Ballica Mağarasi(Tokat)

BALLICA MAĞARASI
Mağaranın Bulunduğu Yer:
Ballıca Mağarası, Tokat'ın 26 km güneybatısında bulunan Pazar ilçesinin 7 km güneydoğusundadır (İlişik yer krokisine bakınız) Tokat-Mağara arası 33 km'dir
Mağaranın İlk Bulunuşu ve Daha Önce Yapılan Araştırmalar:
Türkiye Mağara Araştırma Derneği'nin devamı olan, Ankara'daki Mağara Araştırma Derneği MAD'ın speleolog-ları 1987 yılının kasım ayında ilk incelemelerini, 1990 yılı aralık ayında da ikinci incelemelerini yapmışlar ve mağaranın haritasını çıkarmışlardır (MAD Bülteni, sayı 8, Kasım 1991)
Ballıca Mağarası'nın ilk bilimsel incelemesini, Tokat Valiliği'nin istemesiyle Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi'nden Prof Dr Baki Canik ve Araştırma Görevlisi Mehmet Çelik'ten oluşan bir ekip, 13-15 Ocak 1992 tarihinde yapmışlardır Ballıca Mağarası'nın en kapsamlı speleolojik araştırması, Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü Jeolojik Etüdler Dairesi'ne bağlı Mağara Araştırmaları Bölümü'nden Dr Jeomorfolog Lütfi Nazik başkanlığındaki Bekir Aksoy, Emrullah Özel ve Hamdi Mengi'den oluşan ekip tarafından 1994 yılında yapılmıştır MTA Mağaracılık Bölümü'nün yaptığı bu ayrıntılı araştırmada mimari ve uygulamalı elektrik ve ışıklandırma projeleri de yer almıştır

MTA Mağaracılık Bölümü bu tarihten sonra, Ballıca Mağarası'nı topyekün ele almış ve turizme açılma aşamasına kadar zaman zaman incelemelerini sürdürmüştür En son olarak da 14051998 tarihinde bir uygulama projesi kontrol raporunu hazırlamıştırBallıca Mağarası, Turizm ve Tanıtma Bakanlığı uzmanlarınca da incelen mis ve çevre projesi yapılmıştır Mağaranın inşaatı Tokat il Özel İdaresi'nce yaptırılmıştır

KISA BİLGİLER
Ballıca Mağarası kristalleşmiş kireçtaşlarından meydana gelmiştirSınırlı kireçtaşı oluşumu göz önüne alındığında, mağaranın hacmi inanılmaz derecede büyüktürBuradaki kireçtaşlarının yatağı yoktur;özürlü ve kırılmıştır ayrıca çatlaklar kalsiyum karbonatla doldurulmuştur
Kireçtaşı %96 kalsiyum karbonattan oluşmuşturBu taşın karstik yapısı karsit çukurları, yutak delikleri, ara-lıklı satıhlarda oluşmuş havalandırma bacaları ve klintleri içerirKireçtaşının kırık yapısı ve kimyasal oluşumu karstikleşme kontrolünün ve mağaradaki sütun,sarkıt ve dikitlerin şekillenmesinin ana faktörleridirMağara (KD-GB(l) ve KB-GD(2)) Kuzeydoğu-Güneybatı(l) ve Kuzeybatı- Güneydoğu(2) istikametine yönelen iki ana galeriyi ve bu galerilere açılan oda ve salonları kapsar2Kattaki galerinin normal fay serilerine bağlı olarak kademe kademe seviyesi azalırken 1Galeri taşdamlalı bir zeminden oluşurMağaradaki düşmüş bloklar bölgesel depremler sonucu kırılmış olabilir, l Galeride sarkıtlar, dikitler, kolonlar, sarkan taşlar, perdeler, makarna biçimli sarkıtlar, damlataşları, havuz-lar ve mağara incileri bulunurBütün bu mağara oluşumu tipleri ve (benzersiz dikitlerle) 65 metrelik bir sarkıtı da kapsayan birçok farklı çeşitteki sarkıt şekilleri 2Galeride de bulunur

Arka arkaya oluşan karstik ve tektonik depremlerin mağarayı bütünüyle etkilediğine dair kanıtlar bulun-muşturEn belirgin bulgular ise:
a)Mağara içerisinde sızıntı sulardan kaynaklandığına inanılan yüzeysel travertenlerin varlığı;
b)Fay boyunca devam eden mağara girişi;
c)Mağaradaki düşmüş bloklar;
d)Kalm sütunlardaki yatay kırık izleri;
e)Uzun zamandır Çöküntü Salonu seviyesinde kalan yeraltı suyu ve duvar içlerindeki görülebilen yatay çizgilerin işaret ettiği ikincil maden oluşumları;
f)Yeni Salonun aşağı bölümlerindeki serbest sarkıtlar ve uzun dikitlerdir
Ballıca mağarası büyük bir olasılıkla 34 milyon yıl önce oluşmaya başlamış ve bölgesel iklim şartlarına bağlı olarak son zamanlara kadar gelişimini devam ettirmiştir

