Donmaktan Korunmanın Yolları

Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Yrd Doç Dr Ferruh Ayoğlu, yaptığı açıklamada, soğuk havalarda donma tehlikesiyle karşılaşılabileceğini, vücut ısısının çok iyi korunmasının önem arz ettiğini söyledi

Donmanın tüm vücutta olabileceği gibi el, ayak, burun ve kulakta da gerçekleşebileceğine dikkati çeken Yrd Doç Ayoğlu, şunları kaydetti: "Hava sıcaklığının düştüğü günlerde vücudun özellikle el ve ayak gibi uç kısımları donmaya karşı korunmalı Sıcak tutucu çorap ve ayakkabı giyilmesi önem taşıyor Ancak, parmakların hareket etmesini güçleştiren dar ayakkabıların yanı sıra kat kat giyilmiş kalın çoraplar kan dolaşımını engellediğinden donma olayı ayakta sık görülebiliyor Kış aylarında el ve ayak donmalarında, donmuş kısımlar ovuşturulmamalı, nefesle ısıtılmalıdır

Ciddi lokal soğuk yaralanmalarında donmuş kısımlara soğuk ya da sıcak malzeme kullanılarak da müdahale yapılmamalıdır Kışın sokakta kalan ya da evlerini çeşitli nedenlerden dolayı ısıtamayanlar için donma tehlikesi fazladır Soğuk bölgelerde yaşayanlar da risk altındadır" Yrd Doç Ferruh Ayoğlu, çevre ısısının kışın düşük olması dolayısıyla kaybolan vücut ısısını düzenleyen mekanizmalar yetersiz kaldığından donma tehlikesinin söz konusu olabildiğini, donmuş bölgenin kesinlikle sıcak suya sokulmaması ve ateşe yaklaştırılmaması gerektiğini kaydetti

Vücut ısısı iyi korunmalı

Aşırı soğuklarda vücut ısısının çok iyi korunmasının sağlık problemleri yaşanmaması açısından önem arz ettiğine dikkati çeken Yrd Doç Ayoğlu, şöyle dedi: "İklim değişikliği insan sağlığını etkileyen önemli faktörlerden biridir Soğuk günlerde ev ve iş yerlerinin sıcaklığının 21 derece civarında tutulmasına dikkat edilmeli Mevsim şartlarına uygun giyinilmesi de yararlıdır

Güneşli havada, kış mevsimi olduğu gerekçesiyle üst üste kazak giyilmemeli ya da ince gömlekle dışarı çıkılmamalıdır Vücut ısısının iyi korunması sağlık problemlerinin yaşanmasını engelleyecektir"

Vücut tarafından üretilen ısının ; vücudun kaybettiği ısıyı çeşitli nedenlerle yerine koyamaması sonucu meydana gelen patalojik olaya donma veya hypothermıa denir
Vücudun ısı kaybetme yolları
vücut iki yolla ısı kaybetmektedir
1 İsteğimiz dışında ;
a Radyasyon
B Solunum
2 İsteğimizle ;

a Temas
B Transfer
C Buharlaşma

Vücut kendi içinde iki farklı ısı sistemi barındırmaktadır
1 Hayati organlar ( beyin – kalp – böbrek – ciğerler ) ısısı kor ısı olarak adlandırılmaktadır ve ısıları devamlı 37 derecede sabit kalmaktadır
2 Diğer organların ısısı havaya ve duruma bağımlı olarak 3 –5 derece düşebilmektedir Bu düşmeler beyindeki sensırlar tarafından titreme olarak uyarılmaktadır

Donma ( hypothermıa ) çeşitleri

ısı kaybına bağlı olarak gelişen donuk hasarı soğuktan korunmanın derece ve yöntemine bağlı olarak

1 Lokal
2 Genel
3 Lokal ve genel olmak üzere 3 kısımda meydana gelebilir

Lokal soğuk hasarı ( frosbıte ) genel soğuk hasarı ( sistemik hypothermıa ) olarak adlandırılır Yapılan çalışmalar göstermiştirki donmaları en çok ;

1 Alt ekterimetrelerde % 47 ,
2 Üst ekterimetrelerde % 31 meydan gelmektedir

Donmayı ( hypothermıa ) hazırlayan nedenler

donmanın meydana gelebilmesi ;

1 Direk etki
2 Endirek etki ‘ye zemin sağlayan olumsuzlukların meydana gelmiş olması gereklidir

1 Direk etki dış ortamdan kaynaklanan etkidirki dağcılıkta meteorolojik şartlar olarak açıklanmaktadır
2 Endirek etki kişilerden kaynaklanan etkidirki dağcılıkta kişisel hatalar olarak değerlendirilmektedir

Donmayı hazırlayan direk ve endirek etkiler

direk etkiler :

1 Havanın soğuk olması
2 Şidetli rüzgar , kar yağışı ,yağmur , don vs
3 Nem , ıslaklık vs

Endirek etkiler :

