Uluslararasi İlişkiler Sözlüğü G

Uluslararasi İlİŞkİler SÖzlÜĞÜ G

Ganbot Diplomasisi (gunboat diplomacy)

İngilizce'de kuvvetli topları olan eski bir gemi tipine ganbot denir Özellikle ABD'nin 20 yy'lın en başlarında, Orta Amerika ülkelerine siyas baskı yapmak için savaş gemisi ve deniz piyadesi göndermek suretiyle uyguladığı politikayı tanımlayan bir deyim

Gaullisme

Fransa'nın milli kahramanlarından ve meşhur devlet başkanlarından de Gaulle'un siyasi felsefesini ve bunun uygulamasını tanımlayan ve Fransız siyasi hayatında çok geçen bir deyimdir Kendisinin ölümünden sonra da çok taraftarı olan ve iktidarda bulunan bir siyasi akım ve cephe olmuştur Özetle; hürriyetçi fakat otoriter, devlet taraflısı, sosyal adalete önem verir fakat anti komünist, dış politikada da batı dünyasına bağlı fakat doğu bloku ile yakın ilişkiler sürdüren, Fransa'nın kendi atom silahlarına sahip olması, NATO'ya çok bağlı olmaması, Avrupa Birliğine taraftar ancak İngiltere'nin Avrupa işlerinden uzak tutulması, tarafsız ve yeni bağımsızlığına kavuşmuş Üçüncü Dünya Ülkelerine Fransa'nın yakınlık göstermesi şeklinde tanımlanan özellikleri bulunan bir akımdır

Gerilla Savaşı (guerilla warfare)

Geleneksel savaş yöntemleri ile dize getirilemeyecek bir düşmana karşı uygulanan vur-kaç taktiğine dayalı bir tür çete savaşı Özellikle, son dönemde silah teknolojisinin hızla gelişmesi karşısında bazı silahlara sahip olamayanların cephelerde başarı sağlanması imkansızlaşmıştı Bu aşamada gerilla savaşının stratejisi, savaşta barışa varmaya yeterli düzeye gelinceye kadar düşmanı etkisiz hale getirmeye dayanır Geleneksel olarak gerilla savaşı, yabancı bir işgale ya da bir ülkenin yönetiminin belli bir gruba karşı haksız olduğu öne sürülen uygulamalarına tepki görüntüsü taşır Gerilla hareketleri, bağımsız olarak ortaya çıkabilecekleri gibi düzenli askeri harekatları da destekleyebilirler Genellikle gerilla savaşı için politik bir amacın olması gerekir Gerilla savaşında başarı için propaganda ve halk desteği şarttır Gerillalar tedhişçi taktiklere başvurduklarında insanların bağlılığı sarsılabilir Eğer devlet ya da işgal güçleri benzer biçimde karşılık verirse halk her iki taraftan da korkar Hangi taraf güçlü ise ve denetimi elde tutuyorsa onunla işbirliğine girebilir Geçmişte, Vietkong'un Vietnam'daki Amerika Birleşik Devletleri destekli güçlere, Afgan gerillalarının Afganistan'daki Sovyetler Birliği destekli güçlere karşı yürüttükleri mücadele, bu savaş türünün örneklerindendir

Gizli Diplomasi (secret diplomacy)

Diplomasi anlayış ve uygulanmasında XVII ve XIX yüzyılların Avrupa diplomasisinde en belirgin özelliklerinden birisi de gizlilikti Genellikle Avrupalı monarkların bizzat veya özel temsilcileri aracılığı ile sürdürdükleri diplomasi faaliyeti gizli bir şekilde oluştuğu gibi, bu gizlilik çoğu zaman belirli bir sonuca ulaşıldığında da sürerdi Bir başka deyişle, saray diplomasisi olarak da adlandırılan bu tür diplomasi, her aşaması ile dışa kapalı bir biçimde yürütülürdü Böylece, bir bölge halkı bazen bir başka devletin egemenliğine geçtiğini sonradan öğrenebilirdi Bu tür diplomasiye karşı en önemli tepki, idealist ABD Başkanı Wodrow Wilson'dan gelmişti Wilson I Dünya Savaşı sonlarında yayınladığı ünlü "On dört nokta"nın Birincisinde, açık görüşmeler yolu ile ulaşılacak açık sözleşmelerden sözediyordu Gerçekte de, XX yüzyılda demokrasinin gelişmesi, halk kitlelerinin yönetim ile ilgili sorunlara giderek daha büyük oranlarda katılmaları ile diplomasi daha "açık" niteliğe bürünmüştür