TANITIM
Ballıca Mağarası Orta Karadeniz Bölgesinde bulunan Tokat'ın bir kasabası olan Pazar'ın güneyinde 8km boyunca uzanır
Yüzey jeolojisi ve mağara haritalandırma çalışmaları Ocak 1992'de başlamış ve Ocak 1995'te tamamlamıştırMağara galerileri Mağara Araştırma Derneği tarafından 1992'de haritalandırılmıştır Sonraki hari-talandırmalar, Türkiye Maden Tetkik ve Araştırma'nın (MTA)genel yönetimi altında, 1994'te Mağara Araştırma Projesi'ne bağlı bir takım tarafından yürütülmüştürTamamlanmamış orijinal harita yapılırken derlenen MTA haritasından destek alınmıştır
Ballıca Mağarası Tokat Dağı'nın başkalaşmış şistleri üzerinde uzanan karstik kristal kireçtaşıyla oluşmuşturMağaranın içerisinde yer alan kristalleşmiş kireçtaşı kütlesinin yüzey alanı yaklaşık 30 hektardırTektonizm ve karstikleşmenin sonucu olarak, bu oluşumun derin yerlerindeki çözelti boşlukları mağaraya bir yükselti sağlamıştırKireçtaşlarının sınırlı yüzey boyutuna rağmen bilinen mağara 680m uzunluğunda ve geniş kapsamlı karstikleşme gösteren 6500 metrekarelik bir alanı kaplamaktadır
Bu çalışma Ballıca Mağarasının hidrojeolojik ve mağara özelliklerini test etmek üzere başlatılmıştır Çalışmaların sadece bu safhasının tamamlanmasına rağmen, mağara birçok ziyaretçiyi çekmeye devam edecektir, çünkü mağaranın her bölümü mağara şekilleri açısından oldukça zengindir

COĞRAFİ YAPI
Pazar kasabasının kuzeyinden akan bölgenin en geniş ırmağı,Yeşil ırmak'tırDiğer ırmaklarda Yeşilırmağa karışmaktadırMağaranın 50m güneybatısındaki İnderesi kısa ömürlüdür ve mağaranın yer altı suyunu beslerMağaranın kireçtaşından ibaret olan tepesinin en yüksek noktası 1306m'dirMağara giriş yükseltisi 1085m'dirBölgenin en yüksek tepesi Akdağ ise 1916m'dir
Çalışma alam çayır bitkileriyle kaplıdır ve bu bitki örtüsü aralıklı kayalıklar boyunca mağaraya süzülen yağmur suyunun COı açısından zenginleşmesine sebep olurTokat ,Turhal'daki Meteoroloji Rasathanesi'nden alınan verilere göre alana düşen yıllık yağış miktarı ortalaması (1933-1990 arası) 4134mm'dir

JEOLOJİK YAPI
Paleozoik Tokat Dağı'nın kahverengi,yeşil-sarı ve siyah şistleri Ballıca mağarası'nın etrafındaki alanın büyük bir bölümünü kaplar Birimdeki şistli yüzey yatağından farklıdırŞistler lepidogranoblastik bir dokuya sahiptir ve genelde fîlit, klorit,kuvarz,şist ve kalk şist tipleri vardır (Abbas Novınpour,1993)Bunlar temel olarak basınçtan dolayı bükülen kalsiyum karbonatla kuvarz kalsiyum karbonat, klorit ve serisit madenleri içerirKuvarz kristalleri katalistik bir doku gösteren kısmen ince çatlaklar halindedirKırık ve çatlaklar ikincil kalsiyum karbonatla doldurulmuştur
Kristal kireçtaşları beyaz,bej ve soluk gri'dir Bunların çoğunlukla şistlerin üzerine uzandıkları gözlemlenir,ama bazı durumlarda da takoz şeklinde oluşurlar Yatak yüzeyleri bulanıktır ve kireçtaşları kırık yapılarla doludur Çok yoğun bir şekilde karstikleşmişlerdirKarstikleşmeyi yönlendiren kırıklar yağmur suyunun kendine çok derinlere nüfuz ederek bir rota belirlemesinden dolayı genellikle dikeydir K30°B(1) ve K47° D(2) şeklinde sıralanmış iki ana kırık sistemi kireçtaşlan figüründe haritalandırılmıştır
Eski karstik yapılar tarafından şekillendirilen traverten tortulan aynı zamanda mağaranın etrafındada bulunmuşturTraverten tortu eğimleri, topografık eyimler, eski kaynak su akıntılarıyla birlikte devamlı güney batıya doğru yönelirBallıca köyü etrafında oluşurlar

