İtalya Tanitimi

İTALYA

DEVLETİN ADI: İtalya Cumhuriyeti
BAŞŞEHRİ: Roma
YÜZÖLÇÜMÜ: 301252 km2
NÜFUSU: 57158000
RESMİ DİLİ: İtalyanca
DİNİ: Hıristiyanlık
PARA BİRİMİ: Liret
Avrupanın güneyinde Akdenize uzanan çizme şeklindeki bir yarım adanın üzerinde kurulu olan bir devlet Güneybatısındaki Sicilya ve batısındaki Sardinya Adaları ülke topraklarına dâhildir Kuzeybatısında Fransa, kuzeyinde İsviçre ve Avusturya, kuzey doğusunda Yugoslavya vardır Alp Dağları kuzeyde tabiî bir sınır teşkil eder

Târihi

İtalyanın eski çağlarında yaşayan insanlar hakkında, çok az bilgi vardır MÖ 500lerde İtalyada dört belirgin medeniyet mevcuttu Kuzeyde Keltler, orta bölgede Etrüskler, iç ve dağlık bölgelerde Romalıların da dahil oldukları birçok kabileler, Napoliden Sicilyaya kadar olan bölgelerde de Rum azınlıklar vardı Roma Cumhûriyetinin kuruluş tarihi geleneksel olarak MÖ 595 kabul edilmiştir Bu yıl son Roma kralının sürgün edildiği târihtir Daha sonra kabileler arasında sürdürülen çatışmalardan faydalanan Roma, bağımsızlığını garanti altına aldı

MÖ 49da Sezar Galyalılara tam yurttaşlık hakkı verdi Roma İmparatorluğu giderek gelişti Üçüncü yüzyılda bütün yarımadaya hakim oldu Daha sonra aynı yüzyılda barbarların saldırılarına maruz kalan imparatorluk merkezi, Romadan Milanoya taşındı Costantinos zamanında ise merkez İstanbula alındı

Galyayı ve öteki eyâletleri kaybeden Batı Roma İmparatorluğunun elinde yalnız İtalya kaldı Doğu Roma İmparatoru Zenon, Ostrogotları İtalyayı yönetmekle görevlendirince, dört yıl süren savaşlar sonunda Ostrogotlar İtalyaya hâkim oldular ve Ostrogot kralı İtalyanın mutlak kralı oldu Bu dönemden sonra Papalık iktidârı gelişti 451 yılında Kuzey İtalya, Avrupa Hunlarının istilasına uğradı Roma istiladan Papanın ricâları üzerine kurtuldu ve 6 yüzyılın sonlarına kadar siyâsî hâkimiyet Papalığın elinde kaldı

774 yılında Napoli, Gueta ve Amalfi, Müslümanların akınlarına mâruz kaldı Müslümanlar Sicilyayı fethetti Şarlmanın ölümü üzerine derebeylik ve siyâsî parçalanmalar oldu Roma İmparatorluğunu yeniden kurmak isteyen Otto (938-1002) başkenti tekrar Romaya taşıdı Papalık-İmparatorluk mücâdelesi tekrar başladı Papa ile imparatorlar arasındaki savaştan faydalanan kuzey ve orta İtalya şehirleri bağımsızlıklarını îlân ettiler

On ikinci ve on üçüncü yüzyıllarda Cenova, Floransa, Venedik ve Milano gibi şehirler küçük ama, birer güçlü devlet olarak ortaya çıktıktan sonra, İtalya ekonomisine egemen oldular On beşinci yüzyılın başlarında Avrupada başlayan Rönesansın etkisi İtalyada görüldü Bu asrın ortalarında İtalya toprakları üzerinde Osmanlı akınları başladı ve Osmanlılar 1480de Otrantoyu aldılar