Glasnost: bkz Gorbaçov Diplomasisi

Globalizm: bkz Küreselleşme

Global Strateji (global strategy)

Bütün dünya üzerinde etkisi olabilecek bir strateji politikası izlemeye milletlerarası kuvvetler dengesinde global strateji denir Bu tür politikaya bugün için sadece teksüper devlet olan ABD tam anlamı ile izleyebilmektedir Çin de bu yolda adımlar atmaktadır Son zamanlarda, ABD-Rusya-Çin üçlüsüne dünya askeri 1 uzun menzilli bonbardıman uçakları, atom denizaltıları, uçak gemileri ve çeşitli ülkelerde askeri üslere malik olması gereklidir

Gorbaçov Diplomasisi (Gorbachev diplomacy)

Mihail Sergeyeviç Gorbaçov-1985 yılında SBKP Genel Sekreterliğine getirilmiştir Sovyet iç ve dış politikasında köklü değişiklikler yaratmıştır Glasnost (açıklık) ve Prestroika (yeniden yapılanma) politikalarıyla belirli bir süreç içerisinde siyasal, toplumsal ve ekonomik bir dönüşüm başlattı Doğu Avrupa'daki katı komünizmin arkasındaki Sovyet desteğini çekerek bölgedeki reformlara katkıda bulundu Bunu ikiAlmanya'nın birleşmesi konusunda olumsuz tutumunu değiştirmesi ve 1990'da Berlin Duvarı'nın yıkılması izledi Silahsızlanma alanında gösterdiği yürekli girişimler Amerika başkanı ile doruk toplantısındaki olumlu tavırları ile dış gezileriyle uluslararası alanda saygınlık kazandı 1987 Aralığında ABD ile orta menzilli nükleer füzelerin kaldırılmasını öngören INF antlaşmasını imzaladı 1989'da Avrupa Konseyi toplantısına katılarak bir "Ortak Avrupa Evi" önerisinde bulundu ve SNF (kısa menzilli nükleer füzeler) konusunun görüşülmesini istedi Gorbaçov'un izlediği politika Sovyet Cumhuriyetlerinde bağımsızlık hareketlerine yol açmış ve başkanlıktan istifasından bir gün sonra Sovyetler Birliği resmen dağılmıştır (26 Aralık 1991)

Göçmenler (immigrants)

Milli ekonomik ve sosyal problemlerin yanısıra milletlerarası ilişkilerde ve diplomaside de rol oynayan göçmenler, başlıca yurt dışına giden (Emigration) ve yurda gelenler (Immigration) olarak iki ana konudur

Yurt dışına giden göçmenler, genellikle, ülkedeki işsizlik ve nüfus patlaması sonucudur Ülke ekonomisi üzerindeki baskıyı hafifletirler Ayrıca gittikleri yerde ülkeler için bir potansiyel olurlar ve gereğinde maddi ve manevi yardım unsurudurlar

Ülkeye gelen göçmenler ise, ekonomisi zayıf ülkelerde büsbütün bir ekonomik baskı unsuru olurlar İşsizlik, meskensizlik problemlerine konu teşkil ederler Çeşitli ekonomik ve sosyal zorlukların kaynağı olabilirler Bazı ülkeler ise insan gücü sağlamak için göçmen kabul politikası izlerler (ABD, Avusturya, Kanada) giden ve gelengöçmenlerin kalifiye iş ve sanat sahibi olmaları da ülkenin ekonomik hayatı üzerinde etkiler yapar

Türkiye'deki 1951'de Bulgaristan'dan gelen yüzbinlerce göçmen ülkemiz açısından son yılların en önemli göç olaylarındandır 1968'de yapılan bir anlaşma ile 1951 göçünde parçalanmış olan ailelerin diğer bazı fertlerinin de Türkiye'ye göç etmesi olanakları sağlanmış, 100 bin kişi kadar gelmiştir Bu arada, 1963 Kıbrıs bunalımından sonra onbinlerce Rum asıllı vatandaş da Türkiye'den Yunanistan'a göçmüştür Bulgaristan ile olan göç anlaşması uygulaması 1978 sonunda bitmiştir