KİREÇTAŞI KARST ÖZELLİKLERİ

Ballıca Mağarası civarında üç yutak borusu, bir havalandırma bacası ve bir karst çukuru bulunmuşturBütün bu karstik yapılar kireçtaşları içerisinde aralıklı olarak yer almaktadırGözlemlere göre İnderesi'ndeki 40-80cnı genişliğinde ve 160cm uzunluğunda oval bir girişi olan l no'lu yutak borusu yağmurlu zamanlarda mağara içine dereden yüzey suyu geçişini sağlar (Şekil2)İnderesi'nin hemen kuzeyindeki 2no'lu yutak borusundan kışın yağmur bulutları meydana gelirBu yutak borusunun direk olarak mağaraya bağlandığı tahmin edilir2no'lu yutak bo-rusunun 120cm uzunluğundadır ve üst tarafı 45cm, alt tarafı 50cm genişliğindedirBu deliğin kırılma yönü K15°B'dir3 No'lu yutak borusu ki burası ,1994'de bir yol kazısı esnasında keşvedilmiştir; şist ve kireçtaşmın birleştiği noktada kireçtaşmın kuzey kenarına uzanmaktadır Bu deliğin oval girişinin yüksekliği 70 cm, genişliği 40 cm'dir Mağaraya 80° 'lik bir eğimle uzanır, l No'lu havalandırma bacası 45 cm yüksekliğinde ve 30 cm genişliğindedir 53 güneyden batıya doğru inen ve 68 kuzeyden batıya doğru bir darbe yapan çatlak üzerinda mağara girişinden daha yüksekte yer alır l m derinliğindeki bir baca çökme ile bloke edilmiştir İnderesi'nin güneyindeki l no'lu su çukuru Ballıca Mağarası etrafındaki en geniş karstik özelliğe sahiptir 110-115 cm arasında değişen giriş çapı vardır ve derinliği 12 m'dir Girişinden itibaren genişleyen bu çukuru 7-8 m uzunluğunda ve taban genişliği 3-4 m'dir (Canik ve Çörekçioğlu, 1985) Mağarayla bir bağlantısı olmadığına ve tepeliğin güneybatısında yer aldığı tahmin edilir Ayrıca su çukuru, yutak borusu ve havalandırma bacasından başka mağara civarında 195 m'lik klintler vardır (Çelik ve Canik, 1996)

BALLICA MAĞARASINDAN ÇIKAN SULARIN KİMYASAL OLUŞUMU
Ballıca Mağarası'ndaki yer altı suyu meteorik kaynaklıdır ve kireçtaşı çıkıntılarından süzülen yağmur suyu ve kireçtaşım kesen İnderesi'nden dökülen yüzey sularım içerir Yer altı suyu mağarada göletleşmiş gibi görünmektedir; Ocak 1992'de mağaranın en derin bölümünde, girişten 75 m aşağıdaydı
Çalışma alanına en yakın hava kayıtları noktası Eylül 1995'te operasyonlarını bitiren Turhal Meteoroloji Rasathanasi'ydi 1990-95 araştırma döneminde en yüksek yıllık yağış miktarı 4986 mnı'di 1995'in ilk sekiz ayın-da toplam yağış miktarı 2965 mm'di 1995'te yıllık yağış miktarmmsa ortalama 350-400 mm civarında olduğu sanılıyor 1933-90 arasında düşen ortalama yıllık yağış miktarı ise 4134 mm'di (Şekil 4) ve çalışmalar sürecinde de ortalama yıllık yağış miktarı hemen hemen aynıydı Sonuç olarak, 1933-95 yılları arasındaki yağış miktarı şablonunda hiçbir aşın değişiklik olmadığı Sonucuma varılmıştır
Kimyasal analizler gösteriyorki Ballıca Mağarası'ndaki *vadoz bölgeye süzülen yer altı suları kalsiyum bicarbonat tipindedir (Şekil 5 - Tablo 2) Vadoz bölgedeki suyun toplam çözülmüş madde içeriği (TDS) yeraltı sularıyla karşılaştırıldığında daha düşüktür Kısmen SC>42~ ve CI en düşük konsantrasyonlardırSülfat ve Kloridli yer altı suyu zenginliği, mağaradaki organik materyallerle teması ve vadoz bölgeden süzülme esnasında yer altı sularına katılan sülfat ve klorid olarak açıklanır NOa de yeraltı suyu ve sızan suda benzer konsantrasyona sahiptir Bu sulardaki SiOa kaynağı muhtemelen kuvarz-şist'tir
* Vadoz bölge: Su seviyesi üzerindeki toprak kalınlığı