1 Sağlıksız , bakımsız uzuvlar
2 Yetersiz : beslenme , kıyafet ve sıvı alınması
3 Yeterli uyuyamama
4 Moral durumu
5 Soğuk havalarda yapılan sporlar , aşırı hareket ve eğimler
6 Hareketsizlik
7 Soğuk havalarda alınan alkol , sakinleştirici ilaçlar ve siğara
8 Epilepsi , şeker hastalıkları ,dolaşım bozuklukları deri hastalıkları , kansızlık vb hastalıklar
9 Beslenme bozuklukları
10 Yaş özelliği ( çok genç ,çok yaşlı ,cinsiyet farkı )
11 Çarpmalardan dolayı meydana gelen doku zedelenmeleri
12 Daha önce geçirilmiş soğuk travmaları

Donmada ( hypothermı ) vücut ısısı derecesi ısı kaybının yerine koymayı azaltan faktörler
yapılan geri dönüşüm çalışmaları sırasında bazı hastalıklar ısı kayıbının yeniden kazanılmasını geciktirebilirler

1 Kalp atım gücünü azaltan faktörler
2 Çeşitli ilaçlar ; alkol ,fenotiazinler ( kaşıntı ,döküntü üritiker ) barbitiratlar ( uykusuzlık ,sakinleştiriciler ) sedetif
( sakinleştirici ) hipnotik ( uyku bozukluğu ) hipoglisemik ( kan şekerinin düşük oluşu ) endokrinopati ( hormon bozukluğu )
antitriot ( triot hastalığı )
3 Herhangi bir nedenle gelişen şuur kayıbı
4 Karbonmonoksit solumak
5 Santral sinir sistemi hastalıkları
6 Malnutrisyon ( beslenme bozukluğu )
7 Deri hastalıkları ve geniş yanıklar

Donmada ( hypothermıde ) acil bakım hedefleri

1 Hemen donmanın ( hypothermının ) ilaçlarını düşünün
2 Hastayı hareket ettirmeden ısı kaybını önleyin
3 Kazazedeyi mümkün olduğunca hızlı ve emniyetli bir şekilde ısıtın
4 Uç ekterimitelerin hızlı ısıtılmasından kaçının ( kan buralarda göllenip hipovolemik şoka neden olabilir )
5 Kazazede uyanık ise yavaş yavaş sıcak içecek verin

Donmadan ( hypothermıa ) korunmanın yolları

1 Etkinliğe çıkmadan önce daima en kötü hava koşullarına göre hazırlık yapılmalıdır
2 Dağcının kalori ihtiyacı ılık ve sıcak havaya göre soğuk havalarda % 25 – 50 daha fazladır Bu nedenle komplike şekerli ve
karbonhidratlı yiyecekler etkinlik boyunca azar azar alınmalıdır
3 Su içmek ihmal edilmemelidir kışın su ihtiyacı yazdan daha fazladır
4 Sıvı ihtiyacı kar yiyerek giderilmeye çalışılmamalıdır Kar hypotehermıyı artırır
5 Aşırı giyisi ve hareket terlemeyi ve nemi artırır
6 Giyisilerin teri dışarı atacak cinsten olanlar tercih edilmelidir
7 Kuru kalmaya dikkat edilmelidir
8 Güç iyi ayarlanmalı ve gerektiği kadar harcanmalıdır
9 Nerede durulacağı iyi bilinmelidir Gerekirse geri dönülmelidir
10 Alkollu içkilerden uzak durulmalıdır alkol vazodilasyonla ısı kaybını artıracağı gibi idrar miktarını artırarak dehidratasyon oluşmasına yardımcı olur
11 Aktivite anında dinlenmeye zaman ayırılmalıdır
12 Risklerin farkında olunmalı erken belirtiler değerlendirilmelidir
13 Daha sonraki etkinlikler düşünülerek haypothermıye girmemek için ısı kaybını önleyecek ve enerjiyi koruyacak şekilde kamp ve rüzgarsız yerler araştırılmalıdır

Donma alanında ( frosbıte ) öneriler

1 Kazazedeyi rüzgardan koruyarak daha fazla ısı kaybı önlenmeli ve özellikle ıslak giyisilerin ( iç çamaşır , eldiven , çorap , botlar ) vücutla teması kesilmelidir
2 Acil kamp kurularak kazazedenin daha fazla donması önlenmelidir
3 Hızlı ısıtma ile tedavi şansı var ise bunun ağrılı bir prosedür olacağı unutulmamalıdır Ağrı ve laktik asitle diğer metebolik
artıkların sirkilasyona ani karışması ile şokun gelişebileceği unutulmamalıdır
4 Çözülmüş uzvun fonksiyonel olmayacağı unutulmamalıdır
5 Çözülmüş uzuv ödemli olacağından gerekli önlemler alınmalıdır
6 Donmuş uzuvda ilerleyici harabiyet minimaldir şayet hemen kurtarma mümkün değilse uzvu o halde bırakmak isabetli yoldur
7 Donmuş bir uzvun kullanılması daha ileri hasar oluşturabilir
8 Yeniden ısıtılan uzuv normal fonksiyonlarına dönmek için basınç uygulamak veya yeniden donma olasılığına karşı etkinlik yapmak daha büyük hasarlar oluşturur
9 Kurtarılan her kazezede mutlaka tıbbı bakım almalı veya hastanede kontrolden geçirilmelidir