Bitlis (Adilcevaz) Gordunuz Mu?

ADİLCEVAZ CEVİZ ŞEKERİ

İlçemizde 2001 yılı içersinde Kaymakamlığımızca deneme amaçlı, ceviz şekeri üretimine Bursanın kestane şekeri örnek alınarak başlatılmıştır Köyleri Kalkındırma Birliği kanalıyla başlatılan ceviz şekeri (reçeli) projesi için 15 kişilik bir ekip Nahçivana gönderilerek kurs almaları sağlanmıştır Valiliğimizce 5 milyar, Kaymakamlığımızca 10 milyar olmak, toplam 15 milyar lira ile başlatılan bu projeden ilk etapta 100 fakir aile yararlanmıştır

Dağcılık fedarsyonunun 40 yılı kutlamaları çerçevesinde Süphan dağına bir tırmanış gerçekleştirildi
Tırmanışa Türkiyenın her tarafından dağcılar katıldı Dağcılar Adilcevaz'da toplanarak bir gece Adilcevaz Öğretmen evinde kaldıktan sonra 04/06/2006 günü sabah erken saatlerde Adilcevaz'ın Kışkılı köyüne hareket ettiler
Tirmanış sabah 08:30 da kişkili köyünden 2400 m Den başladi kiş tırmanışı gerçekleştiren dağcılar saat 15:30 zirveye ulaştılar Yaklaşık yarim saat zırvede kalan dağcilar 16:00 da dönüşe geçildi Saat 19:00 da kışkılı köyüne ulaşan dağcilar geceyı kışkılı ilköğretim köyünde geçiren ekip 10:00 da Adilcevaz varılarak tırmanış gerçekleştirilmiş oldu
TIRMANIŞ DAĞCILIK TABİRİYLE 4 DERECENIN ÜZERİNDE RİSKLİ BİR TIRMANIŞ OLMASINA RAĞMEN BAŞARILIYLA GERÇEKLEŞTİRİLMİŞTİR Katılan dağcıların listesi tabloda verilmiştir Aşağıdaki resimler bu tırmanış sırasında ve daha önce çekilmiştir




















ADİLCEVAZ İSMİNİN TARİHİ SÜRECİ
Tarihi kaynaklarda birkaç farklı yorumla karşılaşmaktayız Bunlar; İnönü Ansiklopedisinin Adilcevaz maddesine göre İlçenin eski ismi ArcigedirVakıflar Genel Müdürlüğüne ait 893 tarihli 1989 numaralı vakfiyenin 80 ve 454 sayfalarında, bu bölgede Zatul- Cevaz ( Cevizler Vadisi ) isminde bir İslam beldesinin olduğundan bahsedilmektedir Ayrıca yine aynı vakfiyede Zatul- Cevaz beldesinde Yakup Han isminde halkın üzerinde hakim, Tanrının düşmanlığını tenkil ve evliyasına yardım eden bir “ İmam-ı Adil ”den bahsedilmektedir ki, bu kişinin halkın hikaye haline getirip anlattığı “Adil İmam yada Adil Kadı ” olması mümkündür
1315 tarihli Van Salnamesinde, baştan başa ceviz ağaçlarıyla dolu olup, adeta bir ormanı andıran bu bölgeye geçmişte, “ Cevizler Vadisi ” anlamına gelen “ Vad-il Cavz” isminin verildiğinden bahsedilmektedir[Adilcevazın isminin kaynağına dair, buraya kadar verdiğimiz tüm bilgiler içerisinde “ Vad-il Cavz ”yada “Zat-el Cavz ” kelimelerinin olma ihtimali daha kuvvetlidir