1494-1559 yılları arasında İtalyada siyâsî zayıflama ve parçalanma savaşlara yol açtı İtalya, Avrupa hâkimiyetini ele geçirmek isteyen Fransa ve Avusturya hânedânının savaş alanı oldu Bu savaş da İtalyayı büyük ölçüde etkiledi

İtalyada 17 yüzyıldan sonra gerileme dönemi başladı Napoli Krallığı ve Sicilya güçsüzleşti 1796 yılında Napolyon önderliğindeki Fransızlar, İtalyayı işgal etti Fransız hâkimiyeti 20 yıl gibi kısa bir dönem sürdü Bu dönemde ülke aynı yönetim altında birleşti Kısa bir zaman için kuzeyde İtalya Krallığı kuruldu 1815 yılındaki Viyana kongresinde eski düzen yeniden sağlandığı sıralarda Birleşmiş bir İtalya düşünceleri fikirlerde idi 1866da Venedik 1870te Romanın katılması ile, İtalya sonunda bir Krallık hâline geldi Ancak, anlaşmazlıklar tamâmen giderilememiş Kuzey-Güney ve bölgeler arası anlaşmazlık ve çekişmeler devam ediyordu

1882de Avusturya-Macaristan ve Almanyanın yanısıra üçlü ittifâka ve 1915te müttefiklerle birlikte Birinci Dünyâ Savaşına girdi Uzun mücâdelelerden sonra Avusturya toprakları üzerindeki emeline kavuşan İtalya, savaştan sonra yapılan anlaşmalardan memnun olmadı Savaştan siyasî ve ekonomik olarak çok kötü çıkan İtalyada, diktatör Mussolini 1922de zorla kendini kabul ettirdi Mussolini 1935-1936da Etiyopyayı işgal etti Nazi Almanyası ile ittifâka girdi 1943 yılına kadar Mussolininin diktatörlüğü bir baskı ve silâhlanma dönemi olarak geçti

İtalya 1940ta İkinci Dünyâ Savaşına girdi İtalyanlar bütün cephelerde yenilgiye uğradılar Daha sonra Almanyaya savaş îlân ettiler İtalya Naziler tarafından işgal edildi Nazilerin teslim olmasından sonra (1945) İtalya savaştan büyük zarar görmüş olarak çıktı

1946 yılında yapılan referandumla, Monarşi ortadan kaldırıldı Yeni bir Demokratik Cumhuriyet kuruldu 1949 yılında NATOnun kurucu üyesi olan İtalya, 1958de AETye girdi Yaklaşık 30 yıldır çeşitli koalisyonlarla İtalyayı idâre etmiş olan Hıristiyan Demokrat Parti ve İtalyan Sosyalist Parti 1992 seçimlerinde büyük oy kaybına uğradı Aynı senenin Mayıs ayında istifa ile boşalan cumhurbaşkanlığına parlamento Oscar Lugi Scoifaroyu seçti Ardından yeni bir koalisyon hükûmeti kuruldu

Fizikî Yapı

Güney Avrupada yer alan, kuzey batısında Fransa, kuzeyinde İsviçre ve Avusturya, kuzeydoğusunda Yugoslavya, doğusunda Adriya Denizi, batısında Tirejen Denizi ile çevrili olan İtalya, çizme biçiminde bir yarımadadır Akdenizdeki Sardinya, Sicilya, Elba ve birçok küçük ada da İtalyaya bağlıdır Kuzey İtalya, kuzeyde Alp Sıradağlarına bağlanan Po Vâdisinin büyük alüvyon ovasından meydana gelir İtalyanın en yüksek dağlarından büyük Alplerin Fransa-İtalya sınırındaki Montblanca Tepesi 4810 m yüksekliktedir İtalya sınırları içinde kalan en yüksek tepe Grand Parodisodur ve 4061 metredir Appeninlerin kuzeyden güneye uzantısı 1125 kmdir Bu dağların ortalama yüksekliği 1200 mdir Orta Appeninler Adriye Denizi kıyısında denizden dar tepeler şeridi ile ayrılır Burası bütünüyle yüksek ve çorak olan, eskiden göllerin bulunduğu çöküntü havzaları ile yarılmış kalkerli yaylalardan meydana gelir Güney Appeninler Tiren Denizi kıyılarında uzanır Burada tepelerden ve alüvyonlu küçük ovalardan meydana gelmiş bir bölge vardır Bu ovalar kuzeyden-güneye doğru Toscana, Umbria, Lazio ve Campania ovalarıdır