BALLICA MAĞARASININ JEOMORFOLOJİSİ
Ballıca Mağarası esas olarak iki yönde gelişmiştir KD-GB (1Galeri) ve KB-GD (2Galeri) (K38° B ve K47° D) Kireçtaşlan içerisindeki kırılma sistemleri üzerinde yapılan ölçümlerle bu verilen yönler doğru orantıda devam etmektedir Mağara tabanı kuzey batıdan güneydoğu yönüne doğru derece derece azalır ve kuzeydoğudan güneybatıya doğru düzensiz seviyelerde uzar Bu da bize mağaranın gelişme esnasında tekrarlanan tektonik hareketleri gösterir (Böğli, 1980)
Mağara tabanını l Galeride kısmen çökme bloklar kaplamıştır Aynı zamanda büyük miktarlarda kil ve organik maddeler vardır (bat guano) Mağaranın kuzeyindeki Mahzen ve Çamurlu Salonu'na bağlantılı iskelelerle ulaşılır, l m çapındaki iki dikey boru Fosil Salonu'nun tepesine doğru uzanır Yukarı çıktıkça daralırlar ama yüzeye ulaşmaz-lar Büyük Damlatatlar Salonu, Sütunlar Salonu ve Yarasalar Salonlarının kenarlarında sızıntı sulardan oluşan havuz-lar bulunmuştur Sızıntı suyun akışı mağara çökeltilerini yıkayamayacak kadar yetersizdir Yeni Salonun güneybatı bölümünde bir yer altı suyu olmasına rağmen mağara içerisinde bir ırmak yokturMağaranm diğer bölümleri tamamen vadoz bölüm içersinde uzanır ve bu yüzden düşük seviyeler hareketli basamakları belirginleştirirken mağaranın büyük bölümü ya vadoz ya da kalıntıdır

MAĞARA OLUŞUMU
Ballıca Mağarası'ndaki oluşumları incelerken, galeriler en iyi şekilde iki bölüm halinde çalışıldıGaleri (Kuzeydoğu-güneybatı hizasında) ve2Galeri(kuzeybatı-güneydoğu hizasında)Her iki galeri farklı özelliklere sahiptir 1Galeri tektonik hareketlere bağlı olarak düzensiz bir şekillenme sergiler 2Galeri ise derece derece azalan yapısal bir seviyelerime gösterirBölgedeki diğer mağaralardan farklı olarak Ballıca Mağarası'ndaki 2Galeride olağanüstü yapılar kaydedilirken 1 Galerideki yapıların diğer bir çok mağarada da yaygın olduğu gözlemlenmiştir
Çeşitli tiplerde geniş kapsamlı ikincil oluşumlar mağaranın girişinden bitimine kadar her yerde bulunmaktadır Bütün bu sarkıtlar (drapeli, damlataşlı, makarna-şekilli, paraşüt-şekilli, soğan-şekilli, pırasa-şekilli), dikitler, kolon-lar, sarkan yapılar, havuzlar ve mağara incileri gerçekten çok önemlidir Pasajlar ve sözde salonlar çoğunlukla tektonik hatlarla kesilmiştir ve böylece ya aniden yönlerini değiştirirler yada seviyeleri gittikçe azalır Çünkü kolonlar genellikle kırık hatlar boyunca şekillenmiştir ve Büyük Damlatatlar Salonu'nda kaydedilen çizgisel yapılar sergilerler lGaleri'de arızalı bloklar yaygındır ve bazı bloklarda dikit ve kolonlar oluşmuştur Faylar gösteriyor ki muhtemelen mağaranın bugünkü şeklini almayı başardıktan sonra kolonların bazı yerlerini sismik hareketler etkilemiştir Büyük Damlatatlar Salonu'nun kenarlarındaki küçük havuzların tabanları mağara incileriyle kaplıdır Bu salondan dikey pa-sajlarla geçilen Çamurlu Salonu bloklar, sarkıt ve dikitler ve küçük havuzlar içermektedir Mağaranın en yüksek noktasındaki (+19 m) Fosil Salonu aynı zamanda Büyük Damlatatlar Salonuna bağlanır ve tabanında bloklar oldukça yaygındır Muhtemelen mağarada oluşan ilk salon budur Yarasalar Salonuna ise Fosil Salonundan girilmekte ve buranında tabanı bloklaşmış ve 1Galerinin tipik özelliklerini yansıtmaktadır