OSMANLI DÖNEMINDE İDARİ YAPI
Osmanlı İmparatorluğunda uzun süre Adilcevaz Sancağı olarak karşımıza çıkan bu bölge; Adilcevaz, Ahlat ve Sarısu nahiyelerinin birleşmesinden meydana gelmektedir Şunu da önemle belirtelim ki, Ahlat bazen Bitlis Sancağına, Sarısu da bazen Erciş Sancağına bağlanmıştır
Elimize geçen en eski tarihi belgeler bizleri 1540lı yıllara kadar götürmektedir 1540 tarihli Tapu Tahrir defterlerine baktığımızda, Van Beylerbeyliğine tabii Adilcevaz Sancağına bağlı nahiyeler, Adilcevaz ve Sarısudur 1556 tarihinde ise Adilcevaz Sancağına; Adilcevaz, Ahlat ve Sarısu nahiyeleri bağlı olarak görülmektedir

1534 yılında Vanın fethedilmesi ve bir beylerbeylik olarak teşkilâtlandırılması kalıcı olmamıştır 1540 yılında yapılan tahrirde Adilcevaz Sancağı, Adilcevaz ve Sarısu nahiyelerinden oluşan bir sancak olup, Ahlat, Bitlis sancağına bağlı bir nahiyedir Bundan dolayı 1548 yılına kadar Adilcevaz Sancağı, Diyarbakır Beylerbeyliğine bağlı bir sancak olarak taksimatta yer almıştır
1548 yılında Vanın ikinci kez fethinden sonra Van Beylerbeyliği kurulmuştur Van Beylerbeyliğinin kurulmasından sonra, daha önceleri Diyarbakır Beylerbeyliğine bağlı olan Adilcevaz ve Bitlis, Van Beylerbeyliğine bağlı birer sancak olarak idari taksimatta yer almış ve bu statüde devam etmişlerdir
Osmanlı Devletinin hakimiyetine girmesinden, Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşuna kadar ki yaklaşık 400 senelik dönem içerisinde Adilcevaz, çoğu zaman Van Beylerbeyliğine bağlı bir sancak olarak varlığını devam ettirmiştir

