ihlamur ağacından yapılmış IHLİVLAK Eskimek * Bulutun gökyüzünü kaplaması IHMAD Ateşi söndürmek IHMAL Saçak yapmak IHMAR Gizli etmek, saklamak IHN Boyalı sof kumaş * Renkli yün IHN-İ MENFUŞ Didilmiş kumaş Hallac edilip atılmış renkli yün IHNA´ İfsad etmek, bozmak * Yaramaz söz söylemek IHRAB Viran etmek, harabe haline getirmek IHRIVVAT Uzamak IHRİNMAS Sükut etmek, susmak IHRİT İsmi işitilmeyen bitki IHSA´ Irak etmek, uzaklaştırmak IHSA´ Haya çıkarmak IHSAR Noksanlaştırmak, eksiltmek IHSAS Yaramaz iş yapmak IHŞÎŞAN Kabalığı, inatçılığı ve katılığı fazla olmak IHTA´ Hatâ etmek, yanılmak IHTİBA´ Gizlenmek, örtünmek IHTİBAR İmtihan ve tecrübe etmek IHTİDAB Boyamak IHTİDAD Otu köküyle birlikte biçmek IHTİDAM Hizmet etmek IHTİLA´ Ot biçmek IHTİLA´ Çıkarmak IHTİLAB Aldatmak IHTİLAC Seğirtmek, koşmak * Hareket etmek IHTİLAK Yalan olmak * Muhtaç olmak IHTİLAL (İhtilal) Halel vermek, zarar vermek * Muhtaç olmak IHTİLAS Hırsızlık için gelip bir şey alıp kaçmak IHTİMAM Ev süpürmek IHTİMAR Mütegayyer olmak, bozulmak, değişmek IHTİNAS Kırılmak * İkiye bükülmek, iki kat olmak IHTİRA´ Vücud vermek, icad IHTİRAF Cem´etmek, toplamak IHTİRAK Kat´etmek, kesmek IHTİRAM Eksilmek, noksanlaşmak * Kesilmek IHTİRAT Kılıç çekme IHTİSAM Husumet etmek, düşmanlık yapmak IHTİSAR Elini böğrüne koymak * Muhtasar yapmak IHTİTAF Sür´atle ahzetmek, çok hızlı almak IHTİTAN Sünnet olmak IHTİTAT Sakal bitmek Yer tutmak * Hatla işaret koymak IHTİVA´ Kendini aç bırakmak IHTİZA´ Parça parça edip taksim etmek * Kat´etmek, kesmek IHTİZAL Kesilmek * Ayrılmak IHTİZAN Sırrı gizlemek IHVE-İ MÜTEFERRİKÎN Ana baba bir veya yalnız ana bir yahut da yalnız baba bir erkek kardeşler (Müennesi: "Ahavat-ı müteferrikat´tır)
|
|
 |
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi |
|
|
11-04-2012
|
#2 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ HarfiI-İ Harfi IKAB Azap, mihnet IK´AD Yüksek bir yere çıkarmak * Oturtmak IKAK Tırnaklı hayvanların gebeleri IKAL İkl, bağ, bend * Daha ziyade Arabların başlarına koyup sardıkları bağ, agel (Bak: Sâhib-üt tac) IKAM şiddetli harpler * Yaramaz huylu IK´AR Derinletmek, derinleştirmek IKD İnci Gerdanlık Mücevher, boyuna takılan dizilmiş kıymetli şey * İnci dizecek iplik * Hurma salkımı IKFAL Kilitlemek IKHÂR Kahr etme, kahr edilme, kahr edilmiş olma IKHÂR-I DÜŞMEN Düşmanın kahrolması IKKA Çocukların doğduklarında mevcut olan saçı IKLAB Aksine döndürmek Tersine çevirmek veya çevrilmek IKLAL Azaltılma, azaltma IKLÎD (C : Akalîd) Anahtar, miftah IKLİM Bir yerin hava şartları Memleket Küre-i arzın kıt´a ve her bir memleketi IKMA´ Gelen bir kimseyi geri döndürme * Birisini aşağılama IKMAH Enaniyet ve azametle kafa tutma IKMAR Ayın doğmasını bekleme IKMAS Suya daldırıp çıkarma IKNAS Adi ve rezil bir kimse iken asaletlilik iddiasında bulunma IKNAT Allah´a dua etme Aczini ve fakrını anlayarak Allah´a yalvarma * Namazda kıyamı uzatma * İnkisar etmek IKSÂ Uzaklaştırılma Uzaklaştırma IKSÂ-YI ÂMÂL Emel ve isteklerinden uzaklaştırma IKSAM Kasem etme, and içme, yemin etme IKSAR Yapabileceği ve elinden geldiği halde ihmâl etme IKSAT Hakkâniyet, doğruluk gösterme IKTA´ (Kat ´dan) Delil göstererek susturma * Mülkiyeti devlete ait olan bir arazinin menfaatinin hazinede istihkakı bulunan kimseye padişah tarafından verilmesi * Maktuan ihâle IKTAAT (Iktâ C) Sahibi olmayan ve üzerinde imaret eseri olmıyan yerlerden olup, ulülemr tarafından istihkak sahibine imar ve inşa etmesi için tahsis olunan arazi IKTAR Damlatma, damlatılma IKTIDA Tâbi olma Uyma IKTIDAEN Uyarak, ıktıda ederek, tâbi olarak IKTİFA´ (Kafa dan) Arkasından gitme, izinden gitme IKTİFAEN İzinden giderek, örnek tutarak, misal kabul ederek IKVA´ Ev boşalmak * Azık tamam olmak Şâirin şiirin kafiyesini çeşitli yapması IKVAL Bir kimsenin söylemediği bir sözü, söyledi diye iddia etmek IKVÂLİYYÂT Söylenmediği hâlde söylendi diye iddiâ edilen sözler Lüzumsuz iddialar IKY Yemek yemezden evvel çocuğun karnından çıkan necisi IKYAN Halis iyi altın * İnci parçası ILAB Boyunda olan uzun nişan ILAC Bir şeyi yerinden alıp gidermek ILAKIYE Aşikârelik, açıklık, meydanda oluş ILAT (C : Alât) Devenin boynuna takılan ip ILBA´ (C : Alâbâ) Boyun siniri ILC (C : Uluc-Aluc-Ilce) Kervan * Yabani eşek * Acem küffarından bir erkeğin adı ILGAM Sıcak mevsimlerde çöl veya ovalarda buharın yayılmasıyla uzaktan su gibi göüren yer Serap, pusarık ILGAMAK At başıboş olarak dörtnala koşması ILGAR Düşman topraklarına ansızın yapılan hücum, akın * Başıboş hayvanın dörtnala koşması ILGARCI Akıncı ILGIDIR Bir metre kadar uzunluğunda, uçlarına birer karış kadar iki çivi sokulmuş ağaçtan yapılma bir ölçü âletidir ILGIMSALGIM Sıcak mevsimlerde çöl veya ovalarda, buharın yayılmasıyla uzaktan su gibi görünen yer Serap, pusarık ILHİZ Büyük kene ILICA Sıcak pınar suyu Bunların yerden kaynayanına kaynarca; üzerine bina veya kubbe yapılmış olanına ise kaplıca denir ILIK Ne sıcak ne soğuk Az ısınmış veya sıcaklığı kırılmış ILK (C : Alâk) Kurumak * şarap, hamr * Her nesnenin iyisi ILK Sakız * Ağızda çiğnenen şey ILKA Kişinin göbeğine dek olan gömlek ILKİD Şişman, kısa boylu, hakir ve hayrı az olan kadın * Katı yoğurt IMYA (IMİYYÂ) Görmeyerek, düşünmeyerek INAK Kucaklaşıp sarılma, muânaka INAN (C : Aınne) Atın dizgini INAS Kızın büluğ çağına vardıktan sonra evlerinde evlenmeden çok durması INİZ Cimâa kadir olmayan erkek * Cimâdan safâlı olmayan avret INNÎN İktidarsız, güçsüz, âciz INTİYAN Yiğitlik evveli
|
|
|
|
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi |
|
|
11-04-2012
|
#3 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ HarfiI-İ Harfi IR t Nağme, ezgi, basit türkü * Ahenk, terâne IRA Karakter, seciye IRA´ Mıknatıs IRAB Tazı * Yükrek at IRABET Yaramaz sözler söylemek, fuhşiyyat IRAFET Kethüdâlık, reislik Ululuk, şereflilik IRÂK Dicle nehrinden aşağı Basra´ya kadar Şat Suyu´nun iki tarafı olan memleket * Su kenarı * Kökler, asıllar, bünyadlar * Uzak IRÂK-I ACEM (Acem Irakı) Tar: Irak´ın Dicle nehrinden başlayarak İran sınırındaki yüksek dağlık mıntıkaya kadar uzanan bölgesine Osmanlılarca verilen ad IRÂK-I ARAB Arap Irak Fırat ve Dicle nehirleri arasında kalan ve Bağdat´ın kuzeyine kadar uzanan topraklara Osmanlı İmparatorluğu zamanında verilen isim IRAKA (Bak: İrâka) IRAKÎ (Irâkiyye) Irak halkından, Iraklı * Irak´a ait IRAN Evin uzak olması * Mıh, çivi * Mızrak Süngü IRAS Devenin başını ayağına bağladıkları ip IRDA´ (Bak: Irzâ´) IRDAM Üzüm veya hurma salkımı olan budak IREM Irmak kenarı "* Su bendi * Dere, vâdi * Sert yağan ve taneleri iri olan yağmur * Gözsüz köstebek * Kemikten etin suyunu almak IRGAF Hızla yürüme, hırsla bakma IRGAT (Rumca) Rençber, işçi * Yapı işçisi Amele * Gemilerde demir zincirini toplamak için ve binalarda bazı ağır şeyleri kaldırmak için zincirlerle çevrilmiş, ufki bucurgat IRIP Balık tutmak için atılan büyük ağ IRK Nesil Zürriyet Sülâle * Soy Kök Damar IRK-I AHMER Kızıl derili IRK-I ESVED Siyah derili, zenci IRK-ÜZ-ZEHEB Altınkökü denilen bir nebat IRKIY (Irkıyye) Irkla ilgili, ırka âit IRKÎL Belâ Zahmet, meşakkât * Çok güç nesne IRMAK Büyük akarsu, doğrudan doğruya denize dökülen nehir IRMİS Büyük taş * Kuvvetli ve dayanıklı deve IRNÎN Kaş tarafında burun ucu * Her nesnenin evveli IRRİS Arslan yatağı IRS Koca ile karıdan her biri * Nâmus IRSÎ Gelincik dedikleri hayvanın rengine benzer bir renk IRTIR Yerinden ayrılmak IRV (C : Arâ) Cemaat, topluluk IRZ Namus Temizlik Cinsî haysiyet * Ehil ve ıyal İnsanın korumağa mükellef olduğu nefsi, hasebi, şerefi ve mahremleri, zemmedilecek veya medhedilebilecek durumları IRZA Çayırlık, çimenlik Otu bol olan yer IRZ´ Emzirmek veya emzirilmek IRZÂ-İ ETFAL Çocukların emzirilmesi IRZÂ-İ GAYR-İ MÂDERÎ Çocuğu hayvan sütüyle besleme IRZÂ-İ MÂDERÎ Çocuğu ana sütüyle besleme IRZAL Bağcıların arslan korkusundan dolayı ağaçların üzerinde yaptıkları yatak * Avcıların, yatağında topladıkları kuru ot IRZİM Sağlam, sert ve dayanıklı * Şiddetli toplayıcı IS (Iss) t Bayındırlık, mâmuriyet Şenlik * Ses * Sâhib Mâlik * Efendi IS´AB Güç Çetin bulmak Güçleştirmek Zorlaştırmak ISABE (C : Asâib) Cemaat, topluluk * Tıb: Yaraları sarmakta kullanılan bağ, yara bantı * Başa sarılan ve şeâir-i İslâmiyeden olan sarık IS´AD Yukarı çıkarmak Yükseltmek * Mekke-i Mükerreme´ye gitmek * İnbikten geçirmek ISADET Avlatmak ISAGA Kuyumculuk yapma * Eritilmiş maddeleri kalıba dökme ISAHA Kulak verip dinleme ISALET Hamle yapmak * Ulaşmak ISAM Göze çekilen sürme * Kırba bağı * Kırba örtüsü I´SAR Ayağını kaydırıp yere yıkmak IS´AR Enaniyet ve kibirle surat asma I´SAR Hafif esen rüzgâr I´SAR Fakir olmak * Güç olmak, zor olmak ISARE Çadır kazığı * Çadır ipi ISARET Meylettirmek, eğmek IS´AS Gece karanlığı başlamak, karanlık basmak * Karanlığın açılması * Bulutun yere yakın olması * Peşinden gitmek ISATA Seslenme, ses çıkarma ISBA´ Tulu etmek, meyletmek ISBAH Seher vakti Sabah vakti * Gafil olmamak Uyanıklık ISBAR Sabrettirmek ISBI´ (Usbu´-Asba´-Asbi´) Parmak ISDA´ (Sadâ dan) Yankı Aks-i sada Sesin bir yere çarpıp dönmesiyle duyulan ikinci ses ISDAD Men´etmek, engel olmak, geri döndürmek ISDAK Verilecek parayı kadının nikâhında tesbit edip kararlaştırma ISDAR (Sudur dan) Çıkarma, çıkarılma, sudur ettirme * Deveyi sudan geri döndürmek * Rücu ettirmek, geri döndürmek, vazgeçirmek ISFA´ Arındırılmak Hâli olmak ISFAK Kapıyı örtmek * El ile bir nesneye erişmek ISFİRAR Sararmak Sarı olmak ISFİRAR-I AYN Gözün sararması ISFİRAR-I EVRAK Yaprakların sararması ISFİRAR-I ŞEMS Güneşin sararmış gibi görünüşü ISGA´ Söylenilen bir sözü dinleyip kabul etme ve yapma * Söylenilen bir sözü kulak verip dinleme * Meyl etmek * Eksiltmek ISGAR (Sagir den) Hakir ve hor görme * Küçültme ISHA´ Gökyüzünün açık ve bulutsuz olması ISHAB Yoldaşlık yapmak ISHAM Biçim vakti yetişmek, hasat zamanının gelmesi ISHAR (Sıhriyyet den) Akrabalık, yakınlık, kurbiyet, sıhriyet Damat olma Damat edinme * Ulaşmak * Erimek ISHÎRAR Ot kurumak ISKA (Bak: İska) ISKAÇA Gemi direğinin ayaklığı ISKALARA Gemi arması merdiveni * Harp gemilerinin sol taraflarındaki merasim merdiveni ISKALARİYA Geminin üst kısmına çıkabilmek için iskele, yani merdiven teşkil etmek üzere çarmıhlara aykırı ve kazık bağı ile bağlanmış ince halatlar ISKAPARMA İtl Bir gemiyi toptan kiralama ISKARÇA İtl Geminin yükünün pek sıkı olarak istif edilmesi ISKARMOZ Kayık ve sandallarda kürek takılmak üzere yan kenarlara dikine sokulmuş tahta çiviler * Bir cins küçük balık ISKARSO İtl Yelkenleri doldurur dik rüzgâr * Geminin götürü olarak kiralanması ISKARTA Herhangi bir sebepten dolayı değerini kaybetmiş mal ISKAT Düşürmek Düşürülmek Aşağı atmak Hükümsüz bırakmak * Silmek * Ölünün azaptan kurtulması ümidi ile ölen kimse nâmına dağıtılan sadaka ISKAT-I CENİN Kadının çocuk düşürmesi ISKAT-I SALÂT Ölmüş bir kimsenin kılmadığı namazlar yüzünden hâsıl olan günahını giderir ümidi ile verilen sadaka ISKOTA İtl Büyük yelkenleri kullanmaya yarayan ip ISKUNA ing İki direkli bir nevi yelkenli gemi ISLA´ Ateşte kızdırmak Ateşte yakmak ISLAH İyileştirmek Düzeltmek Kusurları gidermek (Nefsini ıslah etmeyen başkasını ıslah edemez S) ISLAH-I HÂL Kendi halini ıslah etme, düzeltme ISLAH-I ZÂT-ÜL BEYN Aralarındaki kırgınlığı kaldırarak iki kişiyi barıştırma ISLAHAT Kusurları ve eksiklikleri gidermek için yapılan işler ve düzeltmeler ISLAHAT-I ADLİYE Adli ıslahat ISLAHAT-I ASKERİYE Askerlikte yapılan ıslahatlar Askerî ıslahat ISLAHAT-I MÜLKİYE İdarede yapılan düzeltmeler, yenilikler ISLAHATPERVER Islahat taraftarı, ıslahatı seven ISLAHEN Islah ederek, düzelterek ISLAHHANE Tar: San´at mekteblerine önceleri verilen isim * Islah evi ISLAHÎ (Islahiyye) Islah etmeye ve düzeltmeğe dair Düzeltme ile alâkalı ISLAHPEZİR Islah edilebilir olan Düzeltme ve tâmir kabul eden, ıslaha kabiliyeti olan ISLδ Boynu ince ve başı fındık gibi yumruca olan yılan ISLİHMAM Ayak üstüne durmak ISLÎT Zinetli kılıç, üzeri süslenmiş kılıç ISMAM Şişenin ağzını tıkama * Sağırlaştırma, duymaz hâle getirme ISMARLAMA Sipariş verme, emanet etme Hususi siparişle yaptırılmış, hazır alınmayan ISMAT Susturma, susturulma, sükut ettirme ISMİ´LAL Muhkem olmak, sağlam olmak * Otların birbirine dolaşmaları ISNA´ Yardım etme, yardımda bulunma ISNAKAT El darlığı * Men´etmek, engel olmak ISNAN Israr etme, inat etme, ayak direme * Gücenme, darılma * Gururlanma, kibirlenme ISPARÇANA Halatın üzerine sarılmış olan ip * Halatın yapıldığı bükmelerin herbiri ISPARMACA Deniz içinde birkaç zincirin birbirine karışması ISPAVLİ Eskiden gemilerde kullanılan bir çeşit kalın sicim ISPAZMOZ Sinirlerde beliren gerginlik ve titreme ISR Ahd Sözleşme Yemin * Kulakta küpe deliği * Şiddetli ahkâm ve teklifler * Altındakini yerinde tutan ağırlık, bağ ISRAH Medet yetişmek, yardım gelmek ISRAM Derviş olmak ISRAR Bir fikir veya meşru dâvadan dönmemek Direnmek, sebat etmek Hayırlı bir hâl üzere sadakatla kalmayı istemek ISTABL Ahır ISTABL-I ÂMİRE Saray ahırı ISTABL-I HÂS Padişahın atlarına mahsus ahır ISTAFLÎN Havuç ISTAHAR Havuz, küçük göl Su birikintisi ISTAM Kepçe ISTIAD Yükseğe çıkma, terfi etme ISTIBAB Dökülme * Damardan kan fışkırması ISTIBAG Boyanma ISTIBAR Sabretmek * Kısas almak ISTIDAM İki şeyin birbirine şiddetli çarpması ISTIFA Bir şeyin iyisini seçip ayıklamak * Bir şeyi ıslâh edip sâfileştirmek * Seçmek Ayıklamak ISTIFAF Dizilme Sıralanma Saf bağlama ISTIFA-GERDE f Seçilen Seçilmiş bulunan ISTIHAB Saklama, gizleme * Dostluk kurma * Konuşma, musâhabe etme ISTIHAM Ayak üstüne dikili durmak ISTIKAK Tokuşmak ISTILA Ateşte ısınma ISTILAH Tabir, deyim Belirli bir topluluğun, bir lafzı lügat mânasından çıkararak başka bir mânada kullanmaları * Bir ilim veya mesleğe âid kelime Terim Erbab-ı ilim arasındaki ve herkesin anlamadığı kelime * Muvafakat Uygunluk Barışmak İttifak ISTILAHAT Istılahlar İlmî tabirler ISTILAHÎ Istılaha dair Istılaha âid ve müteallik ISTILAM Kesme, koparma ISTINA´ Seçme, intihab, ayırma * Adam seçme * İyilik etmek * İş işletmek ISTINA-İ SIDDIK Sâdık dost seçme ISTIRAH Yardım isteme, istimdat ISTIRAM Hürmet etme, saygı gösterme ISTIYAD Avlamak Vahşi hayvanı ele geçirmek ISTIYAF Yaz mevsimini geçirmek, bir yerde yazlamak ISVA´ Kuruma, yaşlığı ve rutubeti kaybolma ISVEDE Küçük bir böcek adı * Kuvvetli IŞÂ´ Yatsı zamanı Akşam ile yatsı namazı arasındaki vakit * Güneş batmasından ertesi günü fecre kadar olan zaman IŞÂÂN Akşam ile yatsı IŞAEYN Akşam ile yatsı zamanı IŞAR Birlikte geçinmek Muâşeret etmek IŞAR (Aşerâ C) On aylık hamile develer IŞAYA (Işâ C) Akşam ezanından yatsı ezanına kadar geçen zamanlar IŞİR (C : Aşâr) Çanak çömlek parçaları IŞK (Bak: Aşk) IŞKA Sarmaşık adı verilen bir bitki IŞKÎ İki ucu saplı eğri bıçaktır ve deri ve tahta kazımakta kullanılır IŞTIN Toprak kandili
|
|
|
|
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi |
|
|
11-04-2012
|
#4 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ HarfiI-İ Harfi ITABE İyi etmek * Hoş kokulu etmek ITAF Kaftan ITAK Hürriyet * Kuvvet * şiddet ITAK-ÜT TAYR Yırtıcı kuşlar ITAKA Güç etmek, zorlaştırmak IT´AM (Bak: İt´âm) ITAM İdrar zorluğu, idrar tutukluğu ITAR (C : Utur) Dudak kenarı * Elin kasnağı * Diğerlerini ihâta eden nesne ITARE Uçurma, uçurulma ITAŞ (Atşân C) Susamış olanlar ITBAK Örtünmek * Yürümek * Değiştirmek * (Bak: İtbak) ITEH Ahmaklık, bunaklık ITER (Itret C) Nesiller, akrabalar, zürriyetler, aynı soydan gelenler ITF Omuzbaşı ITFA´ Söndürmek ITFAK Maksadına eriştirme, gayesine vardırma ITFAL Kadının oğlanını getirmesi ITFET şefkat, merhamet * Boncuk ITGA Azdırma, azdırılma ITK Azad edilmek Hürlük Esir veya köle olanın serbest edilmesi Azad olmak * Kerem ve hüsn-ü cemâl Asâlet ve necâbet Şeref, şan ve kıdem Kuvvet ITK-I MUALLAK Bir şarta talik suretiyle vuku bulan ıtkdır Bir kimsenin kölesine "şu işi yaparsan hürsün" demesi gibi ki, köle o işi yapınca azad olur (Ist Fık K) ITK-I MUZAF Bir zamana, bir vaktin girmesine veya çıkmasına izafe edilen ıtkdır "Sen gelecek ayın başında hürsün" denilmesi gibi ki, o ayın başında ıtk hadisesi vücuda gelir (Ist Fık K) ITK-I MÜNECCEZ Bir şarta muallak veya bir zamana muzaf olmaksızın derhal vuku bulan ıtkdır Bir kimsenin memluküne hitaben "seni azad ettim" demesi gibi ki, onunla köle derhal hürriyetine kavuşur (Ist Fık K) ITK-I MÜŞTEREK İki veya daha fazla kimsenin, mâlik oldukları bir köleyi azad etmeleridir ITK ALÂ MAL Bir köle veya cariyenin kitabet suretiyle olmaksızın cins ve miktarı malum bir mal veya muayyen bir hizmet mukabilinde azad edilmesidir Buna "Itk alâ cu´l" da denir (Ist Fık K) ITKAN (Bak: İtkan) ITKNAME Azad edilmiş olan köle veya cariyeye azad edildiklerini bildirmek üzere verilen vesika ITL (C : Atâl) Böğür ITLA´ Kokulu şeyler sürünmek * Hevâiyata heves etme ITLA´ Tulu ettirmek, zuhur ettirmek, doğdurmak ITLAK Salıvermek Bırakmak Koyuvermek Serbest bırakmak Serbest olup her tarafta bulunmak Cezadan kurtarmak * Boşama Boşanma Afvetmek(Elbette mutlak ve muhit olan o ef´âlde iştirak muhaldir İmkânı yoktur Evet, ıtlakın mahiyeti iştirake zıddır Çünkü, ıtlakın mânası, hatta mütenahi ve maddi ve mahdut bir şeyde dahi olsa, yine istilâkârane ve istiklâldarane etrafa, her yere yayılır, intişar eder Meselâ: Hava ve ziya ve nur ve hararet, hatta su, ıtlaka mazhar olsalar, her tarafa yayılırlar Ş) ITLAK-I İNAN Dizginini salıverme Başıboş bırakma ITLAK-I LİSAN Ağzına geleni söylemek Çok serbest ve kolay konuşmak ITLAK-I YED Hayır işleme ITLAL Havâle olma, birşey üzerine yüklenme * Boşu boşuna zaman geçirme, vakit öldürme ITLIHAH Gözden yaş akma, ağlama ITLINSA Çok fazla terleme ITMAH Yukarı bakma, gözü yukarı dikme ITMAL Mahvetme, perişan etme ITMAS Bir şeye geriden uzaktan bakmak Helâk etmek ITNA´ Sâlim olmak, sağlam ve sıhhatli olmak ITNAB Edb: Konuşurken, fazla tafsilât vermek Lüzumundan fazla sözü uzatmak (Îcazın zıddı) ITNAB-I MAKBUL Bahsi iyice anlatmak için lüzumlu olan sözün uzatılması ITNAB-I MÜMİLLE Lüzumsuz olarak sözü uzatmak, usanç verecek şekilde uzatmak ITNABE Gölgelik, sâyeban * Keman teli, keman kirişi ITNAN Çınlatma Madeni bir ses çıkartma ITR Hoş ve güzel koku Güzel kokulu şey * Yaprakları güzel kokulu bir bitki ITRA´ Bir kimseyi mübalağa ile medhetmek En güzel şekilde sena etmek ITRAB (Tarab dan) şevke getirme, keyiflendirme ITRAD Bir kimseyle birlikte bahse girişme ITRAH (Tarh dan) Çıkarma, tarhetme, dışarı atma ITRAK Sükût etmek, susmak Gözünü yere dikip bakıp durmak ITRAR Kandırmak, igra ITRET Zürriyet Nesil Ehl-i beyt * Gerdanlık * Güzel kokulu şey ITRÎ Itra mensub, ıtır gibi kokan * Müzik ilminde bir üstaddır Asıl adı Mustafa´dır Bayramlarda okunan tekbirin ilâhi ve kuvvetli bestesi onundur Bestelere âid Segâh, Ayin-i Şerif gibi 25 eseri olduğu söylenir Osmanlı padişahı IV Mehmed´in nedimlik ve esirler kethüdalığında bulunmuştur Vefatı Mi: 1711´dir İstanbul´ludur * Tezhib ıstılahlarındandır Bir cins yaprak şekli Bu şekil ıtr yaprağına benzediği için bu ismi almıştır ITRİF Habis, hilekâr, kötü, pis ITRÎH Devenin hörgücü ITRÎS Hiddetli, cebbar kimse * Kuvvetli, dayanıklı deve ITRİYYAT (Itr C) Güzel kokulu yağ, esans gibi maddeler ITRİYYE Erişte aşı ITRNAK f Güzel ve hoş kokulu ITTILA´ (Tulu dan) Haberli olmak Öğrenmek Haberi, malumatı bulunma * Yukarıdan aşağı bakmak ITTILA Kokulu şeyler sürünme ITTILAAT (Ittılâ´ C) Bilmeler, ıttılâlar, öğrenmeler, haberli olmalar ITTILAK İnşirahlı olma, ferahlı ve sevinçli olma ITTIRAD İntizamlı, uygun şekilde Saat gibi intizamlı hareket Sıra ile birbirini takib eden Ritmik ITVAL Uzatmak Uzatılmak ITYA´ Avdet etmek, dönmek IVAZ (Bak: İvaz) IVEC (Bak: İvec) IYADET Hastayı ziyaret edip hatırını sormak, gidip görmek IYADETEN Hastaya hatır sorarak IYAF Gönül dönmek * Mütereddit olmak, kararsızlık, tereddüt etmek * Tiksinmek, iğrenmek IYAL Fık : Bir adamın üzerine nafakasını vermek vacip olan, kendilerini geçindirdiği kimseler IYALULLAH Halk, insanlar IYAN (Bak: Ayân) IYAZ Sığınma İltica IYAZEN Sığınarak IYD (Bak: Îd) IYŞ (Bak: Îş) IZ (C : Uzuz-A´zâz) Çok zekâlı kötü adam * Dikenli ağaçların küçüğü IZA Nasihat, öğüt, vaaz IZAA Bir şeyi zâyi etmek Zâyi olmak Kaybetmek Mahvetmek, mahvedilmek IZAET Parlatmak Işıtmak Işıklı olmak Aydınlık etmek IZ´AF Bir şeyin üstüne bir misli koyma * Zayıflama IZAHET (C : Izât) Dikenli büyük ağaç * Yalan, sihir, bühtan IZAM (Bak: İzâm) IZAT Yalan Sihir Bühtan * Dikenli büyük ağaç IZAT (C : Izât) Nasihat, öğüt IZAZ Berk muhkem yer IZAZAT Noksanlık IZBANDUT Eskiden Rum korsanlarına verilen addır * Haydut, yolkesen, şaki, eşkiya * İri vücutlu, korkunç IZCA´ Yırtma * Yatarken vücudun yan tarafı üzerine yatma IZFAR Biri tarafından tırnaklanma Bir kimseyi tırnaklama IZÎN (İze C) Her biri bir fırkaya mensub Parça parça, fırka fırka Müteferrik hâlde IZK (C Azâk) Hurma salkımı IZLAK Süçtürüp kaydırma IZLAK-I AKDÂM Ayakların sürçüp kayması IZLAL (Bak: Idlâl) IZLAL Gölgeli olma, gölgelendirme IZLAM Karanlık, zulmet * Zulmetme, karanlıkta bırakma IZMAME (C : Ezâmim) Cemaat, topluluk IZMAR (İzmâr) Kalbde gizlemek, saklamak Belli etmemek IZMAR-I GAYZ Kin saklama IZMAR-I KABL-EZ ZİKR Edb: Bir kelimenin zikrinden önce ona âit zamiri kullanmak IZNAN Bir kimseyi kabahatlı çıkarma IZRA´ Zelil etmek, hor hakir etmek, alçaltmak IZRAF Zarflamak Zarfa koymak IZRAM Ateşi tutuşturma, ateşi alevlendirme IZRAR Zarar vermek Zarara uğratmak IZRAT Yellendirmek IZTICA´ Namaz kılarken secdede koltukları sıkarak göğsü yere değdirme * Yan üstüne yatma IZTILAM Koparmak Kat´etmek, kesmek IZTIMAR Atı, idman yaptırarak yola dayanabilecek şekilde kuvvetlendirme * İnce belli olma IZTINA´ Sıkılma, utanma, kızarma IZTIRAB Acı, elem, sıkıntı, vesvese, azab IZTIRAB-ÂVER f Iztırab veren, elem çektiren IZTIRABAT (Iztırâb C) Elemler, acılar, sıkıntılar, azablar Vesveseler IZTIRAM Saç ve sakala kır düşme * Alevlenme IZTIRAR Çâresiz olmak Mecburiyet İhtiyaç IZTIRARÎ Çaresizlik içinde oluş Mecburiyet(Lisan-ı ıztırariyle bir duâdır ki; muztar kalan her bir ziruh kat´i bir iltica ile duâ eder, bir hâmi-i mechulüne iltica eder Belki Rabb-i Rahimine teveccüh eder S) IZTIRARİYAT (Iztırarî C) Mecburi olarak yapılan şeyler, mecburiyetlerİA´ $ Bir nesneyi kab içine koyup saklamak
|
|
|
|
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi |
|
|
11-04-2012
|
#5 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ HarfiI-İ Harfi İA´ Koyun sürmek, koyun gütmek İAB Kökünden koparmak İAD Korkutmak, tehdit etmek Vaidde bulunmak İADE Geri vermek Eski haline getirme * Mukabilini yapma Karşılığını yapma * Avdet ettirmek * Edb: Bir mısraın veya beytin son kelimesini, kendisinden sonra gelen mısra veya beytin ilk kelimesi olarak kullanma sanatı İade´li şiire "muâd" da denmektedirEy vücud-u kâmilin esrar-ı hikmet masdarıMasdarı zatın olan eşyâ sıfatın mazharıMazharı her hikmetin sensin ki kilk-i kudretinSafha-i eflâke nakşetmiş hutut-ı ahteriAhteri mes´ud olan oldur ki tâb-ı pâkinin Kabil-i feyz ola nutkundan safâ-yı cevheriCevheri ma´yub olan nâkıs benim kim muttasılSadedir hattın hayalinden zamirim defteriDefter-i a´malimin hattı hatadandır siyâhKan döker çeşmim hayâl ettikçe hevl-i mahşeriMahşeri eşkim verir seylâba ger ruz-i cezaOlmasa makbul-i dergâhın sirişkin gevheri Gevheridir ışık bahrinin Fuzulî ab-ı çeşmLiyk bir gevher ki Lütf-u Hak ânadır müşteriFuzulî gazelinde olduğu gibi İADE-İ ÂFİYET Hastalıktan sonra âfiyetin iadesi İyileşme İADE-İ İTİBAR Ticarette iflâstan kurtulma * Kaybedilen itibarı tekrar kazanma Şerefini kurtarma İADE-İ MÜCRİMÎN Suçluların kendi memleketlerine iade edilmesi İADE-İ ZİYARET Ziyarete gelenin ziyaretine gitmek İADETEN Geri vermek üzere İALE Çoluk çocuğun nafakasını te´min etme Evlâd u iyâlin maişetini tedarik etme * İyali çoğalmak, çoluk çocuğu artmak İANAT (İâne C) İaneler İANE Yardım İmdat Yardım için istenen, toplanan şey İANE-İ ASKERİYE Tanzimattan sonra cizye yerine Hristiyan tebeadan alınan vergi Bu vergi sonradan "bedel-i askerî" adını almış ve 1908 Temmuz inkılâbına kadar devam etmiştir İANE-İ CİHADİYE Muharebe zamanında harbin icab ettirdiği fazla masrafları karşılamak ve yardım olmak için halktan alınan paralar Miktarı, her mahallin iktidarı derecesine göre kaza ve liva üzerine merkezden tertib ve "tevzi defterleri"ne maktu´ miktar olarak konulurdu Bu çeşit vergi ve ianeler Tanzimat´tan sonra kaldırılmıştır İANET (Avn dan) Yardım İANETEN İane suretiyle, yardım olmak üzere İARE Emaneten vermek Bir malın kullanılmasından karşılık istemiyerek meccanen başkasına vermek İARE-İ MUKAYYEDE Bir mülkün kayıd ve şartlarla birine ödünç olarak verilmesi İARE-İ MUTLAKA Bir mülkün, bir eşyanın sâhibi tarafından hiç bir şart ve kayda bağlı kalmayarak başka birine ödünç verilmesi İARETEN İare olarak Emaneten İAŞE Geçindirmek Beslemek Yaşatmak Diriltmek İAZ İşaret etmek İAZA (İvaz dan) Bedel ve karşılık vermek Bedel vermek İAZE Sığındırmak Muhafaza etmek İltica İBA´ Çekinmek Tiksinmek * Kabul etmemek, bir işe razı olmamak * Doymadan yemekten çekilmek ÎBA´ Tiksindirmek, iğrenme İ´BA´ Hazırlık İBABE Yol, tarik İB´AD Uzaklaştırmak Sürmek Kovmak İBAD Tıb: Bacaklarda diz mafsalının iç kısmındaki büyük damar İBAD (Abd C) Kullar Allah´ın kulları İBAD Devenin ayağını bağladıkları ip İ´BAD Kul etmek, köle yapmak İBADAT (İbâdet C) İbâdetler İBADE Helâk etmek İBADET Allah´ın (C C) emirlerini yerine getirmek ve nehiylerinden kaçmak Yapılmasında sevab olup, ihlâsla yapılan herhangi bir amel Şeriatta bildirildiği gibi Allah´a kulluk etmek Kâinatın ve dolayısıyla insanların hilkatindeki hikmet ve gaye (Bak: Târik-üs-salât)( İbadet´in ruhu ihlâstır İhlâs ise yapılan ibadetin yalnız emredildiği için yapılmasıdır Eğer başka bir hikmet ve bir faide ibadete illet gösterilse o ibadet bâtıldır Faydalar, hikmetler yalnız müreccih olabilirler, illet olamazlar İİ)(İbadetin mânası şudur ki: Dergâh-ı İlâhîde abd, kendi kusurunu ve acz ve fakrını görüp kemal-i rububiyyetin ve kudret-i Samedaniyyenin ve rahmet-i İlâhiyyenin önünde hayret ve muhabbetle secde etmektir Yâni, rububiyetin saltanatı, nasılki ubudiyeti ve itaati ister; rububiyetin kudsiyeti, pâklığı dahi ister ki: Abd, kendi kusurunu görüp istiğfar ile ve Rabbini bütün nekaisten pâk ve müberra ve ehl-i dalâletin efkâr-ı bâtılasından münezzeh ve muallâ ve kâinatın bütün kusuratından mukaddes ve muarrâ olduğunu, tesbih ile Sübhanallah ile ilân etsinHem de rububiyetin kemal-i kudreti dahi ister ki: Abd, kendi za´fını ve mahlukatın aczini görmekle kudret-i Samedaniyyenin azamet-i âsârına karşı istihsan ve hayret içinde Allahu Ekber deyip huzu ile rükua gidip O´na iltica ve tevekkül etsinHem rububiyetin nihayetsiz hazine-i rahmeti de ister ki: Abd, kendi ihtiyacını ve bütün mahlukatın fakr ve ihtiyâcâtını sual ve dua lisaniyle izhar ve Rabbinin ihsan ve in´âmatını, şükür ve sena ile ve Elhamdülillâh ile ilân etsin Demek, namazın ef´âl ve akvâli, bu mânaları tazammun ediyor ve bunlar için taraf-ı İlâhîden vaz´edilmişler S) İBADETGÂH f Kanunlarla tanınmış bir dine, bir mezhebe ait ibadetlerin icrasına tahsis olunan yerler Mabet, ibadethane İBADETHANE f İbadetgâh Allah´a ibadet edilen yer İBADETKÂR f İbadet yapan İbadete düşkün İBADULLAH Allah´ın kulları İBAET Bir şeyi diğer bir şeye ircâ etme İBAG Helâk etmek İBAH İtibar etmek, ehemmiyet vermek Hürmet etmek İBAHA (İbahe) Sevab veya günah olmamak Bir şeyin yasak ve haram olmaktan çıkması * İzin vermek Mübah ve helâl kılmak * Bir şeyi izhâr etmek İBAHA Ateşi söndürme İBAHAT (İbâhe C) Mübahlar Günah ve sevab olmayan işler İBAHÎ Herşeyi mübah sayan İBAHİYYE Sevab veya günah olduğunu kabul etmeyen bâtıl ve dalâlete saparak dinden çıkan bir fırka veya bu fırkadan olan kimse İBAHİYYUN İbaheciler Her şeyi mübah sayan bâtıl bir zümre İBAK Bir esirin, bir köle veya câriyenin sebepsiz olarak, sahibini bırakıp kaçması İBALE Kuyu bileziği * Hayvanları muhafaza etme * Küçük çocuklara def-i hacet ettirme * Devenin hallerini ve huylarını iyi bilmek İBANE Irak etmek, uzaklaştırmak * Ayırmak * İzhar etmek, göstermek İBAR Eritilmiş kurşun * (İbre C) İğneler, ibreler İBARAT (İbare C) İbareler Bir ifadeyi meydana getiren kelime ve cümleler İBARATÜNA ŞETT Bizim ibarelerimiz çeşit çeşittir, muhteliftir, dağınıktır İBARE Bir fikri anlatan bir veya birkaç cümlelik yazı Parağraf * İbretli ders veren söz (Bak: İbaret) İBARE Helâk etmek İBARE-SENC f Düzgün konuşan, akıcı söz söyleyen İBARET Meydana gelmiş, toplanmış Bir şeyden teşekkül etmiş Bir şeyin aynı Bir şeyin içindekini ve aslını beyan Bir halden bir hale tecavüz eylemek * Rüya tabir etmek İB´AS Yeniden yaratmak, göndermek Hayat vermek İBAS Kurutmak İBASE Tedkik ve teftiş etme İBAT (İbt den) Bohça, koltuğun altına alınan şey Paket İBATE Bir yerde barındırma Gece yatırma İBATE VE İAŞE Barındırma ve besleme İBAVET Yabancı bir adamın bir çocuğa baba gibi olması, babalık yapması İBB Zâyi ve telef etmek İBBÂN Uygun zaman, vakit Her şeyin mevsimi İBBÂN-ÜL FÂKİHE Meyva mevsimi İBCAL Büyük saygı, tâzim ve tekrim (Bu mânâlarda kullanılırsa da tebcil şeklinde kullanılması doğrudur) İBCAM Huzur ve rahatını bozma Rahatsız etme İBDA´ İzhar etmek Bir yerden diğer bir yere çıkmak * Yaratmak Nümunesiz şey yapmak İBDA´ Cenab-ı Hakkın âletsiz, maddesiz, zamansız, mekânsız yaratması ve icâdı * Misli gelmemiş bir eser meydana koymak, icâd, ("İbda´, ihdâs, ihtirâ, icâd, sun´, halk, tekvin" kelimeleri birbirine yakın mânâdadırlar) * Edb: Geçmişte benzeri olmayan şiiri söylemek İBDA-I SAN´AT Benzeri olmayan mükemmellikte san´at eseri İbda´ yapabilene mübdi´, eserlerine bedi´a denir İBDA´ (İbzâ´) Parça parça etmek * Sorulan şeye güzel cevab vermek * Kandırmak * Birisine, kâr tamamen kendine âit olmak üzere sermaye vermek İBDAD Uzaklaştırma, teb´id * Bir şeyi uzatma İBDAL Değiştirmek Tebdil ve tahvil eylemek Birinin yerine diğerini getirmek İBDAN Kısrak * Câriye, kız veya kadın esir İBEK f Put, sanem, haç İBER (İbret C) İbretler, ders alınacak şeyler İBER (İbre C) İbreler, iğneler İBGAZ (Buğz dan) Buğzetme, nefret etme, hoşlanmama, sevmeme İBHA Kesilme, inkıtâ´ İBHAC Sevindirme, sürur ve sevinç verme İBHAH Sesini boğuk bir şekilde çıkarma İBHAK Gözünü çıkarma, kör etme İBHAL Kendi hâline bırakma, salıverme İBHAM Mübhem, kapalı bırakmak Belirsiz olmak Muayyen olmayan * Edb: Sözün kolayca anlaşılmayacak şekilde kapalı olması, vâzıh olmayışı * Baş parmak İBHAMAT (İbham C) Mübhem şeyler, açıklanmayan mes´eleler, üstü kapalı sözler İBHAMVARÎ f Belli etmeyerek, âşikâr surette tanıtmıyarak, gizli bir şekilde, mübhem olarak İBHAR (Bahr dan) Deniz yolculuğu İBHİRAR Gece yarısı olma İBİBİK Çavuşkuşu, hüdhüd İBİK Horozun başındaki kırmızımsı bir renkte uzanmış et parçası İBİL (Bak: İbl) İBİŞ Hımbıl, salak * Orta oyunu ve kukladaki şahıslardan biri İBKA Ağlatmak İBKA Bâkileştirmek Devamlı etmek Azletmeyip yerinde bırakmak Yerinde devamlı etmek * Tayinleri her sene, bir sene müddetle yapılan memurlardan bu müddet bitmeden evvel hizmetleri beğenilenlerin yeniden bir sene için yerlerinde kalmalarına müsaade edilmesi * Mc: Sınıfta bırakmak( Madem her şey elimizden çıkacak, fâni olup kaybolacak Acaba bâkiye tebdil edip ibka etmek çaresi yok mu deyip, düşünürken birden semavî sadâ-yı Kur´an işitiliyor S) İBKAEN İbka suretiyle İBKAEN TA´YİN İşinden ayrılan bir memuru tekrar eski işine getirme İBKA FERMANI Tâyinleri bir sene müddetle yapılan memurların vazifelerinde devam edeceklerine dâir gönderilen ferman İBKAL Yerde ot bitmesi Ramis adı verilen otun yeşermesi İBKAR Fecirden kuşluğa kadar olan vakit * Tehir etmek, sonraya bırakmak İBL (İbil) Dişi deve * Deve sürüsü İBLA´ Yutturma, emdirme İBLAG Bildirmek Yetiştirmek Haberdar etmek Göndermek İBLAK Alaca olmak Kapı açmak İBLAN İki sürü deve İBLAS Mahzun olmak, ümitsiz olmak İBLÎ Deveci İBLİM Anber * Bal İBLİS İnsanları Allah yolundan çıkarmağa çalışan şeytan (Bak: Hannas, Şeytan) İBLİSANE Şeytanca İblisçesine, müfsidane İBN Oğul İBN-İ ABBAS (Bak: Abdullah İbn-i Abbas) İBN-İ ARZ Garip, gurbette bulunan İBN-ÜL BETÛL Hz İsâ (AS) Hz Meryem´in oğlu (Bak: Betûl) İBN-İL CELL Meşhur kişi Namlı ve şöhretli adam İBN-İ CERİR-İ TABERÎ (Bak: Taberî) İBN-İ CEVZÎ (Hi: 508-597) El-Muğni isimli Kur´an-ı Kerim tefsiri vardır Hanbelî fıkhı ve tarihî bilgilerde muhakkik âlimlerdendir Ebu-l Ferec İbn-i Cevzî diye de meşhurdur İBN-İ DEHALİZ Hırsız İBN-İ HACER-İ ASKALANÎ (Hi: 773-852) Büyük hadis âlimidir Şafiî mezhebinin meşhur fukahasından olup hadis üzerine çok eserleri vardır İBN-ÜL HABBE Ekmek İBN-İ HURRE Dürüst, doğru ve namuslu insan İBN-İ HÜMAM (Hi: 788-861) Hanefî fukahasından meşhur bir zattır Şer´î ilimlerde, edebiyatta mütehassıs idi İBN-İ IRS (C: Benât-ı ırs) Gelincik dedikleri küçük hayvan İBN-İ İSHAK (Ebu Abdullah Muhammed) Medine´de büyümüştür Hz Muhammed´in (ASM) hayatına dair vak´aları derin bir alâka ile toplamağa başladı Daha sonra Mısır´a, oradan da