Bu bölgenin çok yerinde volkanik kraterler ve krater gölleri vardır Faaliyette olan volkanlar güneyde Napoli yakınlarındadır Buradaki Vezüv faal bir yanardağdır Ponci yanardağı ise tarihte meşhurdur Buradaki lavlarla taşlaşmış insan heykelleri o günkü cemiyet hayatını aksettirmesi bakımından çok önemlidir İtalyanın Akdenizde bulunan adalarından Sicilyada Etna yanardağı faal bir volkandır İtalyanın Akdenizdeki adaları, İtalya topraklarının % 16sını meydana getirir

En önemli ırmak Podur 673 km uzunluğunda olan bu nehir Alplerden doğar Diğer ırmakları Tiber ve Arnodur Ülkede güzellikleri ile ünlü göller vardır Bunlardan Maggiore, Cono ve Garda en önemlilerindendir

İklimi

İtalyada Akdeniz iklimi hüküm sürer Sahra havasının yerleştiği mevsim olan yaz, kurak ve güneşlidir Atlas Okyanusu havasının yerleştiği mevsim olan kış ise ılık, yağışlı ve düzensizdir Kuzey İtalya, denizin yumuşatıcı etkisinden hiç yararlanamaz Buradaki iklim kara iklimidir Po Ovası kışın soğuk ve sislidir, yazın ise, boğucu nemli sıcaklar olur Kuzey bölgesine doğru yağmurların sürekliliği artar İlkbaharda daha çok yağış olur Güneye doğru iklim daha da sıcaklaşır, kış ayları güneyde en yağışlı aylardır Burada kışlar ılımandır yazlar sıcaktır

Ortalama yıllık yağış miktarı 500 ile 800 mm arasında değişmektedir Ortalama sıcaklık ise kışın 1°C, yazın ise 25-26°C arasındadır

Tabiî Kaynaklar

Bitki örtüsü ve hayvanlar: İtalya zengin bir bitki örtüsüne sâhip değildir Akdeniz iklimine sahip olduğu için bitkiler uzun süren kuru ve sıcak yazlara dayanabilen türdendir Ormanlar ülke topraklarının %21ini kaplar Ormanlarda çoğunlukla meşe, akgürgen ve kestane ağaçları bulunur Ekilemeyen topraklar kuraklığa dayanıklı kaba otlar ve makilerle kaplıdır Alçak kesimlerde kozalaklılar türüne ait ağaçlarla kaplı ormanlar bulunur Bunların alt kısmını ise yaprak döken ağaçlar meydana getirir

İtalya halkının avcılığa çok meraklı olması sebebiyle yabânî hayvanların sayısı azalmıştır Günümüzde Alplerde yaşıyan dağ keçisi, kurt ve geyik gibi yabanî hayvanlar bulunmaktadır

Mâdenler: Ülke maden kaynakları bakımından fakirdir Mevcut olan kömür ve demir yatakları yeterli değildir Tabiî gaz, petrol ve kükürt Sicilyada çıkartılır Tosconada antimon, prit, bor ve büyük ölçüde cıva elde edilir Tosconadaki kıyı dağlarında ayrıca önemli miktarda mermer çıkarılır Po Ovasında verimli aaaan gazı yatakları mevcuttur

Nüfus ve Sosyal Hayat

İtalyanın nüfûsu 57158000dir İtalyada nüfus artışı bir mesele hâline gelmiştir Çünkü doğum oranı çok yüksektir İtalyadan dış ülkelere büyük bir göç vardır Yarım asırda 7 milyon kişi dış ülkelere göç etmiştir