TARİHİ GELİŞİMİ
Adilcevazın tarihi Kalkolitik (taş-bakır devri)döneme kadar uzanmaktadırBu dönem MÖ 6000 –MÖ 2500 yıllarını kapsarBu dönemin hemen ardından Adilcevaz da görülen ilk tarihi kavim Hurriler dir Hurriler Anadoluya Kafkasya dan gelip yerleşmişlerdir Hurrilerin bu bölgede bulundukları dönem Tunç devri dir (MÖ 2500-MÖ 1200) Bu dönemde bölgeye Hatti denilmektedirTunç devrinin sonlarına doğru Hatti denilen coğrafyada Hitit kabileleri Mitanni Krallığını kurarlar (MÖ 1700) Bu sıralar Mezopotamya da Asurlular hüküm sürmekte ve bölge ile yakından ilgilenmektedirler Asurlular bu dönemde Anadolu da ticaret kolonileri kurmuşlar ve çivi yazısını da Anadoluya getirip tanıtmışlardırBöylece Anadolu da tarih öncesi devirler biter , Tarihi Devirler başlar
MÖ XIIIyy da bölgede Uruatri-Nairi konfederasyonları dönemi görülürBu dönemin sonunda Van gölü nün çevresinde Urartu Devleti kurulur(MÖ 831) Urartu Devleti bölgeyi Asur istilasından kurtarırAdilcevazın 6 km kuzeyinde 2270 m yüksekliğindeki Kef kalesi , Urartulardan günümüze kadar gelen en önemli eserlerden biridirUrartu hakimiyeti MÖ 612 ye kadar sürmüştürDaha sonra bölgeye sırasıyla, önce Kafkasyadan gelen İskit Türkleri , arkasından da İran dan gelen Medler ve Persler hakim olurPers imparatorluğunun hakimiyeti MÖ 555 den MÖ 331 e kadar devam eder Bu sırada Makedonya da tarihin en büyük devletlerinden birini kuran büyük İskender Doğu seferine çıkar ve bütün Anadolu ile birlikte Adilcevaz dan da Persleri çıkartıp atarHızını alamayan büyük İskender , İran ve Hindistan da da Persleri mağlup edip Pers İmparatorluğunu tarihin tozlu raflarına gömerBüyük İskender in ölümü üzerine bölge onun komutanlarından Selevkos a kalır Selevkos un kurduğu kendi adıyla anılan krallık , bölgeye MÖ 64 yılına kadar hakim olurBüyük İskender ile başlayıp Selevkoslar Krallığının yıkılmasına kadarki geçen döneme Hellenistik Dönem denir Helenistik dönem yine Avrupa da kurulmuş olan bir başka ihtişamlı güç roma imparatorluğu tarafından sona erer Roma imparatorluğu kavimler göçü sonucu ikiye parçalanmasına kadar , Anadoluyla birlikte Adilcevaz a da hakim olur Roma İmparatorluğunun hakimiyetinin ilk yıllarında Kafkasya da kurulan Part imparatorluğu ile bölgede büyük bir mücadeleye girerBu mücadele MÖ 64 ten MÖ 33 yılına kadar devam ederMÖ 33 yılında hakimiyet tamamen Roma İmparatorluğuna geçerYukarıda belirttiğimiz gibi Roma İmparatorluğunun ikiye bölünmesinden sonra bölgeye Doğu Roma (Bizans ) İmparatorluğu hakim olur(395) Bizans ın bölgeye tam hakimiyeti 640 yılına kadar devam eder Bundan sonra bölgede hakimiyet Bizans ile Müslüman Araplar arasında el değiştirir
Bölgeye Müslüman orduları ilk defa Hz Ömerin halifeliği döneminde ayak basarlar Halifenin komutanı İyaz bin Gamen Adilcevaz ve Ahlatı Bizansın elinden alır(640) Daha sonra Emevi sultanı Hz Muaviye İstanbulu kuşatmaya giderken geçici bir süre Adilcevaz ve Ahlata hakim olur (675) Müslüman orduların bölgeye ilgisi Abbasiler döneminde artar Abbasi ordusundaki Türk komutanlar Doğu , Güney Doğu ve Akdeniz bölgelerini Bizanstan alıp Bizansla Abbasiler arasında Avasım (sınır kentler) kurarlar(800) Abbasilerin bu hakimiyeti 935 yılına kadar devam ederBu tarihten sonra bölge tekrar Bizansın hakimiyetine geçerÇünkü Abbasiler siyasi güçlerini kaybetmişlerdir
