Altay Türklerinde Kıyamet Günü: Kalgançı Çak

Altay Türklerinde Kıyamet Günü: Kalgançı Çak

Çok eski zamanlardan beri, çeşitli tabiat afetleri insanları korkutmuş, bu korkular kavimlerin ve insanların birbirleriyle de olan mücadelesiyle karışarak kıyamet, "âhir zaman", Altay Türklerinde ise "Kalgançı Çak" (Kalan Son Zaman) tabirleriyle, dünyanın çökmesi tasavvurları anlatılmıştır [1]
Eski Türkler, kıyamet meselesine daha az ilgi duymuşlardır Kitabelerde dünyanın sonu ile ilgili net bilgiler mevcut değildir Öyle gözüküyor ki, kıyamet anlayışı Budizm, Hıristiyanlık ve İslamiyet etkisi ile oluşmuştur Rus araştırmacılar da bu inanışın bir senkretizm olduğu kanaatindedirler Altaylılar kıyamet gününe “Kalgançı çak” adı verirken; diğer Türk toplulukları ise “Uluğ kün” adını vermişlerdir [12] Uluğ Gün; deyimini Türkler, Müslüman olduktan sonra da kullanmışlardır [2]
"Kalgançı Çak"ı tasvir eden iki rivayet tespit edilmiştir Birincisi Televütler'e, ikincisi Telengitler'e aittir [3]
Altay Türkleri, birgün dünyanın sonunun geleceğine inanırlar ve bu gelecek son güne, yani kıyamete "kalgancı çak" derler Bu kelimenin Türkiye Türkçesinde karşılığı, "kalacak olan çağ" demektir Kıyamet inanışına göre, birgün insanlar çok azacak, günahtan korkmayacaklar ve kötülükler alıp başını gidecek İyilik ilahı Ülgen, bu kötü insanlardan uzaklaşacak ve Erlik, yeryüzüne yaklaşacak yardımcılarından Karaş ondan önce yeryüzüne çıkacak Kişioğulları iyi Tanrı Ülgen'i unutacaklar Dünyada iyi güçler ile kötü güçler, savaşa tutuşacaklar Milyonlarca insan ölecek Karanlık dünya Tanrıları Erlik, Karaş ve Kerey, insanları karanlık dünyasına; iyi tanrılar Ülgen, Mangdı-Şire, Maydre aydınlığa, iyiliğe çekecek Nihayet bir Ülgen kalacak ve o "Ölüler kalkın" diye bağırınca, bütün cesetler yeniden dirilecek [4][5][6]
Kalgançı Çak geldiği, kara yer od'la (ateşle) kaplandığında Büyük Kaan Ata Tanrı (Kayra Kaan Ada Kuday), kulaklarını tıkar O çağda dünya bozulur, yer ve kişi soyu mahvolur Fitne ve fesat saçan acımasız yel, insanları heyecanlandırır Töre bozulur Tepeler çalkanır, demir üzenginin dibi delinir, çuvaldızın deliği yırtılır Ulus, bozulur İnsan, kara böcek gibi kanatlanır, gözlerine kan dolar Kara su, kanla karışık akar Yer uğuldar, dağlar sallanır, çukurlar-hendekler yıkılır Gök gürler kenarı açılır, deniz çalkanır dibi görünür Yerin altı üstüne gelir Yosunlar öğütülüp toz olur Gök sallanıp eteği açılır, deniz dalgalanıp dibi görünür Deniz dibinden dokuz kara taş çıkar; dokuz taş dokuz yerinden yarılır; her taştan dokuz çemberli dokuz sandık çıkar; her sandıktan demir atlı dokuz kişi çıkar; bu kişilerden ikisi başkan olur Bunların bindikleri atlar; Vuruşkan Ulu Sarı; adlı olur; ön ayakları kılıçlı, kuyrukları bıçaklı olur; ağaca rastlarsa ağacı keser, diriye çarparsa diriyi yok eder İl güne rahat olmaz Ay ile Güneş aydınlık vermez, ışıksız olur Ağaçlar kökünden kopar, baba çocuğundan ayrılır, bitkiler mahvolur, soyu kurur Analar sevgililerinden ayrılır, dul kalır Yerde; köngül denilen bir ağulu ot biter, kökünden sarı çekirge çıkar; hayvanlara çarparsa hayvanların, insanlara çarparsa insanların kanını sömürür İşte o zaman Şal-Yime haykırır:

«Bu yana bak Mangdaşire! Yardım et! Köngül otunu yok edemedim Köngül otunun kökünde konur yılan var»

Mangdaşire'den ses çıkmaz Ondan yardım gelmeyince Şal-Yime, May-Tere'ye haykırır:

«Büyük kagan ulusunu bıraktı, cins aygır sürüsünü bıraktı Yer alt üst oldu, sular kurudu Yakalı giyimlerin yakası parçalandı Yönetilen yurt başsız kaldı Kuşlar yuvalarını, geyikler duraklarını, kadınlar yavrularını bıraktı»
May-Tere'den ses çıkmaz Bundan sonra Erlik'in kahramanlarından Karaş ile Kerey yer yüzüne çıkar Onlar çıkınca Ülgen'in kahramanları Mangdaşire ile May-Tere gökten yere iner Savaşırlar May-Tere'nin kanı od (ateş) olup yeryüzünü kaplar İşte o zaman Kalgançı Çak olur [7][8]
Alltay Türkleri arasındaki başka bir anlatıya göre ise Ülgen, Tanrı'dan korkmayı ve kendilerini değiştirmeği öğretmek üzere May-Tere'yi insanlara gönderecek Buna kızan Erlik, May-Tere'ye saldıracak May-Tere'nin kanı bütün dünyayı kızıla boyayacak; dört bir yanı ateşler, alevler kaplayacak ve bunlar göklere değin yükselecek O zaman Ülgen gelecek ve ellerini çırpıp "Ey ölüler! Kalkın!" diyecek Ölüler yerden, denizden, ateşten, ölüm geldiğinde bulundukları yerden çıkacaklar Dünyadaki ateş Erlik'le birlikte onun taifesi olan bütün kötü kişileri yok edecek İşte o zaman "kalgançı çak" olacak [8]
Teleüt Türklerine göre; "kalgançı çak" geldiğinde gök demir, yer sarı bakır olur Hükümdarlar, birbirleriyle savaşır Halklar, kötülük düşünmeye başlar Sert taşlar, ufalır Katı ağaçlar, kırılır İnsanların boyu, bir dirsek kadar kısalır Oğul babayı, baba oğulu tanımaz Telengütlerde de buna benzer rivayetler anlatılır Bu zaman geldiğinde töre bozulur, tepeler çalkalanır, demir üzenginin dibi delinir, çuvaldızın deliği yırtılır Toplumun düzeni bozulur [7][4][5]
Ünlü Alman bilimadamı Radloff ve Verbitskiy'nin derledikleri kıyamet mitosu ise edebiyatın betimleme sanatının ilk güzel örneklerinden birisidir:
“Kalgançı çak geldiği zaman gök demir, yer sarı bakır olur Hanlar hanlara saldırır, uluslar birbirine kötülük düşünür, katı taşlar ufalır, sert ağaçlar kırılır Kişi bir dirsek kadar küçük olur Baş parmak kadar erkek olur Erlerin dizgini kısa olur (güçlerin elinde oyuncak olurlar) Ayak takımı, bey olur Baba çocuğunu, çocuk babasını tanımaz (saymaz) Yaban soğanı pahalı olur At başı kadar altına bir kap yemek verilmez Ayak altında altın bulunur, onu alacak kimse bulunmaz” [6]
Aşağıda, Şamanizm'in ahir zaman anlayışını yansıtan, Proben I'de [9] bulunan Altay Türkçesi metnini veriyoruz Bu konuyu Abdülkadir İnan, "Şamanizm" [10] adlı eserinde Verbitskiy'den [11] de aldığı bilgilerle tanıtmıştı Burada, bu dikkati çeken Altay dili metnini kıymetlendirmek amacıyla alıyoruz, sözlük bölümünün de metilin teferruatını anlamak için faydalı olacağı kanısındayız [1]