1 Galeri, 2Galeri'den eğimli bir tabana sahip olan Çöküntü Salonuyla ayrılmaktadır Bu salonun taban seviyesi mağara girişine oranla 35 m'dir ve Bloklu Mahzene bir iskele bağlantısı ile geçilir Çöküntü Salonundaki duvarlar tamamıyla mağara oluşumlarıyla kaplıdır Duvardan mağaranın merkezine kadar yatay hatlar boyunca oluşan mağara şekilleri, salonda çok uzun zamandan beri şu an ki girişten 32 m aşağıda bulunan artan yeraltı suyu seviyesi olduğu-nu gösterir Bu seviyenin altındaki 2Galerinin karstik özellikleri çok yenidir Çöküntü Salonunun ilerisindeki oluşumlar Sütunlar Salonuna doğru iri bloklar üzerinde oluşmuştur Sütunlar Salonunun kuzeyinde havuzlar vardır ve bu salonun sütunları diğer salonlardakilerden daha iridir
Sütunlar salonunun ilerisinde Mantarlı Salonu ve Yeni Salon vardır Birincisi küçük ve çoğunlukla bloklarla kaplı ve 1-3 m arasında yüksekliği olan bir sonraki Uçurumlu Mahzenine bağlıdır Mahzen tabanının her yerine rastgele dağılmış düzensiz bloklar mağaranın bazı bölümlerinde yapılması gereken incelemelere kolay geçiş vermez Manganez yoğunluğundan dolayı Uçurumlu Mahzenindeki sarkıt ve dikitler çoğunlukla gri ve siyah renktedir Uçurumlu Mahzeni Büyük Damlatatlar Salonuna bağlıdır; tabi ki Bloklu Mahzende Çöküntü Salonuna bağlıdır
Karstik özelliklerinden dolayı Yeni Salon Ballıca Mağarası'mn en ilginç bölümüdür Diğer salonlardakilere ben-zer karstik özelliklerin yanı sıra, pırasa biçimli sarkıtlar, iri dikitler, serbest sarkıtlar (65m uzunluğunda) ve soğan biçimli sarkıtlar kaydedilmiştir(l-2 resimler ve Kapak Resmi)Mağaranın en alçak yerine şaft görünümlü bir rotayla Yeni Salondan geçilir ve farklı iki noktadan görülebilen yer altı suyuna şaft görünümlü bir iskeleden ulaşılır
Yer altı sularının etkilendiği farklı oluşumlar:
1) Kolonlardaki yatay kırıklar;
2) İri dikit-serbest sarkıt oluşumu;
3) Yüzeyde oluşan travertenler, mağaranın bazı evre gelişmleriyle ilgili önemli bilgiler ,verir Birinci maddeye, Çöküntü Salonunun tabanından 3nı yukarıda sınırlı kalsiyum karbonat oluşumuyla belirlenmiş daha önceki yeraltı suyu seviyesi bir kanıttır
Bu seviyenin net yüksekliği l 053 metredir ki aynı zamanda yeni yer altı suyu seviyesi (Ocak 1992) 1010 metredir Alçak akıntı rejimiyle nispeten sığ göletlerin varlığı veya ikinci maddede belirtilen sarkıtların altındaki statik seviye dikit oluşumunu engellemiş ama daha yüksek bir CaCOs birikimini engellememiştir Traverten yüzeylerinin daha yüksek irtifaları arasındaki fark ve son zamanlarda oluşmuş yeraltı suyu seviyelerinin bu seviyeyi şimdikilerle eski korunmuş traverten çökeltileri arasında en az 11 Om azalttığım göstermektedir
Ballıca Mağarasının asıl gelişimi yaklaşık 34 milyon yıl önce (Villafranchian dönemi) başlamış olabilir (Steininger ve arkadaşlan, 1996) Çünkü sular, soğuk ve yağmurlu dönemler sürecinde daha fazla COı içerir ve bunlar böyle za-manlarda daha kolay eriyebilir ve karbonat parçacıklarını daha kolay geçirebilir Böylece daha sonraki gelişme hareketleri bölgesel iklim şartlarına paralel olarak değişir Diğer tarafta mağara şekilleri devamlı gelişirken, girişin 75m altında-ki su dolu karstik şaft içerisinde hareketli gelişme devam etmektedir Mağara şekilleri oluşumlarının yaşlarını belirlemek amacıyla yapılan izotop çalışmaları hala yürütülmektedir