Müslüman Türklerin bölgeye ilgisi Büyük Selçuklu devleti döneminde başlar Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul bey ın kardeşi olan Çağrı bey Doğu Anadolu ya seferler düzenler(1018) Bu sırada bölge Bizans hakimiyetindeki Mervanoğullarının ve Vaspurakan Ermeni prensliğinin sınırı durumundadırÇağrı bey yaptığı seferlerle Van Gölünün çevresine uzun süre hakim olur Bölgenin tam olarak Türklerin eline geçişi 26 Ağustos 1071 tarihindeki Malazgirt meydan savaşından sonra olurTürk tarihinin dönüm noktalarından biri olan ve Türklere Anadolu nun kapılarını açan savaş, Adilcevaz-Ahlat-Malazgirt üçgeninde meydana gelmiştirDaha sonra Büyük Selçuklu komutanlarından Emir Sökmen bölgeyi Mervanoğulları yönetiminden devralır 1077 de kurulan Anadolu Selçuklu Devletine bağlı Sökmenliler Adilcevaz-Ahlat ve Malazgirt e 1100 yılından 1207 yılına kadar hakim olur Daha sonra bölge bir süre Harzemşah ların arkasından da Yassı Çemen savaşından sonra Anadolu Selçuklu Devletinin eline geçer(1230) Fakat bu durum uzun sürmezÇünkü 1243 tarihli Kösedağ Savaşı ile Moğollar bölgeye ve tabi ki Anadolu ya girerler Bu sırada Adilcevazın yerli halkının önemli bir kısmını kılıçtan geçirmiş, büyük bir kısmı da göç etmek zorunda bırakılmıştır Moğol İmparatorluğunun parçalanmasıyla İranda kurulan Moğol Devletlerinden biri olan İlhanlı Devleti bölgeye kısa bir süre hakim olduDaha sonra Irakta kurulan bir Türkmen Devleti olan Irak Celayirli Devleti 1336 dan 1380 e kadar bölgeyi eline geçirirAkabinde Adilcevaz ın imarına önemli bir katkı sağlayan Karakoyunlu Devleti Adilcevazdan ve bölgeden Celayirli Devletini çıkarır ve bölgeye hakim olurKarakoyunlu Devletinin merkezi Erciş olduğu için bu dönemde Adilcevaz da da önemli gelişmeler olurKarakoyunlu hükümdarı cihan şah Adilcevaz kalesini de büyük bir onarımdan geçirirKarakoyunlu hakimiyeti1468 e kadar devam ederKarakoyunlu Devletini ortadan kaldıran Akkoyunlu Devleti bölgeye 1502 ye kadar hakim olurAkkoyunluların da Adilcevaz ın imarına katkıları büyüktür
Görüldüğü gibi bölgede istikrar bir türlü sağlanamamaktadırÇünkü Akkoyunlu Devletinin yıkılmasından sonra bu defada bölge Safavi Devletinin eline geçersafavi Devleti de bölgede istikrar sağlayamaz
Tarihin en ihtişamlı güçlerinden biri olan Osmanlı Devleti Yavuz Sultan Selim in önderliğinde ,Çaldıran Savaşında Safavi Devletini mağlup ederek bölgeyi kısa bir süre ele geçirir Bu tarihten sonra bölge Osmanlı Devletiyle Safavi Devleti arasında el değiştirirSonunda 29 Mayıs 1555 Tarihli Amasya antlaşmasıyla Adilcevaz kesin olarak Osmanlı Devletinin eline geçerSafavi Devletiyle imzalanan bu Antlaşmadan sonra Osmanlı Devleti bölgeyi tam bir istikrara kavuşturur
Bu istikrar 1 Dünya savaşına kadar devam ederOsmanlı devleti hiç gereği yokken savaşa girer ,Rus çarlığına karşı açılan Kafkasya Cephesindeki savaşı kaybeder(Aralık 1914) Osmanlı ordularının mağlubiyetinden sonra Ruslar Ermenilerin yardımıyla Doğu Anadoluyu işgale başlarlar Adilcevaz ın işgallide 23 Mayıs 1915 de gerçekleşirBu sıraDA Adilcevaz ın Müslüman halkı hem Rus işgalinden hem de Ermeni zulmünden kurtulmak için Diyarbakır, Mardin, Urfa, Maraş ve Antep e göç ederlerOsmanlı hükümeti bölgedeki Ermeni zulmünü önlemek için 14 Mayıs 1915 de Tehcir kanununu çıkarır Ermenilerin Doğu Anadolu dan alınıp bir başka Osmanlı toprağı olan Suriye ye yerleştirilmesini amaçlayan tehcir kanunu ile Ermenilerin çoğunluğu Suriye ye göç ettirilir Adilcevaz ve bölge Rus işgali ve Ermeni zulmünden tam olarak 1917 deki Rusya da meydana gelen Bolşevik ihtilalinden sonra kurtulur Bolşevik ihtilalinden sonra Rusya ile Brest-Litovsk Antlaşması imzalanır(3 Mart 1918)Böylece bölge Rus işgalinden resmen kurtulmuş olur Rus işgalinin sona ermesinden sonra bu seferde İngiliz hamiliğinde harekete geçen Ermeniler ,15 Kolordu Komutanı Kazım Karabekir Paşa tarafından kesin bir mağlubiyete uğrarlarArkasından yeni kurulan TBMM Hükümeti ile Ermenistan arasında Gümrü Antlaşması imzalanır(3 Aralık 1920) Böylece bölge ile birlikte Adilcevaz da Ermenilerden kurtulmuş olur
29 Ekim 1923 de ilan edilen Cumhuriyet le birlikte Adilcevaz da Türkiye Cumhuriyetinin şirin bir merkezi olma hakkını kazanır Rus işgali ve Ermeni zulmünden sonra Adilcevaz dan göç eden yerli halkın Adilcevaz a dönüşü 1940 lı yıllara kadar devam etmiştir