İkinci Dünya Savaşı sırasında çatışmaların gelişmesine göre çeşitli kitlevi göçler olmuştur Savaş sonrasında 1948'de Filistin'de İsrail'in kuruluşu ile yüzbinlerce kişi bu topraklardan Arap ülkelerine iltica veya göç etmişlerdir İsrail'in kuruluşu ile çeşitli ülkelerde bulunan yüzbinlerce Yahudi de buraya göçmüş ve göçmektedirler Yine 1948'de Pakistan-Hindistan ayrılmasından sonra milyonlarca kişi her iki yöne doğuru göç etmişlerdir İkinci Dünya Savaşı sonunda Doğu Prusya ve civarındaki bir kısım topraklarındaki Almanya'dan batı yönündekibölgelere 14 milyon kadar kişi göç etmiş bulunmaktadır

Göç hareketleri tehlike ve zorluklar karşısında veya baskı neticesi olabileceği gibi, iki ülke arasında karşılıklı nüfus değişimi (Exchange de Population) şeklinde anlaşmalar olabilir

Gönderme Araçları (delivery systems)

Uluslararası strateji literatüründe, nükleer bombaları hedefe göndermek için kullanılan çeşitli araçlara verilen ad Nükleer bombaların hedefe gönderilmesinde kullanılan en eski araç uçaklardır Günümüzde ağır bombardıman uçakları eskisinden çok daha büyük miktarlarda nükleer bomba taşıyabilmekte ve saatte yaklaşık 1000 km hızla kıtalararası gidip gelebilmektedir Gönderme araçlarının ikinci grubu ise yerden veya denizaltından fırlatılan tek veya çok başlıklı, füzelerden oluşmaktadır 1981 yılında yürürlüğe sokulan Amerika Birleşik Devletleri Uzay Mekiği programında kullanılan gönderme araçları, öncekilere oranla çok daha gelişkindir Birden çok uçuşta kullanılmaları olanaklıdır Bu nedenle uzay mekikleri ile gerçekleştirilen uçuşların maliyeti düşmektedir

Görüşmeler (negotiations)

Uluslararası ilişkilerin temel öğelerinden birisi Devletler arasında görüşmeler bazen yalnızca görüş ve bilgi alışverişinde bulunma, bazen de belirli bir sonucun barışçı yollardan çözümünü sağlama amacına yönelik olabilir Ayrıca görüşmeler, karşı tarafı masa başında oyalayarak zaman kazanmak veya kendi görüşleri doğrultusunda propaganda yapmak amaçlarına yönelik olarak da kullanılabilir

Devletler arasındaki iki ya da çok yanlı görüşmelerde ilk karşılaşılan sorun, görüşmenin nerede yapılacağıdır Görüşme düşman iki ülke arasında yapılıyorsa, genellikle tarafsız bir ülke topraklarında gerçekleşir Dost ülkeler arasındaki ilişkiler ise, karşılıklı olarak iki ülke topraklarında gerçekleşmektedir Görüşmeler kullanılacak dil, basına açık ya da kapalı olması vb sorunlar görüşmeler öncesinde çözülmesi gereken sorunlardır Diplomasi pratiği, tarafların uzlaşabilir konuları ele almalarını öngörmektedir Böyle durumlarda taraflar bazen çıkar birliği içerisinde bazen de karşılıklı tavizler vererek sorunları çözebilir Tarafların birbirleri ile bağdaştırılması güç olan tezleri ele almaları çoğu zaman bir sonuç doğurmasa da soruna çözüm getirecek konuların yaratılması konusunda bazı adımlar atılmasını sağlayabilmektedir Görüşmeler bazen de kısır döngü halinde tıkanabilmektedir

Gözlemci Statüsü (observer's status)

Bir takım konuları yerine getiren devletin ve öteki ulusların birimlerin, gözlemci statüyle uluslararası örgütlerin çalışmalarına oy hakkı olmadan katılmalarını ifade eder Örgütlere göre gözlemcilerin bazen söz hakkı bulunduğu gözlenmektedir Gözlemci statüsünden yararlanan birimler şunlardır i)Henüz örgüt üye devletlerince devlet olarak tanınmamış devlet iddiasındaki topluluklar, ii)Uluslararası örgütler, iii)Kimi ulusal bağımsızlık hareketleri

Güç Dengesi (balance of power)