Irak´a gitti Hi: 151 veya 152 tarihinde Bağdat´ta vefat etti Siyere dair iki eser vücuda getirmiştir1 Kitab-ül Mübtedâ ve Kısâs-ul Enbiya 2 Kitab-ül Magazi İBN-ÜL M´ Su kuşu İBN-İ MES´UD Ebu Abdurrahman Abdullah Bin Mes´ud da denir (RA)şeref-i İslâm ile müşerref olanların altıncısıdır Bütün gazvelere iştirak etmiştir Dâimî surette huzur-u Risalette bulunduğundan Kur´an-ı Kerim´i herkesten iyi öğrendiği gibi, pekçok hadis de işitmiş ve ezberlemişti Kur´an-ı Kerim´i en evvel Mekke´de Kureyş´e duyuran, Makam-ı İbrahim´de "Rahman" Suresini açıktan okuyan, bu zâttır Ashab-ı Kiramın büyük fakih ve müçtehidlerindendir Bünyesi çok zayıftı Resul-i Ekrem (ASM) bir gün Ashab-ı Kirama hitaben: "Siz İbn-i Mes´ud´un vücudca zayıf olduğuna bakmayınız Mizanda hepinizden ağırdır" buyurmuşlardırBir gün kendisine: Hangi ilim mu´teberdir diye sormuşlar "Kur´an-ı Kerim ve Hadis-i Şerif ilmini çok severim" cevabını vermiştir Resul-i Ekrem´den (ASM) 840 hadis rivayet etmiştir Hicri 32 tarihinde 60 yaşını mütecaviz olduğu halde ebedî hayata kavuşmuştur İBN-İ MİKRAZ Sansar İBN-İ ÖMER (Bak: Abdullah İbn-i Ömer) İBN-İ RÜŞD (Kadı Muhammed Bin Ahmed) (Hi: 514-595) Endülüs Devleti zamanında yetişen bir filozoftur Kurtuba´da doğmuştur(Kur´an vahiy olmakla beraber delâil-i akliye ile te´yid ve tahkim edilmiş Evet kâmil ukalânın ittifakı buna şâhiddir Başta ulema-i ilm-i Kelâmın allâmeleri ve İbn-i Sina, İbn-i Rüşd gibi felsefenin dâhileri müttefikan esasat-ı Kur´aniyeyi usulleriyle, delilleriyle isbat etmişler M) İBN-İ SEBİL Yolcu Seyyah İBN-İ SİNA (Hi: 370-428) Buhara´lı olup zamanının en büyük âlimi, doktor ve filozofudur Avrupa´da, Avicenna diye tanınmıştır İBN-İ TEYMİYE (Hi: 661-728) Diğer adı Ahmed bin Abdülhalim Harranî´dir Hanbelî fıkıh ve hadis âlimi olarak bilinir Bazı mes´elelerde ifrata kaydığından cumhur-u ulemaca hüsn-ü kabul görmemiştir İBN-İ UYEYNE (Hi: 107-198) Ebu Muhammed Süfyan bin Uyeyne, ikinci derecede tâbiinden olup aslen Kufeli olduğu hâlde Mekke-i Mükerreme´de kalmıştır Hadisde, tefsirde ve bilhassa Hadis-i Şerifleri tefsir etmede derin âlim olup yedi bin Hadis-i Şerif nakletmişti Zâhid, müttaki ve sâlih bir zât olup kuru arpa ekmeği ile beslendiği meşhurdur (Rahmetullahi aleyh) İBN-ÜL ÜNS Dost İBN-İ ÜSBUAYN Çok güzel genç * Ayın ondördü İBN-ÜS-SEBİL Misâfir İBN-İ VAKT Zamanın uyarına giden, vaktin icaplarına göre hareket eden kişi Zamane adamı * Mizaç ve tabiata göre söz söyleyen kimse İBN-İ VERDÂN Hamam içinde olan kara çekirge İBN-İ ZÜK Sabah İBN-ÜZ ZAMAN Zamanın çocuğu Devrin adamı İBN-ÜZ ZİN Zinâ sonucu meydana gelen çocuk Piç İBNE Kız çocuğu Veya teennüs eden oğlan İBR (Ber´ den) Temize çıkarmak Borçtan kurtarmak Sağlamlaştırmak İBRÂ-İ ÂMM Huk: Bir kimsenin zimmetini bütün haklardan, dâvâlardan temize çıkarmak İBRÂ-İ HÂS Huk: Bir kimsenin zimmetini belirli bir haktan, hususi bir dâvâdan veya bir kısım haklardan beri kılmaktır İBRÂ-İ ISKAT Huk: Bir kimsenin diğer bir kimsedeki hakkını, tamamen veya kısmen terketmesi İBRÂ-İ İSTİFA Bir kimsenin, başka birisindeki hakkını aldığına dair ikrar etmesi İBRAD Güçsüzleştirme, âciz bırakma * Soğutma İBRAHİM İbrahim kelimesi, İbranicede baba anlamına gelen "eb"; ve cumhur demek olan "reham" kelimelerinden meydana gelmiştir "Ebu-l cumhur" ise; cumhurun babası demektir Bu ismi meydana getiren kelimelerin ikisinin de hareke veya telaffuzlarını az bir değişiklik yapmakla yine bu mânalar Arapçada vardır Bu da İbranilerle Arapların yakınlıklarına delildir İBRAHİM (A S) Halilullah ve Halil-ür Rahman da denir Peygamberlerden İshak ve İsmâil´in (AS) babasıdır Yirmi sahifelik kitap kendisine nâzil olmuştur Süryanice konuşurdu Peygamberimizin de (ASV) ceddi idi Urfa´da doğduğu da rivayet edilir Zamanın kralı Nemrud tarafından ateşe atılmak istendi, mu´cize olarak ateş onu yakmadı En şiddetli zamanda dahi Allah´tan başka kimsenin dostluğunu kabul etmediğinden, sadece ondan meded beklediğinden kendisine Halilullah denilmiştir Sonra Mısır´a ve Kenan iline gitti Oğlu İsmail (AS) ile birlikte Kâbe-i Muazzama´yı yeniden inşa´ ettiler Kudüs´te medfun´dur( $ Ayet-i Kerimesinin delâletine göre, Hazret-i İbrahim ateşe atıldığı zaman, ateşin harareti burudete inkılâb etmesi, beşerin keşfettiği yakıcı olmayan mertebe-i nâriyeye örnek ve me´hazdır İİ)(Hazret-i İbrahim Aleyhisselâm´ın Nemrud´a karşı imate ve ihyâda Güneş´in tulu´ ve gurubuna intikali, cüz´î imate ve ihyadan küllî imate ve ihyâya intikaldir ve bir terakkidir O delilin en parlak ve en geniş dairesini göstermektir Yoksa bir kısım ehl-i tefsirin dedikleri gibi, hafî delili bırakıp, zâhir delile çıkmak değildir M) İBRAHİM BİN EDHEM Babası Belh Şehrinin Pâdişahı idi Hicri 2 asırda yetişmiş büyük bir veliyullahtır Bir çok kerametleri görülmüş, Allah rızası yolunda dünya saltanatını terk ederek fakirliği kabul etmiş ve bütün ömrünü ibadet ve taat ile geçirmiştir Kerametleri dillere destandır İBRAHİM DESUKÎ Büyük âlim ve mutasavvıflardan olup büyük makam sâhibi bir zâtdır Pek meşhur ve çok güzel sözleri ve mev´izaları vardır 676 tarihinde 43 yaşında Şam´da vefat etmiştir (KS) İBRAHİM HAKKI (K S) : Hi: 12 asırda yaşamış büyük âlim ve mutasavvıftır Hasankale´li olup en son Tillo´da yaşamıştır Marifetname isimli meşhur eseri vardır İBRAHİM-VARİ f İbrâhim (AS) gibi Fani, gelip geçici şeylere kalbini bağlamamak sureti ile İBRAK Av hayvanlarını ürkütüp korkutmak * Koyun kurban etmek * Şimşek çakmak İBRAK Deveyi çökertmek İBRAM Israrla rica etmek Usandırıncaya kadar üzerine düşmek * Usandırmak, yıldırmak * İpi sağlam bükmek * Muhkem kılmak İBRAMAT (İbram C) Yalvarmalar, ısrar etmeler, rica etmeler, zorlamalar İBRANAME Alacaklı kimse tarafından alacak ve verecek kalmadığına dair verilen kâğıt İbrâ senedi İBRANİ Eski Yahudi Sülâlesi veya o soydan olan İBRAR Yapılan yeminin doğru olduğu tasdik edilme İBRAZ Göstermek Meydana koymak İBRAZ-I FAZL U HÜNER Hüner ve fazilet gösterme İBRE İnce iğne gibi âlet * Saatlerde veya pusuladaki rakamlara işâret eden ince âlet * Çam gibi ağaçların yaprağı İBRE-İ HAYYAT Kendi işlerini bırakıp başkasının işlerini halledip düzeltmeye çalışan adam * Terzi iğnesi İBRET Uyanıklığa sebeb olan ders * Çok çirkin ve düşündürücü * Tuhaf, acâyip İBRET-İ ÂLEM İÇİN Bütün âleme ibret olsun diye Herkese ibret olsun için İBRETAMİZ (İbret-âmiz) f İbret öğreten Ders verici hâdise İBRETBAHŞ f İbret veren, ibreti iktiza eden İBRETBİN f İbret almış, ders almış İBRETEN İbret olmak üzere, intibah ve ibret vesilesi olmak için İBRETFEŞAN f İbret dağıtan, çok mühim ders verici hâdise İBRETNÜMA f İbret gösteren İbret veren İBRETNÜMUN f İbret olan, ders olan İBRÎ (İbriyye) İğne yapan veya satan kimse * İğne veya ibresi olan İBRÎ Yahudi, İbrani İBRİC Yoğurdu yayıp ayran yapmağa yarayan âlet Yayık İBRİK (C : Ebârik) Topraktan, tenekeden, hattâ bakırdan, gümüşten, altundan yapılan emzikli su kabı * Abdest almağa, çay, kahve vs yapmağa yarayan ayrı ayrı ve türlü türlü kaplar * İyi ve parlak kılıç İBRİKDAR Eskiden sarayda büyük devlet adamlarının konaklarında su döken ve leğen ibrik işlerine bakan kimse İBRİN Yüzü çok parlak ve güzel olan sevgili İBRİNŞAK Ağaçta çiçek açmak İBRİŞİM İpek ipliği, bükülmüş ipek * İbrişimden yapılmış İBRİYE Baş konağı İBRİYY İğne yapıcı veya satıcı İBRİYYUN Yahudiler, İbraniler İBRİZ Halis altun, saf altun İBS Sevinmek, ferah İBSAL Bir şeyi sipariş etme * Men etme İBSAN Bir kimsenin huyunun veya yüzünün güzel olması İBSAR Dikkatle bakmak, tetkik etmek İBSAS Sırrı açıklama * Yayma, dağıtma İBSİ´RAR At yarışlarında koşuşma İBŞAR (Büşr den) (C: İbşarât) Müjdeleme, tebşir etme, sevinçli bir haber bildirme İBŞARAT (İbşâr C) Müjdelemeler, tebşir etmeler, sevinç verici haber bildirmeler İBŞAS Bazı bitkilerin veya çiçeklerin birbirine sarılıp karışması İBTA´ Gecikme, geciktirme * Ağır hareket İBTAL Battal etmek Çürütmek Hükümsüz bırakmak İBTAL-İ HİSS Duygusunu battal etmek ve uyuşturmak (Evet, şu elim elemi ve dehşetli mânevi azabı hissetmemek için ehl-i dalâlet, ibtâl-i his nev´inden gaflet sarhoşluğu ile muvakkaten hissetmez Fakat hissedeceği zaman kabre yakın olduğu vakit birden hisseder Çünki, Cenab-ı Hakka hakiki abd olmazsa kendi kendine mâlik zannedecek S) İBTALE Bâtıl ve boş şey İBTALİYYAT İşe yaramıyan, boş sözler İBTAR Parçalama * Mahrum etme, esirgeme * Gündüzün başlangıcı İBTAR Şaşma, tuhafına gitme, hayrette kalma * Alabileceği miktardan fazla yük yükletme İBTAŞ Şiddetle tutma, kavrama İBTAT Kesmek Kat´etmek İBTİAR Kuyu kazma İBTİAS Gönderme, ba´s etme İBTİDA´ Benzeri olmayan bir şey yaratmak (Bak: İbdâ´) İBTİDA Baş taraf Evvel Başlangıç En önce, başta İBTİDA-İ DÂHİL Tar: Medreselerden orta tahsili verenler İBTİDA-İ CÜLUS Hükümdarlığın başlangıcı Tahta çıkışın ilk zamanları İBTİDAD İki kişinin bir şeyi bir tarafından tutup kavraması İBTİDAEN Önceden, ilk ve başlangıç olarak İBTİDAÎ Başlangıca ait, en önce olarak İlk, evvelâ * Ham, işlenmemiş * İlk tahsil veren okul (Daha da evvel bunun yerine "Sıbyan Mektebi" tabiri kullanılırdı) İBTİDÂİYYÂT Başlangıçta olanlara öğretilen bilgiler * Bu derslere ait kitaplar İBTİDA-ŞÜDEGAN f Stajyer İBTİDAR Bir işe sür´atle başlama İBTİGA Maksad, gaye Taleb, arzu, istek İBTİGA-İ TE´VİL Te´vil maksadıyla Te´vil ederek izahta bulunma İBTİHAC Sevinç, sevinme İç açıklığı İBTİHAC Bolluk, bereket, mebzuliyet İBTİHAL Halktan alâkayı keserek Allaha tazarru´ ve niyazda bulunmak İBTİHAR İki parça olma, ikiye bölünme İBTİHAS Bir şeyin doğruluğunu öğrenmek için soruşturma, tetkik etme İBTİKA´ Bir şeyin renginin fıtri olarak değişikliğe uğraması İBTİKA´ (Bükâ dan) Ağlama, göz yaşı dökme İBTİKAR Sabahleyin erkenden kalkma İBTİL Belâya uğramak Musibete düşmek İyi veya kötü şeye düşkünlük, tiryakilik * İnsanın iyiliğini, kötülüğünü ve kemâl derecesini meydana çıkaran imtihan, tecrübe İBTİLÂ-Yİ ŞEDİD Şiddetli tiryakilik İBTİLA´ Zorlukla yutmak * Gelini gerdeğe koymak İBTİLAC Meydana çıkma, zuhur etme, görünme İBTİLAL Islanmak İBTİLAZ Alma İBTİNA´ (Binâ dan) Bir şeyin üzerine bina etme Bir dava veya bahiste bir şeye istinad etme İBTİNAEN İbtinâ ederek, mübteni olarak, dayanarak İBTİRA´ Ağaç yontma İBTİRAD Duş yapma, soğuk su ile banyo yapma * Serinlemek için soğuk su içme İBTİSAM Tebessüm etmek İnce ve hafif gülümsemek İBTİSAR (Basar dan) Kalb gözüyle görme Basiret * Görüp hakikatına varma İBTİSAR Bir şeye başlama, ibtida İBTİŞAK Haysiyet ve nâmusa dokunma * Yalan söyleme İBTİTA´ Kesilme, inkıta´ İBTİTAR Tâbi olma, uyma, ittiba etme İBTİYA´ Satın alma, mübâyaa etme İBTİYAR Seçip kabul etme * Kavga yapma, dövüş etme * Güçsüz, zaif ve kuvvetsiz olma İBTİYAZ Biriktirip yığma İBTİZA´ Birşey meydanda ve açık olma İBTİZAL Çokluğu sebebiyle bir nimetin kıymetini bilmeyip, hor kullanmak * Devamlı şeklide bir şeyi kullanmak * Edb: Herkesin bildiği bir sözü tekrar etmek (Mümtâziyetin zıddıdır) İBTİZAR Cebren ve zorla alma Soygunculuk yapma İBTİZAZ İhtiyacdan dolayı zillet ve hakaretlere tahammül etme İBYİZAZ Beyazlama, ağarma İBZA´ Bir kimseyi sıkıntı ve kedere boğma Mahvetme İBZA´ Kötü söyleme, fena söyleme İBZAL Esirgemeyip bol sarfetme, bol kullanma İBZAZ Yağlanma, şişmanlama, semirme İBZAZ Bir şeyi istenilen miktardan veya gerektiğinden az verme
|
|
|
|
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi |
|
|
11-04-2012
|
#6 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ HarfiI-İ Harfi İCA´ (Veca dan) Ağrıtma, veca verme İCAA (Cu dan) Yemek içmek için hiçbir şey vermiyerek aç bırakma İ´CAB Şaşırtmak Hayran etmek Hayrete düşürmek * Hodpesendlik Kendini beğenmişlik İCAB Lâzım Gerekli Lüzum Sebeb olmak * Ist: Akitlerde ilk söylenen söz Bir mal sahibinin müşteriye karşı, "Bu malımı sana şu kadar paraya sattım" demesidir Müşterinin de kabul etmesine dair olan sözüne "kabul" denir Şer´i ıstılahta buna "icâb ve kabul" denir İCABAT İcablar Gerekenler Lüzum edenler İCABE(T) Kabul olmak Kabul etmek * Râzı olma, rızâ gösterme, muvafakat etme İCABE-İ DUÂ Duânın kabul olması Duâya cevap verilmesi Muvafakat edilmesi (Bak: Dua) İCABETGÂH f Kabul etme yeri İCABÎ Müsbet İcaba âit, icaba dair * Lâzım, gerekli, zarurete müteallik İCAD Vücuda getirmek Yeniden bir şey meydana getirmek Yoktan var etmek (Bak: İbda´)(şu zamanda çok ileri giden feylesoflar diyorlar ki: "Hiçten, hiçbirşey icad edilmiyor ve hiçbirşey idam edilmiyor; yalnız bir terkip bir tahlildir ki, Kâinat fabrikasını işlettiriyor"Elcevap : Nur-u Kur´an ile mevcudata bakmayan feylesofların en ileri gidenleri bakmışlar ki, tabiat ve esbab vasıtasiyle bu mevcudatın teşekkülât ve vücudlarını -sabıkan isbat ettiğimiz tarzda- imtina derecesinde müşkilâtlı gördüklerinden, iki kısma ayrıldılarBir kısmı, Sofestaî olup, insanın hassası olan akıldan istifa ederek, ahmak hayvanlardan daha aşağı düşerek, Kâinatın vücudunu inkâr etmeyi; hatta kendilerinin vücudlarını dahi inkâr etmesini dalâlet mesleğinde esbab ve tabiatın icad sahibi olmalarından daha ziyade kolay gördüklerinden; hem kendilerini, hem Kâinatı inkâr edip, cehl-i mutlaka düşmüşlerİkinci güruh bakmışlar ki; dalâlette esbab ve tabiat mucid olmak noktasında, bir sinek ve bir çekirdeğin icadı, hadsiz müşkilâtı var Ve tavr-ı aklın haricinde bir iktidar iktiza ediyor Onun için bilmecburiye icadı inkâr ediyorlar, "yoktan var olmaz" diyorlar ve idamı da muhal görüyorlar, "var yok olmaz" hükmediyorlar Yalnız, harekât-ı zerrât ile, tesadüf rüzgârlariyle bir terkib ve tahlil ve dağılmak ve toplanmak suretinde bir vaziyet-i i´tibariye tahayyül ediyorlar İşte sen gel, ahmaklığın ve cehaletin en aşağı derecesinde, en yüksek akıllı kendini zanneden adamları gör; ve dalâlet, insanı ne kadar maskara ve süfli ve echel yaptığını bil; ibret al! Acaba her senede, dört yüzbin envâı birden zemin yüzünde icad eden ve Semavat ve Arzı altı günde halkeden ve altı haftada, her baharda, kâinattan daha san´atlı, hikmetli zihayat bir kâinatı inşa eden bir Kudret-i Ezeliye, bir İlm-i Ezelî´nin dairesinde, plânları ve mikdarları taayyün eden mevcudat-ı ilmiyeyi göze göstermiyen bir ecza ile yazılan ve görünmeyen bir yazıyı göstermek için sürülen bir ecza misillü, gayet kolay o mâdumât-ı hâriciye olan mevcudat-ı ilmiyeye vücud-u hârici vermeği o Kudret-i Ezeliyeden uzak görmek ve icadı inkâr etmek; evvelki güruh olan Sofestâilerden daha ziyade ahmakane ve cahilânedir Bu bedbahtlar, âciz-i mutlak ve yalnız bir cüz-i ihtiyariden başka ellerinde olmayan; firavunlaşmış kendi nefisleri, hiçbir şeyi idam ve yok edemediklerinden ve hiçbir zerreyi, bir maddeyi, hiçten, yoktan icad edemediklerinden ve güvendikleri esbab ve tabiatın ellerinde hiçten icad gelmediği cihetle, ahmaklıklarından diyorlar: "Yoktan var olmaz, var da yok olmaz" deyip, bu bâtıl ve hatâ düsturu, Kadir-i Mutlak´a teşmil etmek istiyorlar Evet, Kadir-i Zülcelâl´in iki tarzda icadı var Biri; ihtira ve ibda´ iledir Yâni; hiçten, yoktan vücud veriyor; ve ona lâzım her şey´i de hiçten icad edip eline veriyor Diğeri; inşâ ile, san´at iledir Yâni; kemal-i hikmetini ve çok esmasının cilvelerini göstermek gibi, çok dakik hikmetler için, kâinatın anasırından bir kısım mevcudatı inşa ediyor Her emrine tâbi olan zerratları ve maddeleri, Rezzakıyet kanunuyla onlara gönderir ve onlarda çalıştırır Evet Kadir-i Mutlak´ın, iki tarzda; hem ibda´ hem inşâ suretinde icadı var Varı yok etmek ve yoğu var etmek; en kolay, en sühuletli, belki daimî, umumî bir kanunudur Bir baharda, üçyüz bin envâ-i zihayat mahlukatın şekillerini, sıfatlarını, belki zerratlarından başka bütün keyfiyat ve ahvallerini hiçten var eden bir kudrete karşı, "yoğu var edemez!" diyen adam, yok olmalı!L)(Eğer desen: "Delil-i İhtiraî i´tâ-i vücuddur İ´tâ-i vücud ise; i´dam-ı mevcudun refikidir Halbuki: Adem-i sırftan vücudu ve vücud-u mahzdan adem-i sırf-ı aklımız tasavvur etemiyor" Cevaben derim: Yahu! Sizin bu istis´âbınız ve şu mes´elenin tasavvurundaki istiğrabınız, bir kıyas-ı hâdi´in netice-i vahimesidir Zira icad ve ibda-i İlâhiyi, abdin san´at ve kesbine kıyas edersiniz Halbuki abdin elinden bir zerreyi imate veyahut icad etmek gelmez Belki yalnız umur-u itibariye ve terkibiyede bir san´at ve kesbi vardır Evet, bu kıyas aldatıcıdır, insan kendini ondan kurtaramıyorElhasıl : İnsan kâinatta mümkinatın öyle bir kuvvet ve kudretini görmemiş ki, icad-ı sırf ve i´dam-ı mahz etsin Halbuki hükm-i aklîsi de daima üss-ül-esası, müşahedattan neş´et eder Demek âsâr-ı İlâhiyeye mümkinat tarafından bakıyor Halbuki: Hayret-efza âsârıyla müsbet olan kudret-i Sâni´in canibinden temaşa etmek gerektir Demek ibadın ve kâinatın umur-u itibariyeden başka tesiri olmayan kuvvet ve kudretlerin cinsinden olan bir kudret-i mevhume içinde Sânii farz ederek o noktadan şu mes´eleye temaşa ediyor Halbuki Vacibü´l-vücud´un canibinden, kudret-i tâmmesi nokta-i nazarından bu mes´eleye temaşa etmek gerektir RN) İCAD (Ücâd) Kapı ve pencerelerin üstlerinde bulunan kemer İCADE İyi yapma, iyi işleme İCADGERDE f İcad olunmuş İC´AF Yere düşürme, yıkma İ´CAF Devamlı olarak hastaya bakma * Zayıflatmak İCAH Örtü, perde İ´CAL Acele ettirme, çabuk yaptırma * Öne geçme İCAL Korkutmak İCALE (Cevelan dan) Dolaştırma, cevelan ettirme İCALE-İ ESB Atı dolaştırma İCALET El kitabı Lüzum etttiği zaman müracaat olunup faydalanılan, cepte ve elde taşınabilir küçük kitap * Acele ile ve derhal yapılan iş İCALETEN Hemen, acele olarak, seri bir şekilde İ´CAM Harflere, yazıya nokta koymak * İsteğini açıklıkla bildiremeyip, maksadı belirsiz, muğlak söylemek İCAM (Eceme C) Arslan yatakları * Çalılıklar, ağaçlıklar, meşelikler İCAN Boyun, unk İCANE (C: Ecanin) Hamam taşı * İçinde bez ve kaftan yıkanılan kap İCAR Kiralamak Kiraya vermek * Kira parası İCAR Kadının başına bağladığı nesne İCARAT Kiranın gelirleri Gelirler İCARE Kira Gelir, irâd Ücret * Fık: Belli bir menfaati belli bir karşılık ile satmak İCARE-İ AKAR Ev, dükkân, arsa gibi yerlerin kirası İCARE-İ FÂSİDE İn´ikad şartlarını câmi´ olduğu halde sıhhat şartlarını tamamen veya kısmen cami olmayan icaredir Bu, aslen meşru olduğu hâlde vasfen meşru bulunmamış olur Binaenaleyh böyle bir icareyi mucir ile müstecirden herhangi biri fesh edebilir İCARE-İ GAYR-İ MÜN´AKİDE İn´ikad şartlarını tamamen veya kısmen câmi´ olmayan icaredir ki, buna "İcare-i batıla" da denir İCARE-İ MEVKUFE Başkasının hakkı taalluk edip icazeti lahık olmadıkça nâfiz olmayan icaredir İCARE-İ MÜECCELE Sonradan alınacak kirâ İCARE-İ MÜN´AKİDE Bey´ide olduğu gibi in´ikad şartlarını tamamen câmi´ olan icaredir İCARE-İ MÜNECCEZE Bir şeyi akd-i icare ânından itibaren kiraya vermektir Akd zamanında kiranın başlangıcı söylenmezse kira, bir icare-yi müneccezeye haml olunur İCARE-İ MÜSANEHE Yıllık olarak yapılan icaredir Bir hanenin bir yıl müddetle kiraya verilmesi gibi İCARE-İ MÜŞAHERE Aylık olarak yapılan icaredir Bir haneyi bir aylığına kiraya vermek gibi İCARE-İ MÜZAFE Bir şeyi gelecek muayyen bir vakitten itibaren kiraya vermektir Meselâ: Bir hâneyi gelecek falan ayın birinden itibaren bir sene müddetle şu kadar bin liraya kiraya vermek, bir icare-i müzafedir İCARE-İ SAHİHA İn´ikad ve sıhhat şartlarını tamamen câmi´ olan icaredir ki, şuyu´ı asilden ve şartı mufsidden hâli olmak üzere malum bir menfaatı, malum bir bedel mukabilinde temlik etmekten ibarettir İCARET İcâr, ücret Kiraya vermek * Kurtarmak, yardım etmek İCARETEYN Müeccel ve muaccel icarelerle kiralanan vakıf emlâkı Hem derhal alınan, hem ileride alınacak kirası olan vakıf bina İCAS Gönlüne korku düşürmek İ´CAZ Âciz bırakmak Acze düşürmek, şaşırtmak * Edb: Mu´cize derecesinde düzgün ve icazlı söz söylemek Benzerini yapmada herkesi acze düşürmek Güzel söz söylemekte insanların muktedir olmadıkları derece * Mu´cizelik olan şey(Kur´an 1350 senedir bütün hakaikını kâinat çarşısında açıp teşhir ettiği halde herkes, her millet, her memleket onun cevahirinden, hakaikından almıştır ve alıyorlar Halbuki, ne o ülfet, ne o mebzuliyet, ne o mürur-u zaman, ne o büyük tahavvülâtlar onun kıymettar hakaikına, onun güzel üslublarına halel vermemiş, ihtiyarlatmamış, kurutmamış, hüsnünü söndürmemiş; şu hâl tek başı ile bir i´câzdır M) İCAZ (İycâz) Edb: Az söyle çok şey anlatmak Sözü muhtasar söylemek Çok mânaya gelen kısa cümlenin hâli Mâruf ve müteârif olan cümleden kısa bir cümle ile maksadı ifâde san´atıBöyle sözlere mucez, veciz veya vecize denilir İCAZ-I BİTTAKDİR Maksadı az sözle ifade etmekle beraber fazla olan etraflı mânaların zuhurudur İCAZ-I HASR Lafzan hiçbir hazf olmadığı halde, ibârenin mânaca zengin olmasıdır İCAZ-I HAZF Mânâya halel gelmemek şartı ile ve lâfzî veya aklî karine delâleti ile cümleyi tamamlayanlardan birinin hazfıdır İCAZ-I MAKBUL Tazammun ve hazf ile olan icaz İCAZ-I MUHİLL Sözün istenilen mânayı ifadeye kifayet etmemesi yüzünden mânanın bozulması halidir İCAZ Kadın eşarbı Baş örtü İCAZET İzin Müsaade Şehadetname Diploma "Olur" demek Destur vermek İlmî ehliyet Reva görmek İCAZET-İ FİİLİYE Bir kimseden izin ve ruhsata delalet eden bir fiil ve hareketin sudûr etmesi İCAZET-İ KAVLİYE Bir kimsenin bir şey hakkında "izin verdim" demesi İCAZET-İ KÜLLÎ Vaktiyle Osmanlı serdarlarına ve sefirlerine müsâlaha, muahede akdi ve sair işler hakkında verilen mezuniyet Tam salâhiyet demektir Bu salâhiyeti alan kumandan veya sefir, üzerine aldığı işi merkezden sormaya ihtiyaç kalmadan maslahatın icabettirdiği ve kendi aklının erdiği vechile yapıp bitirirdi İCAZET-İ LÂHİKA Bir kimsenin önce izni olmadığı halde, yapıldıktan sonra bir şeyi tasdik edip kabul etmesi İCAZETNAME f Şehadetname Diploma Şehadet kâğıdı İCAZET VERMEK Medrese usulüne göre okuttuğu dersi bitiren talebeye hocası tarafından izin verilmesi Bu tasdikan verilen mühürlü kâğıda "icazetname", icazet vermiş olan müderrise de "muciz" denilirdi İCAZÎ İcaza dair, icaza ait ve müteallik Veciz bir tarzda İCAZKÂR f İcazlı, kısa ifadelerle çok şey anlatmak halinde olan İ´CAZKÂR f Mu´cizeli olmak Başkalarını acze düşürecek derecede olmak İ´CAZKÂRANE f Herkesi yarışmada âciz bırakacak yolda İ´CAZNÜMA Mu´cize gösterir derecede Mu´cize derecesinde eser göstermek Âciz bırakmayı göstermek İCBA´ Ekilen ekini henüz olgunlaşmadan satmak İCBAR Zor Zorlama Cebretmek İCBAR-I NEFS Kendini zorlama, nefsini icbar etme İCCAR (C: Ecâcir) Dam, çatı İCCAS Erik * Zerdâli * Armut İCDAF Bağırıp çağırma İCDAN Sonradan zengin olma İCFA´ Koparmak İCFAL Gidermek * Devekuşu seğirtmek İCFİL Yaşlı kadın, ihtiyar kadın * Korkak adam İCHA´ Ayaz çıkma İCHAD Eziyet çekme, elem ve sıkıntıya mâruz bırakılma * Gayret etme İCHAF Zulüm etme, gaddarlık * Gidermek * Noksan etmek, eksiltmek İCHAM Men´etmek, engel olmak İCHAR (Cehr den) Sesle okuma * Ortaya çıkarma, zuhur ettirme, meydana çıkarma, açıklama İCHAŞ Bir kimseden yardım ve medet istemek İCHAZ Hazırlandırmak İCÎ f Atmaca * Hükümdar vekili İCL Dana Sığır yavrusu İCL-İ SAMİRÎ Musa (A S) zamanında Samirî´nin yaptığı buzağı heykeli (Bak: Samirî) İCL (C: İcâl) Boyun ağrısı * Sığır sürüsü İCLÂ (Cilâ dan) Sürme, nefyetme, sürgün etme Evinden barkından ayırma * Sür´atle seğirtme * Cilâlama, parlatma İCLÂ-Yİ VATAN Yerinden yurdundan sürgün etme, başka tarafa nefyetme İCLAB Cem´etmek, toplamak * Yoldaşlık etmek * Ardından çağırmak * "Gitsin" diye haykırmak İCLAL Ağırlama İkram Tekrim eylemek Büyüklüğünü kabul edip hürmet etmek Büyüklük Azamet İCLALEN Büyük sayarak, saygı ve hürmet göstererek İCLAS Oturtmak Tahta çıkartmak Padişahı tahta oturtmak İCLE Düve, dişi buzağı İCLET (C: Ucul) Dişi buzağı * Bir cins ot * Kırba İCLİHMAM Toplanmak, cem´olmak İCLİNBAB Yan yatmak İCMA´ Toplanma Dağınık şeyleri toplamak * Hazırlamak * Azm ve kasdeylemek * Topluluk Fikir birliği Bir mes´eleden âlimlerin ittihad etmesi * Fık: Sahabe-i Güzin Hazretlerinin (RA) ittifakları üzere akaid hükmüne geçmiş umur-u diniyenin tamamı İCMA-İ ÜMMET Ist: Aynı asırda yaşamış olan İslâm âlimlerinden müctehid olanların, şeriatın bir mes´elesi hakkında verilen hükümde birleşmeleridir İCMAD Dondurma, câmidleştirme İCMAD-I MÂ Suyun dondurulması Suyun buz haline getirilmesi İCMAEN Toplu olarak, hep birlikte İcma-i ümmet olarak İCMAL Hülâsa etmek Kısaltmak, bir araya toplamak Kısa anlatmak Biriktirmek * Uzun bir hesaptan çıkarılan hülâsa, netice İCMAL-İ SENEVÎ Senelik gelir ve giderleri yahut yalnız giderleri toplu ve kısaltmış olarak gösteren cetveller İCMAL-İ ŞEHRÎ Aylık gelir ve giderleri, yahut yalnız giderleri toplu ve kısaltılmış olarak gösteren cetveller İCMALEN Kısaca Özlüce İcmali ve hülâsa olarak İCMALÎ Kısaca, toplu olarak, tafsilatsız Muhtasaran İCMALÎ İMAN İman esaslarını kısaca bilmek Allah´a ve Peygamberine imân ettiğini söylemek ve tasdik etmek (Bak: İman-ı icmalî) İCMAM Atı soluklandırma, dinlendirme * Biriktirme İCMAR Bir araya toplamak * Süratle yürümek * Atın sıçrayarak yürümesi * Bir şeyin umumi olması Ateşe öd ağacı koymak * Bir şeyi buhurlamak Tahmini hesab yapmak * Yeni ayın görünmesi İCNAF Doğruluktan ayrılma Sadakattan uzaklaşma İCNAN Deli etme, divane eyleme * Bir şeyi örtme İCNE Tıb : Yanak kemiği İCNİS Tembel ve uyuşuk adam İCRA Bir işi yürütmek * Yerine getirmek Yapma Tatbik etme * Vekil göndermek * Mahkeme kararını yerine getirmek * Suyu akıtmak * Huk: Borçlunun alacaklıya karşı ödemekle mükellef olduğu bir borcu, adlî bir teşekkül vâsıtasıyla ödetme İCRA-YI İCABÎ Lüzum eden muamelenin yerine getirilmesi İCRA-YI LU´BİYYAT Oyun icra etme, sahnede oyun oynama İCRAAT (İcrâ C) Meydana getirilen işler Yapılan işler * Ameliyat Tatbikat İCRAAT-I CELİLİYE Allah (C C)ın celalî sıfatına yani, kibriya ve azametine delâlet eden, kudret-i hakkı ile hâsıl olan icraatı İCRA HEY´ETİ Mahkeme kararını tatbike memur olan heyet İcra memurları heyeti İCRA KUVVETİ Memleketi idâre eden, kanunları tatbik eden kuvvet İCRAM Kabahat yapma, cürüm işleme İCRA MEMURU Mahkeme kararını tatbik ile borçludan borcunu alıp alacaklıya vermekle vazifeli olan adliye memuru İCRA VEKİLLERİ HEY´ETİ Vekiller heyeti Başvekilin riyaset ettiği bakanlardan meydana gelen hey´et İCSA´ Dizüstü getirme Çökertme İCŞAM Teklif etmek İCŞAŞ Bir şeyi döverek ufaltma, küçültme İCTİBA Seçmek İhtiyar ve intihâb etmek Seçkin bir şeyi almak * Tahsildarın para ve vergi toplaması İCTİBAZ Mıknatıstaki kendine çekme hasiyeti İCTİHAD Kudret ve kuvvetini tam kullanarak çalışmak Gayret etmek Çalışmak * Anlayış * Kanaat * Fık: Şeriatın fer´î mes´elelerine âit hükümleri, İslâm müçtehidlerinin, usulüne uygun olarak, Kur´an ve Hadis-i Şeriflerden çıkarmaları ve bunun için tam gayret etmiş olmaları Böyle içtihad eden zâtlara Müçtehid denir(Mesail-i diniyeden olan içtihad kapısı, açıktır Fakat, şu zamanda oraya girmeğe altı mâni vardır:Birincisi : Nasılki, kışta fırtınaların şiddetli olduğu bir vakitte, dar delikler dahi seddedilir; yeni kapılar açmak hiç bir cihetle kâr-ı akıl değil Hem nasılki, büyük bir selin hücumunda tâmir için duvarlarda delikler açmak gark olmağa vesiledir Öyle de: Şu münkerat zamanında ve âdât-ı ecânibin istilâsı ânında ve bid´aların kesreti vaktinde ve dalâletin tahribatı hengâmında, içtihad namıyla kasr-ı İslâmiyetten yeni kapılar açıp, duvarlarında muharriplerin girmesine vesile olacak olan delikler açmak İslâmiyete cinâyettirİkincisi : Dinin zaruriyatı ki içtihad onlara giremez Çünki kat´i ve muayyendirler Hem o zaruriyat, kut ve gıda hükmündedirler, şu zamanda terke uğruyorlar ve tezelzüldedirler Ve bütün himmet ve gayreti onların ikamesine ve ihyâsına sarfetmek lâzım gelirken, İslâmiyetin nazariyat kısmında ve selefin içtihadat-ı sâfiyâne ve hâlisânesiyle bütün zamanların hacatına dar gelmeyen efkârları olduğu halde, onları bırakıp, heveskârane yeni içtihadlar yapmak bid´atkârâne bir hıyânettirÜçüncüsü : Her zamanın insanlarınca kıymetli addedilerek efkârı celbeden câzibedar bir metâ merguptur Meselâ: Bu zamanda en rağbetli, en iftiharlı, siyâsetle iştigal ve dünya hayatını te´min etmektir Selef-i sâlihin asrında ve o zaman çarşısında en mergup metâ, Hâlik-ı semâvat ve arzın marziyatlarını ve bizden arzularını kelâmından istinbat etmek ve nur-u Nübüvvet ve Kur´an ile kapatılmayacak derecede açılan âhiret âlemindeki saadet-i ebediyeyi kazandırmak ve vesâilini elde etmek idi Bu itibarla, o zamanlarda bütün fikirler, kalbler, ruhlar marziyat-ı İlâhiyeyi bilmek ve öğrenmeğe müteveccih idi Bunun için istidat ve iktidarı olanlar o zamanlarda vukua gelen bütün ahvâl ve vukuat ve muhâverattan ders almakla, içtihadlara zemin teşkil eden yüksek istidatlar vücuda gelirdiŞimdi ise, fikir ve kalblerin teşettütü, inâyet ve himmetlerin zâfiyeti, insanların siyaset ve felsefeye iptilâ ve rağbetleri yüzünden bütün istidatlar fünun-u hâzıra ve hayat-ı dünyeviyeye müteveccihtir Ahkâm-ı diniyeye sarfedilecek müstakim bir içtihad yokturDördüncüsü : İçtihad kapısından İslâmiyete girip mesâilini genişlendirmeğe meyleden adamın maksadı, zaruriyata imtisal ile takva ve kemale mazhariyet ise güzeldir Amma zaruriyatı terk ve hayat-ı dünyeviyeyi, hayat-ı uhreviyeye tercih eden adam ise, onun içtihada meyli, meyl-üt-tahribdir Tekliften çıkıp kaçmak için bir yol bulmaktırBeşincisi : Her şeyin, her hükmün vücuda gelmesi bir illete binaen olduğu gibi, bir maslahata dahi tâbidir Fakat maslahat illet değildir Ancak tercih edici bir hikmettir Bu zamanın efkârı, bizzat saadet-i dünyaya müteveccihtir Şeriatın nazarı ise, bizzat saadet-i uhreviyeye müteveccih olup, bittabi dünyaya da nâzırdır Çünki, dünya âhirete vesiledirUmumi bir beliyye olan ve nâsın ona müptelâ olduğu çok işler vardır ki zaruriyattan olmuştur O gibi işler su-i ihtiyar ile gayr-i meşru meyillerden doğmuş olduklarından, mahzuratı ibâhe eden zaruriyattan değildir Ve ruhsat ve müsaade-i şer´iyenin şümulüne dâhil olamazlar Meselâ: Bir adam su-i ihtiyâriyle haram bir tarzda kendini sarhoş etse, hâl-i sekirde yaptığı tasarrufatta mâzur olamaz Bu zamanda bu gibi içtihadlar, semavî değil ancak arzî içtihadlardır Bu gibi içtihadlar ile Hâlik-ı Semavat ve Arz´ın hükümlerinde yapılan tasarrufat merdutturMeselâ : Bazı gafiller, hutbenin Türkçe okunmasını istihsan ediyorlar ki, halkın bilhassa siyasî ahvalden haberleri olsun Halbuki bu gibi ahval-i siyasiye yalandan, hileden, şeytani fikirlerden hâli değildir Hutbe makamı ise, ahkâm-ı İlâhiyenin tebliği için ittihaz edilmiş bir makamdırSual : Avâm-ı nâs Arabiden haberdar değildir, fehmedemez Cevap : Avâm-ı nâs, zaruriyat ve müsellemat-ı diniyeye muhtaçtır Ve hutbe makamı da bu gibi hükümlerin tebliği içindir Bu hükümler kisve-i Arabiye içinde tafsilen değilse de icmalen avâm-ı nâsa mâlum ve mâruftur Maahaza lisan-ı Arabda bulunan şehamet, yükseklik, meziyet, satvet diğer lisanlarda yoktur MN) İCTİHADÂT (İctihad C) İçtihadlar İCTİHADÎ İçtihada müteallik İçtihada dair İçtihada ait İCTİHAF Bir şeyden çok şey almak * Üç parmakla yemek İCTİHAH Kadının veya dişi hayvanların hâmile olması İCTİHAR Askeri çoğaltma * Meydanda ve gözükür olma Aşikâr olma İCTİLAB Celbetmek, çekmek İCTİLAL Bir şeye bakmak İCTİMA´ Toplantı Toplanmak Bir araya gelmek Kavuşmak İCTİMA-İ A´ZAM Ast: Bir çok gezegenin burç mıntıkalarının aynı noktasına tesadüf etmiş gibi görünmeleri İCTİMA-İ NEYYİREYN Güneş ile Ay´ın bir istiva üzerine gelmeleri İCTİMA-İ SÂKİNEYN İki sessiz harfin yanyana bulunması * Ast: İki gezegenin yan yana gelmesi İCTİMA-İ ZIDDEYN İki zıt şeyin bir arada, beraber olması (Bir şey zâtî olsa onun zıddı o zâta ârız olamaz Çünkü "ictima-i zıddeyn" olur, o da muhâldir İşte bu sırra binaen madem Kudret-i İlâhiyye zâtiyedir ve Zât-ı Akdes´in lâzım-ı zarurîsidir Elbette o kudretin zıddı olan acz, O Zât-ı Kadir´e ârız olması mümkün olmaz Ş) İCTİMAAT İçtimalar Toplanmalar İCTİMAÎ Topluluğa ait, birlikte yaşayanlara dair Cemiyet hayatına ait ve müteallik Sosyal İCTİMAİYYAT İçtimaî ilimler Topluluk hayatına dair ilimler Sosyoloji İCTİMAİYYUN İçtimaî hayatı en güzel şekilde idareyi düşünen ve ona çalışan İçtimaî mes´elelere dair ilimlerle uğraşan kimseler Sosyologlar İCTİMAR Tütsülenme, buhurlanma İCTİNA Meyve toplamak Meyve devşirmek Bir yere toplamak * Aldanmak İCTİNAB Çekinmek Sakınmak Uzak olmak İCTİNAH Bir yana eğilme, meyletme * Secde etme * (Hayvan) bir tarafa meyilli koşma İCTİNAN Gizlenmek İCTİRA´ (Cür´et den) Cesaret etme, cür´et etme, yeltenme, atılma İCTİRA´ (Cür´a dan) Suyu soluk almadan birden içme * Ağacı bir tutuşta kırma İCTİRAH El emeği ile kazanılan para ile geçinme İCTİRAM Kabahat yapma, cürüm işleme İCTİRAR İleri ve geri çekme, çekilme * Hayvanın geviş getirmesi İCTİRAZ Devenin geviş getirmesi İCTİSAR Cür´et ve cesâret göstermek * Çölü aşıp gitmek * Denizde geminin geçip gitmesi İCTİSAS Ağacı kökünden çekip koparmak İCTİSAS Hayvanın, ağzı ile çayırı araştırarak otlaması İCTİSAS Evleri yakın olmakla bir arada olma İCTİŞA´ Yer uygun olmama İCTİVA´ İğrenme, tiksinme İCTİVAR (Civar dan) Komşu olma, muhit yapma İCTİYAB Gömlek giyme * Yırtma * Kuyu kazma İCTİYAH Öldürme İCTİYAL Doğru yoldan döndürme İCTİYAS Yağma için dolanma * Taleb etmek, istemek İCTİYAZ Geçmek, mürur İCTİZA´ Ağaç veya dal kesme İCTİZA´ İktifa etmek, yeter bulmak İCTİZAB (Cezb den) Çekip uzatma * Etrafına toplanma İCTİZAL Sevinme, mesrur olma İCTİZAZ Yün kırkma * Çayır ve ot biçme İCTİZAZ-I AGNAM Koyun kırkma İCYAM Men´etmek, engel olmak İCZAB Koparmak İCZAL Birini sevindirme, mesrur etme, gönlünü hoş etme İCZAL Semerin, devenin boynunu yara etmesi İCZAM El kesme * Hızlı yürüme İÇ t Herşeyin içerisi, dâhil, derun * Bir şeyin ortasındaki kısım, göbek * Karın, mide * Kalb, vicdan, gönül * Harem dairesi * Bir şeyin görünmez ciheti, bâtın İÇ CEBEHANE t Şimdiki askerî müzeye eskiden verilen addır İç cebehâne tâbiri bilahare "Hazine-i esliha", Üçüncü Sultan Ahmed devrinde "Dâr-ül esliha", daha sonraları da "Harbiye ambarı" olarak değiştirilmiş, en sonunda "askerî müze" şeklini almıştır İÇERLEK t Dip, kuytu yer Çıkmaz * Daha geride, daha içeride bulunan İÇ EZAN t Cuma günleri hatib minberde iken müezzin tarafından mahfilde okunan ezan Diğer namazlarda yalnız minarede ezan okunurken, cuma günleri öğle vaktinde hem minarede, hem de caminin içinde müezzin mahfilinde ezan okunur İkinci ezan caminin içinde okunduğu için buna "iç ezan" denilir İÇGÜVEY t (İçgüveyi, içgüveysi) Kayınpederinin evine alınan dâmat Karısı tarafının evinde oturan dâmat İÇ HAZİNE t Osmanlı İmparatorluğu zamanında sarayda muhafaza edilen bir kısım paralar İÇ İL MÜDERRİSLERİ t İstanbul, Edirne ve Bursa´da ve bunlara bağlı yerlerde 150´şer akça ve daha fazla yevmiyeleri olan medrese müderrisleri İÇ KALE t Kale duvarlarıyla çevrilmiş şehir ve kasabaların bazılarının ortasında ve en yüksek yerinde yapılan küçük kaleler Bu çeşit kalelere "bâlâ hisâr" da denilirdi Bu iç kaleler, düşmanın, surları geçmesi hâlinde veya şehirde bir isyân çıktığı zaman, hükümdar veya kumandanın çekilip kendini müdafaa etmesi için yapılırdı İÇLİ t İçi dolu * Çabuk müteessir olan, hassas duygulu * Kin tutan, haset eden İÇ OĞLANI t Saray hizmetine alınıp devletin çeşitli makamlarına namzed olarak yetiştirilen gençler İç oğlanı, Yıldırım Bayezid zamanında yeni teşekküle başlayan saray hizmetlerinde bulunmak üzere yeniçerilik için toplanan devşirmelerden ayrılmak suretiyle meydana getirilmiş ve bu usûl sonradan yapılan kanunla devam edip gitmiştir İÇTİHAD (Bak: İctihad) İÇTİMAÎ (Bak: İctimaî) İÇTİNAB (Bak: İctinab) |