Kalgançı Çak (Orjinal Metin)

A
(Teleŋet kijilerdĭŋ sözŭbĭle
(Teleget kişilerin sözü ile)
Ķalġançı çak kelerde
Dünyanın sonu geldiğinde
Teŋeri temĭr polip ķalar,
Gökyüzü, demir olur
Yer yes polip ķalar,
Yeryüzü, bakır (pirinç) olur
Ķân ķânġa ķançıġar,
Hanlar birbirine kanıkar (saldırır)
Ķalıķ ķalıķķa ķara sanajar,
Halklar, birbirini kara sanır (kötülük hazırlar)
Ķadu taş, odılar,
Katı taş, ufal(an)ır
Ķadu aġaş, ķaķşalar,
Katı ağaç, gevşer (yerinden kopar)
Ķiji, ķarı(ş)ça polor
Kişi, bir karış (bilek) kadar (küçük) olur
Ergeķçe er polor,
Erkek, küçük parmak boyu olur
Er tisķini ķısķa polor,
Erin dizgini kısa olur (yuların bağı)
Ayaķtıŋ paşķa pĭ polor
Ayak, başa bey olur (Kâse başa bey olur)
Aba palazın tanıbas
Baba çocuğunu tanımaz (şefkat göstermez)
Pala abazın tanıbas
Çocuk babayı tanımaz (saygı göstermez)
Pağır paşķa çıġar,
Başa bakır çıkar (Sarımsak, başa çıkar)
At pajınça altın
Atbaşı kadar altın
Ayaķtü aşķa turbas,
Bir kap yemeğe durmaz (değerini tutmaz)
Ayaķ aldınaŋ altın çıġar,
Ayağın altından altın çıkar
Anı alar ķiji yoķ polor
Onu alan kişi olmaz
B
(Altay ķijilerdiŋ sözŭbile)
(Altay kişilerin sözü ile)
Ķalġançı çaķ ķelerde
Dünyanın sonu geldiğinde
Ķara yer otķo ķalarda,
Kara yer, ateş(l)e tutuştuğunda
Ķayraķaıı ada ķuday,
Kayrakan Ata Huday,
Ķulaġın yaba tudŭnar
Kulağını kapatır
Ol çaķta orön puzŭlŭp
O zaman yer(in dışı) bozulup
Orön, ürön, üzülüp ķalar
Yer (toprak) ve ürün, birbirinden kopar
Ķuruŋdaydıŋ ķu salķın
(Bir) başbuğun kuvvetli sesi çıkarsa
Ķijinĭ ķubuķsŭdar,
Kişiyi sevindirir (avundurur)
Töŋözöķ çayķalar,
Bataklıktaki ot tümsekleri çalkalanır
Temĭr üzeŋe tübii tijĭler,
Demir üzenginin dibi delinir
Temene üdŭ yırtılar
İğne deliği, yırtılır
Ķalıķ yon puzŭlar,
Halk, bozulur
Ķara ķurt ķanat taġınar,
Kara böcek, kanat takınır,
Ķara ķözŭnö ķan çabılar
Kara göze kan yayılır
Ķara su ķanbıla aġar,
Kara su, (su kaynakları) kanla (karışıp) akar
Yer tigirer, tü tesķiner,
Yer, tıkırdar; dağ, tersine döner
Yemirt yemireler,
Dağ yamaçları, çöker
Teŋeri tirler,
Gökyüzü, titrer
Teŋis çayķalar,
Deniz, çalkalanır
Yer aŋdanıp ķırtıjı tömön polor,
Yeryüzü aktarılıp üstü aşağı gelir,
Yeŋes ķodorılıp ķoġı ķalar,
Ağaç yosunu koparılıp külü (tozu) kalır
Teŋeri tērmenĭp, yigĭ açılar,
Gökyüzü depreyip dikişi açılır (yarılır),
Teŋis çaybalıp tübŭ ķörünör;
Deniz, çalkalanıp dibi görünür;
Teŋis tiibündö
Deniz dibinde
Toġus ayrı ķara taş,
Dokuz ayrı kara taş,
Toġus yerdeŋ üzŭler,
Dokuz yerden kopar
Toġus yerdeŋ iizŭlze,
Dokuz yerden koparsa,
Toġus ķurçulŭ ķayrçaķ çıġar,
Dokuz kuşaklı (çevreli) kutu çıkar
Toġus temĭr attū ķiji aııaŋ çıġar
Dokuz demir atlı kişi, ondan çıkar
Anıŋ eķūzü paşçı polor,
Onun ikisi başbuğ olur
Alardıŋ mingen attarı