İtalya on bir bölgeden meydana gelmiştir Bu bölgelerin hepsi, hattâ şehirlerde ayrı ayrı lehçeler kullanılmaktadır Bu bölgelerden birinde yaşayan öteki bölgelerdekilerle hiç anlaşamazlar Dilbilimcilerine göre İtalyada 50 lehçe bulunmaktadır Resmî olarak Floransa lehçesi kullanılmaktadır Okullarda da bu dil öğretilir ve kullanılır

Eğitim: İtalyada 6 ile 14 yaş arasında temel eğitim mecburî ve ücretsizdir Bu eğitimden sonraki lise ise beş yıldır Ülkede 288e yakın Üniversite bulunmaktadır Yüksek öğretim paralıdır

Din: Halkın büyük bir kesimi Hıristiyanlığın Katolik mezhebine mensuptur Çok az miktarda Protestan ve Mûsevî bulunmaktadır

Spor: İtalyada spor çok gelişmiş, futbol millî bir spor hâline gelmiştir Günümüzde İtalyada futbolla ilgilenen 7342 spor kulübü ve bu kulüplere mensup 9750 takım resmî maçlara katılmaktadır Bu takımlarda 205430 futbolcu yer almaktadır İtalyanlar futbolun yanında atletizm, boks, eskrim, binicilik gibi birçok spor dalında başarılar göstermişler, dünya spor sahasında söz sahibi olmuşlardır

Siyâsî Hayat

1948 Anayasasına göre İtalya her biri beş yıl süre ile seçilen iki meclisin (Temsilciler ve Senato) yasama yetkisine sâhip bulunduğu demokratik bir Cumhûriyettir Temsilciler Meclisinin 630, Senatonun 325 üyesi vardır Devlet Başkanı yedi yıl süre ile bu iki meclis tarafınan seçilir Ülke yirmi bölgeye ayrılmıştır Bu bölgeler bir ölçüye kadar kendi içinde özerktir Ayrıca kendi yönetimlerine sahip beş ana bölge vardır Kurulan koalisyon hükümetleri uzun zaman devam etmemekte sık sık seçime gidilmektedir

Ekonomi

İkinci Dünyâ Harbinden sonra, 1950de başlayan büyük bir ekonomik gelişme ile başlıca sanâyi ülkeleri arasına girdi 1979 yılından sonra ekonomisinde düşüşler görüldü Bunun temelini % 7,6lık bir işsizler ordusu ve % 21,2lik enflasyon oranı meydana getiriyordu İşgücünün % 48,6sı sanâyi kesiminde çalışmaktadır

Tarım: Çalışan nüfûsun % 18i tarımla uğraşır, topraklarının % 31i işlenebilir nitelikte, % 17si ise meralıktır Başlıca tarım ürünleri şekerpancarı, buğday, pirinç, sebze, üzüm, ve zeytindir Üretim alanının % 37sini kaplayan Kuzey İtalya, toplam üretimin yarısını verir Dağlarda yaşıyanlar geçimlerini ormandan sağlar Büyük vâdilerde oturanlar, tahıl, üzüm, meyva yetiştirirler Po Ovasındaki yüksek taracada mısır tarlaları ve dutluklar vardır Appeninlerin eteğinde buğday yetiştirilir Güney İtalya tarımı verimsizdir Üretim alanı işlenen toprakların %63ünü kaplamasına rağmen toplam tarım üretiminin yarısını verir Buralarda tarım alanları şu şekilde olur: Çıplak tarlalar, meyva bahçeleri, hem meyva hem tahıl yetiştiren tarlalar Bu tarlalarda buğday ve bakla yetiştirilir