|
|
|
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi |
|
|
11-04-2012
|
#7 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ HarfiI-İ Harfi ÎD Bayram günü Bayram (Gidip tekrar gelen, bir kimsede âdet olup alışılan şey Bayram tekrar geldiği için îd denilmiştir LR) ÎD-İ ADH Kurban Bayramı ÎD-İ EKBER Arefesi Cuma gününe raslayan Kurban Bayramı ÎD-İ FITR Ramazan Bayramı İDA´ Emanet bırakmak Vedia koymak * Huk: Kendi malının muhafazasını başkasına havale etme İDA´ Fasid olmak Bozulmak * Helâk olmak * Yardım etmek İ´DA´ Düşman etmek * Sıçratmak * Geri getirmek * Muavenet etmek, yardım etmek İDÂA Zâyi etmek Boşuna harcamak İDÂA-İ VAKT Vaktini boşa geçirmek Vaktini zâyi etmek İDAB Herkesi ziyafete davet etme Sofrası herkese açık olma * Doğruluğunu ve hak olduğunu herkese bildirme İDAB Acib nesne İDABE Edeblilik, terbiyeli oluş İDAD Saymak Sayı Hesab etmek * Ölüm vakti * Fark Vergi * Bahşiş * Küfüv Denk, hemtâ * Delilik emâresi * Parmakla hesab etmek İDAD (İded) Üstünlük, galibiyet, zafer * Kuvvet, zor İ´DAD Hazırlama Yetiştirme Geliştirme İD´AD Korkutmak İDADE Kol bağı İ´DADİYE Hazırlığa ait Hazırlığa mahsus * Orta tahsili veren okullar Vaktiyle rüşdiyeden sonra gidilip yüksek mekteblere girebilmek için lâzım gelen bilgileri öğreten okul Sultaniyelerden aşağı olan mekteb İDAHA Muti olmak, itaat etmek İDAK Davarın kösneyip aygır istemesi İ´DAL Güç olmak, zor olmak İDALE Bir şeyin elden ele geçmesi İ´DAM Vücudu ortadan kaldırmak Yok etmek Öldürmek İ´DAM-I NEFS İntihar Kendi kendini öldürmek İDAM Katık Ekmekle beraber yenen şey İDAM Islah etmek Muvafık kılmak, uygun yapmak İD´AM Direk vurmak İDAME Devam ettirmek Dâim ve bâki kılmak İDANE (Deyn den) Borç, ödünç verme, ikrâz İDANETEN Borç olarak, ödünç olarak, idane suretiyle İDARE Devrettirmek Çekip çevirmek Döndürmek Kullanmak Becermek İDARE-İ ASKERİYE Askerlik işleriyle meşgul olan idare İDARE-İ EKVANÎ Kevnlerin, âlemlerin idaresi, tasarrufu İDARE-İ MAHSUSA İlk adı "İdare-i Aziziye" olan devlet vapur işletme dairesi İDARE-İ MASLAHAT Bir işi mümkün mertebe iyi-kötü yürütmek İDARE-İ MEŞRUTA Meşrutiyet idaresi, meşrutiyetle idare İDARE-İ MUTLAKA Bir hükümdarla idare Bir hükümdarın idare ve yönetimi altında bulunan devlet Mutlakiyet idaresi İDARE-İ MÜSTEBİDE İstibdat idaresi İDARE-İ ÖRFİYE İcabında devletin bir yerde mülki idareye ait nizamları tatil ile kanunen kurduğu askerî idare Örfi idâre, sıkıyönetim İDARE-İ UMÛR İşlerin görülmesi İDARE FİTİLİ Eskiden geceleyin yatak odalarını aydınlatmak için zeytinyağı konmuş küçük bir tabağın içinde yakılan bir çeşit fitilin adıdır Küçük petrol lâmbalarına da idâre denildiği için bunların fitillerine de bu ad verilir İDAREHANE f Bir işe bakan hey´etin veya bir işi idare edenlerin toplanarak iş gördükleri yer ve dâire * Dergi, gazete vs gibi yayınların yazı işlerine bakılan dâire İDARE KANDİLİ Yatak odalarını aydınlatmağa ve elde gezdirmeğe mahsus küçük, ışığı az lâmba İDARETEN İdare için Kanun ile değil, işin gelişine göre yaparak İdare yoluyla, işi idare ederek İDARÎ İdare * İdare ile alâkalı İD´AS Tepelemek İDAVE (C: Edâvâ) Deriden yapılmış su kabı Asker matarası İDB Acib iş İDBAK Ulaştırmak Yapıştırmak * Tecvidde: Harf okunduğu zaman dilin üst damağa yapışmasına denir Bu sıfatın harfleri Sad, dad, tı, zı´dır İsimlerine müdbaka denir (Bak: İtbak) İDBAR Geriye gitmek Geri dönmek * İşlerin ters gitmesi * Talihsizlik * Bir gezegenin diğer oniki burcun tertibine zıt olarak hareketi (Asıl tertibe göre gitmesine de ikbal denir) İDBİSAS Ne kırmızı, ne siyah olmak * Ot bitmek İDCAN (İdcican) Gökyüzü yağmur bulutlarıyla örtülme * Hava çok sisli ve dumanlı olma İDD Büyük, acib şey * Belâ, dâhiye * Yalan İDDE Müddet Zaman Vakit * Küfüv Hemta Arkadaş İDDET Bekleme müddeti * Sayılmış Madud * Cemaat * Hıfz * Fık: Kocasından ayrılan kadının, başkası ile evlenebilmesi için, üç defa hayız görüp temiz oluncaya kadar geçen zaman (Kocasından boşanırsa 100 gün, kocası ölürse 130 gün) İDDET-İ EŞHÜR Ay hesabıyla iddet beklemek Boşanma tarihinden itibaren hür ise üç ay, cariye ise birbuçuk ay bekler İDDET-İ HAML Fık: Çocuk doğurmakla biten iddet Kocası ölen veya boşanan gebe kadının, çocuğun doğmasını beklemesi demektir İDDET-İ HAYZ (Bak: Hayz) İDDET-İ VEFAT Fık: Ölüm neticesinde icab eden iddet Kocası ölen kadın hür ise 130 gün, cariye ise 65 gün iddet bekler İDDİA Bir şeyin müsbet veya menfiliğini ısrarla söylemek İleri sürülen fikir Dâva etmek Israr etmek İnat etmek Haklı veya haksız bir dâvaya kalkışmak(Arzı ve bütün nücum ve şümusu tesbih taneleri gibi kaldıracak ve çevirecek kuvvetli bir ele mâlik olmayan kimse, kâinatta dâva-yı halk ve iddiâ-yı icad edemez Zira her şey, her şeyle bağlıdır M) İDDİAEN İddia ederek Doğru olduğunu söyleyerek İDDİAÎ İddia ile alâkalı Şahitsiz, delilsiz ve boş söz İDDİAİYYAT (İddiaî C) İddia ile ilgili Şahidi olmayan sözler İDDİAM (Diam dan) Payanda dayamak İDDİANAME Müddei umuminin (savcının), iddialarını topladığı ve soruşturma sonunda mahkemede okuduğu yazı (Ceza işlerinde hazırlık tahkikatının neticesi, davasının açılması için kâfi olduğu anlaşılırsa savcı bu dâvayı, ya ilk tahkikatın açılması hakkında sorgu hakimine bir talepname veya doğrudan doğruya mahkemeye bir iddianame vermek suretiyle açar Savcının bu suretle davayı açtığını bildiren yazısına iddianame denir (OTDS) İDDİFA´ Isınma, ısıtma İDDİFA-YI M´ Suyun ısınması İDDİFAN Kölenin, efendisinin yanından kaçması İDDİHAL Girme, duhul etme, dahil olma İDDİHAN (Dühn den) Güzel kokular sürünme İDDİHAR Biriktirmek, toplamak, yığmak * Kıtlık zamanında yüksek fiatla satmak üzere zahire toplayıp saklama İDDİLAC Gecenin geç vaktinde gitmek İDDİMAC Bir şeyin içine girmek Bir yere girip gizlenmek İDDİRA´ Anlama, derketme, kavrama, fehmetme * Hile ile aldatma * (Kadın) saçını tarayıp salıverme İDDİRAK Akıl etme, idrak etme, anlama, fehmetme * Bir yere toplanmak * Birbirine yetişmek İDDİSAR Zengin olma, çok mal mülk sahibi olma Bir şeye bürünme İDDİYAN Borçlanma, borca girme İDEAL Fr Fikre ve düşünceye ait Tasavvuri, hayali * Mefkûre Emel Gaye Hayalde tasavvur edilen kemal Fevkalâde, mükemmel kimse veya şey (Bak: Ülkü) İDEALİST Fr İdeal ve mefkûre sahibi * İdealizm felsefesine bağlı kimse İDEALİZM Fr Bilgide temel olarak düşünceyi alan ve eşyanın müstakil mevcudiyetlerini inkâr edip fikren mevcudiyetlerini kabul eden yanlış bir felsefe doktrini İDEOLOJİ Fr İnsanların düşünce ve hareketlerine muayyen bir istikamet vererek, siyasî veya ictimaî bir doktrin meydana getirmek isteyen fikir sistemi İDFA´ Soğuktan sakınıp giyinmek * Isıtmak İDFAN Gömme Defnetme ÎDGÂH (Îdgeh) f Bayram yeri İDGAM Gizlemek * Bir şeyi bir yere koymak * Tecvidde: Aynı cinsten olan harfleri birbirine katarak iki def´a okumak Şeddeli okumak veya yazılmak(Genizden gelen sese gunne dendiği gibi, harfleri şiddetli okumağa idgam deniyor Konuşurken küçük dil genize çekilerek çıkan ses gunnedir Gunnenin, bazı kimselerce harf sayılması mecazdır Çünkü idgâm ikiye ayrılırGunnesiz idgam ki; tenvin veya sâkin nun, lâm ve râ harflerine idgam olunursa gunnesiz okunur ( $ Mirrabbi $Milledünhü gibi)Gunneli idgam: Tenvin veya sakin nun (Ya, mim, nun, vav) harflerinden birine idgam olunursa gunne ile okunur (Vav ile yâ) ya idgam edilirse gunne yarım olur) İDHAC Silah takınmak İDHAD İptal etmek, hükümsüz bırakmak İDHAL Dâhil etmek İçine almak Sokmak İDHALÂT (İdhal C) Memleket haricinden eşya ve mal getirmek İDHAN (Duhân dan) Tütme Yanarak dumanı çıkma İDHAR Hakir görme, tahkir etme, aşağılatma, hor görme İDHAŞ Korkutma, dehşet verme, dehşetlendirme İDHİMAM Siyah olmak * Ekinin susuzluktan dolayı siyah görünmesi ÎDÎ Bayramla alâkalı İDİL Fr Kır hayatını mevzu yapan nazım veya nesir yazı ÎDİYYE Bayramlık * Divan Edebiyatı şairlerinin bayram vesilesiyle büyüklerin medhine dair yazdıkları kasideler * Bayram kutlaması İDKAK (Dekik den) Ezme, ufaltma, küçültme İDLA´ Delil gösterme * Kovayı suya sarkıtmak İDLA´ İhraç etmek, çıkarmak İDLAC Gecenin ilk saatlerinden geç vakte kadar gitmek İDLAL Naz etmek * Çok nazlanmak İDLAL (Bak: Idlal) İDLİHAM Galip olmak * İhâta edip kaplamak İDLİ´MAM Kararmak İDLİVLA´ Evmek, acele İDMA´ Kan alma * Kanatma İDMAC Bir şeyi bir şeyin içine koymak * Sıkıştırmak İDMAG Bir şeye muhtaç ve muztar eylemek İDMAN Alıştırmak Bir şeyde meleke kazanmak için tekrar tekrar hareket yapmak * Beden terbiyesi Jimnastik İDMAN-I BEDEN Beden idmanı, jimnastik İDNA´ Yakın etmek, yaklaştırmak İDRA Def etmek * Bildirmek Bildirilmek İDRAB (Darb dan) Rüc´u etmek, vaz geçmek Bir şeyi yapmaktan yüz çevirmek Mukim olmak * Bir kimse üzerine kırağı yağmak * Sıcak yel eserek yerdeki suyu kurutmak * Ekmeğin pişmesi (Kamus´tan alınmıştır) İDRAC Dercetmek Dürmek * Bir yazıyı bir yere koydurmak İDRAK Anlayış Kavrayış Akıl erdirmek Fehim Yetiştirmek(Maalesef insanlar teâvün sırrını idrak edememişler, hiç olmazsa taşlar arasındaki yardım vaziyetinden ders alsınlar! İİ) İDRAK-İ DAKİK İnce idrak İDRAK-İ MAÂLÎ Büyük mes´eleleri ve sırları kavramak, akıl erdirmek İDRAKAT (İdrak C) Anlayışlar, kavrayışlar, idrak etmeler İDRAR Sidik Bevl * Çokça akıtmak * Devamlı vermek İDRARAT (Derr C) Gelirler Vâridat Tahsilat İDRİHMAM İhtiyarlıktan dolayı zayıflayıp iş yapamamak İDRİK Dağlarda çok olan bir yemiş İDRİMAC Bir yere girip gizlenmek İDRİS (A S) Hz Adem´in (AS) evlâdlarından ve Kur´anda ismi zikredilen, ilk yazı yazan, terzilik yapan peygamber (AS) (Bak: Meratib-i hayat)
|
|
|
|
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi |
|
|
11-04-2012
|
#8 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ HarfiI-İ Harfi İF Vakit İFA´ Çocuğun büyümesi İ´FA´ Çoğaltmak * Terketmek İFA Ödemek Yerine getirmek Söz verdiğini veya vazife bildiğini yerine getirmek Kılmak Yapmak İFA-Yİ VAZİFE Görevini yapma, vazifesini yerine getirme İFAD Bir kimseyi elçilik (sefirlik) vazifesiyle gönderme İFADAT (İfâde C) Anlatmalar İfadeler İFADAT-I LÂZİME Gerekli ifadeler İFADE Anlatmak Söylemek * Fayda vermek, fayda tutmak İFADE-İ CEBRİYYE Zoraki ifade * Mat: Cebir işaretleri ile maksadını anlatma İFADE-İ MERAM Dilek ve maksadını anlatmak İFADE-İ ŞİFAHİYYE Ağızdan söyleyerek, şifahî olarak ifade ederek İFADE-İ TAHRİRİYE Yazı ile anlatış İFAHA Yellenmek İFAHE Kan fışkırtma * Kanatma İFAKAT (Fevk den) İyileşme, hastalıktan kalkma Hastalıktan kurtulup tamamen iyileşinceye kadar aradan geçen zaman * Ayılma Sarhoşluk veya baygınlıktan kurtulma İFAKAT-PEZİR f İyileşmesi mümkün, iyileşebilir İFAKAT-YÂB f İfakat bulucu, iyileşen İFAKAT-YAFT f Sıhhat bulan, iyileşen, hastalıktan kalkan İFAL Sür´atle gitmek, hızla gitmek * Uzaklaşmak, ırak olmak İFASA Yumuşak söylemek * Aşikâre söylemek Açık açık konuşmak İFATE (Fevt den) Kaybetme, kaçırma, elden çıkarma İFATE-İ FIRSAT Fırsatı kaçırma Fırsatı değerlendirememe İFATE-İ VAKT Vakit kaybetme, zaman harcama İFAVE Çorbanın iyisi * Çömlek kaynarken yüzüne çıkan köpük İFAZA (Feyz den) Bereketlendirmek Feyz vermek Bol bol dağıtmak ve akıtmak Taşıp yayılmak İFAZA-BAHŞ f Feyizlendiren, feyiz aldıran İFAZE (Fevz den) Maksada erdirmek Merama kavuşmak Zaferyâb eylemek İFCA´ Geçimini genişletme İFCAC Kuş cıvıldaması, kuş ötmesi İFCAC-I TUYUR Kuşların cıvıldayışı İFCAR Fecir vaktine girme * Bir kimseyi fâcir sayma İFDA´ Fidye kabul etme İFCAS Mânâsız ve münasebetsiz şeylerle kibirlenme İFDA´ Sahraya çıkmak, çöle çıkmak İFDAH (Fadih den) Kötülüğü açığa vurma Kusur ve ayıpları meydana çıkarma İFDAL (Fadl dan) Lütuf ve bağış İhsan İFFET Namus Temizlik Perhizkârlık Nefsi behimî temayüllerden men etmek Helâla razı olup haramdan kaçınmak İFFET-FÜRUŞ f Namus ve iffetten söz eden Namusluluk taslayan İFFETLİ (İffetlü) Namus, hayâ ve iffet sahibi kadın * Doğru, rüşvet yemez, haram yemez, istikametli kimse * Eskiden kadınlara yazılan mektub hitabı İFHA´ Unutmak İFHAC Davarın ayaklarını ayırıp sağmak İFHAH Âciz bırakma İFHAK Doldurmak İFHAM İkna edip sükût ettirmek Delil göstermekle ve isbat etmekle galip gelmek İFHAM Bildirmek Anlatmak Maksadı bildirmek İFHAM Ulu etmek, yüceltmek İFHAR Şereflendirmek Şeref vermek Fahirlendirmek İFHAŞ (Fuhş dan) Kötü ve fena söyleme İFK Bühtan Bir suçu birisine yüklemek İftira İFKA´ Fakir ve kötü durumda bulunma İFKAD Kaybettirme, kazandırmama İFKAH Öğretme İFKAR´ Fakir düşürme, fakirleştirme * Hayvanı kirâya verme İFLA´ Sütten ayırma, memeden kesme * Yabana kaçma İFLAH Mübarek ve muvaffakiyetli olmak Selâmete çıkmak Felâha kavuşmak * Nimette dâim ve kararlı olmak (Bak: Felah) İFLAK şiir okurken fesahat üzerine olmak * Mâna ve kelime icad etme İFLAL Gidermek * Yağmur gelmeyen yere yetişmek İFLAS Malı tükenmek, parası kalmamak Borçlarını ödeyemiyecek hâle gelmek Sermayesini batırmak * Ahirette günahları çok olanın hüsrana düşmesi İFLAS Sıyrılıp kurtulmak İFLAT Kement veya bağdan kurtulup kaçma İFLİLAK Yer yüzünü bulut kaplamak İFNA´ Mahvetmek Tüketmek Kıymetini kaybetmek Çok zarar etmek Yok etmek İFNA-Yİ BEDEN Vücudu yok etme, öldürme İFNA-Yİ HAYAT Hayatını sarf edip bitirmek Hayatını yok etmek İFNA-Yİ MAÂL Malını sarfetme, malını ifnâ etme İFRA´ Kesmek * Yarmak İFRAC Açılma * Ayrılmak * Genişletmek * Açmak İFRAC-ÜL BÂHİRE Geminin kıyıdan veya iskeleden açılması İFRAD Tek olarak söylemek * Ayırmak * Göndermek Yollamak İFRAG Bir halden başka bir hale sokma Kalıba dökmek Şekil vermek * Boşaltmak Akıtmak Dökmek Câri kılmak İFRAH Ferahlandırmak Memnun etmek İFRAH Belirsiz bir şeyi belirtme * şübhe ve tereddütü giderme * (Kuş) yavrulama * (Tohum) yeşerme İFRAM Doldurma, doldurulma İFRAR Kaçırmak Kaçırılmak Firara mecbur etmek İFRAS Fırsat ele geçme İFRAŞ Zemmetme, kötüleme, çekiştirme * Serip döşetme İFRAT Haddinden geçmek Pek ileri gitmek * Takatinden ziyade iş vermek (Tefrit´in zıddı) İFRAT-I NEŞAT Sevinç coşkunluğu, sevinçten dolayı çoşma İFRATKÂR f Pek ileri giden Haddini aşan İFRAT Ü TEFRİT Birbirine tamamıyla ters olan iki uç Çok fazla ve çok az İFRAZ Ayırmak, tefrik etmek Ayrılmak İFRAZ f Yükseklik Rif´at İrtifa´ İFRAZ Vazifeye tayin etmek * Farzedip vermek İFRAZAT Vücuddan çıkan, bedenden ayrılan kan, irin, balgam gibi şeyler İFRAZCİYAN Darphanede sikke (para) kesenler Altun, gümüş ve bakır madenlerini para haline getirdikleri için bu tabir meydana gelmiştir İFRAZ HAZİNESİ Tar: Kullanılmayan kıymetli eşyanın saklandığı yer Bu gibi kıymetli şeylerden ikinci dereceden olanların muhafaza olunduğu yere de "Bodrum Hazinesi" denilirdi İFRİNKA´ Parmak çıtırdatma * Gidermek * Ayırmak İFRİT Cin taifesinden çok muzır, şerir ve korkunç bir cins * Mc: Korkunç, kızgın ve öfkeli insan İFRİZ Dam saçağı İFSAD Bozmak Azdırmak Fesada uğratmak Fitne salmak Karıştırmak İFSAD-I Mİ´DE Mideyi bozma İFSADAT (İfsad C) İfsadlar, kargaşalıklar, fesada uğratmalar İFSAH Açmak, genişletmek İFSAH Fesahatla konuşmak Açık ve düzgün söz söylemek İFSAH Unutmak Akıldan çıkarmak İhmal etmek İFSAM Hastanın ateşinin düşmesi * Kesilip bitme, tükenme * Yağmurdan sonra hava açılma İFŞA (C : İfşâât) Duyurmak Fâşetmek Meydana çıkarmak Gizli bir şeyi herkese duyurmak İFŞA-Yİ RAZ Sırrı açıklama İFŞAAT (İfşa C) İfşa etmeler, fâşetmeler, meydana çıkarmalar, duyurmalar İFTA Fetva vermek (Bak: Fetva) İFTAH Açmak Fethetmek (Bak: Feth) İFTAH Seğirtme * Sık nefes alma, hızlı hızlı soluk alma İFTAL f Dağınık * Yırtık, aralık, yarık İFTAM Memeden ayırma, sütten kesme İFTAN Fitneye düşürme * Ayartma İFTAR Oruç açmak Oruç açılırken yenen yemek (Zıddı: İmsak) İFTARİYYE İftarlık İftar için hususi olarak hazırlanmış nevale Bunlar oruç bozulduktan sonra yemek yenmeden evvel yendiği için bu ad verilmiştir * Osmanlı İmparatorluğu zamanında padişah sarayında, vüzera, eşraf ve âyân konaklarında, davetlilere iftardan sonra diş kirası namıyle verilen bahşiş, para İFTİAL Bir şeyi iş edinmek Kendiliğinden yapmak * Arabçada beş harfli fiilin birinci babı * Yalan düzmek, iftira etmek İFTİAL Fal tutma, fala bakma İFTİAT Başa tülbent sarmak İFTİCA´ Birdenbire, ansızın olma İFTİDA´ (Fidye den) Fidye vererek esirlikten kurtulma İFTİDAH (Fadâhat den) Kırma, kırıp ufalama * Maskara olma, rezil olma İFTİHAM (Fehm den) Kavrama, anlama Fehmetme İFTİHAR Övünmek Kendini beğenircesine kendinden ve yaptıklarından bahsetmek * Başkasının iyi bir hali ile sevinmek (Bak: Tahdis-i ni´met) İFTİHARİYYAT İftihar yoluyla söylenen sözler İFTİHAR MADALYASI Padişaha sadakat gösterenlere, tarım ve san´atın ilerlemesine çalışanlara, yangın ve sâri hastalık anında devlet ve millete büyük hizmetleri dokunanlara verilmek üzere II Abdülhamid´in irade-i seniyesiyle altın ve gümüşten olmak üzere çıkarılan madalya (1886 ve 1887) Madalyanın ön yüzünde yukarı kısmında şualar içinde tuğra ve alt kısmında Osmanlı arması; diğer yüzünde defne dalı arasında bir boş saha vardır Buraya, madalyanın sahibi olacak şahsın adı yazılırdı Kırmızı renkli kurdele ile göğsün sol tarafına takılırdı Sahibinin ölümünde vereseye intikal etmez, hükümete geri verilirdi İFTİHAS Gerçeği ve hakikatını dikkatle araştırma İçyüzünü iyice tetkik etme * İmtihan etme, deneme İFTİKAD Arayıp sormak * Kaybolmak İFTİKAK (Fekk den) Rehinden kurtarma, rehinden çıkarma İFTİKAL Çok çalışma, bir işte çok fazla emek harcama, pek fazla gayret sarfetme İFTİKAR Yoksulluğunu, fakirliğini açığa vurmak * Çok ihtiyacı olmak * Tevazu´ Alçak gönüllülük İFTİLA´ Otlatma İFTİLAK Taaccüb etmek, şaşırmak İFTİLAL Bükülme * (Asker) muharebeden yılma İFTİLAT Ansızın bir işe girişme * Hatıra gelivererek şiir veya söz söyleme İFTİLAZ Kesmek, kat´ * Bir kimsenin bir parça malını almak İFTİNAN Türlü türlü ve birbirini tutmayan düzensiz söz söyleme * Fitneye düşmek * Âşık olmak İFTİRA Birinin üzerine suç atmak Bühtan İfk Yalan yere birisini suçlu göstermek İFTİRAAT (İftira C) İftiralar, asılsız isnatlar, aslı esası olmayan suç yüklemeler İFTİRAK Perişan olmak * Ayrılmak, dağılmak Hicran İFTİRAK-I İZAM Kemiklerin dağılması İFTİRAKAT Ayrılıklar İftiraklar Parçalanmalar İFTİRAR Gülmek İFTİRAS Yırtmak Parçalamak Yırtıp parçalamak * Zorla yere yıkmak İFTİRAS Fırsat gözlemek Fırsatı ganimet bilmek İFTİRAŞ İzine uyma * Namusa dokunur söz söyleme * Yayılma * Cima * Döşemek İFTİRAZ Farz kılma, vacib kılma İFTİSAD Neşter ile kan aldırma İFTİSAL Sütten kesilme, memeden ayrılma * Fidanı çıkarıp başka yere dikme İFTİTAH (Fetih den) Açmak, başlamak, fethetmek Zabtetmek İFTİTAH TEKBİRİ Namaza başlarken alınan tekbir Namaz, her nevi dünya meşguliyetinden alâkayı keserek kılındığı için, Allahü Ekber diye iftitah tekbirini alarak namaza başladıktan sonra ibadet esnasında dünya işi haram olup namazı bozar Bu mâna için bu tekbire, tahrime adı da verilir İFTİTAN (Fitne den) Fitneye uğrama * Aldatmak * Azdırmak İFTİYAK Fakirleşmek, yoksullaşmak İFTİYAL Fal tutma İFTİYAT Düşünmeden bir işe başlama * Bir şey kaybolup gitme İFTİZAH (Bak: İftidâh) İFZA´ Korkutmak * Güç olmak İFZA´ Medet etmek, yardım etmek * Korkutmak İFZAH (Fazih den) Kusuru, kötülüğü, ayıbı açığa vurma İG Koku, rayiha İĞ Yün, pamuk vs kıvırmağa mahsus iğne İGAL Acele ile bir kimseyi bir yere sokma * Uzaklara gitme İGAME Havanın bulutlu olması İGARE Yağma etmek, hücum etmek * Teşvik etmek Gayrete getirmek Acele etmek İGASE İmdada yetişmek, yardım etmek İGAZA Kızdırma, darıltma İGBAB Korkmak * Bir gün görüp bir gün terketmek İGBİRAR Kırılmak Gücenmek * Toz ile paslanmak * Boz benizli olmak İGDAB Gadablandırmak, kızdırmak, öfkelendirmek İĞDE Kızılcığa benzer bir meyve ve bu meyveyi veren ağaç ve çiçeği İGDİDAN Saç uzamak * Ot yeşermek İGDİN Bozulmuş, kokmuş, cılık (yumurta) İĞDİŞ f Burulmuş, enenmiş hayvan Erkeklik bezleri (hayaları) çıkarılmış at Melez İĞERÇİN Karar veremeyen, mütereddit, kuşkulu İGFA´ Uyuklamak İGFAL (C : İgfalât) Dikkatsizlikle terkettirmek * Gaflette bırakmak * Kandırmak Aldatmak İGFALAT (İgfal C) İğfal etmeler, kandırmalar, aldatmalar İGFALİYYAT Yanıltıp aldatmak için söylenen sözler İGLA´ Pahalandırma, fiatını yükseltme * Kaynatma İGLAF (Gılaf dan) Kınına sokma, kılıfa koyma İGLAK Karıştırmak Kapamak Muğlak yapmak Anlaşılmaz hâle koymak * Zorla iş yaptırmak * Edb: Sözü karışık ve anlaşılmaz surette söyleme İGLAKAT (İglak C) Muğlak yapmalar * Karışık ve anlaşılmaz sözler İGLAT (Galat dan) Yanlışa götürme İGLAZ (Galiz den) Kaba ve fenâ söyleme İGLAZAT (İglaz C) Kaba ve galiz söyleme İGLİNTA´ Vurmakla ve sövmekle üstün gelip galebe etmek İGLİVVAT Lâzım olmak, icab etmek İGMA´ Bayılma, baygınlık, kendinden geçme İGMAD Kınına sokma, kılıfına koyma * Birçok şeyleri bir yere tıkma İGMAD-I SEYF Kılıcı kınına sokma İGMAM Kederlendirmek Gamlandırmak Hüzünlendirmek * Gökyüzünün bulutlu olması İGMAR Batırmak İGMAZ Ayıplamak Kınamak Tahkir etmek İGMAZ Müsamaha etmek Görmemezliğe gelmek İGMAZ-I AYN Göz yummak Aldırmamak, görmemezlikten gelmek İGNA´ Ganileştirmek Zengin etmek * Kifâyet edip bir şeyin yerini tutmak İGNAN Ot çok olmak İĞNEDAN İğne koymağa mahsus küçük kutu İĞNELEMEK t İğne ile delmek * Kalıbını almak için kenarlarını iğne ile delerek işaretlemek * Mc: Sözle hırpalamak Dokunaklı konuşmak İĞNELİ FIÇI Mc: Eziyetli ve usandırıcı iş İnsana eziyet veren ve rahatsız eden yer İGRA Rağbetlendirmek Teşvik etmek Hırsını tahrik etmek İGRAB Uzak yerlere yolculuk etme * Garb (batı) tarafına gitme İGRAD Yüksek ve güzel sesle şarkı söyleme İGRAK Suya batırmak, boğmak * Kabı doldurmak * Edb: İmkânsız bulunan mübalâğa İGRAKAT (İgrak C) Mübalâğalar, iğraklar, aşırı büyültmeler İGRAKİYYAT Aşırı büyültmelerle ve mübâlâğalarla söylenen sözler İGRAM Borç ödetme İGRAR Batırmak İGRAS Ağaç dikmek Toprağa gömmek İGRAZ Doldurmak * Taze hamurdan ekmek yapıp misafire yedirme İĞRETİ t Ödünç, borç, kendi malı olmayan Yerli ve sabit olmayan, muallak gibi duran * Muvakkat, bağlı bulunmayan, geçici * Fıtrî olmayan, sahte, sun´î İGRİK Çok bağırıp böğüren (hayvan) İGRİZ Kabuğundan henüz çıkan çiçek İGSAS Güzel yemekler yedirme İGSAS Sıkıştırma, tazyik etme * Bir yer ahalisini sıkıntıya düşürme İGŞA Örtmek Bürümek Kapamak Perdelemek İGŞAŞ Acele ettirme * Kışkırtma, tahrik etme İGTA´ Ağacın dalları uzayarak yerlere sürünme * (Asma) yeşerme İGTAŞ Karanlık olmak İGTİBAK Akşam vaktinde şarap içmek İGTİBAT Refahlı, sürurlu ve zengin olmayı temenni etmek İGTİFAR Mağfiret olunma * Şüyu´ bulma İGTİLA´ Hızlı ve sür´atli yürüme Çabuk yürüme İGTİLAF Kılıf içine girme, gılaflanma İGTİLAF-I SEYF Kılıcın kınına girmesi İGTİLAL Hayvanın çok susaması * Elbiseleri üst üste giyme * İçme * İyi sağılmadığı için (koyun) hastalanma İGTİLAM Hırs ve şehvetin galip gelmesi * Muzdarib olmak, acı çekmek İGTİMAD (Gamd dan) (Kılıç) kılıfına girme * Karanlıkta görünmez olmak İGTİMAM Tasalanmak Kederli olmak İGTİMAS Hor ve hâkir görme * Nankörlük İGTİMAS Suya dalma İGTİMAZ Gözünü kapatma, gözünü yumma Uyuma İGTİMAZ Birini çekiştirme, bir kimsenin aleyhinde bulunma İGTİNA´ (Gınâ dan) Zenginleşme, zengin olma İGTİNAM Yağma etmek Fırsatı ganimet bilmek İGTİNAM-I FIRSAT Fırsatı yakalama, fırsattan istifade etme İGTİRAB (Gurbet den) Gurbete gitme * (Güneş, Ay vb seyyareler) batma * Göz önünden kaybolma İGTİRAF Avuçla su içme, eliyle su alma İGTİRAK (Gark dan) Suya batma, gark olma, suda boğulma * Soluğu kuvvetle içe çekme İGTİRAM Borç, diyet veya cerime verme İGTİRAR (Gurur dan) Aldanma, iğfâl olunma * Gururlanma Kibirlenme, böbürlenme Güvenilmeyecek şeye güvenme * Gaflette olma, gafil bulunma İGTİRAREN Güvenerek, mağrur olarak İGTİSAB Gasb etmek Başkasının malını zorla elinden almak İGTİSABAT (İgtisab C) Gasbetmeler, başkasının malını elinden zorla almalar İGTİSAL Yıkanmak Gusletmek (Bak: Gusül) İGTİŞAŞ Karışıklık Kargaşalık Karmakarışık olmak * Birisinin fena telkinini kabul etmek İĞTİŞAŞAT (İgtişaş C) Karışıklıklar, kargaşalıklar, fenâlıklar İĞTİTA´ Örtünme, bir şeye sarınma İGTİYAB Gıybet etmek Zemmetmek Yermek İGTİYAL Baskın yapıp öldürme İGTİYAR Faydalanma, istifâde etme * Azık edinme İGTİYAZ Gazaba gelme, kızma, öfkelenme İGTİZA (Gızâ dan) Beslenme, gıdalanma İGTİZAB Gücenme, kızma, gazaba gelme, darılma İĞTİZAL İplik eğirme İGVA´ Ayartmak Azdırmak Baştan çıkarmak İGYAL Hâmile kadının sütünü vermesi İGYAM Havanın bulutlu olması İGZA´ Görmemezliğe gelme İGZA´ (Gazâ dan) Savaştırma Gazâ ettirme Muharebeye gönderme İGZAB (Gazab dan) Gazaba getirme, hiddetlendirme, kızdırma, öfkelendirme İGZAF Gece çok karanlık olmak İGZAL Eğirmek
|
|
|
|
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi |
|
|
11-04-2012
|
#9 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ HarfiI-İ Harfi İHA Sevketme, gönderme İHAB Ham deri İHAB Verme, bağışlama İHAFE Korkutmak Havf ettirmek İHAKE Te´sir etme * Kesme İHALE Bir işi birisinin üzerine bırakmak Bir hâlden diğer hâle dönmek * Artırma veya eksiltmeye çıkarılan bir işi en münâsib bulunan bir istekliye vermek * Zayıf addetmek * Muhal söz söylemek İHALETEN İhale ederek, ihale suretiyle İHAM Vehme düşürmek, vehimlendirmek * Edb: İki mânaya gelen bir kelimeden en az kullanılan mânayı bilerek kullanmak İHAM-I KABİH Edeb ve terbiye dışı anlamı bilerek kullanma Sözü edeb ve terbiyeye aykırı bir mecazî mânâya getirme İHAME Çadır kurma İHAN (Vehn den) Bir kimseyi zayıf, kuvvetsiz tutma Güçsüzlendirme * Hor görme, tahkir etme İHAN (İhnet C) Kızgınlıklar, öfkeler, gazablar, dargınlıklar İHANET (Hevn den) Alçak ve hakir addedip itibar etmemek, kıymet vermemek * Hainlik Haksızlık Kötülük İHANET Helâk etmek Öldürmek Mahvetmek İHASE Toprağı kazarak bir şeyler arama İHAŞ Bir kimsenin namusuna dokunma, namusunu lekeleme İHAŞE Avı, tuzağa düşürebilmek için sürüp götürme İHATA Etrafından çevirmek, kuşatmak, içine almak Kuşatılmak, sarılmak * Geniş bilgi ile anlamak, tam kavramak İHATAVÎ İhata edecek şekilde Kaplayıp içine alacak yolda İHAZE Kalkanın elle tutulacak olan yeri * Timar Hükümdarın verdiği arazi İHBA´ Örtmek, saklamak, gizlemek * Ateşi basıp söndürmek İHBAB Muhabbet etmek Sevgisini göstermek İHBAK Boyun eğme, inkıyâd, yumuşaklıkla söz dinleme İHBAL Gebe koyma, hâmile yapma * Çiçekler dökülüp meyve tutma İHBAR Haber vermek Haber almak Alınan haber Anlatmak (Bak: Ahbâr) İHBAR-I GAYBÎ Gayıbdan verilen haber Geçmiş zamandan veya gelecekten verilen haber (Bak: Ahbar) İHBARAT Bildirilen haberler İhbarlar Bildirilen hadis-i şerifler İHBARÎ Haberle alâkalı Haber vermeğe dair * Gr: Bir işin ne zaman olacağını bildiren fiil İHBARİYYAT Haberle alâkalı, habere âit cümleler İHBARİYYE Haber vermek işi * Kaçak veya kayıp eşyayı haber verene mükâfat olarak verilen para İHBARNAME f Yazılı haber Yazı ile haber vermek * Belirli hadiselere dair bilgi olarak, alâkalı olduğu yere verilen yazı * Bir paranın ödenmesi veya başka bir muamelenin yapılması lüzumuna dair resmi bir daireden gönderilen ihtarnâme İHBAS Eteğinde bir şey gizleme * Hapsetme * Vakfetme Hayır yollarında mal ve hayvan bağışlama İHBAS Birinin hakkını yeme İHBAT Huşu ve tevazu etmek İHBAT Mahveylemek Battal ve geçmez hale koymak * Kuyunun suyu çoğalmak veya bitmek * İşin karşılığını vermek * Amelin sevabını giderip, hiçe indirmek İHBAT Koşturmak İHCAC Hac vazifesi için bedel vermek veya nâib tutmak Nâib tutana "Âmir, menub veya mahcucun anh" da denir İHCAF Noksanlık, eksiklik, kusurluluk İHCAL (Hacl den) Utandırma İHCAM Bir şeyden korkarak vaz geçme, dönme cayma Men olunma İHDA (Müennes) Bir Ehad İHDA İman ve İslâmiyet yolunu göstermek Hidayete eriştirmek Doğru yola götürmek Allah rızasına uyan yola girmesine vesile olmak * Hediye etmek Armağan yollamak İHDA AŞER Onbir İHDAD (Gövdenin) derisi şişme İHDAD Keskinleştirme İHDAF Gelip çatmak Karşısına dikilip durmak Hedef olmak İHDAİYYE Hediye etme vesilesiyle yazılan yazı İHDAL Islatma İHDAR (Hadr dan) Tıb : Bir organın hissini iptal etme, uyuşturma * Kızı yaşmaklandırma, ferace giydirme İHDAR (Heder den) İptal etme, battal etme, hükümsüz bırakma * Boşa harcama İHDAR-I DEM Huk: Maktulün (öldürülmüş olan kimsenin) diyetini katilden (öldürenden) aldırmamak İHDAS Yeniden bir şey yapmak Ortaya koymak Meydana koymak (Bak: İbda´, Hudus) İHEVAT (İhve C) Samimi ve sâdık arkadaşlar Candan dostlar * Tarikat arkadaşları İHFA Saklamak Gizlemek Ketmetmek Gizlenilmek * Tecvidde: Harflerden birisini söylerken gizli ve zayıf söylemek İHFAF Hafifletmek Birinin şerefine dokunacak şekilde konuşmak İHFİK Yer sarsıntısı ve zelzeleler neticesinde meydana gelen yarıklar, çatlaklıklar İHFİK-ÜL ARZ Yer yarığı İHKAB Arkası kesilme İHKAD Başka bir kimsede garaz ve kin uyandırma İHKAK Mazlumun hakkını zâlimden almak Hakkı yerine getirmek Hak ile hasmına galib olmak İHKAK-I HAK Haklıya hakkını vermek Hakkı, usülü dairesinde yerine getirmek İHKÂM Manen tahkim etmek Sağlamlaştırma Muhafaza ile fesaddan menetmek İHKAR Rezil ve rüsvay etme İHLA Boş bırakma Boşaltmak, hâli kılmak İHLA-İ SEBİL Yolunu açık bırakma İHLA´ (Hulv den) Tatlılandırma İHLAF Yemin vermek Yemin etmek * Yok etmek Telef etmek İHLAK (Helâk dan) Harcama, tüketme, bitirme * Yok etme, helâk etme, öldürme İHLAL (Mahal den) Yer değiştirmek Vermek Yerleştirmek * Helâl kılmak İHLAL (Halel den) Sakatlamak Bozmak Halel vermek * Birini ihtiyaç içinde bırakmak * Düşmanın haklarına vefa etmeyip gadretmek İHLAS Müşteriyi aldatmak Müflis olmak İHLAS (Hulus dan) Kalbini safi etmek İçten, samimi, riyasız sevgi İçten gelen sevgi ile doğruluk ve bağlılık * Sırf Allah emretmiş olduğu için ibadet etmek Yapılan ibadet ve işlerde hiçbir karşılık ve menfaati, hakiki ve esas gaye etmeyerek yalnız ve yalnız Allah rızasını esas maksat ve gaye edinmek İnsanlara riyakârlıktan, gösterişten uzak olmak(Bu dünyada, hususan uhrevî hizmetlerde, en mühim bir esas, en büyük bir kuvvet, en makbul bir şefaatçi, en metin bir nokta-i istinad, en kısa bir tarik-i hakikat, en makbul bir duâ-yı manevî, en kerametli bir vesile-i makasıd, en yüksek bir haslet, en sâfi bir ubudiyet ihlastırCenab-ı Hakk´ın rızası ihlas ile kazanılır Kesret-i etba´ ile ve fazla muvaffakiyet ile değildir Çünkü onlar vazife-i İlâhiyyeye ait olduğu için istenilmez; belki bazan verilir Evet, bazan bir tek kelime sebeb-i necat ve medar-ı rıza olur Kemmiyetin ehemmiyeti o kadar medar-ı nazar olmamalı Çünkü, bazan bir tek adamın irşadı, bin adamın irşadı kadar rıza-yı İlâhîye medar olur Hem, ihlas ve hakperestlik ise, müslümanların nereden ve kimden olursa olsun, istifadelerine taraftar olmaktır Yoksa benden ders alıp sevap kazandırsınlar düşüncesi, nefsin ve enaniyetin bir hilesidir