Küçük Ve Son Osmanlı Sakarya

Küçük Osmanlı Sakarya

Adapazarı'nda hayat; Boşnak, Çerkez, Gürcü, Abaza, Arnavut, Tatar ve Arap sakinleriyle 'sakince' akıp gidiyor



Her biri, farklı bir ülkeden savrulmuş bu mümbit ovaya Bir asırdan fazladır ki, aynı mısır ekmeğini paylaşıp aynı fındık bahçesinde çalışıyorlar Göç yollarında Karadeniz'e dökülen binlerce insanı unutmuş değiller; ama ilk göçen dedelerinin mezarı 'ana yurt' belledikleri bu şehirde artık Farklı dillerin ve kültürlerin bir arada yaşadığı Adapazarı'nda dostluğun izini sürdük Arap ninelerin, Tatar dedelerin elini öptük



Fahri Tuna'nın sapanca gölü kıyısındaki mangallı iftarı
Farklı kimliklerin ahenkle yaşadığı şehir Sakarya

—Teyze sen ne milletsin?
—Nasıl yani ne millet? Türk'üm ben
—Onu biliyoruz canım, biz de Türk'üz de ondan başka ne milletsin? Çerkez misin, Gürcü müsün?

Emekliliğin tadını çıkarmak üzere Adapa-zarı'nın Sapanca ilçesine yerleşmiş bir hanım, gezip dolaştığı hiçbir şehirde işitmediği bir soruyla burada karşılaştı: 'Ne milletsin?' Gürcü ya da Çerkez veya Tatar olduğunu beyan etseydi, kaçınılmaz ikinci soru yetişecekti: 'Dil biliyor musun?' Adapazarı'nda doğup büyüyenler için sıradan kabul edilen sorular, 'dışarıdan' geleni hayrete düşürecek bir renkliliğe işaret ediyor; şehirde bugün, Balkanlar'dan, Karadeniz'den ve Kafkasya'dan göçmüş 17 farklı topluluk yaşıyor

Sakarya bir "Küçük Osmanlı"

Adapazarı derinden derine hüzünlü bir şehir, bir yanıyla da dinamik ve coşkulu Yıkılıyor ve her defasında azimle yeniden kuruluyor Yüz, yüz elli yıl önce yerinden yurdundan sökülmüş yetmiş iki buçuk millet, 'memleket' belledikleri bu gevşek toprağa her sarsıntının ardından biraz daha sıkı tutunuyor Göç yollarında ölen, denize dökülenler henüz unutulmuş değil Osmanlı'nın âlicenaplığı ve yerli halkın hoşgörüsü de 'Niye geldin?' diye sormak yoktur gelenekte ama şehirdeki kıpırtının, iç içe geçmiş fakat yine de özgün kalabilmiş onca kültürün, caddede omuz omuza yürüyen çekik gözlerin ve siyahî yüzlerin esrarını çözebilmek için sormak zorundayız; "Niye geldiniz a kuzum buraya, niye bu şehri seçtiniz?"
Anlatılanlara bakılırsa kimse keyfinden gelmemiş Her göçün arkasında bir mecburiyet var Ezelden beri bu topraklarda imiş gibi görünen 'yerli' Manavları bir kenara bırakırsak, şehrin ilk göçmenleri Fatih zamanında Kerkük ve Süleymaniye'den Üsküdar'a getirilen, sonra 1708'de Sakarya'ya yerleşen Kürtler