İtalya tarımının özellikleri: Tahıl tarım üretiminin %22sini, ağaç yetiştiriciliği % 24ünü teşkil eder Sanayi bitkisi olarak tütün ve keten yetişir İtalyanın birçok yerlerinde toprak zayıf ve suyun az olmasına rağmen ekim sürekli yapılmaktadır İtalya tarımda genel olarak buğday ve mısır yetiştirir Avrupanın en büyük pirinç üreticisidir Zeytinyağı üretiminde dünya birincisidir Bütün bunlara rağmen besin maddesi bakımından İtalya kendi ihtiyaçlarını karşılayamamaktadır

Hayvancılık: İtalyada hayvancılık toprak genişliğine göre gelişmiş sayılır Ülkede sığır, keçi, koyun beslenir Dağların yüksek kesimlerinde sığır beslenir Süt endüstrisi çok gelişmiştir Dünyaca ünlü peynir elde edilir Ülkenin hayvânî protein ve yağ ihtiyacı karşılanır Dağların alçak kesimlerinde nadasa bırakılan yerlerde koyun beslenir

Sanâyi: Nüfûsun % 36sının çalıştığı, sanâyi ve yatırımların çoğunluğu kuzeyde yoğunlaşmıştır Başlıca sanâyiler dokuma (özellikle ipek), kimyâ, makina, motorlu araçlar, petrol işleme ve gıda alanlarıdır Motorlu araç sanâyiinde Fiat otomobil sanayii dünya çapında bir üne sahiptir Büyük bir iş gücü istihdam eder Besin sanâyii makarna ve konserve dalında çok gelişmiştir İtalya sanâyiinde genellikle hammadde ve enerji kaynakları zayıftır Bu açık, ithâlâtla kapatılır Son zamanlarda çıkarılan tabiî gazın sanayi bölgelerine dağıtılması ile Alplerde hidro elektrik santrallerinin kurulması enerji açığını büyük ölçüde kapatmıştır Ulaşım güçlükleri sanâyii olumsuz yönde etkilemektedir

Ticâret: Dış ticâret tablosu İtalyan ekonomisinin eğilimlerini yansıtır Pamuk, ham petrol, yün, demirli madenler gibi hammaddeler ithâlâtın % 50ye yakın kısmını meydana getirir İhrâcâtın % 40-42sini ise makina, tesviye edilmiş petro-kimyâ ürünleri, pamuklu sunî dokumalar ve otomobillerden meydana gelir Yani hammadde olarak alınır işlenir, mâmul hale getirilir ve satılır İtalyanın ihraç ettiği diğer mallar ayakkabı, daktilo makinaları, zeytinyağı ve zeytindir İthal ettiği malları ise başta petrol olmak üzere mâdenler, buğday ve ettir İtalyan deniz filosu, dünyânın en büyük filolarından biridir İtalyan ticâreti ile deniz yolu taşımacılığı arasında sıkı bir bağ mevcuttur İtalyan ödemeler dengesindeki açık, turizm sektörü sâyesinde kapatılmaktadır Turizm sektörü çok gelişmiştir Birçok turistik tesise sâhib olan İtalya, târih ve kültür eserleri bakımından zengindir Târih boyunca birçok gelişme ve yeniliklere sahne olan İtalya turistler için câzip bir ülkedir Bir AET üyesi olarak ticaretinin büyük kısmını AET üyesi olan ülkelerde, ABD ve Suudi Arabistan ile yapar

Ulaşım: İtalya da 302403 km karayolu bulunur Demiryollarının uzunluğu ise 19559 km olup, bunun sadece 7395i elektrikli değildir İtalyan Hava Yolları dünyânın her yanına sefer yapmaktadır Ülkede 21 milletlerarası, 32 millî ve 75 kulüp havaalanı vardır

Deniz ticâret filosu 11867300 gross ton kapasiteli 2620 gemiden meydana gelmiştir Önemli limanları Genova, Venedik, Trieste, Toranto Napoli ve La Speziadır