L)(Cay-ı ibret bir hâdise: Bir vakit İmam-ı Ali Radıyallahü Anh, bir kâfiri yere atmış Kılıncını çekip keseceği zaman, o kâfir O´na tükürmüş O kâfiri bırakmış, kesmemiş O kâfir, O´na demiş ki: "Neden beni kesmedin " Dedi: "Seni Allah için kesecektim Fakat bana tükürdün; hiddete geldim Nefsimin hissesi karıştığı için ihlasım zedelendi Onun için seni kesmedim" O kâfir, O´na dedi: "Beni çabuk kesmen için seni hiddete getirmekti Mâdem dininiz bu derece sâfi ve hâlistir; o din haktır" dedi M) İHLAS-MEND f İhlaslı, ihlas sahibi, temiz kalbli İHLAS-MENDANE f Temiz yürekli kimseye yakışır şekilde, ihlaslı kişiye uygun tarzda İHLAS-MENDÎ f İhlaslılık, temiz kalblilik İHLAS-PERVER f İhlas sahibi, temiz kalbli İHLAS-PERVERANE f Temiz yürekli, ihlas sahibi bir kimseye yakışacak surette İHLAS-PERVERÎ f Temiz yürekli, ihlas sâhibi olma İHLAS SURESİ Kur´an-ı Kerim´de şirkin ve küfrün envâını reddedip, tevhidi ilân eden $ diye başlayan 112 SureBu sureye: Esas, Tevhid, Tefrid, Tecrid, Necat, Velâyet, Marifet, Samed, Muavvize, Mazhar, Berâe, Nur, İman suresi de denilmektedir Maâni, Müzekkire gibi isimleri de vardır (ET) İHLİL Erkek tenasül organının deliği, sidik yolu Sidik deliği * Kadınlarda memede sütün aktığı yer İHMA Bir şeyi ateşte kızdırma İHMAD Ateşin alevini söndürmek İHMAL Bir şeyi yüklemesi için yardım etmek Yükletilmek İHMAL Ehemmiyet vermemek Yapılması lâzım bir işi sonraya bırakma Dikkatsizlik Başlayıp bırakmak Terk etmek İHMALCİ t Dikkat etmeyen, dikkatsiz, müsamahacı İHMALKÂR f İhmalci, işine dikkat etmeyen İHMAM Kederlendirmek Mahzun etmek * İhtiyarlatmak İHMİRAR Kızarmak Kızıllık * Kızıl hastalığı İHN Yün Renkli yün, renkli kumaş İHNA´ Acıma, merhamet etme, şefkat etme İHNAC Bir şeyi bir yana eğme İHNAK (Hunk dan) Boğma İHNAK (Hunk dan) Kin bağlama Gazaplandırma İHNET Gazap, öfke Hiddet * Kalb katılığı * Kin bağlamak İHRA´ Eksiltme, azaltma, noksanlaştırma İHRAB Harâb etme, perişan etme İHRAB Kavgayı kızıştırma, muharebeyi alevlendirme İHRAB Kaçma zorunda bırakma * Çalışma, azmetme, didinme İHRAC Çıkarmak Dışarı atmak Fazla malı başka memlekete göndermek İstifade için meydana koymak İHRACAT (İhrâc C) Memleketteki fazla malı başka memlekete göndermek, satmak * Çıkarmalar İhraç etmeler İHRAK Ateşe atmak Yakmak Yandırmak * Bulamaç yapmak İHRAK Akıtma, dökme İHRAK-I DÜMU´ Gözyaşı akıtma, ağlama İHRAKAN Yakmak suretiyle İHRAK Bİ-N-NAR Ateşte yakma İHRAM Hacıların örtündükleri dikişsiz elbise * Yün yaygı Büyük yün çarşaf * Fık: Hac veya umreyi yada her ikisini eda etmek için mübah olan şeylerden bazılarını nefsine menetmek ve onlardan sakınmak İHRAS Dilsiz olmak Dilsiz kalmak İHRAZ Nail olmak Erişmek * Kazanmak Kesbetmek * Birisini güzel bir surette korumak İHRİZ Bitkin, dermansız Kımıldanmağa ve bir şey yapmağa hâli ve mecâli olmayan İHSA Saymak Sayılmak İstatistik, sayım * Kandırmak, aldatmak * Zaptetmek * Ezber etmek * Fehmetmek İdrâk eylemek İHSA´ Hayvan tezeği yakma İHSA´ Yalnız bir ilim ve san´at dalıyla meşgul olup, o hususda ihtisas yapıp terakki etme Husyelerini çıkarma, iğdiş etme, eneme, erkekliğini giderme İHSAB Ucuzlama, fiattaki azalma İHSAD Ekin veya ot biçme veya biçtirme Hasâd etme İHSAÎ Sayım ile alâkalı İstatistiğe ait İHSAİYAT İstatistik İstatistiğe ait mâlumatı toplama ilmi İHSAN İyilik, lütuf, bağışlamak * Sahilik etmek, cömertlik yapmak * Allah´ı görür gibi ibadet etmek * Güzel bilmek Güzel eylemek İHSAN (Hısn dan) Sağlamlaştırmak Tahkim etmek * Zevcesini nâmahremden korumak Kadın kendisini haramdan sakınmak * Ehl-i azamet olmak İHSANAT (İhsan C) İhsanlar, lütuflar İHSANDİDE (C : İhsandidegân) f İhsan görmüş, bağış almış Birinin lütfunu görmüş, minnettar İHSAN-DİDEGÂN (İhsandide C) İyilik görmüş olanlar, bahşiş almış kimseler, minnettar bulunanlar İHSANEN İhsan suretiyle Bağışlayarak, lütuf ve iyilik ederek İHSANNAME f Edb: İltifat mektubu İltifat ve tahsini hâvi yazılan mektub İHSANPERVER f İhsan edici İyiliği çok sever(İhsan ihsandır, eğer nev´e olsa veya muhtaca ve fakire olsa Sehavet o vakit tam sehavettir, eğer millet için olsa, yahut milleti tazammun eden bir ferde olsa güzeldir Şayet muhtaç olmayan şahsa olsa, şahsı tembel eder Çingeneliğe alıştırır Elhasıl, millet bâkidir, fert fâni!) (Münazarat) İHSAR (Hasr dan) Birisini işinden alıkoymak * Fık: Hac için ihrama girmiş bir zâtın, Arafat´ta durmakla ziyaret tavafından; ve umre için ihrama girmiş bir kimsenin de tavaftan men edilmesi Böyle men edilen zâta "muhsar" denir * Kısaltma, kısalma * Sıkıştırma İHSAS Hissetmek Hissettirmek Açık anlatmadan kapalıca bahsetmek * Bulmak Görmek Bilmek Zannetmek İdrak etmek Duyurmak İHSAS (Hisse den) Pay ayırmak Hisse vermek * Azletmek İHSAS-I GANAİM Düşmandan ele geçirilen ganimet mallarını paylaşma İHSAS Kandırmak, tergib, teşvik etmek İHSAS Aşağılık işler yapma * Cimrilik, pintilik, hasislik İHSASÎ Hisse ait ve müteallik Duygu ile alâkalı İHSASİYYE Tecrübeden ve hissedilenden gayrısını kabul etmeyen Hissiyyun ve maddiyyun fırkasından olanlar İmansızlık Dinsizlik İHŞA´ Tevazu ve alçak gönüllülükle zorlama İHŞAD (Halk) Birikme, toplanma, cem´ olma İHŞAM Utandırma, kızdırma İHTA´ Yanılma veya yanıltma * Hatâya düşürme veya düşürülme İHTAR Hatırlatmak Dikkati çekmek Tenbih Uyarma Kalbe gelen doğuş, ilham( Fakat dinî olmayan musibetler hakikat noktasında musibet değildirler Bir kısmı ihtar-ı Rahmanîdir Nasıl ki, çoban gayrın tarlasına tecavüz eden koyunlarına taş atıp, onlar o taştan hissederler ki zararlı işten kurtarmak için bir ihtardırL) İHTARAT (İhtar C) İhtarlar, hatırlatmalar * Dikkati çekmeler, tenbihler İHTİBA´ (Habâ dan) İyice saklayıp gizleme İHTİBAK Kumaş ve bez dokuma İHTİBAL (Habl den) İpten yapılmış ağ ile tuzak kurma İHTİBAR Yoklama Deneme Sınama Tecrübe İHTİBAS (Habs den) Tutulma, tutukluk * Hapsolunma, hapsetme İHTİBAS-I BEVL İdrar tutukluğu, zorluğu İHTİCA´ Karşılıklı olarak birbirini hicvetme İHTİCAB Örtünme Saklanma Gizlenme Perdelenme * Doğumun belirli zamanından fazla uzaması İHTİCAC (C : İhticacat) Delil, vesika, şahit göstermek Münâzaa ve mürâfaada hüccet ve delil göstermek Bir mes´elenin şüphesizliğini delillerle isbat etmek İHTİCACAT (İhticac C) Delil, şahit göstermeler İHTİCACEN Delil, şahit ve vesika gösterme yoluyla İHTİCAM (Hacamet den) Hacamet olma, kan aldırma İHTİCAN Bir yerin etrafına duvar yapma, çit çekme İHTİDA´ Aldatmak Hile yapmak Oyun etmek İHTİDA´ Tevazu, alçak gönüllülük, mahviyet, mütevazilik İHTİDA Hidayete ermek Delâlet ve irşadı kabul edip doğru yola girmek Allah´a ve Resül-ü Ekrem Aleyhissalâtü Vesselâm Efendimize iman etmek * Başkasına tekaddüm etmek İHTİDAB Kına ile saç ve sakalı boyama * Boyanma, renklenme İHTİDAD Keskinleşmek * Hızlanmak * Azmak * Hiddetlenmek İHTİDAR Örtülenme, perdelenme, perde tutma İHTİFA Gizlenme Saklanma İHTİFA´ Çıplak ayakla yürüme İHTİFAD Acele yapma, sür´atle ve çabuk olarak işleme İHTİFAF Kuşatma, etrafını çevirme * Yüzdeki kılları giderme, traş etme İHTİFAL Hürmet ve saygı için büyük cemaat ile yapılan merasim Cenaze alayı İHTİFALAT (İhtifal C) Törenler, merasimler * Cenaze alayları İHTİFAR (Hafr dan) Kazma veya kazılma İHTİFAZ Darılma, küsme * Bir şeyi nefsine hasretme * Kendini sakınma, muhafaza etme İHTİFAZ (Bastırarak) Aşağılatma İHTİKA´ Bir şeyin sağlamlığı, muhkemliği * Dimağ heyecanı İHTİKAK Hakkını istemek Niza´ etmek Birbirine husumet etmek Hapseylemek * Fık: İki taraftan her birinin haklı olduğunu iddia etmesi İHTİKAK (Hikke den) Sürtünüp kaşınma İHTİKAN Kan toplanması Bir uzva kan birikmesi sebebi ile oranın şişip kabarması * Şırınga kullanma İHTİKAN-I DEM Vücudun bir tarafına kanın hücum etmesi İHTİKAR Hor ve hakir görmek Hakarete katlanmak İHTİKÂR Bir şeyi kıymetlensin diye saklamak * Ist: İnsanların veya ehlî hayvanların yiyeceklerine âit şeylerin satış kıymetleri yükselsin diye kırk gün kadar saklamak Böyle yapan kimseye muhtekir denir * Vurgunculuk, bozgunculuk (Bak: Muhtekir) İHTİKÂREN İhtikâr suretiyle, vurgunculukla İHTİLA´ Tenha yere veya halvete çekilme * Taze ot koparma, biçme İHTİLA´ (Kadın) Nikâhı bozdurma Kadın mehrinden vazgeçip veya çok para vererek kocasından boşanması İHTİLAB Aldatma, kandırma * Aldatılma, kandırılma Hile yapılma İHTİLAB Süt sağma İHTİLAC Seğirtme * Çarpıntı, çarpma * Etler gevşeyip büzülme * Havale nöbeti İHTİLACAT (İhtilâc C) İhtilaclar, çarpıntılar, seğirtmeler İHTİLACAT-I ASABİYE Asabî çarpıntılar İHTİLAF (Hulf den) Anlaşmazlık, uyuşmazlık, karışıklık, ikilik * Birisinin halifesi olmak(Eğer denilse: Hadiste $ denilmiş İhtilaf ise, tarafgirliği iktiza ediyor Hem tarafgirlik marazı; mazlum avâmı, zâlim havassın şerrinden kurtarıyor Çünki: Bir kasabanın ve bir köyün havassı ittifak etseler, mazlum avâmı ezerler Tarafgirlik olsa, mazlum bir tarafa iltica eder, kendisini kurtarır Hem, tesadüm-ü efkârdan ve tehâlüf-ü ukulden hakikat tamamiyle tezahür eder Elcevab : Birinci suale deriz ki: Hadisteki ihtilaf ise, müsbet ihtilaftır Yâni: Herbiri kendi mesleğinin tamir ve revacına sa´yeder Başkasının tahrip ve ibtaline değil, belki tekmil ve ıslahına çalışır Amma menfi ihtilaf ise ki; garazkârane, adavetkârane birbirinin tahribine çalışmaktır Hadisin nazarında merduttur Çünki birbiriyle boğuşanlar, müsbet hareket edemezlerİkinci suale deriz ki: Tarafgirlik eğer Hak namına olsa, haklılara melce´ olabilir Fakat şimdiki gibi garazkârâne, nefis hesabına olan tarafgirlik, haksızlara melce´dir ki; onlara nokta-i istinad teşkil eder Çünki garazkârane tarafgirlik eden bir adama şeytan gelse, onun fikrine yardım edip taraftarlık gösterse, o adam o şeytana rahmet okuyacak Eğer mukabil tarafa melek gibi bir adam gelse, ona hâşâ lânet okuyacak derecede bir haksızlık gösterecekÜçüncü suale deriz ki : Hak namına, hakikat hesabına olan tesadüm-ü efkâr ise; meksatta ve esasta ittifak ile beraber, vesailde ihtilaf eder Hakikatın her köşesini izhar edip, hakka ve hakikata hizmet eder Fakat, tarafgirane ve garazkârane firavunlaşmış nefs-i emmare hesabına hodfuruşluk, şöhretperverane bir tarzdaki tesadüm-ü efkârdan bârika-i hakikat değil, belki fitne ateşleri çıkıyor Çünki maksatta ittifak lâzım gelirken, öylelerin efkârının Küre-i Arz´da dahi nokta-i telâkisi bulunmaz Hak namına olmadığı için, nihayetsiz müfritane gider Kabil-i iltiyam olmayan inşikaklara sebebiyet verir Hâl-i âlem buna şahittir M) İHTİLAF-I DÂR Huk: Mirası bırakan ile vâristen her birinin başka başka ülkeler ahâlisinden olması İHTİLAF-I DİN Biri müslim, diğeri gayr-ı müslim olmak gibi ayrı dinde bulunmak Din ayrılığı miras almağa mânidir Binaenaleyh gayr-i müslim, müslimin; müslim de gayr-i müslimin mirasına nâil olamaz Fakat müslim olmayan milletler arasında din ayrılığı miras almağa mani değildir İHTİLAF-I METALİ´ Güneş, ay gibi gök cisimlerinin ufukta doğdukları yerin farklı oluşu İHTİLAF-I RE´Y Fikir ihtilafı, fikirlerin başka başka olması İHTİLAF-I RE´Y-İ ÜMMET Ümmetin re´y ayrılığı Halkın fikirlerinin başka başka olması İHTİLAFAT Anlaşmazlıklar, uyuşmazlıklar İhtilaflar İHTİLAF-DAR f Huk: Mirasçı ile miras bırakanın ayrı ayrı memleketler halkından olması İHTİLAK Tıraş etme veya edilme İHTİLAK Huy ve tabiat edinme * Yalan uydurma İHTİLAKEN İhtilak suretiyle, yalan uydurarak İHTİLAKIYYAT Yalanlar, aslı olmayan sözler Uydurma sözler İHTİLAL (C : İhtilalât) Ayaklanma, devlete isyan Bozukluk, karışıklık * Şerre çalışmak, düzensizlik İHTİLAL-İ NİZAM Nizamın bozukluğu İHTİLAL-İ UMÛR İşlerin karışıklığı, işlerin bozukluğu İHTİLALAT (İhtilâl C) Ayaklanmalar, isyan etmeler, ihtilaller(Bütün ihtilalât ve fesadın aslı ve mâdeni ve bütün ahlâk-ı rezilenin muharrik ve menbaı tek iki kelimedir O iki kelimenin imtizacından bomba gibi küre-i arz patladı Ve izdivacından medeni insanlardan canavarlar doğduBirinci kelime : "Ben tok olsam, başkası açlıktan ölse bana ne!"İkinci kelime: "İstirahatım için zahmet çek; sen çalış, ben yiyeyim"Merhametsiz nefis-perest olan birinci kelime-i gaddâredir ki, âlem-i insanı zelzeleye getirip kıyameti kopmak üzeredir Şu kelimenin ırkını kesecek tek bir devası var ki; o da zekâttır ve zekâtın mükemmili olan sadakadır Ve onun mütemmimi olan karz-ı hasendirHaris, hodgâm, zalim olan ikinci kelimedir ki, beşerin terakkiyatını öyle sarsıyor ki, herc ü merc ateşine atmak üzeredir Şu dahiye-i dehyânın tek bir devası var O da hürmet-i ribadır ve faizin bütün vesailini hayat-ı içtimaiyeden ref´ etmektir Adalet-i Kur´aniye âlem kapısında durup ribaya: "Yasaktır, girmeğe hakkın yoktur" der Beşer bu emri dinlemedi, büyük bir sille yedi, daha müthişini yemeden dinlemeli! M) İHTİLAM Uyurken cenabet olmak, düş azmak Ergenlik İHTİLAS (C : İhtilasât) Çalma, sirkat, hırsızlık * Usulca ve elçabukluğu ile aşırma * Bir çeşit ok atma tavrı İHTİLAS-İ VAKT İşlerin arasında vakit bulabilme İHTİLASAT (İhtilas C) Hırsızlıklar, çalmalar, sirkatler İHTİLASKÂR f Çalan, aşıran, hırsızlık yapan İHTİLASKÂRAN (İhtilaskâr C) Çalanlar, aşıranlar, ihtilas edenler İHTİLASKÂRANE f Çalıp aşıranlara yakışacak şekilde, hırsızlar gibi İHTİLAT Karışmak, karışıp görüşmek İHTİLATGÂH f İhtilat yeri İHTİMA´ (Himye den) Perhiz * Kaçınma, ictinâb etme * Sığınma, himâyesine girme İHTİMAL (Haml den) Mümkün olma, belki Olması mümkün görünmek * Kabul eylemek * Yükselip götürmek * İhsana mukabil şükretmek * Kızma ve hiddetlenmekten dolayı yüzünün rengi değişmek İHTİMAL-İ ZATÎ (Bak: İmkân-ı zatî) İHTİMALAT (İhtimal C) İhtimaller Olması mümkün olan şeyler İHTİMALAT-I BAİDE Uzak ihtimaller İHTİMALAT-I KARİBE Yakın ihtimaller İHTİMALAT-I KESİRE Pek çok ihtimaller İHTİMAM Özenmek, fazla dikkat etmek Gayret ve dikkat etmek İHTİMAM Elem ve kederden uyuyamamak * Perhizkârlık etmek, riyazette bulunmak İHTİMAM Süpürmek, süpürülmek İHTİMAM-I BEYT Evi süpürme, temizleme İHTİMAR (Hamr dan) Mayalanma, ekşiyip mayalanma İHTİNAC Meyletme, bir tarafa yönelme, dönme İHTİNAK (Hank dan) Boğazın sıkılıp tıkanmasından dolayı nefes alamama Boğulma İHTİNÂK-I RAHM Eskiden, rahmin tıkanmasından dolayı olduğu sanılan ve kadınlarda görülen asabî bir hal ve hastalık İHTİNAN Sünnet olma İHTİRA´ Evvelce keşfolunmamış, bilinmeyen bir şeyi keşfetmek İcad etmek * Edb: Hiç kimse tarafından kullanılmamış tabirler ve mazmunlar kullanma (Bak: Delil-i ihtira´, İbda´) İHTİRAB Savaşma, muharebe etme İHTİRAÎ (C : İhtiraiyyat) İcad ve ihtira ile alâkalı İHTİRAK Yanmak, tutuşmak, yanıp kül olmak * Koz: Bir gezegenin güneşe yaklaşması İHTİRA´-KERDE f Eşine rastlanmayan keşif * Yaratılmamış olmak İHTİRAM Hürmet olunmak, tazim olunmak, hürmet, saygı İHTİRAMAT (İhtiram C) İhtiramlar, hürmetler, saygılar İHTİRAMEN Hürmet ederek, saygı göstererek İHTİRAMKÂR f Saygılı, hürmetkâr İHTİRAS Aşırı istek sahibi olmak, hırs duymak, şiddetli arzu İHTİRAS (Hiraset den) Kaçınmak, kendini korumak, muhafaza etmek * Kesmek İHTİRAS Ekme İHTİRASAT (İhtiras C) Şiddetli arzu ve istekler İhtiraslar İHTİRASÎ Korunma, muhafaza olunma, kendini gözetme İHTİRAZ Sakınmak, çekinmek, kaçınmak İHTİRAZEN Korunarak, sakınarak, muhafaza olunarak İHTİRAZÎ Çekinmeye ait, sakınmayla alâkalı İHTİSAB Hesab sorma, mes´uliyet * İhtisab dâiresinin aldığı vergi * Emr-i bilma´ruf nehy-i an-ilmünker vazifesi, * Ceza * Eskiden belediye işlerine bakan memurun işi ve dâiresi İHTİSABİYYE İhtisaba (belediyeye) ait vergi İHTİSAB RESMİ Eskiden belediye varidatı olarak damga, tartı, ölçü, panayır ve pazar vergisi adı altında alınan vergiler ile, hile yapan esnaftan alınan para cezalarının umumi adı İHTİSAD Hasad etme, biçme İHTİSAD-I MEZRUAT Ekinlerin biçilmesi İHTİSAM (Husumet den) Düşmanlık, husumet, muhâsame İHTİSAR İcmâl etmek Sözün kısaltılması Kısaltmak * Mat: Sadeleştirme, basitleştirme Hesapta bir tenasübü en küçük haddine indirme İHTİSAREN İhtisar suretiyle, muhtasar olarak, kısaltarak, tafsilâtsız, kısaca İHTİSAS (Husus dan) Kendine mahsus kılmak Bir kimsenin dünyevi veya uhrevi, Kur´âni, İslâmi, imâni bir mesleğe, fen veya san´ata hasr-ı mesâi etmesi; yalnız onunla meşgul olması (Bu metot insanı muvaffakiyete eriştiren en birinci ve en büyük bir âmildir Bir kimse yaktığı bir meş´aleyi parlatabilmesi ve bâkileştirebilmesi için o meş´alenin, o nurun pervanesi olması gerekir) Zübeyir Gündüzalp (RAleyh)* Gr: Mütekellim veya muhatab zamiri olan mübtedanın haberinin hükmünü bir isme âit (mahsus) kılma Bu isim zamiri tâkibeder(Bir fennin veya bir san´atın medar-ı münakaşa olmuş bir mes´elesinde, o fennin ve o san´atın hâricindeki adamlar ne kadar büyük ve âlim ve san´atkâr da olsalar, sözleri onda geçmez Hükümleri hüccet olmaz; o fennin icmâ-i ulemâsına dâhil sayılmazlar Meselâ; büyük bir mühendisin, bir hastalığın keşfinde ve tedavisinde bir küçük tabib kadar hükmü geçmez Ve bilhassa, maddiyatta çok tevaggul eden ve gittikçe maneviyattan tebaud eden ve nura karşı gabileşen ve kabalaşan ve aklı gözüne inen en büyük bir feylesofun münkirâne sözü maneviyatta nazara alınmaz ve kıymetsizdirAcaba yerde iken arş-ı azamı temaşa eden, hârika bir dehâ-yı kudsî sahibi olan ve doksan sene maneviyatta terakki edip çalışan ve hakaik-i imaniyeyi ilmelyakîn, aynelyakîn hattâ hakkalyakîn suretinde keşfeden Şeyh Geylâni (KS) gibi yüzbinler ehl-i hakikatın ittifak ettikleri tevhidî ve kudsî ve manevî mes´elelerde, maddiyatın en dağınık ve kesretin en cüz´î teferruatına dalan ve sersemleşen ve boğulan feylesofların sözleri kaç para eder ve inkârları ve itirazları, gök gürültüsüne karşı sivrisineğin sesi gibi sönük olmaz mı Ş) İHTİSAS Hissetmek Sezmek Duymak Duygulanmak Hislenmek İHTİSASİYYUN İhtisas sâhibi kimseler, mütehassıslar İHTİSAT İtibar gösterme, rağbet etme İHTİŞA´ Tam olarak dolma * Yastık veya döşek gibi bir şey edinme İHTİŞAD Toplanmak, birikmek, yığılmak İHTİŞAM Debdebe Şanlı görünüş * Etbâ dairesi ve takımının kalabalığı İHTİŞAR Büyük kafalı olma, koca başlı olma * Toplanma, cem´ olma İHTİŞAŞ Kuru ot veya saman gibi hayvan yemi biriktirme İHTİTAB (Hatab dan) Odun toplamak, odun kesmek İHTİTAB Nikâhla kadın veya kız istemek İHTİTAF (Hatf dan) Göz kamaştırma * Kapıp götürme, kapma İHTİTAL Gizli söylenen sözü dinleme Kulak kabartma İHTİTAM Hitam bulma, sona erme, iş bitme İHTİTAN (Hitan dan) Sünnet ettirme İHTİTAT Yukarıdan aşağı indirme İHTİTAT Sınırlandırma, hududlandırma Hat çekme * Sakal bitme İHTİVA İçinde bulundurmak, içine almak, hâvi olmak, şâmil olmak Bir şeyi toplamak ve korumak İHTİYAC Çaresiz kalıp istemek Muhabbetle meyletmek Acz, fakr ve yoksulluk Zaruret hali İHTİYAC-I MÜBREM Elzem ve zaruri olan ihtiyaç İHTİYACAT (İhtiyac C) İhtiyaçlar Lüzumlu olan şeyler İHTİYACAT-I ZARURİYE Zaruri ihtiyaçlar (Ev, yeme, içme, yakma, giyinme vs gibi) İHTİYAL Gururlanma, enaniyetlenme, kibirlenme İHTİYAL (Hile den) Hile yapma, aldatma, düzen, oyun etme İHTİYAL Korkma, havfetme İHTİYALAT (İhtiyal C) Düzenler, hileler, aldatmalar, oyunlar İHTİYAN Sözde durmama, emanete hiyanet etme İHTİYAR Yaşlanmış kimse Yaşlı * Ist: İstek, arzu Razı olmak Katlanmak Seçmek Tensib etmek Seçilmek (Bak: İrade) İHTİYAR-I CÜZ´Î (İhtiyar-ı cüz´iye) İnsanın küçücük ihtiyarı, iradesi Pek az, zayıf ihtiyar (Bak: Cüz´-i ihtiyarî) İHTİYAR-I KÜLFET Külfete katlanma İHTİYAR-I ZAHMET Zahmet ve meşakkate katlanma İHTİYAR ELDEN GİTMEK Mc: Kendini zaptedememek, hiddet ve gazaba gelmek, irâdeyi kaybetmek İHTİYARÎ Mecburi olmayan İsteğe bağlı Bir kimsenin isteğine bırakılmış olan İHTİYARİYAT Yapılması insanın kendi elinde olan şeyler İHTİYAT Sakınmak İşleri iyi düşünmek Tedbirlilik İşlerde basiret üzere bulunmak Yedek İHTİYATEN İhtiyat ederek, ilerisini düşünerek İHTİYAT HAZİNESİ Tar: Savaş ve diğer fevkalâde masraflara karşılık olmak üzere sarayda biriktirilen paralar Gelirleri havass-ı hümayun hâsılatı, ganimetlerin beşte biri ve başka hükümdarlardan gelen hediyelerdi Buna "iç hazine" veya "enderun hazinesi" de denilirdi İHTİYATÎ İhtiyatla alâkalı Gelecek zamana ait olan İHTİYATKÂR f İhtiyatlı, ilerisini düşünen İHTİYATKÂRANE f İhtiyatla, sakınganlıkla İHTİZA´ Tevazu Gönül alçaklığı Alçak gönüllülük İHTİZA Ateş yakıp alevlendirme İHTİZAB (Saç, sakal v syi) boyama İHTİZAM Kemer takma, kuşak bağlama İHTİZAN Birisini işinden alıkoyma * Çocuğu besleme İHTİZAR (İhtidar) Huzura çıkmak Hâzır olmak * Can çekişmek Hastanın ölüme hazır olması İHTİZAR Hazer etmek Korunmak Sakınmak İHTİZAZ Haz duymak Ferahlamak İHTİZAZ Hafif titremek Deprenmek * Şevk ile meyil ve hareket Harekete geçme * Sallanma, sıçrayıp oynama İHTİZAZ Alçalma, tezellül İHTİZAZÎ İhtizaza ait Titremekle alâkalı İHVAN ( kelimesinin cem´i) Kardeşler Eş, dost * Sâdık arkadaşlar * Aynı mezheb veya tarikata mensub olanlar İHVAN-I BÂSAFA Mevlevi tabirlerindendir Saf, yani kalbinde gıll u gış bulunmayan kardeşler mânâsınadır İHVANİYAT Arkadaşlar, eş dost mektubları İHVE Kardeşler Arkadaşlar İHYA Diriltmek Yeniden hayata kavuşturmak Canlandırmak Şenlendirmek Uyandırmak * Gece de uyumayıp çalışmak veya ibâdetle vakit geçirmek(İnsan der: "Çürümüş kemikleri kim diriltecek " Sen, de: "Kim onları bidayeten inşâ edip hayat vermiş ise o diriltecek" S) (Bak: Hayat) İHYA-Yİ EMVAT Ölüleri diriltmek İHYA-Yİ LEYL Geceyi ibadetle geçirmek İHYA-Yİ MEVAT İşlenmemiş toprağı, ekin için elverişli bir hâle getirme İHYA-KERDE f İhya edilmiş Lutfedilmiş Yeniden inşa edilmiş İHYANEN (Bak: Ahyanen) İHZA´ Ganimetten pay ayırma * Ayakkabı giydirme İHZA´ Semirme, yağlanma Semirtme, semirtilme İHZA´ Rezil ve rüsvay etme Kepâze etme İHZAK Kahkaha ile gülme Çok gülme İHZAL Islatma, ıslatılma İHZAL Şaka ve alay ile çok uğraşma İHZAN Mahzun etme, hüzünlendirme, keder verme İHZAR Hazır etmek Hazırlamak * Huzura getirmek Derpiş etmek * Mahkemeye gelmeyenleri cebren getirme müzekkeresi İHZARAT (İhzar C) Hazırlıklar, hazırlanmalar İHZAREN Huzura getirerek Birini mahkemeye dâvet ederek * Hazırlayarak, ihzar ederek İHZARÎ Hazırlık mahiyetinde olan Hazırlayan İHZARİYE Aleyhine açılan dâva münasebetiyle getirilen şahıslardan, gönderilen mübaşir veya muhzirin masrafı karşılığı olarak tahsil edilen para İhzariyeye mübaşir ve muhzirin at ve araba masrafından başka yemek, içmek gibi şahsî masrafları da ilâve edilirdi * Birinin mahkemeye çağrılması için yazılan yazı İHZAZ Rahatlandırmak Haz duymak Nasipli olmak Bahtlı İJEK f Kıvılcım, şerare
|
|
|
|
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi |
|
|
11-04-2012
|
#10 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ HarfiI-İ Harfi İKA´ (Vuku´ dan) Vuku buldurmak Fena bir şey yapmak Meydana getirmek Yetiştirmek Düşürmek İK´ Dayanma, istinad etme * Dayanacak bir şey verme İKAB Şiddetli azab, eziyet, ceza İK´AD Bir hükümdarın tahta oturtulması Oturtmak İKAD Ateş yakma, tutuşturma İKAD-I KANADİL Kandillerin yakılması İ´KAD Düğümlemek Bağlamak Bend etmek İKAD Kuvvetlendirme, sağlam kılma İKAE Kusturma, istifra ettirme Kusturulma İKAF (Vakf dan) Vakfetme, malını vakıf şekline koyma * Bir işten vaz geçme, durdurma İKAF Palan İKAHE Düşmana üstün gelme, galibiyet İKAL Ayak bağı, ayak köstegi * Bağ, bend İKALE Pazarlığı bozma Her iki tarafın isteğiyle alışveriş mukavelesini bozma Bir hukuki muamele ile meydana gelen vaziyetin diğer bir hukuki muamele ile eski haline getirilmesi * Demediği halde "Dedin" diye iddia etme İKAM Kısırlar, akamete uğrayanlar İKAME Oturtmak Mukim olmak Yerleştirmek İskân eylemek Bulundurmak Meydana koymak Vücuda getirmek Dâva açmak Ayağa kaldırmak Kıyam etmek İKAME-İ BEYYİNE Şâhid getirme İKAME-İ DA´VA Dâvâ açma İKAMET Bir yerde kalmak Oturmak * Müezzinin kamet getirmesi İKAMETGÂH f Ev, hane * İkamet yeri İKAN İyi ve yakînen bilmek * Sağlam bir iş * Yakin hasıl etmek ve edilmek suretiyle bilmek İKAR Doldurma, doldurulma İ´KAR Kadının dölyatağını sakatlama İK´AR Derinletme, derinleştirme İK´AR-I ÂBÂR Kuyuların derinleştirilmesi İK´AR-I ENHAR Nehirlerin derinleştirilmesi İKAZ Uyandırmak Gafletten kurtarmak Tenbih İKBAB Yüzüstü düşme, kapanma * Bir şeyin üstüne fazla düşme Olması için aşırı derecede çalışma İKBAH (Kubh dan) Fenalık yapma, kötülük etme İKBAL Bir şeye yönelmek Teveccüh etmek Reddetmeyip kabul etmek Bir şeyi birinin önüne götürmek Baht açıklığı Talih Refah * İstemek (Bak: İdbar) İKBAL-İ BEŞER İnsanın saadeti İKBALCU f İkbal ve büyüklük arayan Onların peşinde olan İKBALMEND f Bahtiyar, mutlu, saadetli, talihli * Refaha, büyük bir makama erişen İKBALPEREST f Bir mevki ve makam için hırslı olan İkbale çok hırs duyan İKBAR Ulu görme, büyük görme veya görülme İKBAR Kabre koyma, mezara koyma veya konulma İKBAR-I MEYYİT Ölünün kabre konulması Mevtanın gömülmesi İKDAM Gayret ve sebat ile çalışmak İlerlemeye gayret etmek Devamlı çalışmak İlerlemek İKDAMAT (İkdam C) İlerlemeler Sürekli çalışmalar İKDAR (Kudret den) Kudret verme, kuvvetleştirme, güç kazandırma Geçimini sağlama * Birini kayırma İKDİRAR Bulanma, bulanık olma İKDİRAR-I M´ Suyun bulanması İKFA´ Edb: Sesleri birbirine yakın olan harflerle kafiye yapmak İKFAL Kilitlenmek, kilitlemek, kilit takmak İKFAL Kefil gösterme, tekellüf ettirme İKFAR Birisine kâfir demek, kâfir denilmek İKHAT Kuraklığa uğratma, kıtlığa uğratma İKİÇİFTE t Dört kürekli kayık İKİ DİRHEM BİR ÇEKİRDEK Mc: "Pek süslü" yerine kullanılır bir tabirdir Osmanlı altını iki dirhem bir çekirdek ağırlığında olduğu için bu tâbir meydana gelmiştir İKİ ELİ YAKASINDA OLMAK Mecaz yoluyla âhiret gününde birinden hakkını aramak İKİLİK t İki kuruş kıymetindeki eski gümüş para * İki kısımdan meydana gelmiş * Ayrılık, ihtilâf, ikiye bölünme, iki taraf olma İKİNDİ DİVANI t Tanzimattan evvel sadrazamların kendi konaklarında yaptıkları divanlar Bu divan ikindi namazından sonra toplandığı için bu adı almıştı Bâb-ı Âlî teşkilâtının ilk şekli olarak Divan-ı Hümayun, muayyen günlerde toplandığı zaman, vezir-i azamlar da divanda bitirilemeyen veya arza lüzum görülmeyen işleri kendi konaklarında salı ve perşembenin haricindeki günlerde hallederlerdi Sadrazamdan başka hiçbir vezir, ikindi divanı aktedemezdi (OTDS) İKLAB Tersine çevrilme, çevirmek Tersine döndürmek İKLAL (Kıllet den) Azaltma, miktarını indirme * Az bulma, az görme İKLİL Hz Peygamber´in (ASM) Zebur´da geçen bir ismidir Müzeyyen tâç manâsına da gelir İKLİM (Bak: Iklim) İKMAH Buğdayı un yapma Buğday yetiştirme * Kafa tutmak, kibir ve azametle karşı gelmek İKMAL Tamamlamak Bitirmek Mükemmelleştirmek İKMAL-İ NEVAKIS Eksiklikleri tamamlamak İKMAL-İ NÜSAH Bütün sahifeleri tamam etmek, okuyup bitirmek İKMAM Ağaçların tomurcuklanması Çiçek tomurcuğu görünmesi * Elbiseye yen yapmak İKMAN Gizleme, saklama, örtme İKNA´ Kanaat vermek Râzı etmek Râzı edilmek İnandırmak İnandırılmak * Ayakta iki tarafa bakmadan durmak İKNAİYYAT İknâ etmek veya râzı etmek için söylenilen sözler İKNAİYYAT-I HİTABİYYE Kelâm ilmine ait bir ıstılahtır Zannî olan aklî delil demektir Bürhanın aşağı mertebesidir Aklı, muhalif fikirlerle karışmamış ve bürhanı anlayamayacak kimseler için kullanılır İsbattan çok ikna vasfı taşır İKNAN Örtme, saklama, gizleme İKRA´ Okutmak "Oku" diye emretmek * Selâm göndermek Yakın gelmek Ziyafet istemek İKRA Kiraya verme İKRAB Kederlendirme, hüzün verme İKRAH İğrenmek Tiksinmek Bir işi istemiyerek yapmak * Birine zorla iş yaptırmak veya muamele yapmak İKRAH-I GAYR-İ MÜLCÎ Huk: Eskiden döğme ve hapis gibi yalnız keder ve elemi icab ettiren şeylerle vuku bulan ikrah İKRAH-I MÜLCÎ Huk: Ölüm veya bir uzvun kesilmesi veya bunlara sebep olacak şiddetli döğme ile olan ikrah İKRAH-I NÂKIS Huk: Dayak ve hapis gibi keder ve elemi gerektiren şeylerden meydana gelen mecburiyet İKRAHEN İstemiyerek, tiksinerek Zorlanarak İKRAM Ağırlamak Hürmet etmek Saygı göstermek * İltifat olarak bir şeyler vermek * Bağış * Hesap dışı verilen şey veya yapılan indirme, tenzilât * Allah´ın lütfu ve ihsanı(İkramın izharı, yani Allah´ın lütfu ve ihsanı olan ikramın izharı tahdis-i nimettir İnsanın nefsi, Allah´ın lütfunu kendine isnad etmez Çünkü kesbinin medhali yoktur) İKRAMAT (İkram C) İkramlar, hürmetler, bağışlar İKRAMEN İkram olarak Ağırlama suretiyle Hürmet, tazim ve saygı için İKRAMİYE Hürmet ve mükâfat için verilen para veya hediye * Memurlara maaş haricinde ve her sene belli bir zamanda verilen para * Yapılan iyilik karşılığı olarak verilen hediye veya para * Satıcı tarafından pazarlığın hâricinde olarak müşteriye yahut arada vasıta olana verilen şey * Bazı teşekkül ve müesseselerin belirli zamanlarda, hisse sahiplerine kur´a çekerek dağıttıkları para İKRAR Açıktan söylemek Kabul ve tasdik etmek Hakkı itiraf etmek Karar vermek Mukarrer kılmak * Fık: Bir kimseye diğerinin kendisinde olan hakkını haber vermek İKRAR-I MARİZ Ölüm ânında iken edilen ikrar Vasiyetname İKRAR Bİ-L KİTABE Bir kimsenin diğer bir kimseye olan borcunu kitabetle yani yazı ile tasdik etmesi Tabirin mânası yazı ile ikrar´dır İKRAZ Ödünç vermek Borç vermek * Kesip ayırmak İKRAZAT Borçlar Borç vermeler İKSA´ Kasvet Sıkıntı vermek Sıkıntı verilmek İKSA-Yİ KALB Gönül sıkıntısı, iç darlığı İKSA Giydirmek Giyecek vermek İKSA-Yİ EYTAM Yetimlerin giydirilmesi İKSAD (Kesad dan) Kesada düşürme, kesatlandırma İKSAL (Kesel den) Bezginlik ve bıkkınlık verme İKSAM Kasem etme, yemin etme, and içme İKSAM Çok miktarda mal alıp biriktirme * Kökünü kırma Hepsini silip süpürme İKSAR (Kesret den) Çoğaltma, fazlalaştırma, arttırma İKSAR-I KELÂM Çok söyleme, sözü uzatma, gevezelik etme İKSAR Bir şeyi yapmak imkânı varken yapmama İKSAT Doğruluk ve hakkaniyet gösterme İKSİR Çok te´sirli, her derde devâ sayılan mevhum cisim Bir şeyin olmasına veya hastanın iyileşmesine sebeb olan ehemmiyetli madde * Tıb: Oldukça şekerli ve kolayca alınabilen bir ilâç * Eski kimyada: (Bazılarının söylediğine göre) kıymetsiz madenleri ve sair şeyleri altuna tebdile ve bütün hastalıkları gidermeye vesile olan ve öyle te´sirli farzedilen ilâç İKŞİ´RAR Ürperme Ürkmeden dolayı tüylerin diken diken kalkması ve derinin iğne iğne kabarması İKTAB (Ketb den) Yazdırma, dikte ettirme İKTAM (Ketm den) Gizleme, saklama İKTAN Yapıştırma veya yapıştırılma İKTAT Alçak sesle kulağa fısıldama İKTIFA Arkasından gitme, ardına düşme, takib İKTİBAS Bir söz veya yazıyı olduğu gibi veya kısaltarak almak Birisinden ilmen istifade etmek İstifade suretiyle almak, alınmak * Söz arasında Kur´an-ı Kerimden veya Hadis-i Şeriftden veya başka makbul eserlerden bir cümlenin kâmilen veya kısmen az tasarruf ile veya tasarrufsuz alınması * Ateş almak * Ödünç almak İKTİBASAT (İktibas C) İktibaslar, aktarmalar İKTİBASEN İktibas suretiyle Faydalanma yoluyla alarak Parça alarak İKTİDA Uymak, tâbi olmak Birinin hareketini örnek alarak ona benzemeye çalışmak İttiba etmek İKTİDAEN Uyarak, tâbi´ olarak İKTİDAB Bir şeyi kendisi için kesmek * Henüz öğretilmemiş deveye binmek * İrticâlen söz söylemek * Edb: Şâir, kasidesinden teşbihi keserek maksadına, yani medhettiğinin medhine geçmek Hüsn-i tahallus (yani: Bir şeyin meydana gelmesine hayali ve güzel bir sebeb göstermek ile olan intikal), en uygunu ve en lâtifi olur Müelliflerin Emmâ ba´dü, "Bundan sonra" kelimesine iktidab demeleri hamdeleden inkitaa binaendir Edb S) İKTİDAR Güç, takat Kudret Güç yetmek Yapabilmek İKTİDAR-I KÂMİN Gizli güç İKTİDARÎ Güç ve iktidarla alâkalı ve mensub İKTİFA Fazla istemeyiş Yeter bulmak Kâfi görmek Var olanı yeter saymak İKTİHAL Göze sürme çekme İKTİHAL İhtiyarlama, yaşlılanma, kocama * Saç ve sakala kır düşme İKTİHAM Hücum ve istilâ eylemek * Dayanmak Tahammül etmek Katlanmak Güçlükleri yenmek * Mülâhazasız bir işe başlamak * Bir şeyi hakir addetmek İKTİHAMAT (İktihâm C) İktihamlar, hücumlar, saldırışlar * Tahammül etmeler, göğüs germeler İKTİHAN Kır saçlı ve sakallı olma İKTİLA´ Kapıp alma, koparma İKTİMAN Gizlenme, saklanma İKTİMAN-I SÂRIK Hırsızın gizlenmesi İKTİNA´ Künyelenme * Anlaşılmayacak şekilde söyleme * Gizlenme, saklanma İKTİNA´ Yığma, biriktirme * Çalışarak kazanma * Meslek edinme * Tuzak kurup avlanma * İmsak etme * Sermâye verme İKTİNAF Bir şeyin etrafını kuşatmak * Deve için ağıl edinmek İKTİNAH (Künh den) Bir işin esâsını, künhünü, kökünü ve gerçeğini anlama İçyüzüne, derinliğine varma İKTİNAN Saklanma, gizlenme İKTİNAN-I NİSVAN Kadınların örtünmesi İKTİNAS Tuzak kurup avlanma İKTİRA´ Kurrâ atma, seçme İKTİRA´ (Kirâ dan) Kiralama, kira ile tutma İKTİRAB Tasalı ve gamlı olma Korkulu ve hüzünlü bulunma İKTİRAB (Kurb dan) Yanaşma, yaklaşma, takarrüb İKTİRAB-I SAAT Kıyamet vaktinin yaklaşması İKTİRAC Paslanma, küflenme İKTİRAF Emek çekerek kesb ü kâr eylemek, kazanmak * Günah kazanmak İKTİRAH (C : İktirahat) (Karh dan) Evvelden hazırlamadan düzgün bir şekilde ve içe doğduğu gibi (şiir veya nutuk) söyleme İKTİRAN Ulaşmak Mukarin olmak Yaklaşmak Yetişmek * İki şeyin bir arada gelmesi İki nimetin aynı anda bulunması gibi (İktiran tâbirinden anlaşılan: Bir şeyin zahirî sebebiyle o şeyin beraber görünmesidir Meselâ bir bahçeye su vermek zahirî sebebi ile nebatların büyümesi; veya bir mürşidin irşadiyle