Onların binmiş (binit) atları
Uruşķan ulu sarı,
Vuruşan büyük sarı (at üzerinde)
Aldınġı ķoldorı ķılıştŭ polor,
Ön(deki) kolları kılıçlı asker olur
Art ķuyruġŭ üldülŭ polor,
Arka kuyruğu (ise) mızraklı (asker) olur,
Aġaşķa tabârza
Ağaçlara doğru yürüse (hücum etse),
Aġaştı ender,
Ağaç(ları) imha eder
Tındūġa tabūrza
Canlıya doğru yürüse (hücum etse)
Tındūdŭ ender
Canlıları imha eder
Albattı yonġo amır yoķ polor,
Halk için asayiş yok olur
Ayġa, ķünge yarķın yoķ polor,
Ayda ve Gün(eş)te ışık yok olur
Aġaş tazılıııaŋ ķodorılar
Ağaç(lar), kökünden koparılır
Adazı palazınaŋ ayrılar,
Babası, çocuğundan ayrılır
Ölöŋ üzŭlör,
Nebat, (kökünden) koparılır
Ürönŭ tügöııör
Ürünü tükenir
Ene erķezĭneŋ ayrılar,
Anne(ler), nazlı çocuk(lar)ndan ayrılır(lar)
Erĭ yoķ ķalar
Erkeği yok olur
Yerde ķöngül tegen ölöŋ özör,
Yer (üstün)de köngül (gönül) denen nebat yetişir
Ölöŋnöŋ sarı manġıs çıġar,
Nebattan sarı çekirge çıkar
Malġa labârza,
Hayvana doğru yürürse (rastlarsa),
Maldı soror,
Hayvanı yutar, (öldürür)
Ķijē tabârza,
Kişiye doğru yürürse (rastlarsa),
Ķijinî soror
Kişiyi yutar, (öldürür)
Ol çaķta Şal Yime ķıy salar:
O zaman Şal Yime seslenir:
"Peri ķörgiin Maŋdı Şire"
"Mandı Şire, beri bak!"
"Pir polıjıŋ etķin!" tir,
"Bir yardım et" der,
"Ķöngül tegen ölöŋ gö"
"köngül (gönül) denen ota"
"Ķolim yetpedi" tir,
"Elim yetmedi" der
"Ķöngül tegen ölöŋnŭŋ tazılı"
"köngül (gönül) denen otun kökü,"
"Ķoŋır yılan" tir
"Koyu renk(li) yılan" der
Maŋdı Şire, uııçuķpas
Mandı Şire, cevap vermez
Anaip polbazı Şal Yime ķıy salar
Böyle cevap olmayınca Şal Yime (tekrar) seslenir:
"Yân ķân albattızın taştadı,"
"Yân Kân halkını bıraktı (gitti),"
"Yaķşı aygır ürŭn taştadı,"
"İyi aygır sürüsünü bıraktı (gitti),"
"Yar yemirilĭp, su sôldı,"
"Yar çöküp, su kurudu,"
"Yaķalū ton elep,"
"Yakalı elbise aşındı (eskidi),"
"Yaķazı yırtıldı"
"Yakası yırtıldı"
"Yaķârulû yurt,"
"Hakimiyeti olan yurt, (memleket)"
"Yaķâŋı yoķ ķaldı"
"Hakimiyetini kaybetti"
"Yarıķtüġa yürŭm yoķ poldı"
"Işıklı (güne doğru) hareket (hayat) yok oldu"
"Uyalū ķuş,"
"Yuvalı kuş,"
"Uyazın taştadı"
"Yuvasını bıraktı (gitti)"
"Turulü ķiķ,"
"Duracak yeri olan geyik,"
"Türūn taştadı,"
"Duracak yerini bıraktı (gitti),"
"Palalü ķadıt,"
"Çocuklu kadın,"
"Palazın taştadı"
"Çocuğunu bıraktı (gitti)"
May Tere, uııçuķpas
May Tere, (yine) konuşmaz
Onıŋ ķinĭnde Erliķtĭŋ pâttırları
Onun arkasındaki Erlik (Han)in alpları (kahramanları)
Ķaraş—pıla Ķerey,
Karaş ile Kerey,
yer üstiinö çıġarlar
Yer üstüne çıkarlar, (peydah olurlar)
yer üstŭnö çıķķanda
Yer üstüne çıktıklarında
Ülgönîŋ pâttırları
Ülgen'in kahramanları
Maŋdı Şire bĭle May Tere
Maıjdı Şire ile May Tere
Alarbıla yūlajarġa
Onlarla savaşmak için,
Teŋeriden tüjörlör
Gökten inerler
May Terenĭŋ ķanŋaŋ
May Tere''nin kanından (kanı ile)
Yer otķo ķalar
Yer ateşe kalır (ateş yeri sarar)
Ķalġaııçı çaķ andĭ polor
Ahır zamaıı böylece olur (meydana gelir) [1]