Devletlerin ulusal güvenlik sorunlarıyla değişen ittifaklar çerçevesinde nasıl uğraştığını tanımlayan bir bakış açısı Özellikle XVIII ve XIX yüzyılların Avrupasında geçerli olan bir sistem Bu sistemde kutup ya da bloklar bulnmamaktadır Güçleri birbirine yakın en az beş ya da altı devletin bir ortamda bulunması gerekir Sistem, revizyonist devletlerin, statükocu güçlerin güvenliğini tehdit etmeye başladığında gündeme gelir Bu sistemde yenilen devletlerin ortadan kaldırılması yerine onun sisteme tekrar atılması amaçlanır Devletler arasında gücün dengelenmesi ya ağır tarafın hafifletilmesi ya da hafif tarafa ağırlık verilmesiyle olur Bunun için kullanılan bazı yöntemler; böl ve yönet, silahlanma ve ittifaklar ve koalisyonların kurulmasıdır Devletin yaşamını sürdürmesi statükonun devamı için şarttır Dengenin her bir devleti eşit güçte olabileceği gibi, bir taraf diğerlerinden üstün olabilir Ayrıca bir devletin Büyük Britanya'nın 19 yy'da yaptığı gibi bilinçli bir güç dengesi politikası izleyebilir 17 ve 18 yüzyıllarda güç dengesi politikası izleyen devletlerin amacı, kendi hareket serbestilerini en üst düzeyde tutmaktı Amaç, devletlerin bağımsızlık ve hükümranlıklarını korumaktı Devletler serbestçe bir ittifaktan diğerine geçebiliyordu

Kutsal ittifak statükonun korunmasına, devletin ortadan kaldırılmasına bir örnektir Napolyon'un Fransa'yı mağlup edildikten sonra Fransa'ya paylaşmak yerine Napolyon öncesi duruma getirilmesi tercih edilmiştir I ve II Dünya Savaşlarında ise bu sistemi temelinden sarsan ve çökmesine neden olan Almanya'dır

Güç Kuramı (power theory)

Başka devletlerin davranışını kontrol edebilmek iktidarını ve kapasitesini ifade eder Uluslararası ilişkilerde gücün başlıca rolü, öteki devletlerin tutum ve davranışlarını etkilemektir Güç uluslararası ilişkilerde belirli bir amaca ulaşmada kullanılan bir araçtır Bir devletin gücü çeşitli öğelerden oluşur Bu öğeler sürekli değişim halindedirler Bir devletin gücünü oluşturan öğeler arasında şunları sayabiliriz: a)nüfus ve işgücü, b)doğal kaynaklar, c)coğrafi konum, ç)gelişme düzeyi, d)askeri güç, e)hükümetin niteliği, f)diplomasinin kalitesi, g)Ulusal moral, vs ülkenin coğrafi konumu kadar, biçimi, topoğrafyası, iklimi vb gibi noktalar da devletin gücünü etkilerler

Güç yaklaşımı (power approach)

Uluslararası Politika'yı açıklamakta kullanılan en eski yaklaşımlardan biridir Teorilerinde güç yaklaşımını kullanan ilk kişi Hans J Morgenthau'dur Morgethau'ya göre Uluslararası politika, tüm politikalar gibi bir güç ve iktidar mücadelesidir Ayrıca Morgenthau ulusal çıkarı güç öğesine göre tanımlamaktadır Buna göre, devletlerin ulusal çıkarlarını gerçekleştirebilmek için güce gereksinimleri vardır Devletler Margenthau'ya göre, 3 tür politika izleyebilirler: 1)Prestij politikası, 2)Statüko politikası, 3)Yayılma politikası Bu ayrımda birincisi devletin sahip olduğu gücü göstermek içinyaptığı girişimleri ve diğer ikisi ise sahip olduğu gücü sürdürmek ve artırmak için yaptığı girişimleri ifade eder Morgenthau'un bu görüşleri, tüm uluslararası politikanın salt "güç" kavramı ile anlatılmasının eksik olacağı ve çok genel nitelikte olduğu için eleştirilere uğramıştır ancak güç yaklaşımı uluslararası politika alanında temel yaklaşım biçimlerinden biri olmuş ve birçok yeni yaklaşımın geliştirilmesinde çıkış noktası oluşturmuştur

Güven Mektubu (letter of credence)

Bir diplomatik temsilcinin görev yapacağı ülkenin devlet başkanına, diplomatın ülkesinin devlet başkanı tarafından gönderilen resmi döküman Bu mektupta diplomatın ülkesinin devlet başkanı, diplomatın kendisini temsil yeteneğine olan güvenini belirtir ve kendi hükümeti adına girişeceği faaliyetlerde kendisine gerekli kolaylığın gösterilmesini rica eder Bu mektubun diplomat tarafından sözkonusu ülkenin devlet başkanına sunulması ile diplomatın o ülkedeki resmi görevi de başlamış olur