hidayete ermenin bir zaman içinde beraber bulunmaları ki, hem zahirî sebeplerin, hem de neticelerin hakiki sahibi ve müessiri ancak Cenab-ı Hak´tır)(Esbab-ı zâhiriyeyi perestiş edenleri aldatan; iki şeyin beraber gelmesi veya bulunmasıdır ki, "iktiran" tabir edilir, birbirine illet zannetmeleridir Hem bir şeyin ademi, bir nimetin mâdum olmasına illet olduğundan, tevehhüm eder ki: O şeyin vücudu dahi, o nimetin vücuduna illettir Şükrünü, minnettarlığını o şeye verir, hataya düşer Çünki bir nimetin vücudu, o nimetin umum mukaddematına ve şerâitine terettüb eder Halbuki o nimetin ademi, birtek şartın ademiyle oluyor Meselâ: Bir bahçeyi sulayan cedvelin deliğini açmıyan adam, o bahçenin kurumasına ve o nimetlerin ademine sebeb ve illet oluyor Fakat o bahçenin nimetlerinin vücudu, o adamın hizmetinden başka yüzer şeraitin vücuduna tevakkufla beraber, illet-i hakiki olan kudret ve irade-i Rabbaniye ile vücuda gelir: İşte bu mağlatanın ne kadar hatâsı zâhir olduğunu anla ve esbabperestlerin de ne kadar hatâ ettiklerini bil! L) İKTİRAN-I KEVAKİB Ast: İki gezegenin zâhiren birbirine yakın bir mevziye gelmeleri veya aynı burçta bulunmaları İKTİRANÎ KIYAS Man: Neticenin aynı veya nakizı, mukaddemelerinin birisinde bilfiil zikredilmeyen kıyastır Meselâ: "Her cisim muhdestir" Ve nakizı olan: "Bazı cisimler muhdes değildir" kaziyeleri, ne birinci ve ne de ikinci mukaddemede hey´et-i mecmuası ile zikredilmiş olmadığından iktirânidir İKTİRAS Bir işe ehemmiyet verme, bir şeyi mühimseme * Kederli ve hüzünlü olma İKTİRAZ (Karz dan) Borç alma İKTİSA Giyinmek, giymek İKTİSA Biriktirme, toplama, yığma İKTİSA-İ NUKUD Para biriktirme İKTİSAB Kazanmak Tahsil etmek Elde etmek İKTİSAB-I ŞAN Ü ŞÖHRET Şan ve şöhret kazanma, meşhur olma İKTİSABAT (İktisab C): İktisablar, kazanmalar, elde etmeler ve edinmeler İKTİSAD Tutum, biriktirme Her hususta itidal üzere bulunmak Lüzumundan fazla veya noksan sarfiyattan kaçınmak * Edb: Beyit veya kasideyi birbirine vasl ile uzatmak(İktisad ve hıssetin çok farkı var Tevâzu, nasıl ki ahlâk-ı seyyieden olan tezellülden mânen ayrı ve sureten benzer bir haslet-i memduhadır Ve vakar, nasıl ki kötü hasletlerden olan tekebbürden mânen ayrı ve sureten benzer bir haslet-i memduhadır Öyle de: Ahlâk-ı âliye-i Peygamberiyeden olan ve belki kâinattaki nizâm-ı hikmet-i İlâhiyye´nin medarlarından olan iktisad ise, sefillik ve bahillik ve tama´kârlık ve hırsın bir halitası olan hısset ile hiç münasebeti yok Yalnız, sureten bir benzeyiş var Bu hakikatı te´yid eden bir vâkıa:Sahabenin abâdile-i seb´a-yı meşhuresinden olan Abdullah İbn-i Ömer Hazretleri ki: Halife-i Resulullah olan Fâruk-u Azam Hazret-i Ömer´in (RA) en mühim ve büyük mahdumu ve sahabe âlimlerinin içinde en mümtazlarından olan o zat-ı mübârek çarşı içinde, alış verişte, kırk paralık bir meseleden iktisad için ve ticaretin medarı olan emniyet ve istikameti muhafaza için şiddetli münakaşa etmiş Bir sahabe ona bakmış Ruy-i zeminin Halife-i Zişânı olan Hazret-i Ömer´in mahdumunun kırk para için münakaşasını acip bir hısset tevehhüm ederek o imamın arkasına düşüp, ahvâlini anlamak ister Baktı ki Hazret-i Abdullah hâne-i mübârekine girdi Kapıda bir fakir adam gördü Bir parça eğlendi; ayrıldı, gitti Sonra hanesinin ikinci kapısından çıktı, diğer bir fakiri orada da gördü Onun yanında da bir parça eğlendi; ayrıldı, gitti Uzaktan bakan o sahabe merak etti Gitti o fakirlere sordu: "İmam sizin yanınızda durdu, ne yaptı " Herbirisi dedi: "Bana bir altın verdi" O sahabe dedi: "Fesübhânallah Çarşı içinde kırk para için böyle münakaşa etsin de, sonra hanesinde ikiyüz kuruşu kimseye sezdirmeden kemâl-i rıza-yı nefisle versin!" diye düşündü, gitti, Hazret-i Abdullah İbn-i Ömer´i gördü Dedi: "Ya İmam! Bu müşkülümü hallet Sen çarşıda böyle yaptın, hanende de şöyle yapmışsın" Ona cevaben dedi ki: "Çarşıdaki vaziyet iktisattan ve kemâl-i akıldan ve alışverişin esası ve ruhu olan emniyetin, sadâkatın muhafazasından gelmiş bir hâlettir; hısset değildir Hânemdeki vaziyet kalbin şefkatinden ve ruhun kemalinden gelmiş bir hâlettir Ne o hıssettir ve ne de bu israftır"İmam-ı Azam, bu sırra işaret olarak: "Lâ isrâfe fi-l hayri kemâ lâ hayre fi-l isrâfi" demiş Yani: "Hayırda ve ihsanda (fakat müstahak olanlara) israf olmadığı gibi, israfta da hiçbir hayır yoktur" L)(İktisad, lügatta "amelde i´tidal" demektir ki, kasıddan me´huzdur Çünkü matlubunu iyi tanıyan bir kimse, onu hiç eğilip bükülmeden istikamet üzere kasdeder Maksudunun mevzi ve mevkiini bilemiyen ise tahayyür içinde kalır İfrat veya tefrit ile kâh sağa, kâh sola bocalar, çabalar durur İşte bu sebeple iktisad, maksada müeddi olan amel demek olmuştur Umur-u maliyedeki iktisadın da esası budur) (ET) İKTİSADÎ İktisada ait, tutumla alâkalı Ekonomik İKTİSADİYAT İktisad bilgisi İktisad ve tutumla alâkalı olan işler İKTİSAM (Kısım dan) Bölüşmek, paylaşmak İKTİSAR (Kasr dan) Sözü kısa kesmek Kısaltmak İKTİSAR (Kesir den) Paralamak Kırılmak İKTİSAS Birinin izinden, ardından gitmek * Kısas istemek İntikam almak * Kıssa * Hikâyeyi veya bir haberi doğruca söylemek İKTİSAS Çekip koparma veya koparılma İKTİTA´ Almak Bir şeyin bir kısmını koparıp almak İKTİTAB Yazılmış olan bir şeyin kopyasını çıkarma, suretini alma İKTİTAF Edb: Sözün özünü almak * Ağaçtan meyve toplamak Toplanma Toplama * Bir uğraşma sonucunda faydalanma İKTİTAF-I ESMAR Meyve toplama İKTİTAL Birbirini öldürme İKTİTAM (Ketm den) Ketmetme, gizleme, saklama * Sararma İKTİVA´ Dağlama Kızgın demirle vücudun bir yerine dağ vurma İKTİVA´ Kuvvetlenme İKTİYAD Tutup götürme veya götürülme İKTİYAD Hile yapma, dalavere ve oyun etme İKTİYAL Kile veya ölçek ile ölçme İKTİYAS Benzerini bulma * Ölçme, kıyas tutma İKTİZA Lâzım gelme, gerekme * Lâzım, ihtiyaç Gerek * İşe yarama İKTİZA-Yİ HAL Halin ve durumun gösterdiği lüzum İKTİZAZ Bozulup buruşma İKVAL Bir kimsenin, söylemediği halde bir sözü söyledi diye iddia etme İKZA Azarlama, sövme, hakaret etme
|
|
|
|
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi |
|
|
11-04-2012
|
#11 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ HarfiI-İ Harfi İLA Son, nihâyet, dek, değin, ye,ye kadar (mânâlarına gelir, harf-i cerdir) İ´LA (Ulüv den) Yükseltmek Bir şeyin yukarısına çıkmak Yukarı kaldırmak Şânını yüceltmek Şöhretini artırmak İ´LA-YI KELİMETULLAH Allah kelâmının, İslâmiyetin ulviyetini ve hakikatlarının kıymetini bildirmek ve yaymak Hakaik-ı Kur´âniye ve imâniyenin neşir ve tâmimine cehd ile çalışmak(Bu zamanda her bir mü´min i´lâ-yı Kelimetullah ile mükelleftir H)(Eskiden beri i´lâ-yı Kelimetullah ve beka-yı istiklâliyet-i İslâm için farz-ı kifâye-i cihadı deruhde ile, kendini yek-vücud olan Alem-i İslâma fedaya vazifedâr ve hilâfete bayrakdar görmüş olan bu devlet-i İslâmiyenin felâketi; Alem-i İslâmın saâdet-i müstakbelesiyle telâfi edilecektir Zira şu musibet, mâye-i hayatımız ve âb-ı hayatımız olan uhuvvet-i İslâmiyenin inkişaf ve ihtizazını harikulâde ta´cil etti RN) İLA´ Çok istekli ve tâlib kılma, haris etme İLA´ Sıkıntı ve derde uğramak * Karısına yaklaşmamak için erkeğin yemin etmesi İLÂ-ÂHİR Sona kadar, diğerleri de böyledir ve başkaları (manalarına gelir) İL´AB Oynatma, oynatılma İLAC İçeri sokma, idhal etme, girdirme İLAC Derde devâ olan şey Hastayı veya yaralıyı iyi etmek için içmek veya sürmek üzere verilen şey * Devâ, mualece * Mc: Tedbir, çare, tavsiye, derman * Hastaya bakma, iyi olmasına çalışma İLAC NÂ-PEZİR f Tedavisi mümkün olmayan, ilâç kabul etmeyen * İmkânsız, çaresiz İLAC-PEZİR f Çaresi bulunabilen * Tedavi edilebilen, ilâç kabul eden İLAD (Veladet den) Doğurma, tevlid etme * Doğurtma İLAF Ülfet etmek Alıştırmak Ülfet ettirmek * Bir adedi bine çıkarmak İ´LAF (Alef den) Hayvana yem verme İLAH Kendine ibadet edilen, Allah (C C) Her şeyden çok sevilen, tâzim ve tesbih edilen Allah Teâlâ ve Tekaddes Hazretleri(Eğer her şey Cenab-ı Hakk´a isnad edilmezse, bir an-ı vâhidde, gayr-ı mütenahî ilahların isbatı lâzım gelir; ve bütün zerrat-ı kâinattan daha çok olan şu ilahların herbirisi, bütün ilahlara hem zıd hem misil olması lâzım geliyor Ve aynı zamanda, herbirisi, bütün kâinata elini uzatmış tasarrufatta bulunuyor gibi bir vaziyet alması lâzım gelir Meselâ: Bal arısının bir ferdini yaratan bir kudretin hükmü bütün kâinata câri ve nâfiz olması lâzımdır Zira o bal arısı, kâinatın unsurlarına nümunedir; eczasını kâinattan alıyor Halbuki, vücud sahasında mahal ve makam, yalnız ve yalnız Vacib-ül Ehad´a mahsustur Eğer eşya kendi nefislerine isnad edilirse, herbir zerreye bir uluhiyet lâzımdır Meselâ: Ayasofya´nın bânisi inkâr edildiği takdirde, herbir taşı bir Mimar Sinan olması lâzım geliyor Öyle ise, kâinatın Sânia olan delâleti, kendi nefsine olan delâletinden daha vâzıh, daha zâhir, daha evlâdır MN) İLAH Arabçadaki "ilâ âhir" kelimesinin kısaltılmışı "Sonuna kadar, böylece devam eder" demektir İLAHE Müşriklerin kadın heykeli şeklindeki putları Bâtıl mâbud İLAHÎ Cenâb-ı Hak ile alâkalı, Allah´a dâir Cenab-ı Hakk´a aid ve müteallik * Ey Allahım, ey İlâhım! (meâlinde duâ içinde söylenir) * Edb: Tasavvufî şairler tarafından dinî ve İlâhî fikirleri havi olmak üzere yazılmış olan ve makamla okunan şiirler İLAHİYAT Hikmet ilminin dinden ve sadece Cenab-ı Hak´tan bahseden kısmı Filozoflarca fikir olarak ileri sürülen dine dâir nazariyeler, düşünceler İLAHİYYUN İlâhiyatçılar * Fls: Sadece Allah´ın varlığından bahseden filozoflar Sadece akıllarına güvenerek Cenab-ı Hak´tan bahseden bir kısım filozoflar (Bak: Feylesof) İ´LAK (Alak dan) Sülük yapıştırmak İ´LAL Harf-i illetlerin kolaylık için başka harfe değiştirilmesine denir ( ) nin ( ) olduğu gibi İLALLAH-İL MÜŞTEKA Şikâyet Allah´adır Allaha şikâyet edilir İ´LAM Bildirmek Belli etmek Anlatmak * Mahkeme hükmünü bildiren resmi karar yazısı İLAM Elem vermek Rencide etmek * Düğün yemeği İ´LAMAT (İ´lam C) Bir dâvânın mahkemece nasıl bir hükme bağlandığını gösteren resmî vesikalar İ´LAMAT-I NİZAMİYE Huk: Nizamiye mahkemelerinden çıkan ilâmlar İ´LAMAT-I ŞER´İYE Huk: Şer´iye mahkemelerinden nafaka, nikâh vs ye dâir verilen i´lâmlar İ´LAMAT-I ŞER´İYE MÜMEYYİZİ Şeyh-ül İslâm kapısındaki fetvahanenin üç kaleminden biri olan "İlâmat Odası"nın başındaki memurun ünvanı idi Kadılar tarafından verilen ilâmları tetkik vazifesiyle mükellef olduğu için, bu memuriyete, ulemadan tanınmış olanlar tâyin edilirdi (OTDS) İ´LAN (İLÂN) Belli etmek Yaymak Herkese duyurmak * Gazetelerde veya sokaklarda duvarlara kâğıt yapıştırarak ticari bir iş, bir adres veya başka bir şeyi herkese bildirme * Açığa vurma, yayma, meydana çıkarma İLÂN-I HARB Savaş açma Harb ilân etme İLÂN-I İFLÂS Tüccarın işinde güçsüzlüğünü yani iflâs ettiğini resmî olarak söyleyip açığa vurması İLÂN-I TEKVİNÎ Umumi âfetler ve gök taşları düşmesi gibi Cenab-ı Hakk´ın tekvinî âyetleri ve ibretli hâdiseleri ile hakaik ve hikmet-i İlâhiyesini ilân edip bildirmesi İ´LANAT İlânlar İLANE Yumuşatmak İ´LANEN İlân ederek, ilân yoluyla İLA-NİHAYE Sona kadar, nihayete kadar Böylece devam eder İ´LANNAME f İçinde ilân yazılı olan kâğıt * Bir hususun herkese ilân edilmesi için hükümetçe hazırlanıp bastırılan resmi kâğıt İLAS Kinâyeli ve iğneleyici sözler söyleme İLAVAT (İlâve C) İlâveler, ekler, katmalar İLAVE (C : İlâvât) Katma, ek yapma, arttırma, zam * Bir kitabın sonuna gerek yazarı ve gerek başkası tarafından sonradan eklenen kısım Zeyil * Bir gazetenin çıkardığı sayıdan başka ona ek olarak ve ayrıca çıkardığı sayı * İmzadan sonra mektubun altına yazılan şey İLÂVETEN İlâve olarak, ekliyerek, katarak, arttırarak İLA-YEVM-İL KIYAME Kıyamete kadar İLBAD Yamama, yırtıkları kapatma * Yapıştırma veya yapıştırılma İLBAS (Lebs den) Giydirme veya giydirilme * Örtme yahut örtülme İLBAS-I HIRKA Bir tarikata intisab ile mutad olan menzilleri geçerek irşad mertebesine yükselenlere, şeyhlerinden gördükleri yolda başkalarını irşad ile izin verme salâhiyetini ihtiva eden "İcazetname: hilâfetname" verme İLBAS-I HİL´AT Hil´at giydirmek (Üst elbisesi demek olan hil´at; padişahlar ile sadrazam ve vezirler tarafından memurlarla, âyân ve eşrâfa, taltif makamında giydirilirdi Sonradan bunun yerine rütbe ve nişan verilmeğe başlanmıştır) (OTDS) İLBAS Durdurma, mâni olma, alıkoyma İLCA´ Mecbur etme Zorlama Muztar kılma * Tefviz eyleme İLCAAT Zorlamalar * Lüzumlu şeyler İLCAAT-I ZAMAN Zamanın zorlamaları ve mecburiyetleri Yaşanılan zaman içinde meydana gelmiş bazı sebeplerin neticesi olarak karşılanan mecburiyetler İLCAC Feryad etme, bağırma İLCAM Gemleme, gem takma Gemlenme İLÇE t İdarî bakımdan vilâyetten sonra gelen yer Kaza Kaymakamlık İLEL (İllet C) İlletler Esaslar Temeller Sebebler * Sakatlıklar Hastalıklar İLEL-İ MUHTELİFE Türlü illetler ve sebepler, çeşitli hastalıklar İLEL-İ MÜSTEVLİYE Tıb: Salgın hastalıklar İLEL-İ MÜTESELSİLE Zincir gibi birbirine bağlı olup devam eden sebepler, illetler İLEL-İ SÂRİYE Tıb: Bulaşıcı hastalıklar Sâri illetler İLE-L-AN Şimdiye kadar, bu âna kadar İLE-L-EBED Ebede kadar Nihayetsiz İLEL Ü EMRAZ Hastalıklar ve sakatlıklar İ´LEM ( $ masdarından emirdir ) "Bil!" mânasına gelir İLEYH Ona (Erkek olan tek kimse için) İLEYHA Ona (Kadın olan tek kimse için) İLEYHİM Onlara (Erkek olan çok kişi için söylenir) İLEYHİMA Onlara (Erkek olan iki kişi için söylenir) İLEYHİNNE Onlara (Kadın olan çok kişi için söylenir) İLGA Kaldırmak Hükümsüz bırakmak Lağvetmek Bâtıl eylemek İLGAZ (Lugaz dan) Sözde maksadı gizleme İLH "İlâ âhir" sözünün kısaltılmışı İLHA´ Boş şeylerle meşgul etmek Gaflet İLHAB Tutuşturma, alevlendirme * İltihaplandırma, şişirip kızartma İLHAD Dinden çıkmak Dinsizlik Dinden dönmek Allahın varlığına, birliğine inanmamak İmânsızlık İLHAD Zulüm yapma, eziyet etme İLHAF İstemekle ısrar etme, zorlama İLHAH Zorlamak Israr etmek Bir şeyin kabulü için son derece üstüne düşmek İLHAHAT (İlhah C) Direnmeler, zorlamalar İLHAK İlâve etmek, eklemek Katmak İLHAM Allah tarafından kalbe gelen mâna (İlhamın ekserisi vasıtasız olarak kalbe gelir İlhamın en cüz´îsi ve basiti hayvanat ilhamıdır Sonra avâm-ı nâsın ilhamatıdır Sonra melâikenin ilhamatıdır, sonra evliya ilhamatıdır, sonra melâike-i izam ilhamatıdır S) (Bak: Vahiy)(İlham, aslında bir şeyi bir defada yutmak mânasına "lehm" den if´al olup, lahzada yutturmak mânasınadır ET) İLHAM Söverek ve hakaret ederek onur kırma İLHAMAT İlhamlar Allah tarafından kalbe gelen mânalar İLHAMÎ İlham ile elde edilen ve nâil olunan İlham ile alâkalı * Erkek adı İLHAN Tar: Cengizlilerin İran kolunun Hülâgu hanedanının hükümdarlarına verilen ünvan İLHANÎ İlhanlık İlhanla alâkalı İlhanın idare ettiği devlet şekli, imparatorluk Bu idareye bağlı memleketler İlhan olma hâli İLHANLILAR İlhanlılar hanedanı ve bu hanedanın idare ettiği XIII asrın sonu ve XIV asrın ilk yarısında yaşayan bir yakındoğu imparatorluğu İLHAZ Yan bakışla bakma İLİK t Elbisenin düğme geçmeye mahsus deliği * Kemiğin içinde bulunan madde İLİM (Bak: İlm) İLKA´ Koymak, bırakmak Terk etmek Öne atmak İLKAAT Zararlı sözlerle şaşırtmak * Bırakmalar, terk etmeler İLKAH Döllenmek Döllemek Gebe bırakmak Aşılamak * Tıb: İki ayrı cins hücrenin birleşmesi İLKAHAT (İlkah C) İlkahlar, döllemeler, gebe bırakmalar İLKAM Yutturma, boğazından geçirtme İLKAN Çabuk ezberleme İLKBAHAR t Mart, nisan ve mayıs aylarını içine alan mevsim İLKE (Bak: Unsur - Umde - Mebde´) İLKEL (Bak: İbtidâi) İLKTEŞRİN Ekim ayı Teşrin-i evvel İLL Keskinlik veya parlaklık mânasından alınmış olup; feryat, yemin, ahid ve karâbet mânalarına gelir İbrânice "il", ilâh demek olduğu da söylenmiştir (ET) İLLÂ (İstisnâ edatıdır) Maadâ, olmadığı suretle, alel-husus, mutlaka, illâ, meğer, aksi hâlde, ne olursa olsun, bâhusus, ancak (gibi mânalara gelir) İLLÂHU Ancak O Allah (CC) İLLE (İllet) Esas sebeb Vesile * Hastalık, maraz, dert, sakatlık Mûcib, maksad, gaye(Göz ile görünmeyen bir mikrob, bir hayvancık, küçüklüğüyle beraber pek ince ve garib bir makine-i İlâhiyeyi hâvidir O makina mümkinattan olduğundan vücud ve ademi mütesavidir İlletsiz vücuda gelmesi muhaldir O makinenin bir illetten vücuda geldiği zaruridir İİ) İLLE-İ GAİYE Elde edilmesi için çalışılan gaye, maksad ve netice Vazifeye terettüb eden maslahat, fayda, semere, iş İLLE-İ IZTIRARÎ Kabul edilmesi mecburi görülen sebeb İLLET-İ TÂMME Herhangi bir şeyin var olması için lâzım gelen sebeblerin tamamı Bu sebebler var olunca neticesinin vücuda gelmesi bizzarure ve bilvücub iktiza eder İLLÎ Sebebe ait Neden ve sebeple alâkalı İLLİYET Sebeb ile alâkalı Esas sebeble alâkadarlık Sebeb arayış İLLİYYE (Ulliyye) En şerefli, yüksek İLLİYYUN (İlliyyîn) (Aliyyu C) Cennetin en yüksek tabakası Ahirete giden tam kâmil mü´minlerin yeri Hafaza meleklerinin divanları ismidir ki, salihlerin amelleri oraya yükseltilir Ahirette yüksek dereceye, dergâh-ı rızâya en yakın olan derecedir İLLİZYON Lât Cisimleri yanlış idrak etme Meselâ su borusunu yılan gibi görme İLM (İlim) Okumakla veya görmek ve dinlemekle veya ihsan-ı Hak´la elde edilen malumat Bilmek İdrak etmek(İlim, hakikatı bilmekten ibarettir İlim, marifetten daha umumidir Marifet, tefekkürle bilmek mânasına olmakla beraber, Cenab-ı Hakk´a nisbeti câiz olmaz Gerek huzurî olsun (ilm-i İlâhî gibi) ve gerek husulî olsun (ilm-i ibad gibi) ve vech-i dikkat üzere bilmeye de denir Şuur, fıtnat gibi İlmin zıddı "cehil"dir Marifetin zıddı ise "inkâr"dır) * İlm-i Kelâm´da: İlim; bilmek, idrak etmek sıfatıdır Cenab-ı Hak ilim sıfatı ile de muttasıftır O´nun ilmi, mahlukatın ilmi gibi basit ve mahdut olmayıp, bütün kâinatı muhittir Hiç bir şey onun ilminden gizlenemez ve haricinde kalamaz Allah´ın ilmi mutlaktır Allah, Alîm-i Mutlak´tırİlim mâluma tâbidir Yani: İlim sıfatı varlıkları icad etmez ve hâdiseleri meydana getirmez Belki, varlıkları ve hâdiseleri bilmekle ilim olurCenab-ı Hak ilmi ile, olmuş ve olacak herşeyi ezelî ve ebedî olarak bilir Böylece o eşya, ilm-i İlâhîde bilinmesiyle vücud-u ilmîye mazhardır Fakat maddî vücutlarının icadı, kudret-i İlâhiyeye istinad eder Yani mahlukatın maddî vücudunu ilim icad etmez, kudret icad eder Bu itibarla malumun yani mahlukun icadı, ilme değil, kudrete tâbidir (Bak: İrfan, Ulum) İLM-İ ÂDÂB Yemek, içmek, yatıp kalkmak, giyinmek, sefer gibi hâllere dair hadisler için, ilm-i hadis istılâhında kullanılan tâbirdir İLM-İ AHBÂR (Bak: İlm-i hadis) İLM-İ AHLÂK Ahlâk bilgisi İLM-İ AHVÂL-İ CEVV Meteoroloji İLM-İ ARZ (İlm-ül arz) Yer bilimi Jeoloji İLM-İ ÂSÂR (Bak: İlm-i hadis) İLM-İ BEDEN (İlm-ül ebdân) Hekimlik bilgisi, tabâbet İLM-İ BEDİ´ İlm-i beyânın üç bölümünden üçüncü bölümüdür ki, bediiyat da denir Muktezâ-yı hâle uygun bir kelâmın lâfız ve mânâ bakımından daha da güzelleştirilmesinin kaidelerinden bahseder Bu kaidelere Edebî San´atlar da denirHer şeyin güzellik cihetlerinden bilhassa Arabi terkiblerden bahseder, kelâmın güzelliğini ve muktezâ-yı hâle mutabakatını ve vuzuh-u delâletini işitmeğe ve ruha mülâyim ve hoş gelecek surette intisak, insicam, tertib ve intizamını bildiren usul ve kaidelerin ilmidir Cemi olarak hepsine ulum-u bedi´a dendiği gibi, İlm-i bedi´ diye de söylenir İki kısma ayrılır1- Muhassınât-ı mâneviye : Kelâmın mânâsına ait san´atlar Tevriye, hüsn-ü ta´lil, üslub-u hakimgibi2- Muhassınât-ı lâfziyye : Kelâmın lâfzına ait san´atlar Seci´, cinas gibi (Bak: Bedi´) İLM-İ BELÂGAT Edb: Güzel söz söyleme veya yazmayı öğreten ilim Edebiyatın bir şubesi İLM-İ BEYAN Belâgat ilminin, yâni edebiyatın, hakikat, teşbih, istiâre, mecaz, kinaye kısımlarından bahseden ilim dalıdır İLM-İ CİFİR Harflerin sayı değerlerinden mânâ çıkararak elde edilen ilim (Bak: Ebced) İLM-İ FİTEN Asr-ı saadetten sonra zuhur eden hâdiselere, fitnelere dâir olan hadis-i şeriflere, ehl-i hadis ıstılahında İlm-i Fiten denilmektedir İLM-İ HADİS (İlm-i Rivayet - İlm-i Ahbâr - İlm-i Âsâr) Resulüllah´ın (A SM) akvâli (sözleri), ef´ali ve hallerine dâir ilimdir Ehl-i hadis ıstılahında; tarihe ve siyere dâir hadis-i şeriflere bazan İlm-i Hadis-ül Halk, bazan da Sîre (Sîret) tabir edilir (Bak: Hadis) İLM-İ HÂL İbadet usullerini, din kaidelerini bildiren kitap İLM-İ HESAB Hesap bilgisi, aritmetik, matematik İLM-İ HEY´ET Gökler ve yıldızlar ilmi Astronomi İLM-İ HURUF Gr: Harflerden mâna çıkarıp tefsir etmek ilmi (Ebced hesabında olduğu gibi) İLM-İ İCTİMAÎ İçtimaî hayat ilmi Toplu yaşayış ve cemiyet bilgisi Sosyoloji İLM-İ KELÂM Cenab-ı Hakk´ın zât ve sıfatlarından ve nübüvvet ve itikada ait mes´elelerinden İslâmî esaslar dairesinde bahseden ilim Usul-üd din de denir Bu hususlara çalışan İslâm allâmelerine "Mütekellimîn" denir İLM-İ KIRAAT Usul ve kaidesine uygun olarak Kur´an-ı Kerimin okunması ilmi Bak: (Kıraat) ve (Kıraat-ı seb´a) ve (Fenn-i kıraat) İLM-İ LEDÜN (Bak: Ledün) İLM-İ MEVALİD Tabiat, eşya ilmi Hayvanat, nebatât ve maddelerine ait ilim İLM-İ NÜCUM (İLM-İ TENCİM) İlm-i Ahkâm-ı Nücum da denir Yıldızların ahvalinden, hareketlerinden mâna çıkarmağa çalışmak ve araştırmak ilmidir İLM-İ RİVAYET (Bak: İlm-i Hadis) İLM-İ RUH Ruh ilmi Psikoloji İLM-İ TABAKAT-ÜL ARZ Arzın tabakalarından bahseden ilim Jeoloji İLM-İ TEVHİD Allah´ın varlığı ve birliğini isbat ve izah etme ilmi * Akaide müteallik hadis-i şeriflere ehl-i hadis ıstılahında İlm-i Tevhid tabir edilir İLM-İ USUL Delillerden hüküm nasıl çıkarıldığını öğreten ilim (Usul-ü fıkıh, Usul-ü şeri´at veya hikmet-i teşriiye de denir) İLM-İ USUL-ÜD DİN (Bak: İlm-i Kelâm) İLMA Çalma, hırsızlama, sirkat İLMA´ Parlatma * İşaret etme İLMAH Hemen gösterip çabucak yok etme * Bir şeyi parlatma * Güzel simalı bir kadın veya kız, yüzünü gösterip hemen çekilme İLMAM İki şey birbirine yaklaşma * Küçük günah işleme İLMÎ İlimle, bilgi ile alâkalı İlme ait ve müteallik Câhilce ve tetkiksizce olmayan İLMİYE Fıkıh ve şeriat ilimleri, iman ve Kur´an hakikatları ve tahkiki iman dersleri ile iştigal eden zatların mensub oldukları yol Alimlerin mesleği İLMİYE KIYAFETİ İlmiye mensublarının giyiniş tarzları İlmiye kıyafeti; şalvar, cübbe ve sarıktı Bununla birlikte ilmiye mensublarının kıyafetlerinde bazı değişiklikler de vardı Orta derecedekiler cübbe ile sokağa çıktıkları halde üst tabakayı teşkil eden ricâl kısmı, lata yahut biniş giyerlerdi Ayrıca ilmiyenin, "İlmiye" maddesinde yazılı, resmi günlere mahsus kıyafetleri de vardı (OTDS) İLMİYE RİCALİ İlmiye tarikinin yüksek tabakasına verilen addır Bunun yerine "ricâl-i ilmiye" tabiri de kullanılırdı İlmiye mensubları cübbe ile sokağa çıktıkları halde ilmiye ricali lata yahut biniş giyerlerdi İLMİYE RÜTBELERİ İlmiye denilen ulema sınıfına mahsus rütbeler Rütbeler, aşağıdan üste doğru şöyle idi: Müderrislik, kibar-ı müderrisîn, mahreç mevleviyeti, bilâd-ı hamse mevleviyeti, Haremeyn-iş şerifeyn mevleviyeti, İstanbul kadılığı, Anadolu ve Rumeli kazaskerliği İLMÜHABER (İlm-i haber) Resmi bir daireye verilmek üzere hazırlanan ve bir adamın ahvâli hakkında bilgileri ihtiva eden kâğıt Resmi vesika * Para, evrak vs teslim olunduğunu gösteren ve bunları getiren adamın eline verilen pusula İLSAK Yapışmak Bitişmek Ulaşmak Yapıştırılma Kavuşturulmak İLTİAB Oynama Oyun oynama İLTİAK Rengi bozulma, rengi değişme İLTİAN (Bak: Lian) İLTİBAS Birbirine benzeyen şeyleri şaşırıp birbirine karıştırmak Yanlışlık Karışıklık * Tereddüt Şüphe İLTİCA Sığınmak Melce´ ve penaha varmak Birinden himâye istemek İLTİCAC Karışık olma, karışma * Sığınma İltica etme İLTİCAGÂH f Sığınılacak yer Sığınacak şey Sığınak İLTİDA´ Yalvarma İLTİFAF Örtünme, sarınma * Çiçeklerin katmerleşmesi İLTİFAT Güzel sözle samimi olarak okşamak Yüz göstermek Teveccüh etmek İyilik etmek Lütfetmek * Dikkat, itina * Edb: Bir mevzu anlatılırken, o anda kalbe doğan bir ilham coşkunluğu ile -mevzu dışına çıkmadan- sözün ve hitabın yönünü değiştirme san´atıdır Meselâ: (Asım´ın nesli Diyordum ya Nesilmiş gerçek: İşte çiğnetmedi namusunu, çiğnetmeyecekŞüheda gövdesi, bir baksana, dağlar taşlarO, rüku olmasa, dünyada eğilmez başlarVurulup tertemiz alnından uzanmış yatıyor,Bir hilâl uğruna ya Rab ne güneşler batıyor! Ey bu topraklar için toprağa düşmüş asker,Gökten ecdad inerek öpse o pâk alnı değerMehmed Akif Ersoy) İLTİFATAT İltifatlar İLTİFATKÂR İltifat eden, mültefit Hal hatır sorup gönül alan İLTİFATKÂRANE f İltifat edene yakışır şekilde İLTİFATPERVER f İltifat eden, iltifatkâr, mültefit İLTİHA´ Oynama, eğlenme İLTİHA´ (Lihye den) Sakal bırakma * Kabuk soyma İLTİHAB Caddede gitmek Geniş yolda yürümek İLTİHAB Alevlenmek Yanmak * Tıb: Bir uzuvda olan hararet, yanma Cerahat toplanıp yaranın hararetlenmesi İLTİHAB-I A´VER Tıb: Körbağırsağın iltihabı İLTİHAB-I EDEME Tıb: Cildin iltihablanarak katılaşması İLTİHAB-I KEBED Tıb: Karaciğer iltihabı İLTİHABAT (İltihab C) İltihablar, alevlenmeler İLTİHABÎ İltihabla alâkalı İLTİHAF (Lihaf dan) Sarılıp bürünme Örtünme İLTİHAF Parlama, yanma İLTİHAK Karışmak Katılmak Yetişmek Bitişmek İLTİHAM Yaranın iyi olup ağzının kapanması, etlenerek iyileşmesi * Muharebenin kızışması İLTİHAP (Bak: İltihab) İLTİHAS Açlık veya susuzluktan dolayı soluma İLTİHAT Öfkelenme, kızma, gazaba gelme, hiddet etme İLTİKA Rast gelmek Buluşmak Kavuşmak * Kavuşturulmak İLTİKA´ İnsanın rengi değişmek Benzi sararmak İLTİKAM (Lokma dan) Lokma etme, yutma İLTİKAT Yere düşen şeyi almak * Toplamak Çeşitli kitaplardan bilgi toplamak (Bak: Lükata) İLTİMA Sararıp solmak Renk değiştirmek İLTİMA´ Parıldamak Işıldamak * Kapıp almak İLTİMA-İ KEVAKİB Yıldızların parıldaması İLTİMAH (Lemh den) Bir şeye şaşkın şaşkın bakınma İLTİMAM Bir kimseyi ziyaret etme * Konma, konup durma İLTİMAS Tavsiye Rica İstirham * Kayırmak, tutmak, haksız olarak yardımda bulunmak * Yapılmasını isteme İLTİMASAT (İltimas C) İltimaslar, tavsiyeler, ricalar * Kayırmalar, tutmalar İLTİMASGERDE f İltimas edilen, kayırılan İLTİMASNAME f İltimas mektubu Kayırma yapılması için yazılan mektub İLTİSAK Rutubetlenmek, ıslanmak İLTİSAK İki uzvun birbirine yapışık olması * Bitişmek Yapışmak Kavuşmak Yapışık olmak İLTİSAK-I ECFAN Tıb : Ağrı ve sızıdan dolayı gözkapaklarının birbirine bitişmesi İLTİSAKÎ İltisakla alâkalı * Yapışan, birleşen Kavuşan, bitişen İLTİSAM Örtünmek, yaşmaklanmak, ağzını örtmek * Öpmek, takbil eylemek, öpülmek İLTİSAM-I NİSVAN Kadınların örtünmeleri İLTİTAM Dalgalanma, temevvüc İLTİVA Burulmak * Kıvrılmak, bükülmek * Sarılıp birbirine dolaşmak * Dalgalanma * Eğri durma * Nehrin dolaşıklı bir yatağı olma İLTİVA-Yİ EM´Â Tıb: Bağırsağın kendi üzerine helezoni biçimde kıvrılması İLTİYA´ Heyecanlanmak, iç alevlenmesi * İç sıkıntısı çekme, dertlenme İLTİYAH Vücudun güneşten yanması * Susama * Şimşek çakma * Yıldızın parıltısı İLTİYAH Mayalanmak * Karışmak İLTİYAK Sıkı fıkı dost olma, candan arkadaş olma İLTİYAM Yaranın kapanıp iyi olması * Cem´ olmak * Zemmolunmak(Hayatın yarası iltiyam bulur İzzet-i İslâmiyenin ve namusun ve izzet-i milliyenin yaraları pek derindir M) İLTİYAM-PEZİR f İyi olabilir, kapanabilir yara İLTİYAM-NÂPEZİR f İyi olmaz, kapanmaz yara İLTİZAK Yapışma, birleşme İLTİZAK-I ESABİ´ Parmakların yapışması İLTİZAM Kendine lâzım kılma İcrasına cehdettiği şeyi kendi üzerine vâcib kılma Mülâzemet etme Gerekli bulma * Tarafgirlik etme, birinin tarafını tutma * Onyedinci yy dan itibâren devlete gelir getiren kaynaklar, yavaş yavaş belirli bedel karşılığında şahıslara verilmeğe başlandı Bu usulün adı iltizamdı İltizamı üzerine alan kimseler, yani mültezimler; geliri devlete peşin olarak öderler, sonra bunu halktan tahsil ederlerdi (Bak: Mültezim)(Dimağda merâtib var, birbiriyle mültebis, ahkâmları muhtelif Evvel tahayyül olur, sonra tasavvur gelirSonra gelir taakkul, sonra tasdik ediyor sonra iz´an oluyorSonra gelir iltizam, sonra i´tikad geliri´tikadın başkadır, iltizamın başkadır Her birinden çıkar bir hâlet: Salâbet i´tikaddanTaassub iltizamdan, imtisal iz´andan, tasdikten iltizam, taakkulde bitaraf, bibehre tasavvurda Tahayyülde safsata hasıl olur, mezcine eğer olmaz muktedirBâtıl şeyleri güzel tasvir etmek her demdeSâfi olan zihinleri cerhdir, hem idlâli S) İLTİZAMEN İltizam yoluyla, iltizam suretiyle İLTİZAMİYE Bilerek yapılmış olan ve iltizama müteallik İLTİZAZ (Lezzet den) Lezzet duyma, hoş ve lâtif bulma İLTİZAZAT (İltizaz C) İltizazlar, lezzet duymalar İLVA Çevirmek Baş eğmek Başı eğilmek * Başkasının sözünü maksadı olmayan başka tarafa çevirmek * Birinin hakkını inkâr eylemek * Bayrağı kaldırmak Sancak dikmek İLVİNAN Renklenme, televvün İLYAS (ALEYHİSSELÂM) Benî İsrail peygamberlerinden olup, Kur´an-ı Kerim´de ismi geçen ve Tevrat´ta "Ella" diye mezkûr olan bir Peygamberin ism-i mübarekidir MÖ 9 asırda yaşamış olup ondan sonra Elyesa (AS) Peygamber olmuştur İlyâs (AS), zamanının hükümdarıyla çok mücadele etmiş, çok zaman mağaralarda yaşamış, çok mu´cizeler göstermiştir (Bak: Merâtib-i hayat) İLYASÎN İlyas demektir Bazı kıraetlerde "âl yasin" okunduğundan, her iki kıraete de mutabık olmak için imlâsı, "el yasin" suretinde yazılırYasin, İlyas Aleyhisselâm´ın babası olmakla Âl-i Yasin, yine İlyas demek olur Yasin bir de Resul-i Ekrem´in isimlerinden olduğuna göre, bazıları Âl-i Yasin´den murad; ümmet-i Muhammed (ASM) olduğunu söylemişlerdir (ET) İLYE Sağrı, but Kalçanın üst kısmı İLYETEYN Kaba etler Sağ ve sol butlar İLZAK (Lazk dan) Yapıştırma İLZAM Muaraza veya muhakemede delil göstererek muhalifini susturmak, iskât etmek Söz ve fikirde galibiyet İltizam ettirmek İsnad ve isbat etmek İLZAMİYAT Bir kimseyi ilzam edip susturmak için söylenen sözler
|
|
|
|
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi |
|
|
11-04-2012
|