Talat Derinbay ve eşi Memduhiye'de huzurlu bir hayat sürüyor

Depremden sonra kaynaşma arttı
Şehrin üzerine ince bir tülbent gibi inen deprem hüznü bir noktada dağılıyor, dışarıdan bakmakla bilemeyeceğimiz bir güzelliğe açılıyor Depremden sonra farklı topluluklar kaynaşmış meğer, köyler karışmaya, evlilikler çoğalmaya başlamış Sosyolog Ali Aktaş'ın tespiti çok mühim: "99 depreminden sonra gördüler ki beton binalar hepsi için mezar, acı ortak ve gömüldükleri yer farklı değil Önce geçici konutlarda 'mecburen' bir araya geldiler Sonra kalıcı konutlara taşındılar Bu tarihten sonra karşılıklı kız alıp vermelerin de yüzde 375 oranında arttığı söyleniyor" Köylerin şehir merkezine göre daha kapalı olduğu, gelenekleri devam ettirmek hususunda ısrarcı olduğu muhakkak; ama Aktaş, bu katılığın da yine depremle yumuşadığı görüşünde Karadenizli bir aile, köylerinde kendileri dışında kimseye yer açmayan Abazaların yaşadığı Gebeş köyüne ev yapabilmiş ki, bu hakikaten mühim bir hadise Bir de depremden belki seksen yıl önce kaynaşmayı başarmış köyler var; en güzel örneklerinden biri Söğütlü ilçesine bağlı Fındıklı köyü Tatarların, Muhacirlerin, Manavların, Sudanlıların ve Karadenizlilerin bir arada yaşadığı köyde önce 86 yaşındaki Sudanlı Mümine ninenin elini öpüyoruz Nüfus kâğıdında doğum yeri Sarışaban yazıyor Sarışaban Selanik'te tamam da Sudanlı ninenin Selanik'te işi ne? Ali Aktaş imdada yetişiyor yine: "Osmanlı İmparatorluğu'nun Afrika'daki toprakları kaybetmesinden sonra tebaası oldukları paşa ile Anadolu'ya gelen Sudanlıların bir kısmı ihtimal ki Selanik'e geçtiler Mübadele sırasında da Müslüman oldukları için Türkiye'ye yollandılar" Mümine nine, trenle değil gemiyle geldiklerini söylüyor Göç sırasında o daha bebekmiş; ama büyüklerin anlattıklarına bakılırsa gemiler öyle büyükmüş ki; yedi köy birden koyunu mandasıyla yolculuk edebilmiş Boşnak kocasını öte tarafa uğurlayan Sudanlı nine, köylüden hayli memnun Eşinin hastanede yattığı günlerde ineklerini sağmış, yemeğini yapmışlar Daha ne olsun!



1989'da Beşköprü Mahallesi'ne yerleşen Bulgaristan muhaciri Ramazan Genç ve eşi

Kimi balık yer, kimi yemez

Deniz ve balık, kültürlerin kaynaşmasını ya da hatıraların tazeliğini anlatan iki metafor Göçerken Karadeniz'e binlerce insanı bırakan Abazalar, uzun süre Karadeniz balığı yememiş Toprağa bağlılıklarıyla bilinen yerli Türkler yani Manavlar denize sırtlarını döndükleri gibi balığı da nimetten saymaz imiş Ne zaman ki Karadeniz göçleri başlamış, hamsinin yenilebilir olduğuna kanaat getirilmiş Sakaryalı iki hikâyeci; Sait Faik ve Necati Mert ikisi de Manav olduklarından belki, Sakarya Nehri'nin balıklarını taşımışlar hikâyelerine Hamsiyi ancak Boşnak bir hanımla evlendikten sonra yiyebilen Mert, 'kitabı bir, kıblesi bir' komşularıyla kavgasız gürültüsüz aynı tatlı su balığını yiyerek yaşadıkları günleri anlatıyor Sait Faik'in hikâyesinde ise 'çil sarı Boşnak kızlarının takunya şıkırdattığı' mahalleyi kaplayan nehir balığı kokusu var

Kim, ne kadar?