#12 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ HarfiI-İ Harfi İMA İşaret etmek İşaretle anlatmak İşaret İ´MA Kör etme, âmâ yapma İMA´ (Emen C) Câriyeler, kadın esirler İMAAT (İmâ C) İşaretler İmâlar İMAD Direk, kolon * Temel, esas * Kuvvet * Bir kavmin reisi ve başta geleni * Yüksek bina İMAD-ÜD DİN Dinin direği İ´MAD Direk dikme İMAEN İşaret vererek İşaret ederek İ´MAK Derinleştirme Bir şeyin derinliğine varma İ´MAK-I Bİ´R Kuyunun derinleştirilmesi İ´MAL Yapmak İşlemek İhdas eylemek * Kullanmak * Zabt, idare ve hâkimlik etmek * Fık: Sözü mühmel bırakmayıp bir mâna ile mukayyed ve yüklü eylemek İ´MALAT Bir memlekette veya bir fabrikada yapılan işler ve eserler İMALAT (İmale C) İmaleler Meylettirmeler Eğmeler İMALE Bir tarafa meylettirmek Bir tarafa eğmek * Benzetmek * Mal vermek * Edb: Bir heceyi vezne uydurmak için uzatarak okumak İ´MALGÂH f Fabrika, atölye İMAM Öne geçmek * Önde ve ileride olan Delil ve rehber * Cemaate namaz kıldıran * İçtihad sahibi zat Mezheb sahibi olan * Bir mahallenin lüzumlu işlerine ve içtimaî vazifelerine nezaret eden * Müslümanların imamı olan halife ve askerlerin başı Sultan Hâkim Reis * Ümmetin reisi İslâm hükümetlerinde Devlet Reisi * Hz Ali (RA) neslinden gelen zât * Dershanede günlük talim ve dersler için talebelerin önlerine konan tahtalar * Kıble tarafı İMAM-I ALİ (R A) (Bak: Ali-ül Murtaza) İMAM-I ALİ NAKİ (Hi: 212-254) Eimme-i İsnâ Aşer´den onuncu zât olup, manevi büyük nüfuz ve takva sahibi, ehl-i kemal bir zâttır Ali İbn-i Muhammed Hâdi diye de bilinir (RA) İMAM-I ALİ RIZA (Hi: 153 de Medine-i Münevvere´de doğmuştur ) Eimme-i İsnâ Aşer´in yedincisidir İmam-ı Musa Kâzım´ın oğludur Tus; yani Meşhed´de medfun olup kabri ziyaretgâhtır (RA) İMAM-I A´ZAM (Hi: 80-150) Hanefi Mezhebinin imamı Asıl ismi: Ebu Hanife Nu´man bin Sâbit´tir Bağdatlı olup Abbasiler devrinde yaşamıştır Fıkıh ilminin en ileri geleni olup, bu ilmin tedvin ve tervicinde çok büyük hizmet etmiştir Böyle zâtların vicdan-ı umumiye nezdinde idareyi, hak ve adalette selâmet için, mânevi mürakabeleri çok ehemmiyetli bir husus olduğundan, teklif edilen Kadılık Makamını, hapse ve işkencelere mâruz kaldığı halde kabul etmemiştir Kudsi vazifesi, siyasetçe muhtelif düşünen müslümanların hepsine şâmil olması sebebi ile bilfiil siyasete girmemiştir (KS) İMAM-I BEYHAKÎ (Bak: Beyhaki) İMAM-I BUHARÎ (Bak: Buhari ) İMAM-I BUSİRÎ (Mi: 1213-1295) İmam-ı Muhammed bin Said "Busayrî" diye bilinir Kaside-i Bür´e ve Hemziyesi ile meşhur üstün bir İslâm şâiridir İMAM-I CA´FER-İ SÂDIK (Hi: 83-148) Hazret-i Ali´nin (R A) torununun torunudur Medine-i Münevvere´de yaşamıştır Annesi, Hazret-i Ebu Bekir´in soyundandır Mânevi nüfuzu çok ileri idi, dine büyük hizmetleri görüldü Demiştir ki: "Kim nefsi için nefsi ile mücâhede ederse, keramete kavuşur, kim de Allah için nefsi ile mücâhede ederse, Allah´a kavuşur" Eimme-i İsnâ Aşerin altıncısıdır (KS) İMAM-I EBU YUSUF (Hi: 113-182) İmam-ı A´zam´ın fıkha dair eserlerini te´lif etmiştir Fıkıh sahasının büyük imamlarındandır Dedesi Sahabe-i Kiramdan Sa´d´dır (RA) İmam-ı Muhammed´le ikisine Fıkıh kitablarında "İmameyn" denir (KS) İMAM-I GAZALÎ Ahirete irtihâli Hi: 505 dir "Hüccet-ül İslâm İmam-ı Muhammed Gazalî" diye anılır O zamanın felsefesinin bâtıl akidelerini red ve cerh ederek Kur´anın eşsizliğini ve hakkaniyet ve mu´cizeliğini isbat etmiş pek çok eserler vermiştir (KS) İMAM-I HANBELÎ (Hi: 164-241) (Ahmed İbn-i Muhammed İbn-i Hanbelî) Hanbelî Mezhebinin imamı olup ezberinde bir milyon hadis vardı Müsned adlı kitabında otuzbin hadis mevcuttur Zühd ve takvası çok ileri idi (KS) İMAM-I MÂLİK (Hi: 93-179) Medine-i Münevvere´de doğdu İmâm Mâlik bin Enes diye anılır Mâlikî Mezhebinin imamı El-Muvatta isimli eseri, "Kütüb-ü Sitte"ye dahil olacak kıymettedir Mezhebinin mensubları, Afrika ve Endülüs´te çok yayılmıştır Bu mezhepte olana "Malikî" denir İMAM-I MATÜRİDÎ (Bak: Matüridî) İMAM-I MUHAMMED (Hi: 135-189) Kufe´de yetişti 99 kitab te´lif etmiştir İmâm-ı Mâlik´ten hadis okudu En meşhur Hanefî fakihlerindendir (KS) İMAM-I MUHAMMED BÂKIR (Hi: 75-117) Hz İmam Zeynelâbidin´in oğlu, Hz İmam-ı Hüseyin´in torundur Hz İmam-ı Ca´fer-i Sadık´ın babasıdır On iki imamın beşincisidir Büyük bir âlim ve en meşhur velilerdendir (KS) İMAM-I MÜBİN İlim ve emr-i İlâhînin bir nev´ine bir ünvandır ki, âlem-i şehadetten ziyade âlem-i gayba bakıyor Yani, zaman-ı halden ziyade mazi ve müstakbele nazar eder Yani, her şeyin vücud-u zahirîsinden ziyade aslına, nesline ve köklerine ve tohumlarına bakar(Evet, şu İmam-ı Mübin, bir nevi ilim ve emr-i İlâhînin bir ünvanıdır Yani, eşyanın mebadileri ve kökleri ve asılları kemal-i intizam ile eşyanın vücudlarını gayet san´atkârane intac etmesi cihetiyle elbette desatir-i ilm-i İlâhînin bir defteri ile tanzim edildiğini gösteriyorlar Ve eşyanın neticeleri, nesilleri, tohumları; ileride gelecek mevcudatın programlarını, fihristelerini tazammun ettiklerinden elbette evamir-i İlâhiyenin bir küçük mecmuası olduğunu bildiriyorlar Meselâ; bir çekirdek bütün ağacın teşkilatını tanzim edecek olan programları ve fihristeleri ve o fihriste ve programları tâyin eden o evamir-i tekviniyyenin küçücük bir mücessemi hükmünde denilebilirŞu mânadaki İmam-ı Mübin, kader-i İlâhînin bir defteri, bir mecmua-i desâtiridir O desâtirin imlâsı ile ve hükmü ile, zerrat, vücud-u eşyadaki hidemâtına ve harekâtına sevkedilir Amma Kitab-ı Mübin ise; âlem-i gaybdan ziyade âlem-i şehadete bakar Yani, mazi ve müstakbelden ziyade zaman-ı hâzıra nazar eder Ve ilim ve emirden ziyade kudret ve irâde-i İlâhiyenin bir ünvanı, bir defteri, bir kitabıdır İmam-ı Mübin kader defteri ise, Kitab-ı Mübin kudret defteridir Yani, her şey vücudunda, mahiyetinde ve sıfat ve şuunâtında kemal-i san´at ve intizamları gösteriyor ki; bir kudret-i kâmilenin desatiri ile ve bir irade-i nâfizenin kavanini ile vücud giydiriliyor Suretleri tayin, teşhis edilip, birer mikdar-ı muayyen, birer şekl-i mahsus veriliyor Demek o kudret ve iradenin küllî ve umumî bir mecmua-i kavanini, bir defter-i ekberi vardır ki; her bir şeyin hususî vücudları ve mahsus suretleri ona göre biçilir, dikilir, giydirilir S) İMAM-I RABBANÎ (Bak: Ahmed-i Farukî)(Silsile-i Nakşi´nin kahramanı ve bir güneşi olan İmam-ı Rabbanî (R A) Mektubat´ında demiş ki: "Hakaik-ı imaniyeden bir mes´elenin inkişafını, binler ezvak ve mevâcid ve keramata tercih ederim"Hem demiş ki: "Bütün tariklerin nokta-i müntehası, hakaik-ı imaniyenin vuzuh ve inkişafıdır"Hem demiş ki: "Velâyet üç kısımdır: Biri velâyet-i suğra ki, meşhur velâyettir, biri velâyet-i vusta, biri velâyet-i kübradır Velâyet-i kübrâ ise; verâset-i nübüvvet yoluyla, tasavvuf berzahına girmeden doğrudan doğruya hakikata yol açmaktır"Hem demiş ki: "Tarik-ı Nakşide iki kanad ile sülûk edilir" Yâni: "Hakaik-ı imaniyeye sağlam bir surette itikad etmek ve feraiz-i diniyeyi imtisal etmekle olur Bu iki cenahta kusur varsa, o yolda gidilmez" Öyle ise tarik-ı Nakşinin üç perdesi var: Birisi ve en birincisi ve en büyüğü: Doğrudan doğruya hakaik-ı imaniyeye hizmettir ki, İmam-ı Rabbanî de (RA) âhir zamanında ona sülûk etmiştir İkincisi : Feraiz-i diniyeye ve Sünnet-i Seniyyeye tarikat perdesi altında hizmettirÜçüncüsü : Tasavvuf yoliyle emrâz-ı kalbiyenin izalesine çalışmak, kalb ayağıyle sülûk etmektir Birincisi Farz, ikinci Vâcib, bu üçüncüsü ise Sünnet hükmündedirMadem hakikat böyledir, ben tahmin ediyorum ki: Eğer Şeyh Abdülkadir-i Geylanî (RA) ve Şâh-ı Nakşibend (RA) ve İmam-ı Rabbanî (RA) gibi zatlar bu zamanda olsaydılar, bütün himmetlerini, hakaik-ı imaniyenin ve akaid-i İslâmiyenin takviyesine sarfedeceklerdi Çünkü saadet-i ebediyenin medarı onlardır Onlarda kusur edilse, şekavet-i ebediyeye sebebiyet verir İmansız Cennet´e gidemez, fakat tasavvufsuz Cennet´e giden pek çoktur Ekmeksiz insan yaşayamaz, fakat meyvesiz yaşayabilir Tasavvuf meyvedir, hakaik-ı İslâmiye gıdadır M) İMAM-I REMLÎ (Bak: Remlî) İMAM-I ŞÂFİÎ (Hi: 150-204) İmam-ı Abdullah bin Muhammed diye de anılır Üçüncü ceddi olan Şâfiî, hayatında Resulüllâh´ı (ASM) gördüğü için o isimle anılır Nesebi, Abd-i Menaf´da Peygamberimiz (ASM) ile birleşir Gençliğinde çok fakir bir hayat yaşadı Çok ileri muhaddis ve müfessir-i Kur´andır Usul-ü Hadis ve Fıkha dair te´lifatı vardır Şâfiî Mezhebinin imamıdır Tıb, şiir ve edebiyatta da çok ileridir (KS) İMAM-I TABERANÎ (Süleyman bin Ahmed Taberanî) Hadis âlimidir Şam´da Taberiyye´de doğmuş ve orada vefat etmiştir (260-360) Kebir, Evsat ve Sagir hadis kitablarını yazmak için 33 sene Irak, Hicaz, Yemen, Mısır ve başka yerleri dolaşmıştır İMAME İslâma mahsus baş kisvesi olan sarık Zırhlı külâh * Çubuk ve sigaralığın başına takılan ağızlık * Tesbihin başındaki ve ipin iki ucu içinden geçen uzunca tane İMAMET İmamlık Namazda cemaati idare eden zâtın hal ve sıfatı * Halifelikİmamet iki kısma ayrılır:1- İmamet-i suğra: Namazda cemaate yapılan imamlık2- İmamet-i kübra : Emir-ül mü´minîn olmak Yani müslümanlar arasında riyaset-i âmmeyi hâiz bulunmaktır İMAMEVİ t Eskiden kadınlara mahsus hapishane İMAMEYN İki İmam * Fık: Ekseriyetle Hanefî kitaplarında "İmameyn" dendiği zaman "İmam-ı Ebu Yusuf ile İmam-ı Muhammed" anlaşılır Bazan da İmam-ı A´zam ile İmam-ı Şâfiî Hzlerine söylenir İMAMZADE İmam oğlu Babası imam veya imam ünvanını hâiz olan adam İM´AN Fazla dikkat ve ihtimam Bir şeyde çok ileri gitmek * Bir adamın hakkını ikrar eylemek * Pek uzağa koşmak ve bir hususta hakkı mütecaviz olmak üzere, mübalâğa ve içtihad etmek İM´AN-I NAZAR Bir işi dikkatle düşünmek; inceden inceye bakmak ve tedkik etmek İMAN İnanmak İtikad Hakkı kabul, tasdik ve iz´ân etmek İslâmiyeti kabul edip amel etmek Dini bütün hakikatleri kabul edip gereğini yerine getirmek "Resul-i Ekrem´in (ASM) tebliğ ettiği zaruriyat-ı diniyeyi tafsilen ve zaruriyatın gayrısını icmâlen tasdik etmekten hasıl olan bir nurdur"(Öyle ise iman, Şems-i Ezelîden vicdan-ı beşere ihsan edilen bir nur ve bir şuadır ki; vicdanın iç yüzünü tamamiyle ışıklandırır ve bu sâyede, bütün kâinat ile bir ünsiyet, bir emniyet peyda olur Ve her şeyle kesb-i muarafe eder Ve insanın kalbinde öyle bir kuvvet-i maneviye husule gelir ki; insan o kuvvet ile her musibete, her hâdiseye karşı mukavemet edebilir ve öyle bir vüs´at ve genişlik verir ki; insan o vüs´atle geçmiş ve gelecek zamanları yutabilir İİ)(Ey arkadaş! Bütün lezzetler imanda olduğu gibi, bütün elemler de dalâlettedir Bunun izahı ise; bir şahıs, kudret-i ezeliye tarafından, adem zulümatından şu korkunç dünya sahrasına atılırken gözünü açar, bakar Bir lütuf beklediği zaman, birdenbire düşmanlar, hastalıklar, elemler, belâlar hücum etmeğe başlarlar Bir meded, bir yardım için müsterhimane tabiata ve anasıra baktığı vakit, kasavet-i kalble, merhametsizlikle karşılaşır Ecram-ı semâviyeden istimdat etmek üzere başını havaya kaldırır O ecram, atom bombaları gibi dehşetli ve heybetli hâlleriyle gözüne görünür Hemen gözünü yumar, başını eğer, düşünmeğe başlar Bakar ki, hayati hâcetleri bağırıp çağırmaya başlarlar Bütün bütün tevahhuş ederek hemen kulaklarını tıkar, vicdanına iltica eder; bakar ki; vicdanı, binler âmâl (emeller) ve emânî ile dolu gürültülerinden cinnet getirecek bir hâle gelir Acaba, hiçbir cihetten hiçbir teselli çaresini bulamayan o zavallı şahıs, mebde ile meâdi, Sâni´ ile haşri itikad etmezse, onun o vaziyetinden Cehennem daha serin olmaz mı İİ) İMAN-I BİL-ÂHİRET Âhirete, öldükten sonra dirileceğine, haşir ve neşre, Cennet ve Cehennem´e inanmak (Evet, subutî bir emri ihbar etmenin kolaylığı ve inkâr ve nefyetmenin gayet müşkül olduğu bu temsilden görülür Şöyle ki:Biri dese: Süt konserveleri olan gayet hârika bir bahçe, küre-i arz üzerinde vardır Diğeri dese: Yoktur İsbat eden, yalnız onun yerini veyahut bazı meyvelerini göstermekle kolayca dâvasını isbat eder İnkâr eden adam, nefyini isbat etmek için küre-i arzı bütün görmek ve göstermekle dâvasını isbat edebilir Aynen öyle de: Cennet´i ihbar edenler yüzbinler tereşşuhâtını, meyvelerini, asârını gösterdiklerinden kat´-ı nazar, iki şâhid-i sâdıkın sübutuna şehadetleri kâfi gelirken; onu inkâr eden, hadsiz bir kâinatı ve hadsiz ebedî zamanı temaşa etmek ve görmek ve eledikten sonra inkârını isbat edebilir; ademini gösterebilir S) İMAN-I BİLLÂH Allah´a ve O´nun sıfatlarına inanmak İMAN-I İCMALÎ İcmalî iman, yani; taraf-ı Nebevîden tebliğ buyurulan şeylerin hey´et-i mecmualarına inanmak, yâni; "Her ne tebliğ buyruldu ise; cümlesi haktır" diye tasdik etmektir İMAN-I MAKBUL Mü´minlerin imanı İMAN-I MERDUD Münafık olan kimselerin imanı İMAN-I TAHKİKÎ İmana aid bütün mes´eleleri yakînî surette tedkik ile bilmek ve yaşamak ve tahkikî iman derslerini veren ve taklidî imanı tahkike tebdil eden eserleri sadakatla okumak neticesinde hâsıl olan sağlam, sarsılmaz iman (Mü´minin kalbi tasdik nuru ile o derece münevver olmasıdır ki, o nur bütün letaif-i insaniyyeye nüfuz eder) İMAN-I TAKLİDÎ Az şüphelere mağlup olabilen, başkalarını takliden olan iman Tahkik ehline ait olmayan, câhillere mahsus iman İMAN-I YE´S Çaresiz kalan, hayatından ümidsiz olan bir kimsenin imanı İ´MAR Yapmak Tâmir etmek Şenlendirmek Mâmur kılmak Harabilik ve ıssızlıktan kurtarmak İMARAT (İmaret C) İmaretler, genel aşevleri İMARET Emirlik Beylik İMARET Mâmur etmek, şenlendirmek Mâmurluk * Hayrat için fakirlere yemek verilen yer (Bak: Amâir) İMARET KEMERİ Eskiden medresenin en güçlü, kuvvetli, kıdemli ve sözü dinlenen talebesi hakkında kullanılır bir tabirdi Ayrıca bu tabir, medrese talebelerinden iaşe işlerine bakmak üzere bir sene müddetle seçilenler hakkında da kullanılırdı Bunlar, bellerine kemer taktıkları için bu isim verilmişti İMATA Uzaklaştırma yahut uzaklaştırılma İMATE Ölü hale getirmek Öldürmek Fena etmek İMATE-İ VAKT Vakit öldürme Boşu boşuna zaman harcama İMBİK (Bak: İnbik) İMDAD Yardım Yardıma yetişmek "Yetişin, kurtarın" mânasında da kullanılır * Yardıma gönderilen kuvvet * Vâdeyi uzatmak Mühlet vermek İMDADİYE Savaş zamanlarında harp masrafını karşılamak, sulh vaktinde de bütçe açığını kapatmak için halktan alınan örfi vergi Harp için alınana "imdadiye-i seferiye", açığı kapatmak gayesiyle alınana da "imdadiye-i hazariye" denilirdi İMECE Köyün umumi işlerinde veya köylünün kendi işlerinde köy halkının müştereken çalışması Beraberce birçok kimsenin toplanıp elbirliğiyle bir kişinin işini halletmesi ve herkesin işinin sıra ile bitirilmesi İMHA Bozmak, yok etmek, mahvetmek Yıkmak Zâil etmek İMHA Keskinletme, bileme İMHAK Kararma * Bereketsiz İMHAL Mühlet verme Sonraya kalmasına müsaade etme İMHAR Hâtun için mehr tayin etmek Evleneceği kız veya kadın için mehr tayin etmek İMHAZ Doğrulukla yapma İMKÂN Mümkün olmak Olacak hâlde bulunmak (Bak: Hudus) İMKÂN-I ÂDÎ Zâtında dâima mümkün olan Her zaman olabilen Olmasında bir mânia bulunmayan İMKÂN-I AKLÎ Man: Aklen mümkün bilinen * Aklen mümkün olma İMKÂN-I ÖRFÎ Emsaline pek az rastlanan hârika bir âdet veya keramet gibi İMKÂN-I VEHMÎ Vehimle bir şeyi mümkün görmek, zannetmek İMKÂN-I ZÂTÎ Vukuu mümkün olan iş Bir şeyin, aslında mümkün olması İMKÂN-I ZİHNÎ Bir şeyin mümkün olabileceğini zihinle düşünmek (Vesveseli adam imkân-ı zâtî ile imkân-ı zihnîyi birbiriyle iltibas eder Yani, bir şeyi zâtında mümkün görse, o şeyi zihnen dahi mümkün ve aklen meşkuk tevehhüm eder Halbuki, İlm-i Kelâm´ın kaidelerindendir ki; imkân-ı zâtî ise, yakîn-i ilmîye münâfi değil ve zaruret-i zihniyyeye zıddiyyeti yoktur Meselâ: Şu dakikada Karadeniz´in yere batması zâtında mümkündür ve o imkân-ı zâtî ile muhtemeldir Halbuki yakînen o denizin yerinde olduğunu hükmediyoruz Şüphesiz biliyoruz ve o ihtimâl-i imkânî ve o imkân-ı zâtî bize şek vermez, bir şüphe getirmez, yakînimizi bozmaz Meselâ: Şu güneş zatında mümkündür ki, bugün gurub etmesin veya yarın tulu´ etmesin Halbuki bu imkân, yakînimize zarar vermez, şüphe getirmez İşte bunun gibi, meselâ: Hakaik-ı imâniyeden olan hayat-ı dünyeviyenin gurubuna ve hayat-ı uhreviyyenin tuluuna, imkân-ı zâtî cihetinde gelen vehimler, yakîn-i imanîye zarar vermez Hem "lâ ibrete li-l-ihtimali-l-gayri-n-nâşi an delilin" yani: "Bir delilden neş´et etmeyen bir ihtimalin hiç ehemmiyeti yoktur" olan kaide-i meşhure, hem usul-üd din, hem usul-ü fıkhın kaide-i mukarreresindendir S) İMKÂNAT Varlığı da yokluğu da mümkün olanlar Ademle vücudu müsavi olanlar Var olmasında başkasına muhtaç bulunan şeyler İMLA Doldurma, doldurulma * Yazı yazma (Dikte) * Bir dildeki kelime ve sözleri doğru yazma bilgisi * Müddeti mühlet vererek uzatma İMLAK Çok fakir düşmek İMLAK Mülk sahibi olmak * Bey etmek * Evlendirmek İMLAL (Melâl den) Usandırma veya usandırılma İMLAS Karanlık * Karışma * Koyunun tüyü dökülme İMLİSE Çöl, sahra İMLİSÎ Hırsız, sârık İMMA (Terdid edatıdır) "Ya, veya" diye tercüme edilir Şek, şüphe, ibahe, bağışlamak, hayret vermek mânâlarını da ifade eder İMMİSAR (İmtisar ile aynı mânâdadır) Süt sağmak * Bir şeyi incelemek * Az olmak * Dağılmak * Hâil, perde İMPARATOR Lât Büyük kral Birkaç devlete hükmünü geçiren büyük hükümdar Tahta çıkan kadın olursa ona imparatoriçe denir İMRAC Ahde vefa etmeme, sözden cayma * Hayvanı çayıra salıverme İMRAN Hz Meryemin babası (Bak: Âl-i İmran) İMRAR Geçirmek Mürur ettirmek * İpi sağlam bükmek * Acıtmak Acı olmak İMRAR-I EVKAT Vakitleri geçirmek İMRAZ İllet sahibi olmak Hasta etmek Bir kimseyi hasta bulmak İMREE(T) Kadın Hâtun Avrat İMRUZ f Bugün İMSA Akşama kalma * Bozma İMSAK Kendini tutmak Bir şeyden el çekme * Oruca başlama zamanı * Hapsetmek * Şer´an müftirat denen şeylerden (orucu bozan şeylerden) nefsi hakikaten veya hükmen men´ etmek * Yemez içmez adamın hâli Cimrilik, hasislik, pintilik İMSAKİYE Ramazanda imsak vakitlerini gösteren cetvel İMSAL Boşuboşuna sarfetme, lüzumsuz yere harcama Har vurup harman savurma İMSAS (Mass dan) Emdirme, emdirilme * Tıb: Suda erimiş ilâcı şırınga etmek İMSAS Değdirmek Elle tutmak Meshetmek İMŞEB f Bu gece İMTAR Yağdırma veya yağdırılma İMTAR-I AHCÂR Taş yağdırma İMTAR-I MATAR Yağmur yağdırma İMTİDAD Uzanmak Uzayıp gitmek Gerilip ve çekilip uzanmak * Boy Tul Uzunluk * Feza, uzay İMTİDAH (Medh den) Medhetme, övme İMTİDAH Aşma, taşma İMTİHA´ (Mahv dan) Mahvolma, perişan olma, yok olma İMTİHA´ Bileme veya bilenilme, yahut da bilenme İMTİHA-Yİ SEYF Kılıcın bilenmesi, keskinleştirilmesi İMTİHAK Bozulma İMTİHAN Deneme, Tecrübe etmek * Bir şeyin hakikatına ıttılâ peyda etmek için çok dikkatle düşünmek * Salâhiyet veya salâhiyetsizliğini anlamak için yapılan teftiş ve tecrübe(Hakîm-i Ezeli, inâyet-i sermediye ve hikmet-i ezeliyenin iktizası ile, şu dünyayı, tecrübeye mahal ve imtihana meydan ve esmâ-i hüsnâsına âyine ve kalem-i kader ve kudretine sahife olmak için yaratmış ve tecrübe ve imtihan ise neşv ü nemâya sebeptir O neşv ü nemâ ise, istidatların inkişafına sebeptir O inkişaf ise, kabiliyetlerin tezahürüne sebeptir O kabiliyetlerin tezahürü ise, hakaik-ı nisbiyenin zuhuruna sebebtir Hakaik-ı nisbiyenin zuhuru ise, Sâni-i Zülcelâlin esmâ-i hüsnâsının nukuş-u tecelliyatını göstermesine ve kâinatı mektubat-ı Samedaniyye suretine çevirmesine sebeptir İşte bu sırr-ı imtihan ve sırr-ı teklif iledir ki; ervâh-ı âliyenin elmas gibi cevherleri ervâh-ı sâfilenin kömür gibi maddelerinden tasaffi eder, ayrılırİşte, bu mezkur sırlar gibi daha bilmediğimiz çok ince, âli hikmetler için, âlemi bu surette irade ettiğinden şu âlemin tegayyür ve tahavvülünü dahi o hikmetler için irade etti Tahavvül ve tegayyür için zıtları birbirine hikmetle karıştırdı ve karşı karşıya getirdi Zararları menfaatlara mezcederek, şerleri hayırlara idhal ederek, çirkinlikleri güzelliklere cem´ederek, hamur gibi yoğurarak şu kâinatı tebeddül ve tagayyür kanununa ve tahavvül ve tekâmül düsturuna tâbi kıldı Vaktaki meclis-i imtihan kapandı Tecrübe vakti bitti Esmâ-i Hüsnâ hükmünü icra etti Kalem-i kader, mektubatını tamamiyle yazdı Kudret, nukuş-u san´atını tekmil etti Mevcudat, vezaifini ifa etti Mahlukat, hizmetlerini bitirdi Herşey, mânasını ifade etti Dünya, âhiret fidanlarını yetiştirdi Zemin, Sâni-i Kadir´in bütün mu´cizat-ı kudretini, umum havârık-ı san´atını teşhir edip gösterdi Şu âlem-i fena, sermedi manzaraları teşkil eden levhaları zaman şeridine taktı O Sâni-i Zülcelâl´in hikmet-i sermediyyesi ve inayet-i ezeliyyesi; o imtihan neticelerini, o tecrübenin neticelerini, o Esmâ-i Hüsna´nın tecellilerinin hakikatlarını, o kalem-i kader mektubatının hakaikını, o nümune-misal nukuş-u san´atının asıllarını, o vezaif-i mevcudatın faidelerini, gayelerini, o hidemat-ı mahlukatın ücretlerini ve o kelimat-ı kitab-ı kâinatın ifade ettikleri mânaların hakikatlarını ve istidat çekirdeklerinin sünbüllenmesini ve bir mahkeme-i kübra açmasını ve dünyadan alınmış misalî manzaraların göstermesini ve esbab-ı zâhiriyyenin perdesinin yırtmasını ve herşey doğrudan doğruya Hâlik-ı Zülcelâline teslim etmesi gibi hakikatları iktiza etti ve o mezkur hakikatları iktiza ettiği için, kâinatı dağdağa-i tagayyür ve fenadan, tahavvül ve zevalden kurtarmak ve ebedileştirmek için o zıtların tasfiyesini istedi ve tagayyürün esbabını ve ihtilâfatın maddelerini tefrik etmek istedi Elbette kıyameti koparacak ve o neticeler için tasfiye edecek İşte şu tasfiyenin neticesinde cehennem, ebedî ve dehşetli bir suret alıp, taifeleri $ tehdidine mazhar olacak Cennet; ebedî, haşmetli bir suret giyerek ehli ve ashabı $ hitabına mazhar olacak S) İMTİHAN Hor ve zelil kılmak İMTİHAZ Hâlis, katıksız ve saf olma Durulanma İMTİKÂR (Mekr den) Oyuna kanma, aldanma İMTİLA´ Dolma Dolgunluk * Tıb: Kan durma, kan toplanma İMTİLA-İ MİDE Mide dolgunluğu İMTİLAL Bir millete karışma İMTİNA´ Feragat edip geri durma * Muvafakat etmeme Çekinme İstememe Yapmama * İmkânsızlık, mümkün olmayış İMTİNA-İ ÂDİ Bir şeyin olması âdeta mümkün olmamak İMTİNA-İ HAKİKİ Bir şeyin mümkün olmamasının aklen zaruri olması (Meselâ: Bir kimse kendinden yaş bakımından büyük olan başka bir kimse hakkında: "Bu benim oğlumdur" diye iddia etse, dâvâsı dinlenmez Çünkü, kendinden yaşça büyük bir adamın, kendisinin neslen oğlu olması aklen muhaldir) İMTİNAN Minnet Kendine minnet etmek Birisine yaptığı ihsan ve iyiliği başına kakmak * Memnun olmak * Birisinin çok iftiharla sevdiği ve mâlik olduğu şeye nâil olmak İMTİRA´ Çıkarma, ihrac etme, dışarı atma * Şüphelenme, kuşkulanma * Tereddüt, mütereddidlik, kararsızlık İMTİRAS Sürtünme, kaşınma İMTİRAS-I HİMAR Eşeğin sürtünüp kaşınması İMTİSAL Nümune kabul etme * Uymak Ayrılmamak üzere inkıyad etme * Mesel ve kıssa söyleme * Bir şeyin suretine girme * Muvafakat ve mutabakat etme * Katili kısas etme (Bak: Dimağ) İMTİSALEN Bağlı olarak, imtisal ederek, uyarak, tâbi olarak İMTİSAR (Bak: İmmisar) İMTİSAS Emerek çekilmek, emmek, emilmek Hazmolunmuş olan maddelerin, damarlar tarafından emilmesi İMTİŞAT Tarama Saç veya sakal tarama İMTİYAZ Diğerlerinden ayrılmak Farklı olmak, benzerlerinden ayrılmak * Resmi veya hususi izin * Masraflı veya mes´uliyetli bir işin başkaları yapmamak üzere bir şahıs veya şirket yahut da bir hey´ete tahsis edilmesi İMTİYAZAT (İmtiyâz C) İmtiyâzlar, izinler, müsâadeler İMTİYAZ MADALYASI 2 Abdülhamid´in 11/10/1885 tarihli emriyle devlet ve memleket yararına hizmet edenlere, vazifeyle gönderildikleri yerde başarı gösterenlere verilmek üzere çıkarılan madalya Altun ve gümüşten olmak üzere iki çeşit olan bu madalyaların ön yüzünde II Abdülhamid´in "Elgazi" tuğrası, bunun altında saltanat arması yer alır Arka yüzünde: "Devlet-i Osmaniye uğrunda fevkalâde ibraz-ı sadakat ve şecaat edenlere mahsus madalyadır" yazısı altında madalyayı alacak olanın adının yazılacağı boş bir bölüm vardır En altta 1300 rakamı okunmaktadır İMTİZAC Muvafık ve mutabık olmak Mezcolmak, uyuşmak İyi geçinmek Karışmak İMTİZAC-I ELVAN Renklerin uygunluğu İMTİZACAT (İmtizac C) İmtizaclar İMTİZACKÂR f Uyuşarak, anlaşarak, karışarak Kaynaşmağa müsait surette İMZA Kendi ismini veya kendine ait bir işareti, kendisinin kabullenerek yazması * İcra ve tamam eylemek İMZA-İ KAZA Huk: Verilen hükmü infaz edip yerine getirme İMZA-Yİ PADİŞAHÎ Padişahın imzası Osmanlı Padişahları tarafından vaktiyle hükümdarlara yazılan name-i hümayunların kenarlarına altun yaldızla imza konurduBunlara imza-yı padişahî denilirdi
|
|
|
|
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi |
|
|
11-04-2012
|
#13 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ HarfiI-İ Harfi ÎN İri ve güzel gözlüler İN : Yabani hayvanların barınağı, yuvası Mağara İNA´ Kap-kacak, tencere gibi lüzumlu ev eşyası * Bir şeyin vakti gelip çatmak İNA Uzaklaştırma İ´NA Zahmete uğramak İNA´ Yemiş toplama zamanı gelme İNA Geciktirme, alıkoyma, zayıf düşürme İNABE Günahları terk ile Hakka dönüş Hakka tâbi bir mürşide bağlanmak (Hakk´a ikbal ü teveccüh ve âyât-ı hakkı teemmül ile tevbedir ki, asl-ı hakikatı hayır nöbetine girmek demektir) (ET) İ´NAC Hayvanı kıç üstü çökertmek (Omurga kemiği) ağrıma İ´NAD Dinmeden akma * Çekişme İNAD Israr, muannidlik, ayak direme, dediğinden vazgeçmeme İNADEN İnad olsun diye Tersine olarak İNADİYE Eşyanın hakikatlarını, varlığını inkâr eden bir zümre (Bak: Sofizm) İNAF Bir kimseyi, bir şeyden vazgeçirmeğe çalışmak İ´NAF Sertlik etme İNAHA (Deve) Çökerme İNAK Birbirinin boynuna sarılma, kucaklaşma İNAK Sözüne inanılır, itimat edilebilir, mutemed * Müsteşar, müşavir * İstişare, re´y İNAKA Aşırı güzelliği ve câzibedarlığı ile hayret verme İN´AL Nallama veya nallama İNALE Kavuşturma, vâsıl etme, nâil etme, ulaştırma * Yemin, kasem, and * İhsanda bulunma, bağışta bulunma İN´AM Nimet vermek İhsan etmek * Doğruya sevketmek, hidâyete ulaştırmak * İyilik etmek, bahşiş vermek * Tar: Osmanlı İmparatorluğu zamanında yeniçerilerin aylıklarına yapılan zam (Bak: Nimet) İN´AMAT (İn´am C) Yardım ve inayetler, meded vermeler Nimetlendirmeler İN´AMAT-I KÜLLİYE Bütün in´amlar Cenab-ı Hakk´ın mahlukata, hususan insanlara hadsiz nimetler ihsan etmesi İNAME Uyutma * Kıtlık İNAME-İ ETFAL Çocukların uyutulması İN´AMPERVER f Nimetlerle bezeyen, çok nimet veren Tehlikelerden sâlim kılan İNAN Dizgin * İdare etme, yürütme İ´NAN Büyü ile bağlanma İNAN f Bu kimseler, bunlar (İşaret zamiridir) İNANGERDAN f Dizgin çevirme, geri dönme İNANGİR f Dizgin yakalama Dizgin tutma İNANKEŞ f Dizgin çeken, hasaplı giden İNANRİZ f Dizgin bırakmış, koşturan İNANTAB f Dizgin çevirip dönen İNARE (Nur dan) Nurlandırma, aydınlatma, ışıklandırma İNAS (Ünsâ C) Kadınlar, kızlar İNAS (Üns den) Alıştırma, ünsiyet ettirme * Görme, bilme İN´AŞ Harekete getirme, canlılık kazandırma Yukarı kaldırma İ´NAT Zahmete uğratma, meşakkate maruz bırakma * Edb: Mukayyed kafiye ve mukayyed seci´ san´atı İNAYAT (İnayet C) İnayetler, iyilikler, lütuflar, ihsanlar İNAYET Yardım, lütuf meded etmek * Mühim bir işle karşılaşıp onunla meşgul olmak İNAYET-İ RABBANİYE Allah´ın inayeti İNAYET-İ ŞÂMİLE f Herkese ait umumi inayet ve yardım İNAYET DELİLİ (Bak: Delil-i inayet) İNAYETEN İnayet, yardım ve iyilik olarak İNAYETHAH f İnayet isteyen, meded bekleyen İNAYETKÂR f Yardım ve iyilik eden Lütuf ve inayette bulunan İNAYETKÂRÂNE f İnayet edene yakışır surette Yardım ve iyilikte bulunan kimseye yakışacak şekilde İNBA Haber verme İhbar eyleme Tebliğ etme İNBAC Münasebetsiz ve lüzumsuz konuşma İNBAH Uyandırma, uyarma * Kımıldatma, harekete getirme İNBAT Nebâtı bitirme Tohumu yere dikip yeşillendirme Nebâtın bitmesini sağlama İNBAT Su arama İNBİAS Gönderilme, yollanma * İleri gelme, meydana çıkma İNBİGA Liyâkat, lâyıklık, beğenilme İNBİHAR Yorgunluktan dolayı nefes kesilip soluk soluğa kalma İNBİK Süzme âleti Akıcı maddelerin süzgeçten geçirilmesine mahsus âlet İNBİKA (Bükâ dan) Ağlama, göz yaşı dökme İNBİSAS Yayılıp dağılma İNBİSAT Genişleme Yayılma * Açık yüzlü olma Şâd, mesrur ve mahzuz olma * Gönül açıklığı Kalb ferahlığı * Fiz: Sıcaklığın etkisiyle madenî cisimlerin enine, boyuna büyüyüp uzaması Genleşme İNCA´ Kurtarma, necata erdirme, selâmete çıkarma İNCAH İşi tamamlama, işi bitirme * İsteğe erme, arzu edilen şeye ulaşılma İNCAL Davarı çimene salma, yeşilliğe bırakma İNCAM Meydana çıkarma * (Yağmur) dinme İNCAS (Necis den) Pisleme, necisleme İNCAZ (C : İncâzât) Yerine getirme Verilen sözü tutma İNCAZ-İ VA´D Va´dini yerine getirme Verdiği sözünü tutma İNCE DONANMA Tar: Hafif gemilerden meydana gelen donanma Bunun yerine "Hafif Donanma" da denilir Bunların en meşhurları: Uçurma, varna, beş çifteleri, karamürsel, aktarma, üstüaçık, çiftekayığı, brolik, celiyye, çamlıca, kütük, at kayığı, kancabaş, âyaska, işkampaviya, şahtur, çekelve, kırlangıç, firkate, kalite, pergandi, mavna, grıp, kadırga, baştarde vb dirBuharın icadından ve zırhlı harp gemileri yapıldıktan sonra hafif kruvazör ve gambotlardan teşekkül eden deniz kuvvetine "İnce Donanma" denmeğe başlanmıştır (OTDS) İNCİBAR Kırılmış olan kemiğin bağlanıp tekrar kaynaması İNCİFAF (Ceff den) Kurumak İNCİL Dört büyük kitabdan birisi Hristiyanların mukaddes kitabı olup, Hazret-i İsa´ya (AS) gelen kitab * Beşaret, müjde İNCİLA Cilâlanma Parlama * Görünme, belli olmak, açılma İNCİLAB Celbedilme Çekilme Sürülüp götürülme İNCİMAD Donma Buzlanma Sertleşme İNCİRAD Mücerred olma, tecrid edilme, soyunma İNCİRAR Çekilip uzanma Çekilme Bir neticeye doğru çekilerek sona erme İNCİRAR-I KELÂM Söz gelişi İNCİZA´ (Değnek) Kırılma * (İp) Kopma İNCİZAB Cezbedilme, çekilme (Fıtrat-ı zîşuur olan vicdandaki incizab ve cezbe, bir hakikat-ı câzibedarın cezbesiyledir M) İNCİZAM Kesilme * Cüzzam hastalığına tutulmuş kimsenin bir organının (âzâsının) kopması İNCİZAM (Kemik) Kırılma * Gr: Meczum olma Kelimenin son harfi harekesiz olarak telâffuz olunma İNCİZAZ Kesilme İNCU f İnci, lü´lü´, dürr İND Arapçada zaman veya mekân ismi yerine kullanılır Hissî ve manevî mekân Maddî ve manevî huzura delâlet eder Nezd, huzur, yan, vakt, taraf gibi mânâlara gelir Gayr-ı mütemekkindir Yani harekeleri değişmez İzafete göre zamanı ifade eder (Min) harf-i cerriyle birleşebilir Bazan da zarf olmaz Bazan kalb ve ma´kul irade olunur Yani, bazan huzur-u kalbîye delâlet eder ki, itikad mânasına kullanılır Bazan mâkuledeki hissi huzura zarf olduğu gibi, huzur-u manevîye de zarf olur Bâzan onunla fiil emir olur Hüküm, fazıl, ihsan, teşvik ve tergib etmek mânalarına gelir İND-İ İLÂHÎ Allah´ın indinde Allah´ın nazarında İNDA´ Cömertlik etme İNDAB (Nedeb den) Yara iyileşip kabuk bağlama İNDALLAH Allah yanında Allah indinde İNDEKE Senin yanında Sana göre İNDELBA´Z (İnd-el ba´z) Bazılarına göre İNDELHACE İhtiyaca göre İhtiyaç vaktinde İNDELİCAB (İnd-el icab) İcab ettiği zaman, gerekince, iktiza ettiğinde İNDETTAHKİK (İnd-et tahkik) Tahkik sonunda, araştırma neticesinde İNDÎ Şahsi Keyfi Zati Kendine göre * Bana göre Bence İNDİBAG Deri tabaklama İNDİFA Def olma * Meydana çıkma Yerden fışkırma * Söze girişme * Geri çekilme * Başlama * Teveccüh eyleme * Yer yer baş gösterme İNDİFA-İ BÜRKANÎ Volkan püskürüğü, yanardağdan çıkan lâvlar İNDİFAÎ Püskürme ile alâkalı * Püskürük İNDİFAK (Su) birdenbire ve şiddetle dökülme İNDİFAK-I NEHR Nehrin şiddetle dökülmesi İNDİHAŞ Çok korkma, dehşete düşme İNDİMAC Kenetlenme Dürülüp birbirine geçme İNDİMAL Yara iyi olma, kapanma İNDİMAM Pişman olma İNDİMİZDE t Bize göre, bizce, yanımızda İNDİRA´ (Su) dağılıp yayılma İNDİRA-İI M´ Suyun dağılıp yayılması İNDİRA´ Bir işe girişme, bir şeye teşebbüs etme * Öne geçme * Buluttan kurtulma İNDİRAC Dahil olma İçeri girme, katılma * Nesil tamamen tükenip halefi kalmama İNDİRAS Zail olma, eseri kalmama, mahvolma Bozulma İNDİSAS Toprak altına gömme İNDİYAL Çok ishâl olma İçi sürme İNDİYYAT (İndî C) Birinin kendince uydurduğu şeyler Bir kimsenin kendi görüş ve inanışına göre söylediği sözleri İNEB Üzüm İNEBE Üzüm tanesi * Tıb: Göz kenarında çıkan sivilce, arpacık İNEBÎ Üzüm biçiminde, üzümsü İNFAD Bitirme, tüketme * Kuyunun suyu tükenme İNFAK Nafaka verme Besleme Geçindirme * Harcayıp tüketme * Fakir olma İNFAK-I MUHTACÎN Muhtaçları, yoksulları besleme İNFAL Ganimetten mal ayırıp verme İNFAR Ürkütme, ürkütülme İNFAZ Sözünü geçirme Bir hükmü yerine getirme * Aldığı emre göre birisini öldürme * Öte tarafa geçirme İNFAZ-I FERMAN Hükmünü geçirme, emrini dinletme İNFİAL Gücenme Darılma * Can sıkılma Teessür * Hareketlenme Harici bir sebeb ve te´sirle hâsıl olan hâl, te´sir ve hareket * Harici te´sire kabil olmak * Ruhun kabul ettiği tahavvülât (Bir eser, müessirine nisbetle fiildir Zuhur ettiği yere nisbetle infialdir) İNFİALAT (İnfial C) İnfialler Gücenmeler Aksi te´sirler Teessürler * Hareketlenmeler Teessür ve hareketler İNFİCAR Tan yeri ağarma Fecir sökme * Tohumun yerde çatlaması * Suyun, yerden kaynayıp çıkması İNFİDAD (İnfadda) Bir şeyin kırılıp dağılması Parça parça olma İNFİHAM (Fehm den) Anlaşılma, fehmedilme İNFİHANÎ Şişman adam İNFİKAK Yerini terk etme Yerinden ayrılma * Ayrı düşme * Çözülme İNFİLAK Açılma Yarılma Patlama İnşikak etme İNFİLAL Delinme, delik açılma * Keskinliği kaybolma, körlenme, körleşme İNFİLAL-İ SEYF Kılıcın keskinliğinin gitmesi, körlenmesi İNFİRAC Gam ve gussadan kurtulma, açılma İNFİRAD Tek başına kalma Yalnızlık hâli İNFİRAG Boşalma İNFİRAG-I CÜZ´Î Bir sıvının kısmen boşaltılması İNFİRAH Ferahlanma Ferahlık duyma İNFİRAK (Fark dan) Ayrılma İNFİRAK-I TURUK Yolların ayrılması İNFİRAZ Bulunmama, kalmama, münferiz olma İNFİSAD (Fesad dan) Bozulma, fesada uğrama İNFİSAH Bollaşma Genişleme İNFİSAH Hükümsüz kalma, fesholma Bozulma İNFİSAL Olduğu yerden ayrılma Yeni bir fasıla geçme * Yerini bırakıp gitme * Azledilme İNFİSALAT (İnfisal C) Yerinden ayrılmalar * Azledilmeler İNFİSAM Kırılma * Kesilme * Yırtılma * Üzülme * Kopma İNFİTAH Açılma Boşalma Tıkanan bir şeyin açılışı * Tecvidde: Harf okunduğu zaman dil ile üst çene birbirinden ayrılıp, aralarından nefes çıkması İnfitah harfleri ise şunlardır: (Min, Nun, Elif, Hı, Zel, Vav, Cim, Dal, Sin, Ayın, Te, Fe, Ze, Kef, Lem, Ha, Se, Kaf, He, Şın, Ra, Be, Gayın, Ya) İNFİTAH-I EBVAB Kapıların açılması İNFİTAH-I EZHAR Çiçeklerin açılması İNFİTAHİYYET Kapalılığın açılıp inkişaf etmesi (Tohumların açılarak nebât hâline gelmesi gibi olan hâl) İNFİTAK Yarılma, sökülme İNFİTAM Kesilme * Sütten kesilme * Menedilen bir şeyden uzaklaşma İNFİTAR Yarılma, açılma SURET-ÜL İNFİTAR Kur´an-ı Kerim´de seksenikinci Sure olup Mekkidir İNFİTAT Paralanma, kırılma İNFİZAC Sıcaklık verme, ısı verme * Buharlaşma * Terleme İNFİZAZ (Bak: İnfidad) İNGAS (Tengis) Keder verme Rahatını bozma İNGIMAM Kaygılanma, gamlanma, tasalanma İNGIMAS Suya dalma İNGIMAZ Göz yumulma İNGISAS Suya dalma İNGITAT Suya dalma İNGIVA Dalâlete düşme, sapıtma, yoldan çıkma İNHA Bir hususu resmen bildirme, tebliğ * Bir memurun daha üst makamdaki bir memura bir maddeyi hâvi olmak üzere yazdığı kağıt * Ulaştırma, yetiştirme İNHA´ Vazgeçme * Yöneltme, tevcih etme İNHA f Bu şeyler (İşaret zamiridir) İNHAC Meydanda, zâhir, açık Belli etme * Hayvanı yorarak solutma * Esvabı eskitme İNHAF İnceltme, zayıflatma İNHAK Çok eziyet etme Çok fazla sıkıntı verme İNHİBAS Vakıf namına malı hapsetme * Nefes tutulma İNHİBAT Yukarıdan aşağı inme İNHİCAF Yalvarıp yakarma İNHİCAM (Bina) çöküp yıkılma İNHİDA´ (Hud´a dan) Aldanmak, hileye düşme İNHİDAB (Hadeb den) Kamburlaşma, yumrulaşma * Kamburluk, yumruluk İNHİDAD (Hadde den) Keskinleşme, incelme, sivri olma * Basılıp ezilme, haddeden geçme İNHİDAM Çökme, yıkılma Viran olma İNHİDAR İnişe inme * Vurmakla derinin şişmesi İNHİDAR Perdelenme İNHİDAR-I NİSVAN Kadınların örtünmesi İNHİDAŞ Dalaşma, hırlaşma (köpek) İNHİFA Gizlenip saklanma İNHİFAZ Aşağılanma, alçaklanma * Çökkünlük İHHİKAK Kördüğüm olma * Mc: Sıkışıp kalma Halledilmeyip çözülmez hale gelme İNHİKAK Kaşınma İNHİLA´ Def´olunma, çıkarılma, kovulma İNHİLAK Kendini tehlikeye atma İNHİLAL Çözülüp ayrılma Dağılma * Erime * Münhal olma İNHİLAL-PEZİR f İnhilali mümkün olan Dağılabilen Çözülebilen Eriyebilen İNHİMA Mahv olma İNHİMAD Ateşi sönmeyip alevi geçme İNHİMAK Ahmak olma Ahmaklaşma *Akılsız görünme İNHİMAK Bir şeye fazla düşkün olma İNHİMAL İhmal etme, önem vermeme * Mühlet alma * Göz yaşı dökme * Ciddi bir şekilde çalışma, uğraşma İNHİMAM İhtiyarlama, yaşlanma İNHİMAZ Ekşilenme İNHİNA Eğilme, münhani olma, yay biçimine girme, kavislenme İNHİNAK Boğulma * Bunalma, nefesi kesilme İNHİRAF Doğru yoldan sapma * Dönme * Bozulma Değişme * Kırıklık * Tecvidde: Harf okunduğu zaman o harfde, dil ucuna veya dil arkasına doğru bir meyli bulunmasına denir İnhirâf sıfatının harfleri Lâm ve Ra harfleridir Bunlara Münharif denir İNHİRAK Yırtılma İNHİRAT Bilmediği bir işe danışmadan girişme * Zarar verme, ziyana sokma * İpliğe boncuk dizme * Beden çelimsizlenip zayıflama * Bir yola süluk etme, girme İNHİSAF Ay tutulması Husufa uğramak Ay´ın, dünyanın gölgesi altına girmesi veya o şekildeki gölgelenmek İNHİSAF-I AYN Kör olma İNHİSAM (Hasm dan) Kesip bitirme, halletme İNHİSAM-I DA´VA Dâvânın halledilmesi İNHİSAR Hasr olunma * Tecavüz etmeme * Bir iş veya malın idâresinin bir kişiye, bir ele bırakılması Bir elden idâre Bir şeye mahsus olup, başka şeye şümulü olmama Yalnız bir şeye veya bir şahsa hasrolunma(Zihniyet-i inhisâr, hubb-u nefisten geliyor, sonra maraz oluyor, nizâ ondan çıkıyor S) İNHİŞAŞ (C : İnhişâşât) Birbirine dokunup hışırdama, hışırtı Şakırtı, şakırdama İNHİŞAŞ-I ESLİHA Silâhların şakırtısı İNHİŞAŞ-I EVRAK Yaprakların hışırtısı İNHİTAK Bozulma, yırtılma * Bekârlığın bozulması Kızlığı bozulma İNHİTAM Kırılma, ezilme, ufalanma İNHİTAT Aşağılanma, aşağı inme * İhtiyarlama, yaşlıyığa yüz tutma * Kuvvetten düşme * Bir şişin inmesi * Düşme, inme İNHİVA Yukardan aşağı düşme İNHİYAŞ Ezilip büzülme, sıkılma, çekinme İNHİZAL Beli kırılmış gibi ağır yürüme * Soruya karşılık verme İNHİZAM Basılıp ezilme * Bozulma Askerin bozulup dağılması İNHİZAM Yemek hazmolunma Yemeklerin midede erimesi İN´İDAL (Udul den) Doğru yoldan çıkma, sapma, dalâlete düşme İN´İDAM İdama gitme Mahvolma Yok olma İN´İKAD Akdetme Bağlanma * Fık: İcab ve kabulün taraflarca eseri zâhir olup, meşru bağlılık ve alâkadarlık * Kurulma Toplanma İN´İKAS Aksetme, tersine çevrilme * Işık veya sesin bir şeye çarpıp geri gelmesi * Aynada parlak şeyde eşyanın temessülü İN´İRA Dişin (etleri çekilip) kökü çıkma İN´İSAB Zorlaşma İN´İSAM Muhafaza etme, koruma İN´İSAN Emin ve muhafazalı bulunma İN´İSAR Ezip sıkma, sıkıştırma, suyunu çıkarma İN´İTAF İki kat olma, bükülme, katlanma * Bir tarafa dönme, temâyül Meyletme İN´İZAL Bir tarafa çekilme, tek başına kalma İNKA´ Pâk ve temiz olma İNKA-YI KALB Kalb temizliği, gönül temizliği İNKA´ Suda ıslatma İNKÂH (Nikâh dan) Nikâh etme veya edilme İNKÂR Bilmeme, tanımama Yaptığını ve söylediğini gizleme * Yapmadım deme ve ayak direme * Reddetme (Bak: Nefy) İNKÂRÎ İnkârla alâkalı İNKAS Eksilme, eksiltme İNKAZ Kurtarma Kurtarılma Halâs etme İNKAZ Kırma ve bozma * Tuhaf sesler çıkarma Küçük bir hayvanın veya böceğin kendine mahsus ses çıkarması * Vücuttaki oynak yerlerden çıkan ses İNKIBAZ Büzülme Çekilip toplanma * Sıkıntı Gamlı olmak * Kabızlık Tutukluk İNKIBAZÎ İnkıbazla ilgili İNKIDAD Yıkılma * Perakende olup dağılma * Kuş havadan süzülüp inme İNKIHAL Büsbütün zayıf ve güçsüz düşme İNKIHAM Düşünmeden bir işe girişme İNKILA´ (Kal´ den) (Ağaç) kökünden koparılma İNKILÂB Başka tarza değişme Bir hâlden diğer hâle geçme Başka türlü olma * Altüst olma İNKILÂB-I HAKAİK Hakikatlerin tam zıddına dönmesi (ki, böyle bir şey mümkün değildir ) (Bak: İçtima-ı zıdden) (İnkılâb-ı hakaik ittifâken muhaldir Ve inkılâb-ı hakaik içinde muhal ender muhal, bir zıd, kendi zıddına inkılâbıdır Ve bu inkılâb-ı ezdâd içinde bilbedahe bin derece muhâl şudur ki: Zıd kendi mâhiyetinde kalmakla beraber, kendi zıddının aynı olsun S) İNKILÂB-I SAYFÎ İlkbaharın bitip, yaz mevsiminin balayışı Gün dönümü (21 hazirana rastlar) İNKILÂB-I ŞİTEVÎ Sonbaharın bitip, kış mevsiminin başlayışı (Aralık ayının 21´ine rastlar) İNKILÂB ALE-L A´KIB Ökçeler üzerine dönmek demektir ki, asker yürüyüşünde olduğu gibi, tam sağdan veya soldan geri dönmektir İki ökçeyi birden yerinde çevirmek suretiyle inkılâb ale-l a´kıb, ayakları çaprazlaştırdığından yürümeyi imkânsız bırakır Kur´an´da bu tâbir ya harbde firardan kinaye veya dinde irtidaddan mecaz olmak üzere iki mânâya muhtemildir (ET) İNKILÂBÂT İnkılâblar, değişmeler İNKIMA´ Kökü kesilme Köksüzleşme İNKIRAZ Sönme Zeval bulma İNKISAM Kısımlara ayrılma Bölünme Taksim olunma İNKISAM Kırılıp ayrılma Parçalanma İNKISAR Kısalma, kısa olma İNKIŞA´ Mânilerin gidip havanın açılması Ayazlama İNKIŞAR Bir şeyin derisinin veya kabuğunun soyulması İNKITA´ Tükenme Kesilme Arkası gelmeme İNKITÂ-İ TAMS (Kadın) âdetten kesilme İNKIYAD Boyun eğme Muti olma Teslim olma İtaat etme İmtisal İNKIYADEN İnkıyad suretiyle Teslim olarak İtaat ederek, boyun eğerek İNKIZA´ (Kazâ dan) Sonu gelip bitme Tamam olma Mühleti sona erme İNKIZA-Yİ MÜDDET Müddetin bitmesi, zamanın sona ermesi İNKIZAF Kovulma, def olunma, atılma, uzaklaştırılma İNKIZAZ Çatlama * (Kuş) havadan yere doğru süzülerek inme İNKİBAB Yüzüstü düşme, yere kapanma İNKİDAM Vücudun bir tarafı berelenme veya kızarma İNKİDAR Hızlı yürüme * Düşme ve saçılma İNKİLAL Yavaşça gülme, tebessüm etme * Körlenme, kesmez hâle gelme İNKİLİS Yılan balığı İNKİMAŞ Acele etme Çabuk iş görme İNKİSAF (Küsuf tan) Parlaklığı sönme Güneş tutulması İNKİSAR Kırılma Gücenme * Beddua ve lânet okuma * Şikeste olma İNKİŞAF Açılma Meydana çıkma * Yetişme * Terakki etme, ilerleme * Gizli sırların bilinmesi İNKİTAM Gizli tutulma, saklı tutulma İNMA´ (Nemâ dan) Arttırma, nemâlandırma İNME t Nüzul, tenezzül * Nüzul, felç, sekte İNN (İnne ile Na zamirinin birleşmesi ile meydana gelmiştir) şüphesiz biz (meâlindedir ) İNNE Gr : Tahkik edatıdır Kat´iyyet ifade eder $ gibi bazı harf ve fiiller vardır ki, başına geldikleri isim cümlesinin kimi mübtedasına, kimi haberine te´sir ederek onların adını ve i´rabını değiştirirler Bunun için bunlara "neshedenler, başka hâle getirip değiştirenler" mânâsına "nevâsih" denir Şu altı edat (harf), başına geldikleri isim cümlesinin mübtedasını merfu´ iken mensub kılarlar Sıra ile bu harflere "inne ve ehavâtihâ" (inne ve kardeşleri) ismi verilir ve şunlardır: $ İNNE-M Ancak edatı ile, beyan olunan şey hakkındaki hükmü, maadâsından nefy etmek için kullanılır İNNÎ Şüphesizlik ve kat´iyyet ifade eden "inne" ile mütekellim zamirinin birleşmesidir Türkçede karşılığını "muhakkak ben" diye söyleyebiliriz İNNÎ Tecrübe ile edinilen, olaylardan çıkarılan netice İNNİN Cinsi münâsebete muktedir olamıyan, cinsi iktidarı olmayan Kısır İNORGANİK Fr Mâden cinsinden olan, cansız maddelerden bulunan Organik olmayan Hayvan ve insan gibi vücud yapısına ait olmayan İNS İnsan İNSA Unutma Unutturma * Te´hir eylemek * Veresiye verme İNSA-YI MAZİ Geçmişi unutturma İNSAF Yaprak yaprak olma, lime lime olup dağılma İNSAF Merhamet ve adâlet dâiresinde hareket Hakikatı kabul ve itiraf (Eğer bir mes´elenin münâzarasında kendi sözünün haklı çıktığına tarafdar olup ve kendi haklı çıktığına sevinse ve hasmının haksız ve yanlış olduğuna memnun olsa, insafsızdır L) İNSAFKÂR İnsaflı, insaf sahibi, haksızlık yapmayan İNSAK (Nesak dan) Düzenli yazı yazma * Kâfiyeli, secili ve akıcı bir tarzda söz söyleme İNSAK-I KELÂM Söz düzgünlüğü, kelâmın akıcılığı İNSAL (Nesl den) Nesil çoğaltma Döl peyda etme, döllenme İNSAN (Bu kelimenin aslı, lugat âlimlerince "ins" den geldiği söylenir Kamusta da kûfiun´a göre "Nisyan" kelimesinden geldiği zikredilmektedir)Akıl, şuur ve imân ile diğer canlılardan ayrı, Cenab-ı Hakk´ın en mükerrem yarattığı mahluku olup, Rabbanî ni´metleri unutkanlığı dolayısıyla insan denilmiş * Huy ve ahlâkı yüksek Terbiyeli(İnsan binler çeşit elemler ile müteellim ve binler nev´i lezzetler ile mütelezziz olacak bir zihayat makine ve gayet derece acziyle beraber hadsiz maddi, mânevi düşmanları ve nihayetsiz fakriyle beraber hadsiz zâhirî ve bâtınî ihtiyaçları bulunan ve mütemadiyen zeval ve firak tokatlarını yiyen bir biçare mahluk iken, birden iman ve ubudiyetle böyle bir Padişah-ı Zülcelâle intisap edip bütün düşmanlarına karşı bir nokta-i istinad ve bütün hâcâtına medar bir nokta-i istimdad bularak, herkes mensup olduğu efendisinin şerefiyle, makamiyle iftihar ettiği gibi, o da böyle nihayetsiz Kadir ve Rahim bir Padişaha iman ile intisap etse ve ubudiyetle hizmetine girse ve ecelin idam ilânını kendi hakkında terhis tezkeresine çevirse ne kadar memnun ve minnettar ve ne kadar müteşekkirane iftihar edebilir, kıyas ediniz S)(İnsanın bu ehemmiyetli câmiiyetidir ki: Zât-ı Hayy-ı Kayyum, insana, bütün Esmâsını ihsas etmek ve bütün envâ-ı ihsanatını tattırmak için öyle iştihalı bir mide vermiş ki o midenin geniş sofrasını hadsiz envâ-i mat´umatiyle kerimane doldurmuş Hem bu maddi mide gibi hayatı da bir mide yapmış O hayat midesine duygular, eller hükmünde gayet geniş bir sofra-i nimet açmış O hayat ise duyguları vasıtasiyle o sofra-i nimetten her çeşid istifadeler ile teşekküratın her nev´ini yapar Ve bu hayat midesinden sonra bir insaniyet midesini vermiş ki, o mide, hayattan daha geniş bir dairede rızk ve nimet ister Akıl ve fikir ve hayal, o midenin elleri hükmünde, semavat ve zemin genişliğinde, o sofra-i rahmetten istifade edip şükreder Ve insaniyet midesinden sonra hadsiz geniş diğer bir sofra-i nimet açmak için, İslâmiyet ve iman akidelerini, çok rızk ister bir mânevi mide hükmüne getirip, onun rızk sofrasının dairesini mümkinat dairesinin hâricinde genişletip, Esmâ-i İlâhiyyeyi de içine alır kılmıştır ki, o mide ile İsm-i Rahmânı ve İsm-i Hakimi en büyük bir zevk-i rızkî ile hisseder "Elhamdülillahi alâRahmaniyetihi ve alâ Hakîmiyetihi" der ve hâkeza Bu mânevi mide-i kübra ile hadsiz nimet-i İlâhiyyeden istifade edebilir; ve bilhassa o midedeki muhabbet-i İlâhiyye zevkinin daha başka bir dairesi varL)(S - İnsan, Arza nisbeten bir zerredir; Arz da, kâinata nazaran bir zerredir; ve keza insanın bir ferdi, nev´ine nisbeten bir zerredir; nev´i de, sâir ortakları bulunan enva´ içinde bir zerre gibidir Ve keza, aklın düşünebildiği gayeler, faideler hikmet-i ezeliye ve ilm-i İlâhideki faidelere nisbeten bir zerreden daha aşağıdır Binaenaleyh, böyle bir âlemin insanın istifadesi için yaratılmış olduğu akla giremez C - Evet, zâhire bakılırsa insan bir zerre hükmündedir Fakat, insanın taşıdığı ruha, kafasına taktığı akla, kalbinde beslediği istidatlara nazaran bu âlem-i şehadet dardır, istiab edemez Ancak o ruhun arzularını ve o aklın fikirlerini ve o istidatların meyillerini tatmin ve te´min edecek âlem-i âhirettir Ve keza, istifade hususunda müzahame, mümanea ve tecezzi yoktur; bir küllînin cüz´iyatına nisbeti gibidir Nasıl ki bir küllî bütün cüz´iyatında mevcud olduğu halde, ne o küllîde tecezzi ve inkısam olur ve ne de cüz´iyatında müzahame ve müdafaa olur Küre-i Arzdan da binlerce müstefid olsa, ne aralarında bir müzahame olur ve ne Küre-i Arzda bir noksaniyet peyda olur Yalnız insanın indallah kerameti olduğu için, âlem-i şehadetin yaratılışında insan, ille-i gaiye menzilesinde gösterilmiştir Ve insanın hatırı için, bütün envâa bir umumi ziyafet verilmiştir Bu ise, bütün âlemin fâideleri insana münhasır olup başkalara hiçbir faidesi yoktur demek değildir İİ) İNSAN-I KÂMİL Güzel huy, ahlâk ve yüksek fazilet sahibi olan kimse İNSAN-ÜL AYN Gözbebeği İNSANÎ İnsana ait, insanla alâkalı İNSANİYE İnsanlar, insan cinsi, beşeriyet İNSANİYET İnsanlık, vicdanlılık İnsana yakışır hâl ve durum İNSANİYET-İ KÜBRA Büyük ve en makbul olan insânlık, yâni, İslâmiyet (Ey Nefis! Hayr-ı mahz olan vücudu sana giydiren Hâlik-ı Zülcelâl, sana iştihalı bir mide verdiğinden Rezzak ismi ile bütün mat´umatı bir sofra-i nimet içinde senin önüne koymuştur Sonra sana hassasiyetli bir hayat verdiğinden, o hayat dahi bir mide gibi rızık ister Göz, kulak gibi bütün duyguların, eller gibidir ki, ruy-u zemin kadar geniş bir sofra-i ni´meti o ellerin önüne koymuştur Sonra mânevi çok rızık ve ni´metler isteyen insâniyeti sana verdiğinden âlem-i mülk ve melekut gibi geniş bir sofra-i ni´met, o mide-i insâniyetin önüne ve aklın eli yetişecek nisbette sana açmıştır Sonra nihâyetsiz ni´metleri isteyen ve hadsiz rahmetin meyveleri ile tegaddi eden ve insâniyet-i kübrâ olan İslâmiyeti ve imânı sana verdiğinden dâire-i mümkinat ile beraber Esmâ-i Hüsnâ ve sıfât-ı mukaddesenin dâiresine şâmil bir sofra-i ni´met ve saadet ve lezzet sana fethetmiş Sonra imanın bir nuru olan muhabbeti sana vermekle gayr-ı mütenâhi bir sofra-i nimet ve saadet ve lezzet sana ihsan etmiştir S) İNSANİYETKÂR f Vicdanlı ve iyi adam, insaniyetli İNSANİYETKÂRÎ Vicdanlılık, insaniyetlilik İNSANİYETPERVER İnsanlığı seven, iyi insan İNSAN SURESİ Kur´an-ı Kerim´in 76 Suresi olup "Dehr, Ebrar, Emşac, Hel-etâ Suresi" de denir İNSAT (İnsiyat) Susup dinleme, susma * Gizlenerek gitme * İnfial vezninde, nidâ eden kimseye icabet etme * Beli bükülenin beli doğrulması * Meşhur olma İNSIBAB (Bak: İnsibab) İNSIBAĞ (Sıbg dan) Boya tutma, boyanma * Temizlenme İNSIDAM (Sadme den) Patlama Tazyik ile bir şey atma İNSIRAF Çekilip gitme, çekilme, geri dönme * Gr: İsimlerin kaide ve kurallara göre çekilebilmesi İNSIRAFÎ Çekilip gitme ile ilgili İNSIRAH (Sarahat den) Açığa çıkma, zâhir olma, sarahat bulma İNSIRAM Kesilme, kesilip ayrılma İNSÎ İnsana âit ve müteallik İnsan cinsinden İNSİBAB Dökülme Akıtılma * Cereyan etme * Başka suya karışma * Tıb: Ahlat-ı erbaadan birisinin vücudun bir tarafında nesicler (dokular) arasında toplanması İNSİBAG Boyalanma Maddi veya mânevi rengi ile renklenme Boya tutma * Temizlenme(Sohbet-i Nebeviye öyle bir iksirdir ki, bir dakikada ona mazhar bir zat, senelerle seyr-i süluka mukabil, hakikatın envarına mazhar olur Çünkü, sohbette insibag ve in´ikâs vardır Malumdur ki, in´ikâs ve tebâiyetle, o nur-u a´zam-ı nübüvvetle beraber en azim bir mertebeye çıkabilir Nasıl ki; bir sultanın hizmetkârı ve onun tebaiyeti ile, öyle bir mevkiye çıkar ki, bir şah çıkamaz S) İNSİCAL Çekilme * Dökülme İNSİCAM Suyun dökülüp devamlı akışı Düzgünlük Sağlam ve ıttırad ile ârızasız tertib üzere olmak * Devamlı yağmur yağmak * Edb: Düzgün, tertibli, pürüzsüz söz Kitabın ifadesi güzelce ve düzgün tertib üzere olmak İNSİDAD (Sedd den) Tıkanma, kapanma İNSİDAD-I EM´Â Tıb: Bağırsakların birbirine dolanması neticesinde tıkanması İNSİDAD-I HALİME Tıb: Meme başlarının tıkanması İNSİDAL Düşük olma, sarkma, pörsüme İNSİFA´ (Nısıf dan) Bir şeyin ortası * Bir şeyin yarısını alma * Gündüzün ortası * Hakka hizmet * Adaletle mukabele etmek Mazluma yardım edip zâlimden hakkını almak İNSİFAR İnkişaf etme, açılma İNSİHAK Döğülüp ezilme Ezilip yumuşamak İNSİHAL Düzgün söz söyleme * Kabuğu soyulma İNSİKAB Delinme İNSİKAB-I LÜ´LÜ´ İncinin delinmesi İNSİLAB (Selb den) Kaldırılma, selb olunma, giderilme Kalmama Mahvedilme Soyulma, soyulmuş olma İNSİLAH Silâhlanma Silâh ile techiz olma İNSİLAH Soyulma Derisi yüzülme Sıyrılıp çıkma * Ayın sonu gelme İNSİLAK (Silk den) Yola girme, süluk etme, yol tutma İNSİLAL Bir yere toplanma, üşüşme, hücum etme İNSİLAL Gizlice savuma, sıvışma, sıyrılma İNSİMAG Yere düşüp ezilme, yaralanıp berelenme İNSİNA Bükülme, burkulma, burulma İNSİNA-YI KADEM Ayağın burkulması İNSİRAM Dişin kırılması İNSİTAH Yayılıp arka üstü yatma * Satıhlı olma İNSİYAB Süzülüp akma Çabuk akıp gitme İNSİYAG Kalıba dökülüp düzelme İNSİYAK Mânen sevk olunma İlâhi ve mânevi sevk Gönderilmek, bir kuvvetin te´siriyle çekilip gitmek Ardı sıra gitmek İNSİYAKÎ İnsiyak ile alâkalı İnsiyak, İlâhî sevk ve his ile alâkadar İNS Ü CANN İnsan ve cin taifesi İNS Ü CİNN İnsan ve cin İNŞA Yapma Vücuda getirme Terkib etme Bir şey peyda etmek * Yaratma * Edb: Yazı dersi Nesir yazmak * Güzel nesir halinde yazı yazmak veya güzel yazılmış nesir halindeki yazıÇeşitli mektuplaşma ve güzel yazma için mektup, tezkere, istida (dilekçe), tebrik, tâziyenâme, sened vs örneklerini içinde toplayan kitaba da inşâ veya inşâ rehberi denir("İnşâ ve terkib" tabir edilen mevcud olan anasır ve eşyadan toplamak suretiyle ona vücud vermektir Eğer cilve-i ferdiyete ve Sırr-ı ehadiyete göre olsa, hadsiz derece bir sühulet belki vücub derecesinde bir kolaylık olur Eğer ferdiyete verilmezse, hadsiz derece müşkül ve gayr-ı mâkul, belki imtinâ derecesinde bir suubet olacak Halbuki; kâinattaki mevcudat nihâyet derecede külfetsiz olarak ve suhuletle ve kolaylıkla gayet mükemmel bir surette vücuda gelmeleri cilve-i ferdiyyeti bilbedahe gösteriyor ve her şey doğrudan doğruya Zât-ı Ferd-i Zülcelâlin sanatı olduğunu isbat ediyor L) (Bak: Halk) İNŞAALLAH Allah izin verirse Allah nasibederse (meâlindedir) (Bak: Tabii) İNŞAAT Yapmak, inşa etmek * Yapı Bina ve gemi yapımıyla alâkalı işler İNŞAB Tırnak batırma, tırnak bastırma İNŞAD Edb: Şiir okuma Şiiri kaidesine uygun ahenk ile okuma Sesini yükseltme * Arayıp soruşturma * Birisini hicvetme * Kayıp olan bir şeyi haber verme İN-ŞAE Eğer isterse, istediği gibi İNŞAÎ İnşaya, yapıya dâir ve müteallik * Güzel yazmağa dâir İNŞAİYYAT (İnşâi C) İşitilmemiş ve duyulmamış sözlerden yapılan cümleler İNŞAİYYE İnşâât işleriyle uğraşanlar Bina ve gemi yapma işleriyle meşgul olanlar İNŞAK Koklatma Buruna kokulu bir şey çektirme * Tuzağa veya ağa iliştirme İNŞAR Ölüyü diriltme (Bu fiil, Allah´a mahsus olmak kaydiyle: İnşar-ı emvat denir) İNŞAT Ferahlandırma Neş´elendirme Sürurlandırma İNŞAZ Yükseltme İNŞİAB Şubelendirme Ayırma Şubelere ayrılma * Bölük bölük olma * Dalbudak verme İNŞİAL Alevlenme, şulelenme İNŞİBAB Gençleşme, delikanlı olma İNŞİBAK Şebeke şeklinde olma * Balık ağı gibi birbirine geçme İNŞİHAB Fışkırma İNŞİHAB-I DEM Kanın fışkırması İNŞİKAK İkiye ayrılma Çatlama Yarılma İNŞİKAK-I AS Değneğin kırılması * Mc: İhtilaf, karışıklık, ikilik Birliğin bozulması İNŞİKAK-I KAMER Ay´ın parçalanması Peygamberimiz Hazret-i Muhammed Aleyhissalâtü vesselâmın mu´cizesi eseri olarak gökte ay´ın en parlak olduğu bir zamanda ikiye ayrılması (Hem Resul-i Ekrem´in (ASM) mütevatir ve kat´i bir mu´cize-i kübrası "Şakk-ı Kamer" dir Evet, şu "İnşikak-ı Kamer" çok tariklerle mütevatir bir surette, İbn-i Mes´ud, İbn-i Abbas, İbn-i Ömer, İmâm-ı Ali, Enes, Huzeyfe gibi pek çok eâzım-ı sahâbeden müteaddid tariklerle haber verilmekle beraber, Nass-ı Kur´an ile $ âyeti, o mu´cize-i kübrâyı âleme ilân etmiştir O zamanın inatçı Kureyş müşrikleri, şu âyetin verdiği habere karşı inkâr ile mukabele etmemişler, belki yalnız "sihirdir" demişler Demek kâfirlerce dahi Kamerin inşikakı kat´idir M) İNŞİKAK SURESİ Kur´an-ı Kerim´in 84 Suresi olup İnşakkat suresi de denir Mekkî´dir İNŞİLAL Şiddetle dökülerek akma * (Su) uçurumdan dökülerek şelâle meydana getirme İNŞİMAR Sallana sallana yürüme İNŞİNAC Buruşma Derinin buruşması İNŞİNAC-I VECH Yüz buruşması İNŞİRAH Ferahlanmak, mesrur olmak İNŞİRAH-I DERUN İç açılması, ferahlama İNŞİRAH SURESİ Kur´an-ı Kerimin 94 Suresidir İNŞİRAK Çatlama, yarılma, ayrılma Yarık olma Parlama İNŞİRAM Yarık yarık olma İNŞİRAS (Soğuktan dolayı) el çatlama İNŞİTAT Dağılmak Dağınık olmak Perakende olmak İNTA´ Çok fazla terlemek Kusma, istifra etme İNTAC Neticelenme Husule getirme Sona erdirme Doğurma, meydana getirme İNTAF Kabahat yükleme İNTAK Edb: Söylemeğe kabiliyeti olmayanı söyletmek Onun nâmına konuşmak Nutka getirmek, söyletilmek Dile getirmek İNTAK-I Bİ-L HAK Hakk´ın söyletmesi Cenab-ı Hakk´ın konuşturması İnayet-i Hak ile hakikatı olduğu gibi dile getirmek İNTAN Pis kokma Fenâ kokma * Mikrobun sebebiyet verdiği şey, hastalık İNTANÎ Mikroplu, mikroptan meydana gelen İNTANİYE Fena koku ve mikropluluğa dâir, mikroplu hastalıkla alâkalı İNTAŞ (Tohum) toprakta çimlenme İNTIBA´ Görüş ve anlayış Kalb ve ruhta hâsıl olan te´sir * Matbu´ olmak, tab´ olmak, basılmak İNTIBAAT (İntiba´ C) Edinilen intibalar İNTIBAH Pişmek, pişirilmek İNTIBAH-I TAAM Yemeğin pişmesi İNTIBAK (Tıbk dan) Uygun olmak, muvâfakat Mutabık, mümâsil ve muvâfık olmak İNTIBAKAT (İntıbak C) Uygun ve münasib gelmeler Mutabık gelmeler INTIFA Sönme Yanarken sönme Ortadan kalkma INTIFA-YI HARİK Yangının sönmesi İNTILAK Koyverip gitme Salıverme, yollama * Sevinme İNTIMAS Kaybolma, belirsiz olma İNTIRAK Gürleme Patlama İNTIVA Dürülmek ve cem´ olmak Bükülmek ve katlanıp sarılmak İNTIYA´ İtaat etme, muti olma, söz dinleme İNTİAŞ Yorgunluktan sonra canlılık hissetme Canlılık * Hastalıktan sonra iyileşip kalkma * Geçinme * (Yıkılan adam) doğrulup kalkma İNTİAZ Kuvvetlenme, kıvama gelme * Kalkma İNTİBAC Hastalıktan dolayı vücutta hâsıl olan şişkinlik İNTİBAH Uyanıklık, göz açıklığı Hassasiyet Agâh ve münebbih olmak Hakikatı ve hakkı anlayıp yanlıştan, fenadan dönmek * Sinirlerin uyanması Uzuvların harekete gelmesi İNTİBAK Bir mekânın yükselmesi * Bir kavmin şerre yönelmesi İNTİBAK (Bak: İntıbak) İNTİBAR Kabarma, şişme İNTİCAM Sona erme, nihayet bulma Tamamlanma, tamam olma İNTİCAS Bulaşma, murdar olma İNTİDAM Kolayca ele geçme Kolay bir şekilde elde etme İNTİFA´ Fayda te´min etmek Menfaatlanmak İNTİFA´ Bir şey ortadan yok olma Aradan çıkma İNTİFAD Huk: Bir şeyi tamamen alma Tükenme, bitme İNTİFAH Şişkinlik Şişmek Kabarmak * Vücud organlarından birinin büyümesi İNTİFAH-I BATNÎ Karnın, gazların birikmesinden dolayı şişmesi İNTİFAÂH-I RİE Akciğerin şişmesi İNTİFAL Nafile namaz kılma İNTİHA Son, nihayet, uç İNTİHA´ : Eğilme Dayanma, yaslanma İNTİHAB Seçmek Ayırıp beğenmek İhtiyar ve âmâde eylemek * Bir şey yerinden çıkmak İNTİHAB Kapışmak Yağma suretiyle mal almak İNTİHABAT (İntihab C) Yağmalar, talan etmeler, kapışmalar İNTİHABAT (İntihab C) Seçilmeler, seçmeler * Seçimler İNTİHABÎ İntihabla alâkalı, seçim ve seçme işlerine ait İNTİHAC Yol bulma, varma, ulaşma İNTİHAÎ (İntihaiyye) Sona ve nihayete ait Bitme ile alâkalı İNTİHAK Zayıflatma, gücünü azaltma, kuvvetsizlendirme * İşe yaramaz bir hale sokma İNTİHAL Çalma Başkasının malını kendisinin gibi iddia etme * Edb: Başkasının yazısını kendisinin gibi göstermek Onu benimsemek Böyle şiire, sirkatî şiir de denir İNTİHA-PEZİR f Sona eren, nihâyet bulan İNTİHAR Kendi kendisini öldürmek İdâm-ı nefs İNTİHAZ Fırsat bilip kaçırmamak Fırsat gözlemek İNTİHAZ Ayaklanmak Depreniş Kalkmak * Yola veya sefere çıkmak Şüru eylemek İNTİKA Bir şeyi seçme, ayırdetme İNTİKAD İyi bilineni kötülemek * Seçip ayırdetmek * Kalp parayı gerçeğinden ayırmak * Tenkid * Fenni veya edebi eserlerin tarafsız bir nazarla incelenmesi sonunda fikir ileri sürülmesi İNTİKAH Kemikten ilik çıkarma İNTİKAH İyi bir haber veya söz işitip sevinme * Zayıflama, kuvvetsizleşme İNTİKAL Bir yerden bir yere nakletmek Tebdil-i mekân etmek * Göçmek, geçmek * Sirâyet Bulaşmak * Bir şeyin miras olarak kalması * Bir mes´eleden diğer bir hususu veya neticeyi anlamak İNTİKALEN İntikal suretiyle İNTİKALÎ İntikal ile ilgili İNTİKAM Öç almak Hınç ve acı çıkarmak İNTİKAMAT (İntikam C) İntikamlar, öç almalar İNTİKAMCÛ İntikam almağa çalışan, öç almak isteyen İntikam arıyan İNTİKÂS (Nüks den) Başaşağı dönme veya düşme İNTİKAS Eksilme * İstibrâ için erkeklik organına su serpme İNTİKAŞ Nakışlanmak Menkuş olmak İNTİKAZ Bozulma * Çözülme, battal edilmeİNTİMA´Â : Birine mensub olma, intisâb etme Bir kimseye bağlanma * (Kuş) bir yerden uçup, başka bir yere konma İNTİSAB (Nisbet ten) Bir yere, bir kimseye mensub olmak Mâiyyetine girmek Bağlanmak İNTİSAB (Nasb dan) Dikilip durmak * Yükseğe kaldırmak * Bir mansaba tayin olunmak * Gr: Kelimenin mansub olması (Bak: Mansub) İNTİSAC (Nesc den) Doku peyda eylemek Doku, nesic hâsıl olmak * Mensucat gibi iki taraftan çizgili ve dokumalı olma İNTİSAF Hakkını tam olarak alma, haklaşma * Zaman, yarı olma Vakit, yarıyı bulma İNTİSAF-I RAMAZAN Ramazan ayının ortası İNTİSAH (Nesh den) Kopyasını çıkarma İNTİSAH Verilen öğütü dinleme, edilen nasihatı tutma İNTİSAK Sıra ile düzgün olma, intizamlı oluş İNTİSAR Saçılmak Dağılmak * Püskürmek * Toz kabarması Kabarmak * Buruna su çekmek * Aksırıp tıksırmak İNTİSAR Yardım etmek * Hakkını tamamen almak * Öc ve intikam almak İNTİŞA´ Neş´et etme, gelişme, yetişme, neşv ü nemâ bulma İNTİŞAB Odun veya mal biriktirme * Tutulup kalma İNTİŞAK Burna bir şey çekmek İNTİŞAR Dağılmak Yayılmak Üremek * Tıb: Yorgunluktan damar şişip kabarmak Umumileşmek İNTİŞAR-I ARZANÎ Hedefin sağ veya sol taraflarına düşen mermilerle, hedef arasında kalan mesafe İNTİTAK Kemer veya kuşak bağlama İNTİYAH Ağlama, göz yaşı dökme İNTİYAT Kendi reyi ile davranma, kendi istek ve iradesi ile hareket etme * Asılı kalma İNTİZA´ Koparıp alma, çekip koparma İNTİZAC Çok ağlama, fazlaca göz yaşı dökme * Tıb: Çıbanın olgun hâle gelmesi İNTİZAH Suç ve kabahattan sıyrılma Temize çıkma * Def-i hâcet yaptıktan sonra temizlenme Tahâretlenme İNTİZAM Tertib, düzen, düzgünlak ve nizam üzere olmak İNTİZAMIN İLCAI İntizamın zorlaması, mecbur etmesi, muztar kılması İNTİZAMPERVER f Her şeyi tertib ve düzenli yapan İntizâmı çok seven İNTİZAR Adamak, nezretmek İNTİZAR (Nazar dan) Gözlemek Ümidederek beklemek
|
|
|
|
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi |
|
|
11-04-2012
|
#14 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ HarfiI-İ Harfi İNZA´ Çekip çıkarmak * Soyunmak * Zorla çekip çıkarmak * Feragat İNZAC İyice pişirip kıvamını buldurma İNZAL (Nüzul dan) İndirme İndirilme Nüzul ettirme * Tenasül âletinden meninin çıkması İNZAL-İ KÜTÜB Cenab-ı Hakk´ın vahiy ile peygamberlere kitab göndermesi İNZAR (Nazar dan) Te´hir etme, geciktirme İmhal İNZAR (C : İnzârât) (Nezr den) Neticenin kötü olacağını bildirerek fenalıktan sakındırmak Azab ve ceza va´detmek İNZARAT (İnzar C) İhtarlar, tenbihler İNZILAM Zâlimin zulmüne boyun eğme İNZIMAM (Zamm dan) Bir birine ilâve olunmak, katılmak Yapışmak Birbiri ile alâkalı oluş İNZİAC Yerinden koparma, sökülme * Tas: Allah´a tam teveccüh ederek dünyevî emelleri bırakmak İNZİBAT Asayiş, düzen ve rahatlık Umumi emniyetin iyi ve yolunda olması * Sağlamlaşmak * Polis vazifesini gören asker, ordu mensubu İNZİBATÎ Emniyet ve asâyişe dair İnzibata müteallik İnzibatla alâkalı İNZİCAR Çekilmek, vazgeçmek İNZİMAM Bağlanma * Yular ile bağlanma İNZİMAM (Bak: İnzımam) İNZİVA Feragat edip bir tarafa çekilmek Bir işe karışmamak Dünya işlerini bırakmak Süfli ve hevesi işleri bırakıp ilm-i Kur´an ve imanla, ibadet ve taatla, Kur´ân ve imana hizmetle vakit geçirmek İNZİVA-GERDE f İnzivaya çekilen İPLİKHANE Eskiden suç işlemiş kimselerin hapsedilip çalıştırıldıkları yere verilen addır * Gemilere lüzumlu halatlarla yelken bezini yapan eski bir deniz müessesenin adı idi İPNOTİZMA (Fr: Hypnotisme) Telkin ile kabiliyetli bir kimsenin üzerinde, söz ve bakış ile elde edilen bir çeşit uyku hâli * Uyuşukluk İradesizlik hâli ve bu hâle ait vaziyetler İPOTEK Fr Bir borcun ödeneceği zamana kadar borçlunun alacaklıya vermiş olduğu değerli şey Rehin İP PARASI Mc: Belâyı savmak için verilen şey İPTİDA (Bak: İbtida) İPUCU Mc: Emare, işaret, alâmet, delil, vesika İRA Bağış yapma, iyilikte bulunma * Çakmaktan ateş çıkarma Parlama İ´RA Çıplak bırakma, soyma İR´Â Otlatma İR´Â-Yİ AGNAM Koyunları otlatma İ´RAB Düzgün konuşmak ve hakikatı açıklamak * Gr: Kelime ve fiillerin sonunda bulunan harf veya harekelerin değişmesi ve bu değişikliği ve sebeblerini öğreten ilim İRABE Şüphelendirme, şüpheye düşürme İRABET Akıl, anlayış, kavrayış İRAD Varid kılmak Getirmek Söylemek * Gelir Kazanç Bir mal veya mülkün getirdiği kazanç İRAD-I KELÂM Söz irad etme, söz söyleme İRAD-I MESEL Edb: Bir fikri isbat için misal getirme Buna İrsal-i mesel de denir İRAD-I NUTK Nutuk iradetme Nutuk söyleme İRAD Ü MASRAF Gelir ve gider İR´AD Tehdid etmek, korkutmak Muztarib etmek * Kılıç parlatmak * Kadın yüzünü kendisi açmak İRADAT (İrade C) İstemeler, buyruklar, iradeler, emirler, fermanlar İRADE İstek, arzu Dilemek Emir Ferman * Bir şeyi yapmak veya yapmamak için olan iktidar, güç(İrade, ihtiyardan daha geniştir, umumidir İhtiyar, taraflardan birini diğerine tafdil ile beraber tercihtir İrade; yalnız tercihtir Mütekellimler bazan iradeyi ihtiyar mânasında kullanmışlardır İradenin zıddı kerâhet; ihtiyarın zıddı icâb ve ıztırardır İrade, hakikatte dâima ma´duma taalluk eder Çünkü, bir emrin husûl ve vücudu için o, tahsis ve takdir eder) * Fık: Cenab-ı Hak irade sıfatı ile muttasıftır ve iradesi ezelîdir Yaratacağı şeyleri bu irade sıfatı ile kendi hikmeti ile birer veche tahsis buyurur ve onun irade buyurduğu mutlak olur(Âdetullah üzerine irade-i külliye-i İlâhiye, abdin irade-i cüz´iyesine bakar Yani, bunun bir fiile taallukundan sonra o taalluk eder Öyle ise cebir yoktur İİ) (Bak: Vicdan) İRADE-İ ALİYE Tar: Sadrazam tarafından verilen emir Bu emir yazılı olduğu gibi, şifâhi de olurdu Yazılı olana "iş´arat-ı âliye" de denilirdi İRADE-İ CÜZ´İYYE Allah tarafından insanın kendi salâhiyetinde bıraktığı istek, arzu İnsanın herhangi bir tarafa meyletme kuvveti ve isteği Az ve zayıf irade İRADE-İ İLÂHİYE Külli irade Allah´ın emri ve isteği İRADE-İ KÜLLİYE Külli irade Allah´ın her şeye şâmil olan emri ve iradesi İRADE-İ SENİYYE Padişahın, bir işin yapılması veya yapılmaması hakkında verdiği emir İrade eskiden şifahî, yani ağızdan emir vermek, yahut kendi el yazısı ile yazmak suretiyle verilirdi Sonradan iradeler mabeyn baş kâtibinin imzasını taşıyan yazılı kâğıtla bildirilmeğe başlamıştır * Çok yüksek ve mühim yerden gelen emir İRADE-İ ŞÂHANE Padişahın emri, fermanı, buyruğu İRADE-İ ZÂTİYE Bir adamın kendi arzu ve isteği İRADET İrade, istek, dileme * Gönül isteği İRADÎ İrade ile alâkalı, iradeye dâir İRAE Göstermek, göstererek öğretmek * Göz önüne koymak * Gösteriş İRAE-İ TARİK Yol gösterme Kılavuzluk etme İRAGA İsteme, irade etme İRAHE (Rahat dan) Rahatlandırma, rahat ettirme İRAKA Dökmek, akıtmak İRAKA-İ DEM Kan akıtmak İnsan öldürmek İRAN Tabut * Neşeli ve mesrur olma İRAN Fars memleketi İRAS Sebeb olmak, vermek Vâris kılmak, miras bırakmak, miras yemek * Gerekmek İRAS-I FÜTUR Bıkkınlık verme İR´AS Çekerek sarsma İR´AS Titretme İRAS (Ağaç) yapraklanma * Yosun olma İRAT Tehlikeye, vartaya düşürmek İ´RAZ Yüz çevirmek Başka tarafa dönmek İctinab, çekinmek İRAZA Kandırmak, kandırılmak Râzı etmek İRB (İreb) Akıl Zihin, zekâ * Akıllılık İRBA´ (Ribâ dan) Çoğaltma, artırma, fazlalaştırma * Faize verip artırma (Haramdır) İRBAB Bir yerde mukim olma Bir mevkide devamlı olarak kalma İRBAH (Ribh den) Fayda ve kazanç elde etme * Fâize para verme İRBAŞ Ağacın yeşillenip yapraklanması İRBE Akıllılık, zekâ * Hile, oyun İRBİYAN Teke, istakoz gibi deniz hayvanları İRCA´ Geri çevirmek, geri döndürmek * Alışverişi faydalı kılmak * Musibet vaktinde Allah´a sığındığını âyet okuyarak ifade etmek İRCA-İ İNAN Atın dizginini çevirme, başka tarafa yöneltme İRCA-İ KELÂM Sözü yine maksada çevirme ve getirme İRCA-İ NAZAR Bakışı gerilere çevirme, mâziye bakma İRCA Sonraya bırakmak * Kuyuya kenar yapmak İRCAF (Bak: Recefe) İRCAL Birini yayan olarak yürütme İRDA´ Meme vermek, süt emzirmek (Bak: İrza´) İRDA´ Helâk etme, aşağı düşürme İRDAF Ardısıra yürütme, yürütülme İRDAFEN Ardısıra yürüterek İREB (Bak: İrb) İREM (Bak: Irem, Şeddâd) İREM Kurşun veya ok atılan nişan tahtası İREN Alt dudak İRFAD Yardım etme, bağışta bulunma Hediye verme İRFAH Refaha ulaştırma, rahata kavuşturma İRFAK Fayda vermek, işe yaramak Kolaylık ve mülâyemetle tutmak İRFAL Elleri sallıyarak yürüme * Eteği sarkıtma İRFAN Bilmek, anlayış, tecrübe ve zekâdan ileri gelen zihnî kemal * İkrar * Mücazat * Fık: Esrar-ı İlâhiyeye, iman ve Kur´an hakikatlarına vukufiyet (İlim ile irfan ve ma´rifet arasında fark vardır: İlim, vech-i küllî ile, yani her vechesiyle bilmektir İrfan ve marifet ise; vech-i cüz´î ile bilmektir Bu cihetle Cenab-ı Hakk´a irfan ve marifet isnad olunmaz Fıtrî istidat eseri olarak inceleyerek tefekkür edip bilmektir Buna "İlm-i Ledün" ve İlm-i Rabbanî" de denir) (Bak: Ârif) İRFAŞ Yeme içme ile uğraşma * Bir yerde daimi oturma İRFİTAT Ufak ufak yapma, ufalama İRGAB Rağbet ettirme İRGAF Hırsla bakma * Hızlı yürüme İRGAM Aşağılatma Hor, hakir kılma * Burunu kırma * Yere sürtme * Galip olma * Kahretme İRGAN Bir işi kolaylaştırma İRGANDİ Yerinde oynama, sallanma, kımıldama İRHA Tatlılıkla ve kibarca hareket etme, yumuşak davranma, tatlı muâmele etme İRHA´ Gevşetme, aşağı salıverme ve sarkıtma Koyverme, salıverme * Dilmek, dilim dilim etmek İRHA-İ İMAME "Sarığı gevşetme" Kaygısız, endişesiz olma İRHA-İ İNAN Dizginleri salıverme * İşine devam etme İRHA-İ LİSAN Ağzına geleni söyleme İRHAB Bollanma, bol olma Genişleme İRHAB Korkutma veya korkutulma * Kaçırma İRHAF Bileme Keskinleştirme İRHAF Hamuru gevşek ve sulu tutma İRHAK Sıkıntı ve eziyet etme * Zorlama, sıkma İRHAN Rehin koyma veya konulma İRHAS Fiat indirmek, ucuzlatmak İRHAS Hayırlı işler yapmak * Israr etmek * Duvar yapmak * Sağlam şey İRHASAT Hayırlı işlerle uğraşmak * Sağlam şey * Ist: Peygamberimiz Hz Muhammed´in (ASM) nübüvvetinden evvel zuhur eden hârikulâde haller ki, bunlar peygamberliğine delil teşkil eden hâdiselerdendir İRHEM YAREB Tıb: Bağırsak tıkanması veya dolanması İRİN (Bak: Cerahat) İRİS yun Gözümüzün saydam tabakasının arkasında olup, deliği, ışığın az veya çok miktarda olmasına göre genişleyip büzülen tabaka KuzahiyeİRK´ : Geciktirme * İftira etme İRKA´ Akan kan veya göz yaşını silme, dindirme İRKAB Huk: Öldükten sonra kanunî mirasçılarından başka bir kimseye de miras bırakma İRKÂB (Rükûb dan) Bindirme * Binilecek hayvan verme * Araba veya gemi gibi bir vasıtaya bindirme İRKÂBEN Bindirerek, irkâb suretiyle İRKAD Uyutma veya uyutulma İRKÂH İnanma, itimad etme, güvenme * Sığındırma, dayandırma İRKAK Köle edinme Cariye veya köle satın alma * İnciltme İRKAL Hızlı yürüme İRKAN Kına yakma, kına sürme * Safran ağacı, kızılağaç * Tıb: Sarılık hastalığı İRKAS Oynatma, raksettirmek İRMA´ Atma, fırlatma İRMAD Fakir düşme Sefil olma * Göz ağartma İRMAN f Arzu, taleb, istek * Dalkavuk * Nedâmet, pişmanlık * Dâvet edilmeden bir yere giden kimse İRMEGAN f Saadet İkbal, mutluluk, uğurluluk * Terbiye eden, mürebbi İRMİK Buğday gibi hububatdan elde edilen ve helva, çorba yapımında kullanılan iri taneli un İRS Karı ile kocadan her biri (Bak: Irs) İRS Vefat eden kimsenin vâsi olup malını almak * Ölen yakın akrabadan kalan mal, miras, mülk * Bir şeyin artığı Fâsıla nişanları İRSA´ Mızrak gibi sivri bir şeyle dürtme İRSA´ Sağlamlaştırma, sâbit kılma * Geminin demir atması * Pâyidar olmak İRSA´ Yerinden ayrılmama Mukim olma İRSAD Gözetlemek * Hâzır ve âmâde eylemek * Mükâfat vermek * Edb: Secili ve kâfiyeli bir cümlede ses uyumundaki ana sesi önce tanıtıp, ondan sonra gelecek kelimeyi tanıtma sanatıdır Meselâ:Elemin Kays´a kıyas etme din-i mahzunun, Yok idi aklı ne derdi var idi Mecnunun(Baki)Birinci mısrada "Kays" isminin geçmesi, ikinci mısrada ise "Yok idi aklı, ne derdi var idi" denmesi sözün sonunun "Mecnun" olacağını hemen akla getirmektedir İRSAH Yerinde tutma, durdurma Bir şeyi sağlamlaştırma İRSAL (Resul den) Göndermek, gönderilmek, yollamak * Havale kılma * Salıvermek Kendi haline koymak * Sürü sahibi olmak * Elçi gönderme İRSAL-İ LİHYE Salak bırakma İRSAL-İ MESEL Konuşurken meşhur hikmetli sözleri kullanmak "Hakir olduysa millet, şanına noksan gelir sanmaYere düşmekle cevher sâkıt olmaz kadr ü kıymetten""Muini zâlimin dünyada erbab-ı denâettirKöpektir zevk alan sayyad-ı bi-insâfa hizmetten"(Namık Kemal) İRSAL-İ RÜSÜL Cenab-ı Hakk´ın insanlara her hususta ve hususen Allah´a itaatte rehber olacak peygamberler göndermesi İRSALAT (İrsal C) Göndermeler Gönderilen şeyler İRSALİYE Makbuz * Her hangi bir yere gönderilen eşya veya malların listesi İRSAN Muhkem ve sağlam kılma, rasanet verme İRSAS Eskitme, yıpratma Eskitilme, yıpratılma İRSAS-I LİBAS Elbisenin yıpranması, eskitilmesi İRSEN Miras olarak, anadan, babadan geçmek yolu ile İRSÎ Miras ile alâkalı, irse âit ve müteallik İRSİYET Verâset Aile ve soydan geçen benzerlik İRŞA´ Rüşvet verme İRŞAD Doğru yolu göstermek Akli ve kalbi, mukni ve te´sirli eserler veya sözlerle gafletten uyandırıp hidâyet yolunu göstermek Cadde-i kürba-yı Kur´aniye yolunda selâmetle devam ettirmek Allah´a ibadet ve itaata kavuşturmak Veli bir zâtın, bir kimsenin hidâyete ermesine vesile olması * Ist: Hak ve hakikatı arayan kimselere bir mürşid-i ekmelin Kur´ânî ve İslâmî eserleriyle veya sözüyle Sırat-ı Müstakim olan İslâmiyet yolunu tanıtması ve tarif etmesi İmanı kuvvetlendiren ve inkişaf ettiren tahkikî ve yakînî delillerle hak ve hakikatı talim ve tedris etmesi (Bak: Mürşid) İRŞADAT (İrşad C) İrşadlar Hak ve hakikatı ve doğru yolu bildirmeler İkazlar (Bak: İrşad) İRŞAF Suyu yavaş yavaş ve yudum yudum içme İRŞAK Bir şeye dik bakma Dosdoğru etme İRTA´ Zoraki ve istemeyerek gülme İRTA´ Otlatma veya otlatılma İRTAB Dikme veya dikilme İRTAC Bir kimsenin sözünü kesme, konuşturmama * Devamlı yağmur ve kar yağma * Kapıyı örtme, kapama * Kıtlık her tarafa yayılma İRTAM Hatırlamak için parmağa iplik bağlama İRTAT Tenbellik etme Yerinden kımıldamama İRTECEK f Şimşek, berk İRTİA´ (Ra´y den) Otlatma İRTİA´ Düşünmek, istikbali düşünme İRTİAB (Ru´b dan) Ürkme, korkma İRTİAD (Ra´d ve Ri´d den) Iztırablı ve sıkıntılı olmak * Deprenme Titreme İRTİAF İleri geçme, ilerleme İRTİAS Küpe takma İRTİAS Silkinme, sıçrama, deprenme İRTİAŞ Ra´şeye tutulma, titreme, sarsılma İRTİAŞ-I MEST Sarhoş ve baygın titreyiş İRTİBA´ Bahar mevsiminde güzel bir yerde oturma İRTİBAB Kokulu şeyler yapma * Bir çocuğu büluğ çağına varıncaya kadar besleme İRTİBAH Yükselme, yükseğe çıkma İRTİBAK Karışık ve çapraşık bir işe girişme * Karaca, geyik gibi hayvanların tuzağa düşmeleri * Bir kazâya uğrama İRTİBAK Çamura batma * Dolanbaçlı konuşma * Karışma * Bir işi aksi veya ters gitme İRTİBAL Bir malı çoğaltma Bereketlendirme İRTİBAS Dağılma İRTİBAS Perişan ve zor durumda kalma * Pek karışık ve sıkışık olma İRTİBAT Bağlanmak, raptedilmek Muhabbet, dostluk ve alâkadarlık * Düşmana karşı cenk için hudutta at sahibi olmak İRTİCA Ummak, ümidetmek, rica etmek İRTİCA Geri dönmek Ric´at etmek Eski hayat tarzına dönmek(İşte Kur´an´ın bu gibi kudsi kanun-u esasisine irtica namını veren bedbahtlar, vahşet ve bedeviliğin dehşetli bir kanun-u esasisi olarak kabul ettikleri şimdiki öylelerinin siyasetinin bir nokta-i istinadı şudur ki: "Cemaatin selâmeti için fert feda edilir Vatanın selâmeti için eşhasın hukuku nazara alınmaz Devletin siyasetinin selâmeti için cüz´i zulümler nazara alınmaz" diye bir tek câni yüzünden bir köyü mahvetmekle bin mâsumun hakkını nazara almaz Bir tek câninin yüzünden bin adamın kılınçdan geçmesini caiz görür Bir adamın yaralanması ile binler mâsumu sıkıntıya verdirir Ve ikiyüz adamı kurşuna dizilmesini o bahane ile nazara almaz Birinci Harb-i Umumî´de üç bin adamın câniyane siyaset hatalariyle otuz milyon biçâre nev´-i beşer aynı harpde mahvedildiği gibi, binler misaller var İşte bu vahşiyâne irticaın bu dehşetli zulümlerine karşı gelen Kur´an şakirdlerinin Kur´anın yüzer kanun-u esasîsinden $ âyetinin ders verdiği kanun-u esasisi ile adâlet-i hakikiyeyi ve ittihadı ve uhuvveti te´min etmeğe çalışan ehl-i iman fedakârlarına "mürteci" namını verip onları müttehem etmek, mel´un Yezid´in zulmünü, adalet-i Ömeriyeye tercih etmek misillü en vahşi ve zâlimane bir engizisyon kanununu, beşerin en yüksek terakkiyatına ve adaletine medar olan Kur´an´ın mezkûr kanun-u esasisine tercih etmek hükmündedir Emirdağ L) (Bak: Medeniyet, Mürteci´) İRTİCAC Çalkanmak Heyecana gelme * Sarsıntı Muztaribane hareket etmek İRTİCAC-I DERY Denizin kabarması, dalgalanması İRTİCAF (Recfe den) Sarsma, sarsıntı, çalkalama Tahrik İRTİCAÎ (İrticaiye) İrtica ile alâkalı İRTİCAL(EN) Hazır cevaplılık Düşünmeden ve birdenbire açıkça güzel söz veya şiir söylemek İRTİCALİYYAT Düşünmeden, içinden doğarak söylenen sözler İRTİCAM Birşey üstüste katlanma İRTİCAN Adamın işi gücü bozulma İRTİCAS Gök gürleme * Top bürünme İRTİCAZ Kısaltma, ihtisâr İRTİDA´ Süt emmek İRTİDA (Ridâ dan) Örtünme, bürünme İRTİDA´ Dinin yasak ettiği şeyleri yapmama, geri durma İRTİDAD Din değiştirmekle mürted olmak İslâmiyetten çıkarak dinsiz olmak * Geri dönmek (Bak: Mürted) İRTİDAF (Redif den) Ardından gitme, ardına düşme, peşinden koşma İRTİFA´ Yükseklik * Yukarı kalkmak Kaldırmak Terakki İRTİFA ALMAK Öğle vakti, güneşin yüksekliğini ölçerek zamanı belirlemek * Yükselmek İRTİFAD Kazanma, kesbetme, kazanıp kâr etme İRTİFAEN Yükseklikçe, yükseklik bakımından İRTİFAK Bir yere dayanma * (Kap) dolma * İhtiyaç duyma * Arkadaşlık etme * Tıb: İki kemiğin hareketsiz kalmak üzere mafsallanması İRTİFAS Fiatların yükselmesi, pahalılık İRTİGAB (Rağbet den) Heveslendirme, isteklendirme, rağbet ettirme İRTİHA´ Katılma, karışma İRTİHAL Bir yerden başka yere göçmek, gitmek Nakl-i mekân etmek * Ölmek İRTİHAL-İ DÂR-I BEK Dâr-ı bekaya göçme Ölme İRTİHAN (Rehn den) Bir şeyi rehin olarak alma veya alınma İRTİHAS Ucuz saymak veya sayılmak İRTİHAŞ Rahatsız olma, huzuru kaçma Sıkıntı ve ıztırâb içinde bulunma İRTİHAZ Rezil rüsvay olma Kepaze olmaİRTİKA´ : Yükselme, yukarı çıkma * Daha yüksek yerlere ve mevkilere erişme Yüksek derecelere ulaşma İRTİK´ Güvenme, dayanma İRTİKÂB Bir işe girişmek * Kötü bir iş işlemek Rüşvet almak gibi çirkin bir şey yapmak * Bir makamı âlet ederek, hakkı olmayan para veya malı hile ile almak İRTİKAB Bekleme, gözleme * Ümit etme, umma İRTİKAK Söz gücü olan kimsenin, söz söylemekten âciz kalması İRTİKAM Yığılma, üst üste birikme İRTİKAS Baş aşağı olmak * Bir hâdiseye yakalanmak İRTİKAŞ Harpte askerlerin birbirine karışması İRTİKAZ Çocuğun, ana karnında kımıldaması * Çalkanıp durma * Acı çekme, ıztırâb duyma İRTİKAZ (Rekz den) Dikilme * Bağlanma * Tıb: Nabız atma İRTİMA´ Birbirine atışma İRTİMAS Suya dalma, dalıp gitme Dalgıçlık İRTİMAZ Iztırab ve acı içinde kıvranma * Remzetme İRTİMAZ Yerinden kaldırıp sıçratma * Birini koruma, himâye etme İRTİSA´ Dişler sık olma * İki şey, birbirine bitişik olma * Taneleri, iki taş arasında döğüp parçalama İRTİSAD İstif etme Birbiri üstüne düzgün bir şekilde yerleştirme İRTİSAM Resmedilmek, resmi çıkmak, resimli ve nişanlı olmak * Emrolunan şeye imtisâl etmek * Cenâb-ı Hakkı tekbir ve O´na ilticâ etmek İRTİSAS Yayılma, meşhur olma, şüyu bulma, şâyi olma İRTİŞA´ Rüşvetçilik Rüşvet almak İRTİŞAF Emerek ve azar azar içme * Tıb: Vücudun her hangi bir yerinde toplanan suyun, dışarı atılması İRTİŞAH (Reşha dan) Sızma, terleme İRTİTAC Konuşurken kekelemeye başlama, dili tutulma İRTİVA´ Suya içerek kanma * Tıb: Vücuttaki organ ve eklemlerin kuvvetlenip kalınlaşması İRTİVAH Nöbetle çalışma İRTİYA´ Ürkme, korkma İRTİYAB Duraklama, şüphelenme, tereddüt İRTİYAD Bir kimseden bir şey isteme İRTİYAH (Rîh den) Genişleme, ferahlama, feraha erme * Rüzgârlanıp rahatlama İRTİYAZ Riyâzet yapma, nefsine eziyet etme İRTİZA´ Bir şey eksilme, ziyân görme İRTİZA´ (Rızâ dan) Memeden süt emme İRTİZA-İ SABİ Çocuğun süt emmesi İRTİZA´ (Rıza dan) Razı olma, rıza gösterme, uygun ve münasib bulma Kabul etme * Beğenme, seçme İRTİZAH Biraz bahşiş alma * Özür dileme İRTİZAK (Rızk dan) Rızık alma, rızıklanma İRVA Bolca sulamak Suya kandırmak * Birisine hadis veya şiir rivayet ettirmek İRVA VE İSKA Sulama, suya kandırma İRZA Bir kimseyi râzı etmek, gönlünü yapmak, kandırmak İRZA-Yİ TARAFEYN İki tarafı anlaştırma, râzı etme İRZA´ Meme vermek, süt emzirmek veya emzirilmek İRZA Çayırlık Otluk yer İRZAK Rızıklandırmak, maddi veya mânevi ihtiyacını vermek İRZİZ Dik ses * Titreme * Dolu tânesi
|
|
|
|
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ Harfi |
|
|
11-04-2012
|
#15 |
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Osmanlıca Sözlük Lügat İ-İ HarfiI-İ Harfi İS Dumandan hasıl olan siyah madde Kurum İSA (A S) Dört büyük peygamberden birisidir Hakiki Hristiyanlık dininin peygamberidir Kur´an-ı Kerim´de meziyet ve senası geçmektedir İncil, mukaddes kitabıdır Vahiy ile kendine gönderilmiştir Ancak kendisinden sonra Havarileri tarafından yazılmıştır(İncil´in bir yerinde İsa (AS) demiş: "Ben gideceğim; tâ dünyanın reisi gelsin" Acaba Hz İsa (AS)´dan sonra dünyanın reisi olacak ve hak ve bâtılı fark ve temyiz edip Hz İsa´nın (AS) yerinde insanları irşad edecek, Resul-i Ekrem´den (ASM) başka kim gelmiştir Demek Hz İsa (AS), ümmetine dâima müjde ediyor ve haber veriyor ki: Birisi gelecek; bana ihtiyaç kalmayacak, ben onun bir mukaddemesiyim ve müjdecisiyim M) İSA´ Zenginleştirme veya zenginleştirilme * Genişletme İSA´ Teselli verip sabra irşad etmek İSABET Ecir, mükâfât, karşılık vermek * Doldurmak İSABET Rastlamak Doğruca varıp erişmek Doğru düşünmek, matluba uygun iş işlemek İSABET-İ AYN Göz değmesi, nazar değmesi İSABET-İ RE´Y Fikir doğruluğu İsabetli ve yerinde bir düşünce İSABETKÂR f Doğru rastlayan İsabetli İS´AD Yükseltmek, yukarı çıkarmak * Mekke-i Mükerremeye gitmek İS´AD Mes´ud etmek Mübarek eylemek İâne, yardım etmek İSAET Bir işte ihmal ile zarar verme İSAET (Sû´ dan) Kötü iş işlemek Kötülükte bulunmak Yaramazlık İS´AF Birisinin arzusunu, istediğini kabul etmek ve yerine getirmek İSAF Asr-ı saadetten evvelki câhiliyet devrinde Mekke putlarından birinin adı İSAF Eseflendirmek Esef vermek * Hışım ve gadab etmek Öfkelenmek İSAGA Kalıba dökme veya dökülme İSAGA Kolaylıkla ve rahatlıkla yutulma İSAGA-İ TAAM Yemeğin kolaylıkla yutulması İSAH (Vesah dan) Kirletme veya kirletilme İSAKA Akıtma * Arkadan sürme Sevk etme İSAL Ulaştırmak, vâsıl etmek Yetiştirmek İSALE Akıtmak, dökmek * Seyyal kılmak Cereyan ettirmek İSALE-İ DÜMU´ Gözyaşları dökme, ağlama İSAM Günaha sokmak, günaha sokulmak İSAM (İsm den) Ceza Bir kabahat veya suçun gerektirdiği netice, karşılık İSAR Kendisi muhtaç olduğu halde başkasına nimet vermek, cömertlik, ikrâm * İhtiyar etmek * Yumuşatmak * Dökmek, serpmek Saçmak(Sahabelerin, sena-i Kur´aniyeye mazhar olan "İsar hasletini" kendine rehber etmek, yâni hediye ve sadakanın kabulünde başkasını kendine tercih etmek; ve hizmet-i diniyenin mukabilinde gelen menfaat-ı maddiyeyi istemeden ve kalben taleb etmeden, sırf bir ihsan-ı İlâhî bilerek, nâsdan minnet almıyarak ve hizmet-i diniyenin mukabilinde de almamaktır(Çünki hizmet-i diniyenin mukabilinde dünyada bir şey istenilmemeli ki ihlâs kaçmasın Çendan hakları var ki, ümmet onların maişetlerini temin etsin Hem zekâta da müstehaktırlar Fakat bu istenilmez; belki verilir Verildiği vakitte, hizmetimin ücretidir denilmez Mümkün olduğu kadar kanaatkârane başka ehil ve daha müstehak olanların nefsini kendi nefsine tercih etmek $ sırrına mazhariyetle, bu müdhiş tehlikeden kurtulup ihlâsı kazanabilir L) İ´SAR Sürçtürmek, ayak kaydırmak * Zemmetmek, kötülemek İ´SAR Fakirlik * Borçluya karşı takaza etmek, sıkıştırarak alacağını istemek, güçleştirmek İ´SAR İkindi zamanında bulunmak * Kızın gelinlik çağına gelmesi * Kasırga İSAR Sargı, bağ * Esirlik, kölelik İSAR Keçinin memesine takılan torba, kese İSAR Zengin, maldâr olmak; gani olmak İS´AR Narh koyma, fiat veya pahâ biçme İS´AR Çocuğun diş çıkarması İSARE Esir etmek ve gezdirmek * Bağ, bend İSARE Koparmak, kaldırmak * Tozu havaya kaldırmak İSAS Çok sık ve uzun saç veya bitki İSASE Zenginlik, servet * Göz ucuyla bakma * Cemiyet, topluluk İSAVE Gammazlık, ağız karalığı İSB Kasık tüyü İSBAH (Sebh den) Yüzdürme, suda yüzdürülme İSBAL (Sebl den) Yollama, gönderme veya gönderilme İSBAT Doğruyu delil göstererek meydana koymak Delil ve şâhitle bir fikrin sıhhatını göstermek İtiraf, ikrar ve tasdik etmek * Sabit ve muhkem kılmak * Bâki ve pâyidar eylemek * Delil Bürhan Şâhit (Bak: İman-ı bil-âhiret) İSBAT-I HÜNER Maharet ve hüner gösterme İSBAT-I VÜCUD Hazır bulunma Varlığını gösterme İSBAT Bir hastalığın devamlı olması, müzmin oluşu, ayak kaydırma İSBATİYECİLİK (Fr: Pozitivizm) Fls: Bu felsefe nazariyesine göre, isbat yolu ile yakîn, şüphesiz bilginin elde edilebilmesi, tecrübelerle müşahadelerle ve vakıalara istinaden mümkün olacağı iddia edilir İsbat şeklini ve sahasını daraltıp sadece maddiyata münhasır kılan bu anlayış yalnız maddiyata ait mes´eleler için doğrudur(Bir şeyden uzak olan bir kimse yakın olan adam kadar o şeyi göremez Ne kadar zeki olursa olsun, o şeyin ahvali hakkında ihtilâfları olduğu zaman yakın olanın sözü muteberdir Binaenaleyh Avrupa feylesofları maddiyatta şiddet-i tevaggulden dolayı imân, İslâm ve Kur´ân´ın hakaikından pek uzak mesafelerde kalmışlardır Onların en büyüğü yakından hakaik-ı İslâmiyeye vukufu olan âmi bir adam gibi de değildir Ben böyle gördüm, nefs-ül emir de benim gördüğümü tasdik eder Binaenaleyh şimşek, buhar gibi fenni meseleleri keşfeden feylesoflar Hakk´ın esrarını Kur´ân nurlarını da keşfedebilir diyemezsin Zira, onun aklı gözündedir Göz, kalb ve ruhun gördüklerini göremez Çünkü kalblerinde can kalmamıştır Gaflet o kalbleri tabiat bataklığında çürütmüştür MN) (Bak: Rasyonalizm) İSBİ´ (C : Esâbi) Parmak * Ölçü parmağı, arşının yirmidörtte biri (Türkçede: $ telaffuz edilir) İSEVÎ Hz İsa´nın (AS) dininden olan Nasrani Hristiyan İSEVİYYET Hristiyanlık İSFAR Sabah namazının ortalık aydınlanırken kılınışı İSFENC Sünger İSFENCE (İsfencî) Süngere benzer, sünger biçiminde, süngerimsi İSFENCİYE Süngerler İSFEND Şarap İSFENDAN f Beyaz biber tohumu * Akçaağaç İSFİD f Beyaz, ak İSFİRAR (Bak: Isfirar) İSGA (Bak: Sagat) İSHAB Çok söylemek * Türlü şeylerden renk değiştirmek * Bir şeye fazla tama´ etmek * Kuyu kazıp suyu bulamamak * Zehirlenme veya hastalıktan dolayı renk değişmesi * Kuzu, anasını emmek * Duvarı başı boş salıvermek İSHAK (A S) Kur´ân-ı Kerim´de adı geçen peygamberlerdendir İbrahim (AS)ın oğludur Yakub (AS)ın babasıdır İSHAKİYYE KÖŞKÜ Sadrazam İshak Paşa tarafından Sultan İkinci Bayezid için, Topkapı surları dahilinde yaptırılmış olan köşkün adıdır Bânisinin ismine nisbetle bu adı almıştır (OTDS) İSHAL Mülâyim ve düz bir yere varmak * Tıb: Barsakların iltihabından soğuk algınlığından hâsıl olan sürgün, iç sürme İSHAN Aslında kalınlık demek olan sihan ve sehânetten kalınlaştırmak demektir Siklet de sehanetin lâzımı olmak itibariyle: "Falan kimseyi, hastalığı veya yarası ağırlaştırdı, yerinden kımıldatmaz etti" mânâsına "İshanehül maraz evilcerh" denilir Harbde düşmanın esaslı kuvvetlerini iyiden iyiye vurarak, ordusunu derin ve geniş bir suretde yaralayıp, kımıldanamıyacak bir hâle koyacak derecede kat´iyyen mağlub etmeğe de ishan tâbir edilir İSHAN Isıtma, ısıtılma * Kızdırma veya kızdırılma İSHAN-I AYN Ağlatma Göz kızartma İSHAR Uyundırma * Gece uyutmayıp, uyanık durdurma İSHAT Darıltma, gücendirme İSİK Çukurluk, engebelik Çukurlu İSİMLİK Tar: Saraylılar tarafından gönderilen hediyelik şeylerin kimin tarafından gönderildiğini belirten adres pusulası İSKA Su vermek, sulamak İSKAB Ateş yakma İSKAL Ağır bir şey yüklemek İSKALARYA ing Çarmıkların halat basamakları İSKÂN Yerleştirmek Bir yeri mesken yapıp oturmak * Sâkin İSKÂN-I MUHACİRÎN Göçmenleri yerleştirme İSKANDİL ing Denizin derinliğini ölçmeğe yarayan ve gemilerde kullanılan bir âlet * Bir şeyin hakikatını anlamağa çalışma Yoklama, deneme, tecrübe etme İSKAR (Sekir den) Sekir verme, sarhoş etme İSKARLAT İtl Eski devirlerde Venedik mensucatından, boyası has ve kumaşı dayanıklı bir nevi çuhanın adı idi ve şarkta pek makbuldü Yeniçeri Ocağı ileri gelen ağalarına, sekbanbaşıya ve yeniçeri kâtibine her sene bu çuhadan verilir veya bedeli para olarak tahsis olunurdu Bu paraya da "İskarlat bedeli" denirdi (Ta L) İSKARMOZ Gemilerin kaburgalarını teşkil eden eğri ağaçlar * Kayıklarda kürek takılıp çekilen ağaç çiviye de bu ad verilir İSKARPİN Fr Konçsuz veya yarım konçlu zarif ayakkabı Alafranga hafif kundura İSKÂT Sükût ettirmek Cevap veremiyecek hâle getirmek Susturmak * Kandırmak, râzı etmek İSKAT (Bak: Iskat) İSKELE Binada yüksek yerleri yapabilmek için kurulan geçici sal * Deniz nakil vasıtalarının yanaşabilmeleri için deniz kıyısında yapılan yer * Deniz kenarında ve deniz vasıtalarının yanaşmasına elverişli kasaba * Bir memleketin deniz yolu ile yapılan ticaretine vasıta olan liman * Geminin sol yanı İSKELET Fr Vücudun kemik çatısı İSKENDAN f Kilit İSKENDER (M Ö 356-323) Aristo´dan ders almış bir imparatordu İskender-i Rumi de denir Bundan başka ismi geçen bir de İskender-i Zülkarneyn vardır (Bak: Zülkarneyn) İSKEREK f Hıçkırık İSKETE Güzel ve çok öten sarı kanatlı bir cins küçük kuş İSKİZ (İskize) f Hayvanın sıçrayıp kıç atması * Hayvanın ürkerek attığı çifte İSKOLASTİK (Bak: Skolastik) İSKONA İtl Buharlı gemilerin icadından evvel kullanılan iki direkli yelkenli harp gemilerine verilen addı İSKONTO (Bak: Tenzilât) İSLA´ Teselli verme, avutma İSLAB Giderme, selbetme Kapıp götürme İSLAC Kara tutulma Karlı olma İSLAF Para peşin, mal veresiye olan bir alışveriş * Tarlayı aktarmak İSLAH (Bak: Islah) İSLAK (Silk den) Düzenleme, sıraya koyma * Yola getirme * Diziye geçirme * Mesleğe sokma, sokulma İSLAL (Sell den) Kılıcı sıyırıp çıkarma * Verem etme, verem uğratma İSLÂM (Selâm dan) İtaat, inkıyad, bir şeye teslimiyet Din * Ist: Hz Muhammed´in (ASM), Allah´ın emriyle insanlara bildirdiği din (İslâmlıkta, Allah´a itaat etmek, Peygambere tâbi´ olmak ve din namına ne bildirilmişse, kalb ile dil ile tasdik ve onunla amel etmek şarttır İslâm´ın beş şartı vardır: Kelime-i şehadet getirmek, namaz kılmak, zekât vermek, hacca gitmek ve Ramazan-ı şerif orucunu tutmaktır)(Ulema-i İslâm ortasında, "İslâm" ve "İman"ın farkları çok medâr-ı bahsolmuş Bir kısmı, "İkisi birdir", diğer kısmı, "İkisi bir değil, fakat biri birisiz olmaz" demişler ve bunun gibi çok muhtelif fikirler beyan etmişler Ben şöyle bir fark anladım ki:İslâmiyet, iltizamdır İman, iz´andır Tabir-i diğerle: İslâmiyet, hakka tarafgirlik ve teslim ve inkıyaddır; iman ise, hakkı kabul ve tasdiktir Eskide bazı dinsizleri gördüm ki: Ahkâm-ı Kur´aniyeye şiddetli tarafgirlik gösteriyorlardı Demek o dinsiz, bir cihette hakkın iltizamiyle İslâmiyete mazhardı; "dinsiz bir müslüman" denilirdi Sonra bazı mü´minleri gördüm ki; ahkâm-ı Kur´aniyeye tarafgirlik göstermiyorlar, iltizam etmiyorlar, "gayr-ı müslim bir mü´min" tabirine mazhar oluyorlarAcaba İslâmiyetsiz iman, medar-ı necat olabilir mi Elcevab: İmansız İslâmiyet, sebeb-i necat olmadığı gibi; İslâmiyetsiz iman da medar-ı necat olamaz M) İSLAMBOL Eskiden İstanbul yerine kullanılan bir tabir idi Ulema takımı yakın zamana kadar zarfların üzerine İstanbul yerine İslâmbol yazarlardı İSLAMÎ İslâm dinine mensub, İslâm ile alâkalı İSLAMİYAN f İslâmlar İSLAMİYET İslâmlık * İslâm oluş Teslimiyet, inkıyad, bağlılık, hakka tarafgirlik ve iltizamdır(İslâmiyet güneş gibidir, üflemekle sönmez; gündüz gibidir, göz yummakla gece olmaz Gözünü kapayan yalnız kendine gece yapar Münazarat) İSLAS Üçe bölme Üç aded yapma İSLAV Fr Rus, Ukran, Beyaz Rus, Çek, Slovak, Leh, Sloven, Sırp, Hırvat ve Bulgar gibi milletlere, lisanlarındaki yakınlık dolayısıyla verilen ortak isim İSLİM (Bak: İstim) İSM (İsim) Ad, nâm * Ist: Bilinen veya bilinmeyen, hissedilen veya hissedilmeyen herhangi bir şeyi birbirinden ayırmak, tanımak veyahut zihne getirmek için kullanılan söz veya lâfız * Man: Tam mânalı ve hem mevzu, hem mahmul olabilen lâfızdır İSM-İ A´ZAM Allah´ın (C C) Kur´ân ve Hadis-i Şeriflerde zikredilen yüz isminin mânâca en câmi´ olanıdır İsm-i A´zam, diğer isimlerin de mânâlarını içinde toplar Her ism-i İlâhiyenin de, her mahlukun da bir a´zamlık mertebesi vardır(İsm-i A´zam herkes için bir olmaz, belki ayrı ayrı oluyor Meselâ: İmâm-ı Ali (RA) hakkında: "Ferd, Hayy, Kayyum, Hakem, Adl, Kuddus" altı isimdir Ve İmâm-ı A´zamın İsm-i a´zamı, "Hakem, Adil" iki isimdir Ve Gavs-ı A´zamın İsm-i a´zamı, "Yâ Hayy´dır" Ve İmâm-ı Rabbâninin İsm-i a´zamı " Kayyum" ve hâkeza pek çok zatlar daha başka isimleri ism-i A´zam görmüşlerdir L) (Bak: Esma-i Hüsna) İSM-İ CİNS Gr: Cins isim Bir cinsten, bir nev´den olan şeylerin hepsine verilen bir ad Vilâyet, karpuz, kedi gibi İSM-İ FÂİL Gr: Kendisinden fiil, iş çıkan kimsenin sıfatı Fâil, hâdim, kâtib gibi İSM-İ HÂSS Gr: Yalnız bir kimse, bir hayvan veya bir şeye hâs olan isim Hz Muhammed (ASM), Medine-i Münevvere gibi İSM-İ İŞARET Gr: Kendisiyle muayyen bir şeye işaret olunan kelime "Bu, şu o" gibi İSM-İ MEF´UL Gr: Fâilin fiili kendi üzerine geçen kelime Mektub, mazlum, mağdur gibi İSM-İ MENSUB Gr: Kelimenin sonuna Türkçede "Li", Arabça ve Farsçada kelime sessiz harfle bitiyorsa, bir "î", sesli harfle bitiyorsa; yerine göre sesli harf atılarak veya atılmayarak "î" veya "vî" harfi getirilerek yapılan, nereli ve nereye mensub olduğunu ifade eden isimdir İstanbullu, İstanbulî; Mekkeli, Mekkî; Konyalı, Konevî; Bağdatlı, Bağdadî gibi) İSM-İ MERRE Def´a, kerre gibi bir hareketin bir defa olduğunu bildiren fiil´den yapılan isim (Darbe: Bir defa vuruş Lem´a: Bir parlayış gibi) İSM-İ MEVSULE O şey ki, o kimse ki, mânâlarının yerine kullanılan, "Mâ, Men, Ellezi" gibi kelimelerdir İki kelimeyi veya mânâyı birbirine birleştiren, mânâsı kendinden sonra gelen bir cümle ile tamamlanın bir kelimedir İSM-İ TAFDİL Renge, şekil ve vasfa dâir (ef´al) vezninde olan mutlak ve uzuv noksanlığına delâlet etmemek üzere mukâyeseli üstünlük ifâde eden sıfatlardır Daha büyük, en büyük, daha küçük, en küçük, en güzel, daha güzel gibi mânâlara gelir (Kebir kelimesinin ism-i tafdili: Ekber; sağir kelimesinin ism-i tafdili: Asgar; sa´b kelimesinin de Es´ab´dır) İSM-İ TASGİR Küçültme ismi Küçüklük veya azlığa delâlet eden isimdir Arapçada ekseri (Fueyl) veya (Fuayil) vezninde, Türkçede kelime sonuna cik, cık, cağız, ceğiz gibi ekler getirerek yapılır Abd: Kul, Ubeyd: Kulcağız, kulcuk gibi İSM Günah, suç, cürüm İSMA´ İşittirmek, sesini duyurmak, bir sözü istenilen yere ulaştırmak İSMA Yükseltmek * İsim koymak İSMAH Cömert ve eli açık olma * İtâatli ve bağlı etme İSMAİL (A S) Peygamberlerdendir İbrahim´in (AS) oğludur Küçükken İbrahim´e (AS), oğlunu Allah için kurban etmesi emredildi Halilullah olan İbrahim, İsmail´i (AS) kurban etmek isterken Cenab-ı Hak koç gönderdi Mu´cize zâhir oldu Bıçak İsmail´i kesmedi, yerine koç kurban edildi Resul-i Ekrem´in (ASM) de ceddi olan İbrahim ve İsmail (AS)lar Kâbe´yi yeniden inşâ ettiler (Bak: Kâbe, İbrahim (AS) ) İSMAM Sona erdirme, bitirme, tamamlama İSMAR Mıhlama, çivileme İSMAR (Semere den) Meyve ve semere vermek, fayda vermek İSMAT Susturma, sükut ettirme * Men´etmek * Tecvidde : Harfi söylerken lisana ağır geldiğinden, kendilerinden yalnız aslı rübâî olanlar ile, hümasi olanların terkibi men´ edilmişti İsmât sıfatının harfleri; izlâk sıfatının harfleri olan on altı harf ile harf-i meddin maadası olan on dokuz harfdir (Bak: Musmit) İSMEN Sadece isimle, gerçekten olmayan İSMET Günahsızlık, mâsumluk Günahlardan kaçınmak melekesine sâhib olmak Suçsuzluk * Peygamberlik vasıflarından birisidir Peygamberler (AS), hiç bir zaman gizli, âşikâr herhangi bir ma´siyete yaklaşmazlar; bütün kusur ve hatâlardan ve şâibelerden müberrâdırlar İSMETLÜ Tar: Derece bakımından yüksek kimselere, sultan ve şehzâdelerin hanımlarıyla kızlarına verilen bir ünvan idi İSMETMEÂB İsmetlü Günahsız Haramdan ve nâmusa dokunur hâllerden çekinen İSMETPENAH İsmetlü, ismetmeâb İSMÎ (İsmiyye) İsme mensub, isimle alâkalı İsmen olup aslen olmayan, varlığı isimden ibâret olan İsim cinsinden * Arabçadan iki isimden, yani; müsned ile müsned-i ileyhten mürekkep cümle İSMÎ VE SIFATÎ İsme ve sıfata ait İSMİD Sürme taşı * Cenab-ı Peygamber´in kullandığı ve tavsiye ettiği bir cins kırmızı sürme İSMİRAR (Semrâ dan) Esmerleşme, kara olma, kararma İSMİYYET İsim olma hâli, isimlilik İSNA Yukarı kaldırmak, yükseltmek * Değerini yükseltme * Ateş alevinin yükselmesi * Bir sene bir yerde kalmak İSNA Medih ve senâ etmek, sitâyişte bulunmak * Şükretmek İSNA AŞER Oniki İSNAD Bir söz veya haberi birisine nisbet etmek * Peygamberimiz´in (ASM) sözlerini sırası ile kimlerden nakledildiğini bildirmek * Bir nesneye, bir şeye dayanmak * Birisi için, bir şeyi yaptı demek İftira etmek İSNAD-I EFİKE Yalan isnad etme İftira atma İSNADAT (İsnad C) İsnadlar Bir kimseye yükletilenler, nisbet edilenler İSNADÎ İsnad etmekle alâkalı İSNADİYYAT İsnad ile ilgili düşünceler * Aslı esası olmadığı halde birisine isnad edilen sözler İSNAF Yel ve toz savurma İSNAK Mal, mülk, servet ve makamın, insanı azdırması İSNAM Ateşin alevi büyüme * Duman ve toz havaya çıkma İSNAN İki * Pazartesi İSNAN (Sinn) Yaşlanmak İhtiyarlamak * Diş çıkarmak İSNEVÎ İki ile alâkalı * Pazartesi günü ile alâkalı * Her pazartesi günleri oruç tutan kimse İSNEYN İki (2) * Pazartesi günü İSNEYNİYYET İkilik, ikiden ibaret olma İSPAH (İspeh) f Asker, nefer, er İSPANYOL İspanyalı İSPANYOL HASTALIĞI Grip, nezle Paçavra hastalığı (İlk önce İspanya´da farkına varıldığı için bu isimle meşhur olmuştur) İSPARÇENE İtl Halatın üzerine sarılan kendir ve ip * Halatı meydana getiren üç boy bükmenin beheri İSPEHBED f Başbuğ, hükümdar, hâkan, kağan İSPENAH f Ispanak İSPER f Savaş âletlerinden kalkan İSPERGAM f Fesleğen çiçeği * Gül * Yeşillik İSPERHEM f Fesleğen İSPERLOS f Saray, konak, kâşâne İSPİD f Ak, beyaz İSPİDKÂR f Kalaycı İSPİR Arabacı Arabacının yanında bulunan at uşağı * Zabıta memuru * Beyaz doğan kuşu İSPİRALYA İtl Gemi güvertelerinde kamaraları aydınlatmak için açılan küçük kaporta İSPİRTİZMA Fr Ölülerin ruhlarıyla bazı şartlar altında haberleşmenin mümkün bulunduğuna inanan görüş ve bu maksatla yapılan tecrübeler(İşte eski zaman kâhinleri gibi şimde de medyumlar suretinde yine bir nevi kâhinlik Avrupa´da ispirtizmacıların içlerinde baş göstermiş M) İSR Alâmet Nişane * Ayak izi * Yol Meslek * Başlamak ve azimet etmek İSRÂ Yürütmek, göndermek * Gece seferi yapmak * İrsâl etmek İSRÂ SURESİ Kur´an-ı Kerim´de 17 Suredir Mekkidir İSRA´ Hızlandırmak Sür´atlendirmek * Geri döndürmek Göndermek İSRAC (Sirac dan) Yakma, yandırma İSRAF Lüzumsuz yere harcamak Malı ve parayı lüzumsuz yere sarf etmek İhtiyacından fazla istihlâk etmek ve harcamak * En lüzumlu aslî vazifeleri bırakıp en lüzumsuz veya zararlı şeylerle meşgul olarak ömrünü veya gençliğini boş yere harcamak(Hâlik-ı Rahim, nev-i beşere verdiği nimetlerin mukabilinde şükür istiyor İsraf ise; şükre zıttır, nimete karşı hasâretli bir istihfaftır İktisad ise: nimete karşı ticaretli bir ihtiramdır L)(Bir lokma kırk paraya, diğer bir lokma on kuruşa Ağıza girmeden ve boğazdan geçtikten sonra birdirler Yalnız, birkaç saniye ağızda bir fark var Müfettiş ve kapıcı olan kuvve-i zâikayı taltif ve memnun etmek için birden ona gitmek, israfın en sefihidir M) İSRAFAT (İsrâf C) İsrâflar, lüzumsuz yere harcamalar İSRAFİL Dört büyük melekten biri olup Kıyamet günü cesedlere nefh-i ruh etmeğe ve Sur´u üfürmeğe vazifelidir (Bak: Melâike) İSRAİL Hz Yakub´un (AS) lâkabı olup sonradan bütün o soydan gelenlere Benî İsrail denmiştir İsrail oğulları, Yahudiler İSRAİLİYAT Zamanla hurafeye inkılâb etmiş, Yahudilikten kalma haberler, hikâyeler İsrail oğullarına mahsus hikâyeler, hâdiseler(İsrailiyyatın bir tâifesi ve hikmet-i Yunaniyyenin bir kısmı, daire-i İslâmiyete duhul etmeleriyle, din süsüyle görünerek, efkârı ihtilâle verdiler Şöyle ki: O necib kavm-i Arab, zaman-ı cahiliyette bir ümmet-i ümmiyye idi Vakta ki içlerinden hak tecelli edip istidad-ı hissiyatları uyandı da meydanda yol açan din-i mübini gördüklerinden umum rağabat ve meyilleri, yalnız dinin mârifetine inhisar eylediler Fakat kâinata olan nazarları teşrihat-ı hikemiyye nazarıyla değil, belki istitraden yalnız istidlâl için idi Onların o hassas zevk-i tabiilerine ilham eden yalnız onların fıtratlarına münasib olan geniş ve ulvi muhitleri; ve safi ve müstaid olan fıtrat-ı asliyeleri tâlim ve terbiye eden yalnız Kur´an idi Bundan sonra kavm-i Arab, sair akvamı bel´ ettiği gibi milel-i sairenin mâlumatları dahi Müslüman olmaya başladığından, muharrefe olan İsrailiyat ise: Vehb, Ka´b gibi ulema-i ehl-i kitabın İslâmiyetlerinin cihetiyle Arapların hazain-i hayalâtına bir mecra ve menfez bularak o efkâr-ı safiyeye karıştılar Hem sonra da ihtiram dahi gördüler Zira ulema-i ehl-i kitaptan İslâmiyete gelenler, İslâmiyet şerefiyle gayet celâlet ve tekemmül ettiklerinden, mâlumat-ı müzahrefe-i sâbıkaları makbule ve müselleme gibi oldular reddedilmedi Çünki İslâmiyetin usulüne musadim olmadığından hikâyat gibi rivayet olunur iken ehemmiyetsizliği için tenkitsiz dinlenirler idi Fakat hayfâ! Sonra hak olarak kabul edildiler Çok şübeh ve şükukâta sebebiyet verdilerHem de vaktaki şu İsrailiyat, kitap ve sünnetin bazı imaatlarına merci ve bazı mefahimlerine bir münasebetle me´haz olabilirler idi Fakat âyât ve hadisin mânâları değil Belki faraza doğru olsalar idi, mâsadak ve efradından olmaları mümkün olduğundan; su´-i ihtiyarlarıyla başka bir me´hazı bulmayan veya atf-ı nazar etmeyen zahirperestler, bazı âyât ve ehâdisi o hikâyat-ı İsrailiyyeye tatbik ederek tefsir eylediler Halbuki Kur´anı tefsir edecek yine Kur´an ve hadis-i sahihtir Yoksa; ahkâmı, mensuh olduğu gibi kısası dahi muharrefe olan İncil ve Tevrat değildir Evet, mâsadak ile mânâ ayrıdırlar Halbuki: Mâsadak olmaya mümkün olan şey, mânâ yerine ikame olundu Çok da imkânât vukuata karıştırıldı RN) İSRAR (Sırr dan) Sır saklamak, gizlemek Gizlenmesi lâzım bir şeyi gizlemek İSRAR-I ESRAR Sırların gizlenmesi İSRAR (Bak: Israr) |
|
|
|
Üye olmanıza kesinlikle gerek yok !
Konuya yorum yazmak için sadece buraya tıklayınız.
Bu sitede 1 günde 10.000 kişiye sesinizi duyurma fırsatınız var.
IP adresleri kayıt altında tutulmaktadır. Aşağılama, hakaret, küfür vb. kötü içerikli mesaj yazan şahıslar IP adreslerinden tespit edilerek haklarında suç duyurusunda bulunulabilir.
Konuya yorum yazmak için sadece buraya tıklayınız.
Bu sitede 1 günde 10.000 kişiye sesinizi duyurma fırsatınız var.
IP adresleri kayıt altında tutulmaktadır. Aşağılama, hakaret, küfür vb. kötü içerikli mesaj yazan şahıslar IP adreslerinden tespit edilerek haklarında suç duyurusunda bulunulabilir.
«
Önceki Konu
|
Sonraki Konu
»
|
|
ForumSinsi.com hakkında yapılacak tüm şikayetlerde ilgili adresimizle iletişime geçilmesi halinde kanunlar ve yönetmelikler çerçevesinde en geç 1 (Bir) Hafta içerisinde gereken işlemler yapılacaktır. İletişime geçmek için buraya tıklayınız.