Bugün, Sakarya'da Manav, Çerkez, Abaza, Gürcü, Laz, Tatar, Boşnak, Arnavut, Pomak, Muhacir, Kürt, Karadenizli Türkmen, Çingene ve çok az sayıda Ermeni, Rum ve Arap yaşıyor Sosyolog Ali Aktaş'ın araştırmasına göre; şehir nüfusunun yüzde kırkını Manavlar, yüzde yirmi ikisini Karadeniz Türkmenleri, yüzde yedisini ise Balkan ve Rumeli göçmenleri oluşturuyor Türkçe dışında anadili olan toplulukların oranı yüzde otuz görünüyor; ama bugün yalnızca yüzde yedisi bu dili konuşabiliyor
***



Başta Hakan Şükür olmak üzere, birçok ünlü futbolcu yetiştiren Ekrem Karaberber, şehrin sembol kişiliklerinden biri

GERÇEK ÇERKEZ TAVUĞU YEMEK İSTERSENİZ

Adapazarı'na şık restoranlar ve yöresel ürünlerin satıldığı marketler kazandıran Tuna Tan, altını çizmekten pek hoşlanmasa da Kafkas göçmeni "Dedem, babam buralı, biz burada doğmuş burada büyümüşüz" diyor Kafkas kültürünü hoş ve nostaljik bir tebessümle hatırlamayı ve enerjisini bu topraklar için harcamayı daha makul buluyor Konaklama dışında her türlü ihtiyaca cevap veren beş yıldızlı restoranın menüsü en az Adapazarı kadar renkli görünüyor Kafkas kavurması, Çerkez tavuğu, Karadeniz pidesi, Manav kültürüne has köy eriştesi, incirpare tatlısı Tuna Tan'ın Adapazarı'nın meşhur bal kabağından icat ettiği 'ada çorbası' geleneksel ıslama köfte kadar kabul görmüş Kabak, sadece çorba olarak kalmamış, çikolata ve ceviz takviyesiyle tatlı bir 'kabakzade' olup çıkmış Şehrin kültürel zenginliğini ve dinamik havasını ilham verici bulan Tan, "Burada tatlı bir rekabet ortamı var" diyor "Herkes kendi kültürünü yaşar ama karşısındakine saygı duyar Sakarya, bu yönüyle Türkiye'ye örnek olabilecek bir il"

FUTBOLCUNUN AHLAKLISINI SEVEN ADAM: EKREM KARABERBER

Adapazarı'nda hangi yöne gitseniz çok kültürlü yapıyla zenginleşmiş renkli bir karakter bulursunuz Milli Takım'a onlarca futbolcu yetiştiren Ekrem Karaberber, onlardan biri Şimdi Yeni Cami ile evi arasında sakin bir hayat sürse de vaktiyle epey fırtınalar estirdiği ortada Edepli oyuncu isteyen ve 'hafif yan basanı' bile anında evine yollayan Ekrem Hoca'nın talebelerini bir araya toplayınca 'küçük bir Adapazarı' çıkıyor karşımıza En başta kendisi, 'uçan kale' lakaplı Karaberber, Bosna'nın Berberoviç sülalesinden Yetiştirdiği futbolculara bakalım şimdi: Muammer Adatepe, nam-ı diğer Sarı Muammer Boşnak, Aykut Yiğit Gürcü, Oğuz Çetin ve Bülent Uygun Karadenizli, Hakan Şükür Arnavut "Ben o çocukları unutamıyorum" diyor Ekrem Hoca, "Hepsinin ayrı bir anısı var bende Müslüman ülkenin Müslüman evlatlarıyız hepimiz Senin bana sözün geçecek, benim sana Sen bana iyilik yapacaksın, ben sana" İyilik deyince, onu çok mutlu eden hac yolculuğunu hatırlıyor Oğlu Esat, Hakan Şükür ve Bülent Uygun bir araya gelip hacca göndermişler Ekrem Hoca'yı O da dönüşte 'hac hatırası' olarak sakal bırakmış Bosna'ya gitmiş mi peki? "Bir tek ahım içimde o kaldı" diyor "Bosna'ya gitmek" Olur da giderse şayet 'bir mahalleyi dolduran' Berberoviç sülalesini ziyaret edecek O evlerden birinde gençlik fotoğrafı asılı, Vefa Maçı öncesi elinde misafir takıma verilecek bir demet çiçekle çekilmiş 1952 tarihli bir fotoğraf Ekrem Karaberber, 'dini bütün' diye Gürcü bir eş seçmiş kendisine "Sen Gürcü, ben Boşnak bu nasıl olacak?" diye kafiyeli bir latife yapsa da şimdi, yıllar bu birlikteliğin 'bal gibi' de olduğunu göstermiş "Allah üç evlat verdi bize Eşim hepsine Kur'an öğretti Benim gibi şımarmış bir genci adam etti O ne yemekler yapar bilseniz Gençlikte Boşnak komşularından öğrenmiş, bir Boşnak pidesi yapsın şaşarsın"

BALKAN GÖÇLERİ ŞEHRE PASTA VE ŞEKER GETİRDİ

Tarihî Beşköprü'nün üzerinde oturuyoruz Aşağıdan ırmak değil de mısır tarlası geçiyor Yanımızda Fahri Tuna var Dört günlük Adapazarı ziyaretimize hem aklıselim görüşleri hem de Sapanca Gölü kıyısında verdiği iftarla ferah bir boyut kazandıran Tuna, Adapazarı Büyükşehir Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Daire Başkanlığı'ndan emekli Şu sıralar, üzerinde yirmi yıldır çalıştığı Sakarya Ansiklopedisi için mesai yapıyor Gelelim köprüde konuştuğumuz mevzua: "Göçler Adapazarı'nın kentleşmesine nasıl bir katkı sağladı?" Fahri Bey, mutfak kültürü üzerinde duruyor daha ziyade, "Adapazarı şehir kültürü üzerinde göçlerin, bilhassa Balkanlar'dan gelen göçlerin etkisi çok büyük Lokantacı ve pastanecilerin hemen hepsi Makedonya yahut Kosova kökenlidir Meşhur Ali Koka bozasını da onlar getirdi 1912 tarihli 'Mazlum Şekerleme'nin kurucuları Balkan Harbi'nde gelenlerdir Uzun Çarşı'daki 'Gülseren Helva' Selanik göçmenidir Geleneksel ıslama köftesi de 1881'deki Bosna göçlerinden sonra ortaya çıkmıştır 'Köfteci Mustafa' Boşnak muhaciridir, 'Köfteci İsmail' Makedonya göçmenidir Bir Manav çocuğu olarak rahatlıkla söyleyebilirim ki; göçler olmasaydı Adapazarı bugün 15-20 bin nüfuslu küçük bir Anadolu kasabasıydı belki"

ŞEHRİN ÇİMENTOSU MANAVLARDIR
Manavlar yani yerleşik Türkler, Adapazarı göçlerini olgunlukla ve güler yüzle karşılayan ev sahipleri Sessiz, sakin ve sabırlıdırlar Hikâyeci Necati Mert, Manavlardaki bu dinginliği yerleşik olmanın minnetsizliğine bağlıyor Sonradan gelenlerin tutunma, şehre eklemlenme mücadelesini onlar yaşamadılar elbet, "Ne didişeyim" dediler, "Ben zaten buralıyım" Bir tarafı Kırımlı bir tarafı Deliormanlı ve bir tarafı da Çorumlu olan Necati Mert, 'çok adresli' olmakla övünmesini de yine babaannesinin Manav olmasına bağlıyor Manavlardaki rahatlık biraz 'psikolojik' bir rahatlık aslında, nüfusun yüzde kırkını oluşturuyorlar; ama görünür değiller Gelenlere 'hoş geldin' demiş ve meydandan çekilmiş gibiler Sosyolog Ali Aktaş, hoş bir tespit yapıyor onlarla ilgili: "Kırk hane Manav'ın olduğu yerde dört hane Karadenizli olsun, muhtar mutlaka Karadenizli olur"

ÜLKÜ ÖZEL AKAGÜNDÜZ